خبر کیہ اے؟ خبر تے اوہدی ترتیب

خبر کیہ اے؟ خبر تے اوہدی ترتیب

جمیل احمد پال

اخبار‘ عربی لفظ ”خبر“ دی جمع اے۔ خبر توں مراد ایسے واقعات نیں جہڑے عام معمول توں ہٹ کے ہوون۔ خبرنوں انگریزی وچ نیوزNews آکھیا جاندا اے جہدا مطلب اے بہت سارِیاں نویاں چیزاں۔ کسے سیانے نے ایہدا بہت چنگا تجزیاکیتا اے تے آکھیا اے کہ لفظ NEWS دا ہر حرف اپنی تھاں وکھرے معنے رکھدا اے۔ N توں مراد اے North یعنی شمال‘ E توں مراد اے East یعنی مشرق‘ W دا حرف West واسطے اے جد کہ S توں South یعنی جنوب مراد اے۔ ایس لفظ وچ سارِیاں سمتاں آجاندیاں نیں تے ایہناں سمتاں یعنی ہر پاسے ہون والے اہم واقعات تے اوہناں داذکر خبر ہوندا اے۔

٭ خبر دی سبھ توں دلچسپ تعریف لارڈ نارتھ کلف نے کیتی اے جہڑا آکھدااے کہ ”کتا انسان نوں وڈھ لوے تاں ایہ خبر نہیں پر جے انسان کتے نوں وڈھ لوے تاں ایہ خبر اے۔“

٭کارل ارون آکھدے نیں: ”خبر عام طور اُتے اوہ رپورٹ ہوندی اے جو ایہدے توں پہلاں لوکاں نوں پتا نہیں ہوندی۔ خبر انساناں دِیاں اوہناں سرگرمیاں بارے ہوندی اے جہڑیاں پڑھن والے واسطے دلچسپی‘ تفریح تے معلومات دا موجب ہوون۔“

٭ ولیم ایس بروکس مطابق:”خبر اصلوں غیر متوقع دا مترادف ا“

٭ ویلکم سٹیڈ دے خیال وچ: ”ہر اوہ چیز خبر اے جہڑی غیر معمولی تے انوکھی ہووے۔“

٭ پال وائیٹ دے مطابق: ”خبر ایسے دلچسپ، تازا تے سچے واقعات دا بیان اے جہڑے رونما ہو چکے نیں‘ ہو رہے نیں یاں ہون والے نیں یاں فیر توقع مطابق نہیں ہوندے‘ نہیں ہورہے یاں نہ ہون دی امید اے۔“

٭حامد جلال دے مطابق ”خبر اوس نویں تے اہم اطلاع نوں آکھدے نیں جو سُنن‘ پڑھن والیاں لئی دلچسپی دا باعث ہووے یاں اوہدے نال اوہناں دی کجھ تربیت ہوندی ہووے۔“

٭ کارل وارن دے خیال وچ: ”خبر عمومن اوہ رپورٹ ہوندی اے جہڑی ایدوں پہلاں عام لوکاں نوں پتا نہیں ہوندی۔ ایہ رپورٹ انساناں دِیاں اجہیاں سرگرمیاں بارے ہوندی اے جہڑی قارئین یاں سامعین لئی دلچسپ‘ تفریح یاں معلومات دا موجب ہوندیاں نیں۔“

٭ ایس معاملے وچ اے آر خالدلکھدے نیں:”ہر اوہ واقعا جہڑا لوکاں بارے ہووے‘پر اوہ ایہدے چھپن‘ براڈکاسٹ یاں ٹیلی کاسٹ ہون توں پہلاں پوری پوری معلومات نہ رکھدے ہوون‘ خبر اے۔“

٭ جیرالڈ ڈبلیو جانسن دے مطابق: ”خبر اجہے واقعات دا بیان اے جہناں نوں لکھن تے شائع کرن وچ اک اُچی پدھر دا اخبار نویس اطمینان محسوس کرے۔“

٭ ڈاکٹر مسکین علی حجازی لکھدے نیں۔ ”ہر اوہ واقعا خبر اے جہڑا سچ ہووے‘ لوکاں لئی دلچسپی دا باعث ہووے‘ اوہدے بارے لوک جاننا چاہن تے اخبارنویس دسنا چاہوے۔“

٭ ویلبسٹر دے خیال وچ: ”کسے واقعے دا معمول دے خلاف ہونا اوہنوں خبر نہیں بناندا سگوں تازا واقعے دی رپورٹ خبر اے۔“

٭ آکسفرڈ ڈکشنری مطابق نیوز یعنی خبر نویں اطلاع یاں تازا واقعات دی رپورٹ نوں آکھیا جاندا اے۔

معروضیت:

خبر کوئی وی ہووے‘ اوہدے واسطے معروضیت (Objectivity)دا ہونا لازمی اے۔ ابلاغ وسیلے دا کم اے کہ جو وی خبر ہووے‘ اوہنوں بغیر کسے رَلے یاں ملاوٹ دے‘ پڑھنہار یاں سُننہار تیکر اپڑا دین۔ ایہدے وچ خبر لیاون والے دے جذبات کسے طرحاں وی شامل نہیں ہونے چاہیدے۔ کسے واقعے بارے خبر لیاون والے دا کوئی ردءِ عمل ہو سکدا اے پر ایہ ردءِ عمل خبر وچ شامل ہو کے اگے نہیں جانا چاہیدا۔

خبر دے اجزاء:

خبر نویں اطلاع ہوندی اے۔ مکمل خبر وچ خیال رکھیا جاندا اے کہ اوہدے وچ چھے گلاں دے جواب ضرور ہوون۔ ایہنوں انگریزی وچ 6Ws آکھیا جاندا اے۔ پنجابی وچ ایہنوں ”6ک“ دا ناں دِتا جاندا اے۔ ایہ 6کاف کسے وی خبر وچ ہونے ضروری نیں‘ نہیں تے خبر نامکمل رہوے گی۔

who.1 یعنی کون۔ خبرکہدے بارے وے۔ ایہ کون‘ صدر‘ وزیر اعظم‘ عام آدمی‘رکشے والا یاں کوئی وی ہستی ہو سکدی اے۔

what. 2: یعنی کیہ واقعا پیش آیا۔

:where. 3 کتھے۔ واقعا کسے نہ کسے تھاں پیش آوندا اے۔ شہر‘ علاقا‘ کوئی خاص سڑک‘ پارک وغیرا۔

:when. 4 کدوں۔ واقعا کدوں پیش آیا۔ ایہ کدوں …… سویر‘ دُپہر شام وی ہو سکدا اے تے کوئی خاص ویلا وی۔ پنج‘چھے‘ست وجے۔

: why.5 کیوں۔ واقعے دے پیش آون دی کوئی نہ کوئی وجھا وی ہوندی اے۔

:how. 6 ایس نکتے وچ ڈبلیو اخیر اُتے اے۔ واقعا کویں پیش آیا۔ دو گڈیاں دی ٹکر ہوئی‘ کوئی چھت ڈِگی…………

چنگی خبر وچ ایہ چھے ک موجود ہوندے نیں تے چنگا ایڈیٹر ایس گل دا خیال رکھدا اے کہ ایہناں نوں خبر وچ موجود رکھے تاں جے خبر بھرویں ہووے۔

خبردا مڈھ یاں ابتدائیا:

چنگی خبر دا مڈھ انج رکھیا جاندا اے کہ پڑھنہار نوں پہلے پیرے تے شروع دے فقریاں وچ پوری تفصیل دا پتا لگ جاوے تے اوہ باقی خبر پڑھن نوں مایل ہو جاوے۔ خبرہمیشا ایس انداز دی بنائی جاندی اے کہ ایہنوں جتھوں مرضی کٹ یاں چھانگ دیو‘ خبر فیر وی مکمل رہندی اے۔ اخباراں وچ تھاں دا بڑا مسئلا رہندا اے۔ خبراں بہتیاں تے تھاں تھوڑی ہوندی اے۔ کئی واری تھاں دی کمی پاروں خبر نوں ادھ وچوں چھانگ دِتا جاندا اے پر جہڑی خبر چھپدی اے‘ اوہ فیر وی مکمل نظر آوندی اے۔ چنگی خبر دے مڈھ وچ کجھ ہور خوبیاں وی ہوندیاں نیں جہناں پاروں خبر پرکشش بن جاندی اے۔اوہ خوبیاں ایہ نیں۔

1۔ لکھت د انداز ایہوجہیا ہووے کہ پڑھن والے نوں دلچسپی محسوس ہووے۔

2۔ لفظ سادا تے عام فہم ہوون۔

3۔ خبر وچ ادبی یاں علمی زبان نہ ورتی جاوے کیوں جے پڑھن والے، ادیب نہیں سگوں عام لوک ہوندے نیں

4۔ تیکنیکی لفظاں تے انجان اصطلاحواں دی ورتوں نہ کیتی جاوے۔

5۔ اختصار توں کم لیاجاوے‘ مختصر خبر زیادہ بہتر ہوندی اے پر اینی مختصر وی نہ ہووے کہ ضروری گلا ں رہ جاون۔

6۔ جے فقرا لما ہووے تاں ایہنوں ونڈ کے دو نکے فقرے بنا لئے جاون۔

7۔ تحریر وچ اُلجھاء نہ ہووے کہ پڑھن والے نوں سمجھن وچ مشکل ہووے۔

8۔ ساری خبر دا خلاصا بنانا وی ضروری نہیں سگوں صرف اہم گلاں تے اوہناں دی تفصیل ای کافی اے۔

9۔ فقرے مختصر تے اوہناں دی ترتیب سادی ہووے۔

10۔ خبر وچ محاورے‘ اکھان تے مشکل لفظ نہ ہوون۔

11۔ خبر وچ غیر ضروری مواد نہ ہووے۔

12۔ خبر وچ زبان تے بیان دِیاں غلطیاں نہ ہوون۔

13۔ خبر وچ مخفف لفظ نہ ورتے جاون البتا جہڑے لفظ عام لوکاں وچ رایج ہو گئے نیں‘ اوہ ورتے جا سکدے نیں۔

14۔ خبر وچ دِتے گئے ہندسے جے مشکل ہوون تاں اوہناں نوں سادا بنا لا جاوے۔ لمے ہندے لکھن دی بجائے اوہناں نوں لفظاں وچ لکھیا جاوے۔ انگریزی وچ آئیاں خبراں وچ ملین‘ بلین یاں ٹریلین دے لفظ ورتے جاندے نیں جو ساڈے ایتھے عام بندے دے پلے نہیں پیندے۔ ملین دی بجائے دس لکھ ورتنا بہتر اے۔ جے دس ملین دی گل ہووے تاں اوہنوں اک کروڑ لکھنا بہتررہندا اے۔

صرف کجھ سال پہلاں تیکر اخباراں نوں خبراں موصول ہوون دا اک وسیلا ٹیلی پرنٹر وی سی ایہ ٹایپ رایٹر ورگی اک مشین ہوندی سی جہڑی بجلی نال چلدی سی تے ایہدے اُتے کاغذ دا رول لگیا رہندا سی۔ ویلے ویلے خبراں ایہدے اُتے ٹایپ ہوندیاں رہندیاں۔ ٹیلی پرنٹر مشیناں سبھ توں پہلاں ”کریڈ“ Creed نامی کمپنی نے تیار کیتیاں سن ایس لئی ایہناں نوں اخباراں وچ کریڈ ای آکھیا جاندا سی۔ کریڈ اُتے صرف وڈےCapitalانگریزی حرف تے علامتی نشان ہوندے سن۔ اوہنوں پڑھن لئی وی مہارت دی ضرورت ہوندی سی۔ بعض واری اہم خبراں اخباری نمایندے ٹیلی فون راہیں وی لکھوا دیندے سن۔ ٹیلی پرنٹر دے بعد فیکس دا رواج ہویا تاں کم اسان ہو گیا۔ اج کل فیکس وی پرانے دَور دی گل ہو چکی اے تے سارا کجھ انٹرنیٹ راہیں آوندا اے۔ کیہ نمایندے تے کیہ خبر ایجنسیاں‘سارے ای میل توں ای کم لیندے نیں۔ بہت سارے لکھاری تے کالم نگار وی اپنا کالم ای میل ای کردے نیں۔ تصویراں وی ای میل راہیں ای گھل دِ تیاں جاندیاں نیں۔ اج کل زیادا تر اخباراں وچ خبراں دو ای طریقے نال اپڑدیاں نیں۔ یاں تے مقامی اخباری نمایندے، مقامی لوک، ادارے تے اوہناں دے اطلاعات دے شعبے، آپ ای اخباراں دے دفتراں وچ دستی خبر اپڑا دیندے نیں۔ تے یاں فیر انٹرنیٹ راہیں ای میل کر دِتیاں جاندیاں نیں۔ باقی وسیلے بہت گھٹ ورتے جا رہے نیں تے ہولے ہولے اوہناں دی ورتوں مُک رہی اے۔

خبر دی ترتیب کاری:

جدوں خبرکسے وی وسیلے نال نیوز ڈیسک تک اپڑدی اے تاں اوہدی پرکھ ہوندی اے‘ اوہنوں نیو ز ایڈیٹر‘ سب ایڈیٹر یاں کاپی ایڈیٹر دے حوالے کیتا جاندا اے جہڑا خبر دے چھاپن تے تھاں بارے فیصلا کردا اے کہ ایہنوں کنی اہمیت دِتی جاوے‘ کنی کالمی سرخی نال تے کہڑے صفحے اُتے چھاپیا جاوے۔ خبراں دے انتخاب وچ ایہ گلاں ذہن وچ رکھیاں جاندیاں نیں:

1۔ خبر تازی اے‘ پرانی تے نہیں۔ کسے ہور اخبار وچ پہلاں چھپ تے نہیں گئی۔ جے خبر چھپ گئی ہووے تاں ایہدا فالو اپ ویکھیا جاندا اے یعنی بعد وچ کیہ ہویا، فیر نویں وادھے شامل کر کے خبر نوں چھاپیا جاندا اے۔

2۔ خبر دی سچائی دی پرکھ کیتی جاندی اے۔

3۔ ویکھیا جاندا اے کہ خبرچھاپن وچ کوئی قانونی پیچیدگی تے نہیں؟

4۔ خبر کسے خلاف توہین رلیا مواد تے نہیں رکھدی‘ ایہدے وچ اشتہاری عنصر تے نہیں‘ کسے خاص مقصد لئی بنائی گئی مصنوعی خبر تے نہیں؟

5۔ خبر وچ 6 ک کس حد تک موجود نیں؟

ایڈیٹر خبر دی زبان تے بیان وی ویکھدا اے تے مشکل لفظاں نوں اسان کردا اے۔ کٹ وڈھ تے چھنگائی دے بعد خبر چھاپن لئی تیار ہو جاندی اے۔ خبر بناون تے ایہ مرحلے ہوندے نیں۔

1۔ ڈیٹ لاین۔ ایہ خبر دا ابتدائیا تے مُڈھ اے۔ایہدے وچ خبر آون والے شہر تے وسیلے دا دسیا جاندا اے۔ جویں کہ لاہور (پی ٹی آئی) …… سکھر(ناما نگار)…… اسلام آباد (ٹی وی رپورٹ) وغیرا۔ کئی سال پہلاں تیکر ایہ رواج سی کہ ایتھے خبر دی تاریخ وی دِتی جاندی سی۔ اوہ رواج ہُن مُک گیا اے پر ڈیٹ لاین دا لفظ برقرار اے۔

2۔ مُڈھ وچ خبر نوں مختصر کر کے پورے دا پورا پیش کر دتا جاندا اے‘ جویں کہ:

اسلام آباد (نامانگار) مرکزی حکومت تعلیم دے شعبے وچ اگلے پنج سال اندر دو ارب رُپئے خرچ کرے گی۔ ایہ گل وفاقی وزیر تعلیم نے بے نظیر بھٹو پارک اندر اک وڈے جلسے نال خطاب کردے ہویاں آکھی……

3۔ خبر دا متن۔ ایہ حِصا ابتدائیے دے بعد آوندا اے تے ایہدے وچ خبردی پوری تفصیل موجود ہوندی اے۔

4۔ خبر دی زبان تے بیان: بہت سادا ہوندا اے‘ دلچسپی دا خاص خیال رکھیا جاندا اے۔

5۔ خبر دی سرخی: ساراکجھ ویکھن دے بعد خبر دی سرخی بنائی جاندی اے۔ سرخی اصل وچ خبر دی رُوح نوں کھچ کے اِک فقرے یاں کجھ لفظاں وچ بیان کرن داناں اے۔

خبراں دی چون تے اہمیت دے اصول:

خبراں اپنی اہمیت پاروں شہ سرخی (lead)‘چار کالمی‘ تن کالمی‘ً دو کالمی یاں فیر سنگل کالمی لائیاں جاندیاں نیں۔شہ سرخی تے وڈی سرخی اوہی خبر لگدی اے جہڑی سبھ توں اہم ہووے۔سنگل کالمی تے اندرلے صفحیاں وچ اوہی خبراں لگدیاں نیں جوغیر اہم ہوندیاں نیں۔ خبراں چھانٹن دی موٹی جہی چھاننی انج اے۔

علاقے دی نیڑتا: خبر دا تعلق اخبار نکلن دے علاقے دے جنا نیڑے ہووے گا‘ خبر دی اہمیت اوسے لحاظ نال ودھ ہووے گی۔ لاہور دے اک اخبار واسطے لاہور دی خبر اہم‘ کراچی دی گھٹ اہم جد کہ نیویارک دی خبر بہت گھٹ اہم ہووے گی۔ لاہور دے اخبار وچ لاہور اندر 20 بندے مرن دی خبر‘ نیویارک وچ 200 بندے مرن نالوں زیادا اہمیت پاوے گی۔ مصری یاں شامی صدر دے کسے بیان نالوں بھارتی وزیر اعظم دا بیان زیادا اہم خبر بنے گا۔ لاہور شہر وچ چوری دی کوئی اجہی خبر جہدے وچ دس لکھ رپیا چوری ہو گیا ہووے‘ لاہور دے اخباراں واسطے بہت اہم اے‘ ایہدے مقابلے وچ کراچی وچ دو کروڑ دی ڈکیتی دی خبر وی اینی اہم نہیں ہووے گی۔

ویلے دی نیڑتا: خبر دی تازگی وی وڈی اہمیت دی گل اے۔ آکھیا جاندا اے کہ اخبار دی دُکان وچ کل ناں دی کوئی چیز نہیں ہوندی۔ تازگی توں مراد صرف ایہ ای نہیں کہ کوئی واقعا تھوڑی دیر پہلاں یاں کل ہویا ہووے‘ سگوں کوئی پرانا واقعاجہدے بارے پوری رپورٹنگ نہیں سی کیتی گئی‘ اوہدے بارے کوئی نویں گل دا ساہمنے آونا وی خبر ہوندا اے۔ لیاقت علی خان دے قتل بارے کوئی نویں گل پتا لگے تاں ایہ نویں سریوں خبر اے۔ انجے ای پتا لگے کہ ذوالفقار علی بھٹو نوں اصلوں اک دن پہلاں پھانسی لا دِتا گیا سی تاں ایہ وی وڈی خبر بنے گی۔

غیر معمولی پن: کسے وی واقعے دا غیر معمولی پن خبرنوں بہتی اہم تے دلچسپ بنا دیندا اے۔ تن یاں ودھ جڑواں بچے پیدا ہونا‘ جنور گھر دے ہاتھی دا پاگل ہو جانا‘ مال روڈ اُتے چلدی ٹریفک وچکار کسے مُنڈے دا ڈانس کرنا‘ کسے سر پھرے ولوں گولیاں دی بارش دے باوجود نشانے اُتلے بندے دا بچ جانا‘ ایہ سارا کجھ غیر معمولی اے تے خبر بن جاندا اے۔

رازدا فاش ہونا: کسے وی راز دا فاش ہونا وی وڈی خبر بن جاندا اے‘ وڈی شخصیت نال تعلق رکھن والا راز وی زیادا وڈی خبر بندا اے۔ شاہ ایران دی موت دے بعد انکشاف ہویا کہ اوہ خاص قسم دِیاں فلماں دے شوقین سن تاں ایہ راز فاش ہو کے وڈی خبر بن گیا۔

شخصیت دی وڈیائی: خبر جہڑی شخصیت بارے ہووے‘ اونی ای اہمیت ہووے گی۔ وزیر اعظم یاں صدر دے مقابلے اُتے عام بندے دی خبر گھٹ اہم ہوندی اے۔ انجے ای امام کعبہ دی خبر کسے وی مسیت دے مولوی دی خبر نالوں وڈی خبر ہووے گی‘ وڈے کھڈاری‘ وڈے فلم ایکٹر‘ وڈے لکھاری تے شاعردی خبر زیادا اہم ہووے گی۔

تھاں دی وڈیائی: کسے مشہور تھاں اُتے ہون والا واقعا عام تھاں دے واقعے نالوں ودھ کے خبر بندا اے۔ عام تھاں اُتے کوئی قبضا گرپ قبضا کر لوے تاں اوہ اینی وڈی خبر نہیں بندا جنا جہانگیر دے مقبرے یاں لارنس گارڈن اُتے قبضا گرپ دے قبضے دی خبر وڈی بن سکدی اے۔

لوکاں دی جڑت تے دلچسپی: جس چیز نال لوکاں دی جڑت تے دلچسپی زیادا ہووے‘ اوہ وی وڈی خبر د ا موضوع بندی اے۔ جویں کہ خانہ کعبہ یاں ویٹیکن وڈے مذہب والیاں واسطے بہت اہم تھاواں نیں جتھے ارباں لوکاں دی جڑت اے۔ اوتھے ہون والا کوئی وی واقعا وڈی خبر بنے گا۔

مقابلا تے ٹاکرا: ہار جت انسانی فطرت اے۔ ایسے پاروں مختلف کرکٹ میچ‘ کشتی تے انج دے ہور مقابلے دِیاں خبراں وچ پڑھنہاراں دی ڈھیر دلچسپی ہوندی اے جو ایہناں نوں اہم خبر بنا دیندی اے۔ جے ایہو جہیا ٹاکرا دو دشمن یاں دُوتی مُلکاں دِیاں ٹِیماں وچکار ہووے تاں ہور ودھ اہمیت ہوندی اے۔ ایسے پاروں پاکستان تے بھارت وچکار ہوون والا کرکٹ میچ بہت اہم خبر بن جاندا اے۔

لوکاں دے جذبات: لوکاں دے جذبات وی خبر نوں وڈا تے اہم بناندے نیں۔ جہڑی خبر بارے لوک جانکاری لینا چاہن اوہ اہم خبر بن جاندی اے۔ کوئی کرکٹ میچ‘ کوئی سیاسی اکٹھ‘ کوئی دنگل جہدے بارے لوک دلچسپی لین تے ودھ جاننا چاہن‘ اوہ اہم خبر بن جاندی اے۔

متاثرین دی گنتی: خبر توں متاثرین جنے زیادا ہوون گے‘ خبراونی ای اہم ہووے گی۔ حادثے وچ بہتے بندے مرن دی خبر زیادا اہمیت پاوے گی۔ پٹرول دا ریٹ دُگنا ہو جاوے تاں اوہدے ساہمنے ککڑی دا گوشت دس رپئے مہنگا ہون دی خبر گھٹ اہم ہو جاوے گی۔

مہم جوئی: بعض واری لوک کوئی وڈی مہم سر کردے نیں‘ کوئی وڈا معرکا ماردے تے کارناما سرانجام دیندے نیں‘ اوہدی رپورٹنگ وی خبر بندی اے۔ ہمالیا پہاڑ دی چوٹی ماؤنٹ ایورسٹ دا سر کرنا‘ کراچی توں پشاور تیکر سایکل ریس‘ لاہور توں راولپنڈی تیکر پیدل سفر‘ ایہ ساریاں مہماں وی خبر دا موضوع بندیاں نیں۔

خبراں دے سومے

کسے وی اخبا ر وچ خبراں اینیاں ودھ ہوندیاں نیں کہ جے اوہ ساریاں چھاپن دی کوشش کیتی جاوے تاں کئی سو صفحے چاہیدے ہوندے نیں۔ ایہناں خبراں نوں چھانگ کے تے صرف اہم گلاں نوں بنیاد بنا کے ای خبر تیار کیتی جاندی اے۔ اخبار وچ خبراں آون دے سومے بہت سارے ہوندے نیں۔ کجھ وسیلے اخبار ولوں ایسے کم لئی ورتے جاندے نیں تے کجھ وسیلے آپ اخبار نوں خبراں سپلائی کر دیندے نیں۔ اسیں ایتھے ایہناں دا مختصرجایزا لواں گے۔

رپورٹر:

اخبار نے اپنے شہر وچ مختلف بندے ایسے کم لئی رکھے ہوندے نیں جہڑے اخبار لئی خبراں لیاون۔ ایہناں نوں رپورٹر آکھیا جاندا اے۔ وڈے اخباراں وچ رپورٹراں دی گنتی وی ودھ ہوندی اے تے ہر رپورٹر واسطے کوئی نہ کوئی وکھرا شعبا ہوندا اے۔ کھیڈ‘ جرایم‘عدالتاں وغیرا واسطے وکھرے وکھرے رپورٹر ہوندے نیں تے کوئی رپورٹر جہڑے شعبے دا کم کردا اے‘ اوہنوں اوس رپورٹر دی بیٹ (Beat)آکھیا جاندا اے۔ بعض اخبار شعبے ونڈن دی بجائے شہر دے علاقے ونڈ دیندے نیں تے ہر رپورٹر اپنے علاقے دی ہر خبر لیاوندا اے۔

ناما نگار یاں پتر پریرک

اخبار دُوجے شہراں وچ جہڑے نمایندے مقرر کردے نیں‘ اوہناں نوں ناما نگار (Correspondents) آکھیا جاندا اے۔ اک زمانے وچ ناما نگار اپنے علاقے دِیاں خبراں تار (ٹیلی گرام) راہیں اخبار نوں گھلدے سن‘ زیادا اہم خبراں ٹیلیفون راہیں لکھوا دِتیاں جاندیاں سن جد کہ گھٹ اہم خبراں خط راہیں گھلیاں جاندیاں سن۔ فیکس تے انٹرنیٹ نے سارے رپھڑ مُکا دتے نیں تے ناما نگار فوری طور اُتے خبر گھل دیندا اے۔ جے اخبار دا کسے شہر وچ وڈا دفتر ہووے تاں اوہنوں بیورو آفس تے اوتھے دے انچارج نوں بیورو چیف آکھیا جاندا اے۔ بیورو چیف اپنے شہر دے سارے نمایندیاں دا انچارج ہوندا ے۔ وڈے اخبار دُوجے ملکاں وچ وی اپنے نمایندے مقرر کردے نیں۔

خبر ایجنسیاں

دنیا بھر وچ بے شمار ادارے ایسے نیں جہڑے خبراں کٹھیاں کر کے اخباراں نوں سپلائی کردے نیں۔ ایہناں نوں خبررساں ایجنسیاں آکھیا جاندا اے۔ خبر رساں ایجنسیاں دے وسیلے وی اوہی ہوندے نیں جہڑے رپورٹراں تے نمایندیاں دے۔ اوہ آپس وچ وی خبراں دا وٹاندرا کردیاں نیں تے بہت ساریاں کٹھیاں کر کے اخباراں نوں سپلائی کر دیندیاں نیں جہدے بدلے فیس لئی جاندی اے۔اخبار ایہناں ایجنسیاں دِیاں سیواواں مُل لیندے نیں جہدے پاروں جہڑیاں خبراں اوہناں دے نمایندیاں کولوں رہ جاندیاں نیں‘ اوہ وی اوہناں تیکر اپڑ جاندیاں نیں۔ کئی واری نمایندے تے خبر ایجنسی دی اِکو خبر وچ تفصیلات یاں جزیات دا فرق ہوندا اے تے دوہاں نوں رلا کے بہتر خبر بن جاندی اے۔صرف بہت وڈے اخبار ای ایس قابل ہو سکدے نیں کہ دنیا بھر دے ملکاں وچ اپنے نمایندے تے بیورو رکھن۔ باقی سارے اخباراں نوں خبر ایجنسیاں اُتے انحصار کرنا پیندا اے۔ فرانس وچ چارلس لوئس ہواس نے1830 دے دہاکے وچ ہواس نیوز ایجنسی قایم کیتی، امریکا وچ ایسوسی ایٹڈ پریس نوں پہل ملی، برطانیا دے شہر لندن وچ 1851 وچ پال جولیس رائٹر دی رائٹر تے جرمنی دے شہر برلن وچ وولف ایجنسی جو 1849وچ بنی، مڈھلے دَور دیاں نیوز ایجنسیاں نیں۔ ہواس نوں اج کل اژانس (ایجنسی) فرانس پریس دے ناں نال جانیا جاندا اے۔ ایہناں ایجنسیاں نے اپناکم سوکھا کرن لئی علاقے ونڈ لئے ہوئے نیں۔اپنے اپنے علاقے توں خبراں کٹھیاں کردیاں نیں جد کہ دُوجے علاقیاں دِیاں خبراں واسطے دُوجی نیوز ایجنسی نال خبراں دا وٹاندر کر لیندیاں نیں۔

اک زمانے وچ خبر ایجنسیاں دی گنتی وی گھٹ سی تے اوہناں دے وسیلے وی محدود ہوندے سن۔ اج دے دور وچ خبر ایجنسیاں دی گنتی ودھن دے نال نال اوہناں دے وسیلے وی بہت ودھ گئے نیں۔ اج ساری دنیا گلوبی پنڈ بنن پاروں ہر علاقے توں خبراں آوندیاں نیں، ایجنسیاں ایہناں نوں کٹھا کر کے اخبار دفتر تیکر اپڑاندیاں نیں۔ کجھ سال پہلاں تیکر اخبار دفتر وچ خبراں اپڑاون لئی ٹیلی پرنٹر مشین ہوندی سی جہدے راہیں خبراں اخبار دے دفتر اپڑدیاں۔ ماڑے تے ہینے اخبار خبر ایجنسی دی سروس تے لیندے پر اوہناں دا بندا آپ ایجنسی دے دفتر جا کے خبراں لے آوندا۔ کجھ خبراں ڈاک راہیں آوندیاں جو ناما نگار گھلدے۔ فیکس مشین ایجاد ہون نال کم سوکھا تے چھیتی ہو گیا۔ ہُن خبراں فیکس کیتیاں جاون لگیاں پر اج دے دور وچ سارا کجھ کمپیوٹر اُتے آ گیا اے۔ ٹیلی پرنٹر تے کیہ، فیکس وی پرانے دور دی چیز بن گئی اے تے انٹرنیٹ دے ذریعے پل پل دیاں خبراں تے تصویراں اپڑ جاندیاں نیں۔ ہُن خبر ایجنسی دے دفتر جان دی ضرورت ای نہیں۔ انٹرنیٹ اُتے ای رابطا ہو جاندا اے۔ اسیں تھلے کجھ خبر ایجنسیاں دے ناں دے رہے آں، وادھو ویروے لئی ایہناں نوں انٹرنیٹ اُتے لبھیا جا سکدا اے۔

اے پی پی(APP) ایسوسی ایٹیڈ پریس آف پاکستان

پی پی آئی(PPA) پاکستان پریس انٹرنیشنل

پینا نیوز (PENA)

آن لاین(On line) پورا ناں آن لاین انٹرنیشنل نیوز نیٹ ورک۔

بدیسی خبر ایجنسیاں وچوں کجھ ایہ نیں:

رائٹرز Reuters

اے ایف پی (AFP) اژانس فرانس پریس

پی ٹی آئی(PTI) پریس ٹرسٹ آف انڈیا

تاس (TASS)روسی سرکاری خبرایجنسی، انفارمیشن ٹیلی گراف ایجنسی آف رشیا

اے پی اے(APA) ایسوسی ایٹیڈ پریس آف امریکا

یو پی اے(UPA) یونائٹیڈ پریس آف امریکا

یو پی آئی(UPI) یونائٹیڈ پریس انٹرنیشل

سنہوا (Xinhua) ۔ چینی خبرکار ایجنسی

ایسوسی ایٹیڈ پریس (AP) امریکا

زیادا تر ایجنسیاں خبراں دے نال نال تصویراں تے فیچر وی مہیا کردیاں نیں۔

خبراں کتھوں آوندیاں نیں؟

خبراں ساڈے ارد گرد کھلریاں ہوندیاں نیں۔ رپورٹر عام کر کے روز پولیس تھانے دااک چکر ضرور لاندے نیں جتھوں اوہناں نوں علاقے دِیاں مختلف وارداتاں بارے جانکاری مل جاندی اے۔ کئی وار اوتھوں جانکاری لے کے واردات والے علاقے دا پھیرا وی لایا جاندا اے تاں جے خبر نوں ہور بھرواں بنایا جا سکے۔مختلف وڈے ہسپتال تے مردا خانے توں شہر دیاں وارداتاں تے قتل بارے خبر مل جاندی اے‘ ریلوے سٹیشن تے ائرپورٹ توں شہر وچ آون تے جان والے وڈے لوکاں تے خبربنن والیاں بارے آون جان دی اطلاع مل جاندی اے۔

شہر دے وڈے تے اہم چوک وی خبراں دے سومے نیں۔ عوامی اکٹھ تے اجتماع‘ وکھالے تے دھرنے جتھے ہو رہے ہوون‘ رپورٹر اوتھے جا کے وی خبر تے تصویراں لے سکدے نیں۔ مختلف سیاستدان‘ آگو تے ہور لوک پریس کلب تے ہور تھاواں اُتے پریس کانفرنس کردے رہندے نیں‘ اوتھوں وی خبراں ملدیاں نیں۔

کسٹم دفتراں توں ضبط کیتے مال تے سمگلنگ دِیاں خبراں مل جاندیاں نیں۔ چنگے رپورٹر مختلف سرکاری افسراں نال وی دعا سلام رکھدے نیں جتھوں حکومت دِیاں آون والے ویلیاں لئی پالیسیاں بارے خبر مل جاندی اے۔ ریلوے‘ پی آئی اے‘ واپڈا‘ مختلف سرکاری کارپوریشناں دے دفتر وی خبراں دے سومے نیں۔ وڈے ہوٹل‘ یونیورسٹیاں‘ کالج‘بنکاں دے دفتر وی خبراں دے سومے نیں۔فایر سٹیشن توں شہر وچ لگن والی اگ بارے خبر مل جاندی اے۔ تعلیمی ادارے تے اوہناں دے بورڈ دے دفتراں توں وی خبراں ملدیاں نیں۔

بہت سارے ادارے اجہے نیں جہڑے آپ خبراں گھل دیندے نیں۔ مختلف دیساں دے سفارتخانے تے اطلاعات دے مرکز اپنے ملک دے حوالے نال خبراں گھل دیندے نیں جہناں وچ کسے حد تیکر پراپیگنڈا وی شامل ہو سکدا اے۔ مختلف ادارے اپنے پریس ریلیز جاری کردے نیں‘ حکومت دا تعلقات عاما دا شعبا وی سرکاری پالیسیاں بارے خبراں تے مضمون گھلدا رہندا اے۔ وفاقی تے صوبائی حکومتاں دے تعلقات عاما دے محکمے ای نہیں‘ وڈے سرکاری تے غیر سرکاری اداریاں دے وی ایہو جہے محکمے تے شعبے ہوندے نیں‘ جہڑے اخباراں نوں خبراں سپلائی کردے نیں۔

مختلف سیاسی‘ ادبی‘ ثقافتی،مزدور تنظیماں وی اپنیاں سرگرمیاں بارے خبراں اخباراں نوں گھلدیاں رہندیاں نیں۔ کجھ تنظیماں اپنا کوئی پروگرام کرن توں پہلاں خبر کاری واسطے دعوت ناما وی اخبار دے دفتر گھل دیندیاں نیں تاں جے چیف رپورٹر کسے رپورٹر نوں تقریب دی رپورٹنگ واسطے گھل سکے۔ بعض واری عام لوک وی کسے مسئلے بارے خط یاں کسے ہور طرحاں اخبار نوں جانکاری دے دیندے نیں۔ اوہدی بہتر خبر بناون خاطر اخبار دا رپورٹر اوتھے جا کے آپ خبر نوں بھرواں بنا سکدا اے۔

اخبار خبراں واسطے ریڈیو تے ٹیلی وژن توں وی فایدا چکدے نیں۔ اک زمانے وچ ایہ انحصار بہت زیادا ہوندا سی۔ انجے ای مختلف نیوز ایجنسیاں دِیاں سیواواں وی مُل لئیاں جاندیاں نیں جد کہ کجھ خبر ایجنسیاں مفت وی خبراں گھلدیاں نیں۔ ایہ وکھری گل اے کہ بعض واری اجہیاں خبراں وچ پراپیگنڈا زیادا ہوندا اے پر چنگا ایڈیٹر خبر تے پراپیگنڈے نوں وکھرا کر کے صرف خبر شائع کردا اے۔

لوک تے مختلف عہدے دار وی خبراں دے سومے ہوندے نیں۔ مختلف سرکاری افسر‘ وڈے عالم دین‘ سیاستدان‘ مزدور لیڈر کولوں وی خبراں مل جاندیاں نیں تے چنگے رپورٹر اجہے لوکاں نال تعلقات بنا کے رکھدے نیں۔ بعض واری اجہے لوک خبر دیندیاں شرط لا دیندے نیں کہ اوہناں دا ناں ظاہر نہیں کیتا جاوے گا۔ اوہناں دی ایس خاہش دا آدر کیتا جاندا اے تے خبر وچ ”معتبر وسیلے“ یاں ”اعتبار جوگ وسیلے“ دے لفظ ورتے جاندے نیں۔

سرخی تے اوہدے مقصد

ڈاکٹرعبدالسلام خورشیددے مطابق ”خبر دے عنوان نوں سرخی آکھدے نیں“۔ اصلوں اخبار وچ نرا خبراں ای نہیں ہوندیاں‘ فیچر‘ مضمون‘تبصرے‘ کالم تے ہور لکھتاں وی ہوندیاں نیں۔ ایہناں سبھ دے عنوان نوں ای سرخی آکھیا جاندا اے۔ سرخی اصلوں لکھت دا اوہ تت اے جہدے راہیں سانوں اندازا ہو جاندا اے کہ لکھت دے اندر کیہ آکھیا گیا اے۔ سرخی اوس لکھت دے اندرون دی نشانکاری کردی اے جہدے اُتے اوہنوں لایا جاندا اے۔

انج تے سرخی خبر نوں پیش کرن واسطے عنوان دا کم کردی اے پر ایہدے کجھ ضمنی مقصد وی ہوندے نیں جہڑے انج نیں۔

1۔ خبر دی تلخیص یاں خلاصا پیش کردی اے۔

2۔ خبر دی وضاحت کردی اے تاں جے قاری پڑھ سکے۔

3۔ خبردا سبھ توں اہم پکھ ساہمنے لیاندی اے۔

4۔ خبراں دی تقابلی اہمیت وی ظاہر کردی اے۔

5۔ اخبار دے صفحے دی سجاوٹ دا کم وی کردی اے۔

سرخی کویں کڈھی جاندی اے؟

سرخی وچ خبر دا سبھ توں دلچسپ تے اہم حِصّا بیان کیتا جاندا اے۔سرخی ویکھ کے ای خبر بارے پتا لگ جاندا اے۔ چنگی سرخی اوہی بندا بنا سکدا اے جہدے اندر خبر دی تہ تیکر اپڑن دی صلاحیت ہووے۔ سرخی وچ خبر دا نچوڑ ہوندا اے۔ ایس کم واسطے زبان اُتے مہارت وی درکار ہوندی اے کیوں جے تھوڑے توں تھوڑے لفظاں وچ خبر دا خلاصا کڈھنا ہوندا اے جہدے وچ زبان وی اسان ہووے تے کسے لفظ دی دُہرائی توں وی بچیا گیا ہووے۔ سرخی وچ نواں پن وی ہونا چاہیدا اے تے ایہ کم اوہی کر سکدا اے جہڑا تجربے کار وی ہووے۔ سرخی وچ کئی واری پورا فقرا دین دی ضرورت نہیں ہوندی سگوں ادھورا فقرا وی گل نوں پوری طرحاں واضح کر دیندا اے۔ جویں ایہ سرخیاں ویکھو:

o لاہور وچ بم دھماکا‘ چار موتاں‘40 زخمی

o بھارت دِیاں دھمکیاں نہیں جراں گے: وزیر اعظم

صرف بہت وڈے اخبار ای ایس قابل ہو سکدے نیں کہ دنیا بھر دے ملکاں وچ اپنے نمایندے تے بیورو رکھن۔ باقی سارے اخباراں نوں خبر ایجنسیاں اُتے انحصار کرنا پیندا اے۔ فرانس وچ چارلس لوئس ہواس نے1830 دے دہاکے وچ ہواس نیوز ایجنسی قایم کیتی، امریکا وچ ایسوسی ایٹڈ پریس نوں پہل ملی، برطانیا دے شہر لندن وچ 1851 وچ پال جولیس رائٹر دی رائٹر تے جرمنی دے شہر برلن وچ وولف ایجنسی جو 1849وچ بنی، مڈھلے دَور دیاں نیوز ایجنسیاں نیں۔ ہواس نوں اج کل اژانس (ایجنسی) فرانس پریس دے ناں نال جانیا جاندا اے۔ ایہناں ایجنسیاں نے اپناکم سوکھا کرن لئی علاقے ونڈ لئے ہوئے نیں۔اپنے اپنے علاقے توں خبراں کٹھیاں کردیاں نیں جد کہ دُوجے علاقیاں دِیاں خبراں واسطے دُوجی نیوز ایجنسی نال خبراں دا وٹاندر کر لیندیاں نیں۔

اک زمانے وچ خبر ایجنسیاں دی گنتی وی گھٹ سی تے اوہناں دے وسیلے وی محدود ہوندے سن۔ اج دے دور وچ خبر ایجنسیاں دی گنتی ودھن دے نال نال اوہناں دے وسیلے وی بہت ودھ گئے نیں۔ اج ساری دنیا گلوبی پنڈ بنن پاروں ہر علاقے توں خبراں آوندیاں نیں، ایجنسیاں ایہناں نوں کٹھا کر کے اخبار دفتر تیکر اپڑاندیاں نیں۔ کجھ سال پہلاں تیکر اخبار دفتر وچ خبراں اپڑاون لئی ٹیلی پرنٹر مشین ہوندی سی جہدے راہیں خبراں اخبار دے دفتر اپڑدیاں۔ ماڑے تے ہینے اخبار خبر ایجنسی دی سروس تے لیندے پر اوہناں دا بندا آپ ایجنسی دے دفتر جا کے خبراں لے آوندا۔ کجھ خبراں ڈاک راہیں آوندیاں جو ناما نگار گھلدے۔ فیکس مشین ایجاد ہون نال کم سوکھا تے چھیتی ہو گیا۔ ہُن خبراں فیکس کیتیاں جاون لگیاں پر اج دے دور وچ سارا کجھ کمپیوٹر اُتے آ گیا اے۔ ٹیلی پرنٹر تے کیہ، فیکس وی پرانے دور دی چیز بن گئی اے تے انٹرنیٹ دے ذریعے پل پل دیاں خبراں تے تصویراں اپڑ جاندیاں نیں۔ ہُن خبر ایجنسی دے دفتر جان دی ضرورت ای نہیں۔ انٹرنیٹ اُتے ای رابطا ہو جاندا اے۔ اسیں تھلے کجھ خبر ایجنسیاں دے ناں دے رہے آں، وادھو ویروے لئی ایہناں نوں انٹرنیٹ اُتے لبھیا جا سکدا اے۔

اے پی پی(APP) ایسوسی ایٹیڈ پریس آف پاکستان

پی پی آئی(PPA) پاکستان پریس انٹرنیشنل

پینا نیوز (PENA)

آن لاین(On line) پورا ناں آن لاین انٹرنیشنل نیوز نیٹ ورک۔

بدیسی خبر ایجنسیاں وچوں کجھ ایہ نیں:

رائٹرز Reuters

اے ایف پی (AFP) اژانس فرانس پریس

پی ٹی آئی(PTI) پریس ٹرسٹ آف انڈیا

تاس (TASS)روسی سرکاری خبرایجنسی، انفارمیشن ٹیلی گراف ایجنسی آف رشیا

اے پی اے(APA) ایسوسی ایٹیڈ پریس آف امریکا

یو پی اے(UPA) یونائٹیڈ پریس آف امریکا

یو پی آئی(UPI) یونائٹیڈ پریس انٹرنیشل

سنہوا (Xinhua) ۔ چینی خبرکار ایجنسی

ایسوسی ایٹیڈ پریس (AP) امریکا

زیادا تر ایجنسیاں خبراں دے نال نال تصویراں تے فیچر وی مہیا کردیاں نیں۔

خبراں کتھوں آوندیاں نیں؟

خبراں ساڈے ارد گرد کھلریاں ہوندیاں نیں۔ رپورٹر عام کر کے روز پولیس تھانے دااک چکر ضرور لاندے نیں جتھوں اوہناں نوں علاقے دِیاں مختلف وارداتاں بارے جانکاری مل جاندی اے۔ کئی وار اوتھوں جانکاری لے کے واردات والے علاقے دا پھیرا وی لایا جاندا اے تاں جے خبر نوں ہور بھرواں بنایا جا سکے۔مختلف وڈے ہسپتال تے مردا خانے توں شہر دیاں وارداتاں تے قتل بارے خبر مل جاندی اے‘ ریلوے سٹیشن تے ائرپورٹ توں شہر وچ آون تے جان والے وڈے لوکاں تے خبربنن والیاں بارے آون جان دی اطلاع مل جاندی اے۔

شہر دے وڈے تے اہم چوک وی خبراں دے سومے نیں۔ عوامی اکٹھ تے اجتماع‘ وکھالے تے دھرنے جتھے ہو رہے ہوون‘ رپورٹر اوتھے جا کے وی خبر تے تصویراں لے سکدے نیں۔ مختلف سیاستدان‘ آگو تے ہور لوک پریس کلب تے ہور تھاواں اُتے پریس کانفرنس کردے رہندے نیں‘ اوتھوں وی خبراں ملدیاں نیں۔

کسٹم دفتراں توں ضبط کیتے مال تے سمگلنگ دِیاں خبراں مل جاندیاں نیں۔ چنگے رپورٹر مختلف سرکاری افسراں نال وی دعا سلام رکھدے نیں جتھوں حکومت دِیاں آون والے ویلیاں لئی پالیسیاں بارے خبر مل جاندی اے۔ ریلوے‘ پی آئی اے‘ واپڈا‘ مختلف سرکاری کارپوریشناں دے دفتر وی خبراں دے سومے نیں۔ وڈے ہوٹل‘ یونیورسٹیاں‘ کالج‘بنکاں دے دفتر وی خبراں دے سومے نیں۔فایر سٹیشن توں شہر وچ لگن والی اگ بارے خبر مل جاندی اے۔ تعلیمی ادارے تے اوہناں دے بورڈ دے دفتراں توں وی خبراں ملدیاں نیں۔

بہت سارے ادارے اجہے نیں جہڑے آپ خبراں گھل دیندے نیں۔ مختلف دیساں دے سفارتخانے تے اطلاعات دے مرکز اپنے ملک دے حوالے نال خبراں گھل دیندے نیں جہناں وچ کسے حد تیکر پراپیگنڈا وی شامل ہو سکدا اے۔ مختلف ادارے اپنے پریس ریلیز جاری کردے نیں‘ حکومت دا تعلقات عاما دا شعبا وی سرکاری پالیسیاں بارے خبراں تے مضمون گھلدا رہندا اے۔ وفاقی تے صوبائی حکومتاں دے تعلقات عاما دے محکمے ای نہیں‘ وڈے سرکاری تے غیر سرکاری اداریاں دے وی ایہو جہے محکمے تے شعبے ہوندے نیں‘ جہڑے اخباراں نوں خبراں سپلائی کردے نیں۔

مختلف سیاسی‘ ادبی‘ ثقافتی،مزدور تنظیماں وی اپنیاں سرگرمیاں بارے خبراں اخباراں نوں گھلدیاں رہندیاں نیں۔ کجھ تنظیماں اپنا کوئی پروگرام کرن توں پہلاں خبر کاری واسطے دعوت ناما وی اخبار دے دفتر گھل دیندیاں نیں تاں جے چیف رپورٹر کسے رپورٹر نوں تقریب دی رپورٹنگ واسطے گھل سکے۔ بعض واری عام لوک وی کسے مسئلے بارے خط یاں کسے ہور طرحاں اخبار نوں جانکاری دے دیندے نیں۔ اوہدی بہتر خبر بناون خاطر اخبار دا رپورٹر اوتھے جا کے آپ خبر نوں بھرواں بنا سکدا اے۔

اخبار خبراں واسطے ریڈیو تے ٹیلی وژن توں وی فایدا چکدے نیں۔ اک زمانے وچ ایہ انحصار بہت زیادا ہوندا سی۔ انجے ای مختلف نیوز ایجنسیاں دِیاں سیواواں وی مُل لئیاں جاندیاں نیں جد کہ کجھ خبر ایجنسیاں مفت وی خبراں گھلدیاں نیں۔ ایہ وکھری گل اے کہ بعض واری اجہیاں خبراں وچ پراپیگنڈا زیادا ہوندا اے پر چنگا ایڈیٹر خبر تے پراپیگنڈے نوں وکھرا کر کے صرف خبر شائع کردا اے۔

لوک تے مختلف عہدے دار وی خبراں دے سومے ہوندے نیں۔ مختلف سرکاری افسر‘ وڈے عالم دین‘ سیاستدان‘ مزدور لیڈر کولوں وی خبراں مل جاندیاں نیں تے چنگے رپورٹر اجہے لوکاں نال تعلقات بنا کے رکھدے نیں۔ بعض واری اجہے لوک خبر دیندیاں شرط لا دیندے نیں کہ اوہناں دا ناں ظاہر نہیں کیتا جاوے گا۔ اوہناں دی ایس خاہش دا آدر کیتا جاندا اے تے خبر وچ ”معتبر وسیلے“ یاں ”اعتبار جوگ وسیلے“ دے لفظ ورتے جاندے نیں۔

سرخی تے اوہدے مقصد

ڈاکٹرعبدالسلام خورشیددے مطابق ”خبر دے عنوان نوں سرخی آکھدے نیں“۔ اصلوں اخبار وچ نرا خبراں ای نہیں ہوندیاں‘ فیچر‘ مضمون‘تبصرے‘ کالم تے ہور لکھتاں وی ہوندیاں نیں۔ ایہناں سبھ دے عنوان نوں ای سرخی آکھیا جاندا اے۔ سرخی اصلوں لکھت دا اوہ تت اے جہدے راہیں سانوں اندازا ہو جاندا اے کہ لکھت دے اندر کیہ آکھیا گیا اے۔ سرخی اوس لکھت دے اندرون دی نشانکاری کردی اے جہدے اُتے اوہنوں لایا جاندا اے۔

انج تے سرخی خبر نوں پیش کرن واسطے عنوان دا کم کردی اے پر ایہدے کجھ ضمنی مقصد وی ہوندے نیں جہڑے انج نیں۔

1۔ خبر دی تلخیص یاں خلاصا پیش کردی اے۔

2۔ خبر دی وضاحت کردی اے تاں جے قاری پڑھ سکے۔

3۔ خبردا سبھ توں اہم پکھ ساہمنے لیاندی اے۔

4۔ خبراں دی تقابلی اہمیت وی ظاہر کردی اے۔

5۔ اخبار دے صفحے دی سجاوٹ دا کم وی کردی اے۔

سرخی کویں کڈھی جاندی اے؟

سرخی وچ خبر دا سبھ توں دلچسپ تے اہم حِصّا بیان کیتا جاندا اے۔سرخی ویکھ کے ای خبر بارے پتا لگ جاندا اے۔ چنگی سرخی اوہی بندا بنا سکدا اے جہدے اندر خبر دی تہ تیکر اپڑن دی صلاحیت ہووے۔ سرخی وچ خبر دا نچوڑ ہوندا اے۔ ایس کم واسطے زبان اُتے مہارت وی درکار ہوندی اے کیوں جے تھوڑے توں تھوڑے لفظاں وچ خبر دا خلاصا کڈھنا ہوندا اے جہدے وچ زبان وی اسان ہووے تے کسے لفظ دی دُہرائی توں وی بچیا گیا ہووے۔ سرخی وچ نواں پن وی ہونا چاہیدا اے تے ایہ کم اوہی کر سکدا اے جہڑا تجربے کار وی ہووے۔ سرخی وچ کئی واری پورا فقرا دین دی ضرورت نہیں ہوندی سگوں ادھورا فقرا وی گل نوں پوری طرحاں واضح کر دیندا اے۔ جویں ایہ سرخیاں ویکھو:

o لاہور وچ بم دھماکا‘ چار موتاں‘40 زخمی

o بھارت دِیاں دھمکیاں نہیں جراں گے: وزیر اعظم

o لاہور: مال روڈ اُتے ٹریفک بلاک‘ ایمبولینس وچ مریض دم توڑ گیا

چنگی سرخی دے وصف

چنگی سرخی اوہی سمجھی جاندی اے جہڑی لکھت دا اندرون کھچ کے ساہمنے لے آوے۔ پڑھنہار دی پہلی نظر سرخی اُتے ای پیندی اے۔ جے سرخی اوہدیاں نظراں نوں زنجیر پا لوے تاں اوہ پوری خبر پڑھ لیندا اے نہیں تے اوہدیاں نظراں دُوجی سرخی ول چھال مار جاندیاں نیں۔ چنگی سرخی وچ ایہ وصف ہونا ضروری اے۔

.1 خبر دی سبھ توں اہم گل یاں خلاصے نوں بیان کرے۔

.2 سوکھی ہووے تے ترت سمجھ آ جاوے۔

.3 اخبار دی راء دا اظہار نہ کرے‘ یعنی معروضی ہووے۔

.4 پڑھنہار نوں اپنے ول کھچ پاوے۔

.5 پرکشش ہووے۔

.6 لفظاں دی گنتی مناسب ہووے۔ نہ اینے گھٹ لفظ ہون کہ گل پلے نہ پوے تے نہ اینے ودھ ہوون کہ پڑھن والا چکرا جاوے۔

.7 سرخی وچ لفظاں دی دُہرائی نہ ہووے۔

سرخیاں دی لمائی نوں کالماں دے لحاظ نال ناپیا جاندا اے۔ اخبار دا اک صفحا عام کر کے اٹھ کالماں اُتے مشتمل ہوندا اے۔ وڈی سرخی (لیڈ) اٹھ کالماں جنی چوڑی ہو سکدی اے جد کہ ایدوں گھٹ کردے ہویاں نکی سرخی صرف اک کالم تک دی وی ہو سکدی اے۔ اردو اخباراں وچ‘ تے اوہدے پاروں پنجابی اخباراں وچ رواج اے کہ سرخی دے تھلے اک یاں اک توں ودھ وضاحتی لایناں وی لائیاں جاندیاں نیں جہناں نوں کیچ لاین یاں پٹی آکھیا جاندا اے۔ اک کالمی سرخی نوں توڑ کے دو یاں تن لایناں وچ وی لکھیا جاندا اے۔ کئی واری سرخی کالے رنگ دی پٹی وچ سفید لکھائی نال ہوندی اے۔ ایہنوں ”ریورس“ سرخی آکھیا جاندا اے جد کہ کدی کدی سکرین وی ورتی جاندی اے تے سرخی سلیٹی رنگ دی ہو جاندی اے۔

جے اک کالمی سرخی لمی ہووے تاں اوہنوں توڑ کے لکھیا جاندا اے۔ ایس صورت وچ سرخی نوں ایس انداز نال توڑنا چاہیدا اے کہ ہر ٹوٹا با معنی رہوے۔ تھلے اک سرخی نوں دو انداز نال لکھیا جا رہیا اے۔ تسیں آپ اندازا لا سکدے او کہ بہتر انداز نال توڑنا کہڑا رہوے گا۔

انداز 1

گیس تے بجلی دی لوڈ شیڈنگ ختم نہ ہون پاروں لوکائی تنگ

آ چکی اے: سیاستدان

انداز 2

گیس تے بجلی دی لوڈ شیڈنگ ختم نہ ہون پاروں لوکائی تنگ آ چکی اے: سیاستدان

ساڈے اخباراں وچ سرخیاں وچ بہت زیادا میناکاری کیتی جاندی اے جہدے نال خوبصورتی ودھ جاندی اے پر سرخی پڑھنا مشکل ہو جاندا اے۔ ایہ عمل ہور زباناں دے اخباراں وچ نہیں ہوندا۔ پاکستان دے اردو اخباراں دِیاں وڈیاں سرخیاں وچ بہت سارے توتے مینا بنا دتے جاندے نیں۔ پنجابی وچ روزوار ”سجن“ نے ایس کم توں پرہیز کیتا تے ریورس سرخیاں وی نہیں ورتیاں۔ ”لوکائی“ وچ رِیورس سرخیاں تے ورتیاں جاندیاں نیں پر سرخیاں وِچ توتے مینا نہیں بنائے جاندے۔

٭٭٭٭٭