" اصل دارا پہلوان کون۔۔۔۔۔؟؟؟؟" ــــــ٭ رویل٭"

دارے دلچیپریئے دا دُکھانت

دارا دلچیپریا دیوی پہلوان سی۔ انھی طاقت دا پہاڑ۔ جیکر اوہ قتل نہ کردا تاں امر ہو جاندا۔ پھر اوہدے نال دکھانتک بھانا نہ واپردا۔ قدکاٹھ توں اوہ دیو لگدا سی۔ جویں دیواں دیاں باتاں پیندیاں اسے طرحاں دارے دلچیپریئے دیاں پین لگیاں سن۔ اوہ ست فٹا پہلوان سی۔ اوہنے ورلڈ چیمپین کنگ کانگ نوں ڈھاہ کے دنیا وچ دارا دارا کروا دتی سی تے خد رستم زماں بن گیا سی۔ دارا ادوں سوا کوئنٹل توں اپر سی تے کنگ کانگ دو کوئنٹل دا سی۔

دارا جیندے جی مِتھ بن گیا سی جس دیاں دند کتھاواں چل پئیاں سن۔ اک دند کتھا سی کہ اس نے دو جنیاں نوں دھونوں پھڑ کے آپس وچ بِھڑا کے مار دتا سی۔ دوجی دند کتھا سی پئی اوہنوں مارنکھنڈا سانھ پے گیا پر دارے نے اگوں سنگ پھڑ لئے۔ پھر دوویں دھکم دھکی ہون لگے۔ کدے دارا سانھ نوں دس قدم پچھے دھک لیجاندا تے کدے سانھ دارے دے پیر اکھیڑ دندا۔ دھکودھکی وچ مٹی پٹی گئی جویں اکھاڑا گڈیا ہووے۔ آخر سانھ دا اینا زور لگ گیا کہ اوہدی موک وگ گئی تے سنگ چھڈاؤندیاں اوہ اجہیابھجیا کہ مڑ پنڈ دی جوہ وچ نہ وڑیا۔ فیروزپور جیل وچ پانی دی اچی ٹینکی اتے دارے دی وگاہ کے سٹی اٹّ کئی سال ایتھے ہی پئی رہی۔ عامَ ہتھکڑی اوہدے میچ نہیں سی آؤندی۔ اوہ بوتے جنا بھار چک لیندا سی۔ دارے دے ناں نال جڑیاں دند کتھاواں دا کوئی انت نہیں۔

دارا سنگھ دے جیون وچ بڑے اتراء چڑھاء آئے۔ کدے بلے بلے، کدے تھلے تھلے۔ کدے نیک نام، کدے بدنام۔ کدے امیر، کدے غریب۔ اوس دی زندگی بچپن وچ مال ڈنگر چارن تے کھیتی باڑی دے کرسانی کماں توں لے کے لاہور دے اکھاڑے دا پٹھا بنن، سنگاپور جان، پھری سٹائیل کُشتیاں سکھن تے لڑن، پہلاں سنگاپور پولیس تے پھیر جاپانی فوج وچ بھرتی ہون، اتھے ہی ویاہ کراؤن، سکے بھرا دا کھون ہو جان پچھوں دلچیپر آ کے بدلا لین لئی شریک بھرا دا قتل کرن، پہلاں پھانسی تے پھر عمر قید دی سزا ملن، چوٹی دے پہلوان وجوں اگاؤں رہائی ہون، فلماں ‘چ رول کرن، واپس پنڈ آؤن، سرپنچ بنن، دھڑیبازی تے عیاشی ‘چ پین، سندر نعر نال عشقَ کرن، تری وجا کے سکھا پین تے مندے حالَ گم نامی وچ گزر جان دی سی جس ‘تے کمال دی فلم بن سکدی ہے۔ اس دا آخری سماں بڑا برا بیتیا سی۔ اوہ شوگر تے جوڑاں دیاں بیماریاں دا سکار ہو گیا سی۔ پیراں دے انگوٹھے کٹے گئے سن تے چولا ٹٹّ گیا سی۔ اوہ اپاہج ہو گیا سی تے باہر کھیت وچ چھتے ڈھارے ہیٹھ منجے ‘تے پیا رہندا سی۔ تد مرناؤ پئے رستمِ زماں نوں ملن گلن کوئی گھٹ ہی آؤندا سی۔ اس دا جسا 135 کلو توں گھٹ کے صرف 70 کلوگرام دا رہِ گیا سی تے اوہ سترویں سال دی عمر وچ گزر گیا۔

1956-57 وچ میں دارے دی کشتی فاضلکا دے گؤشالا میدان وچ اپنی اکھیں ویکھی سی۔ ادوں میں ایمّ. آر. کالج فاضلکا وچ پڑھدا ساں۔ پھر بلونت سنگھ سندھو دا لکھیا دارا سنگھ دا جیونی مولک ناول ‘گم نام چیمپین’ پڑھیا جس توں دارا سنگھ دے جیون دیاں کجھ ہور گلاں دا پتا لگا۔ میں 1965-66 توں خد کھیڈاں تے کھڈاریاں بارے لکھدا آ رہیاںساں۔ سینکڑے کھڈاریاں تے کھیڈ میلیاں بارے لکھیا۔ دارے دلچیپریئے بارے وی تے دارے دھرموچکیئے بارے وی لکھیا۔ پر میں اوہناں دے جدی پنڈ نہیں سی ویکھے تے نہ اوہناں دے پریواراں نوں مل سکیا ساں۔ میرا بھتیجا بلونت دلچیپرے ویاہیا جان کارن اوہ دارا سنگھ دے پریوار نوں ودھیرے نیڑیوں جان سکیا تے اوہدی جیون کہانی ودھیرے سدت نال پیش کر سکیا ہے۔ اس نے ایہ ناول دارا سنگھ دے پروارک جیاں تے پنڈ دے لوکاں نوں پچھ پچھا کے لکھیا۔ دارا سنگھ دی پتنی بلبیر کور ادوں جیوندی سی جس نوں مل کے اس نے نیڑلیاں گلاں پچھیاں۔ اوس دے پوتریاں نے بابے دیاں جیتو بیلٹاں اجے وی سنبھالیاں ہوئیاں نیں۔

پستک ‘گم نام چیمپین’ پڑھدیاں میرے من وچ وار وار کھال آؤندا رہا کہ میں اوہ پنڈ تے گھر ویکھاں جتھے ست فٹا دارا جمیا تے مریا۔ اوہ بیہی ویکھاں جتھے دارے دے شریک بھراواں نے اس دے بھرا دلیپ سنگھ نوں برچھیاں مار کے ماریا تے دوجے بھرا اندر سنگھ دا کرپان نال گٹ وڈھیا۔ نالے اوہ چھپڑ ویکھاں جس وچ سارے پنڈ دے ساہمنے دن دیہاڑے دارے نے اپنے شریک بھرا سردارے نوں پہلاں کہاڑی نال لہو لہان کیتا تے پھر چھپڑ وچ ڈبو کے بدلا لیا۔ دارے نے لاش نوں پیراں نال ہی چھپڑ دی غار وچ دب دتا سی پر پولیس نے لاش برآمد کر لئی سی۔ دارے نوں پہلاں پھانسی تے پچھوں وِیہ سال دی سزا ہوئی پر اس دیاں لوک بھلائی فنڈ لئی وکھائیاں نمائشی کُشتیاں تے درشنی جسے دے مدے نظر ست سال دی قید پچھوں رہائی مل گئی سی۔

جیل ‘چوں رہاء ہو کے دارے نے پھیر فری سٹائیل کُشتیاں لڑیاں اتے دو فلماں ‘سیمسن’ تے ‘خون کا بدلا خون‘ وچ فلمی رول نبھایا جو نہ اس نوں پسند آیا تے نہ درشکاں نوں۔ اوس نوں جن بن کے بوتل وچ بند ہونا پیا سی تے دوجی فلم وچ ٹانگے والا بننا پیا سی۔ اوہدے ساتھیاں نے کہیا، “ایڈے وڈے بھلوان نوں ایہ کجھ کرنا نہیں جچدا۔ چھڈّ پرھاں ایہ کنجرخانا!” تے اوہ فلماں چھڈّ آیا۔ اس دیاں کل کُشتیاں پنج سو توں ودھ گنیاں جاندیاں ہن تے کہیا جاندے کہ اوہ کسے کشتی وچ وی نہیں سی ہاریا۔ اوہ سنگاپور، ملایا، آسٹریلیا، جاپان تے پھلپائین وچ گھلیاں گئیاں۔ کُشتیاں توں ریٹائر ہو کے اس نے پنڈ دی سرپنچی کیتی تے دھڑے بازی وچ وی پیا۔ جتھے اس دیاں کُشتیاں نے نیکنامی تے دولت کمائی اتھے اس دی ودھیرے شراب پین دی عادت، موٹی فیم کھان دے عمل تے سکھا چھکن دی بہوت نے بدنامی وی کھٹی۔ اس نے پہلی پتنی دے ہوندیاں اک ہور تیویں گھر لے آندی سی۔ لمی لنجھی تے سوہنی سنکھی پنڈتانی ستونت دے نہ پہلاں بچا سی تے نہ پچھوں ہویا۔ اوہ اپنا پتی چھڈّ آئی سی۔ کئی کہندے ہن کہ اوہ ورودھی پہلواناں نے اوہدے مگر لائی سی کہ اوہ کُشتیاں چھڈّ دیوے۔ دارے نے اوہدے لئی ٹانگا خرید لیا جس دوآلے شنیل دے پردے لوائے گئے۔ اوہ ترنتارن تے امبرسر دیاں سیراں کردے۔ دس سال سیراں کرن پچھوں اوہ البیلی نار دارا سنگھ توں پہلاں ہی چل وسی۔

دارا سنگھ دی سنگاپور والی پتنی بلبیر کور نے پہلاں سونکن تے پچھوں پتی دی موت ہون نال سالاں بدھی رنڈیپا کٹیا۔ اوہ دارا سنگھ توں اٹھارھاں سال پچھوں پرماتما نوں پیاری ہوئی۔ اس دا اکو اک پتر ہربنس سنگھ پیو توں پچھوں پر ماں توں پہلاں چل وسیا۔ رنجیت سنگھ تے رگھبیر سنگھ دو پوترے ہن اتے اک پڑپوتا تے اک پڑپوتی ہے۔ پڑپوتی ویاہی گئی ہے تے پڑپوتا بی. اے. تک پڑھائی کر کے دُبئی ولّ ٹرالا چلاؤندا ہے۔ اوہدا پتا نہیں کیہ بننا ہے؟ پتا نہیں انگلینڈ، امریکہ یاں کینیڈا جا سکے جاں نہ۔ کوسش کر رہے۔ پریوار دے جی کھیتی باڑی تے مال ڈنگر پال کے گزارا کردے ہن۔ اوہناں نے اپنی رہائش باہر کھیتاں وچ رکھی ہوئی اے۔

دارا سنگھ ناں دے کئی بندے مشہور ہن۔ کوئی وکالت وچ، کوئی سیاست وچ تے کوئی کسے ہور کتِے وچ۔ اوہناں وچوں دو داریاں نے کُشتیاں وچ اپنا ناں چمکایا۔ عامَ لوک کُشتیاں والے دوہاں داریاں نوں اکو سمجھدے ہن پر اوہ اک نہیں۔ ودھیرے لوک چھوٹے دارے نوں ہی جاندے ہن کیوں کہ اوہ فلمی پردے اتے ودھیرے آئے تے اوہدی مشہوری وی بہتی ہوئی۔ اوہ راج سبھا دا ممبر رہا تے بھارتی جٹ سبھا دا پردھان بنیا۔ اس نوں مان سنمان وی ملدے رہے۔ اس نے رامائن سیریل وچ ہنومان دا رول ادا کر کے گھر گھر وچ اپنی پچھان بنائی۔ وڈا دارا اصلوں ان پڑھ سی جد کہ چھوٹا دارا سمیں انوسار تھوڑھا بہتا پڑھ کے سمیں دا ہانی بنیا رہا۔ قدرت اوہدے ‘تے ودھیرے مہربان رہی۔

دوہاں پہلواناں دی وکھری سیان کراؤنی ہووے تاں وڈے نوں دارا دلچیپریا تے چھوٹے نوں دارا دھرموچکیا کہہ سکدے ہاں۔ وڈا سدھو جٹّ سی تے چھوٹا رندھاوا جٹّ۔ دوویں امبرسریئے مجھیل سن۔ وڈے دا قد ستّ فٹ دے قریب سی تے چھوٹے دا سوا چھے فٹّ دے قریب۔ وڈا رتا گورے رنگ دا سی تے چھوٹا کنکونے رنگ دا۔ وڈے نوں دارا کلر کہیا جاندا سی یاں دارا جیلر۔ سیریل رامائن وچ ہنومان دا رول کرکے چھوٹا دارا بجرنگ بلی وجیا۔ چھوٹے دارا سنگھ نوں تاں جگ جاندا ہے جد کہ وڈا دارا سنگھ رستمے جماں بنن توں بعد وی گم نامی دیاں گلیاں وچ گاچیا رہا۔ اوہدے پریوار دی وی کسے نوں سار نہیں۔

جدوں میں اپنی چڑھدی جوانی دے دناں ولّ جھات ماردا ہاں تاں چھنجھاں دے رومانوی منظر میریاں اکھاں اگے تیرن لگدے ہن۔ اک درش ہے فاضلکا دے گؤشالا میدان وچ ہوئیاں درشنی کُشتیاں دا۔ نندگڑھ دا وکیل بلدیو سنگھ سویا جو کجھ سماں شرومنی کمیٹی دا پردھان رہیا ادوں فاضلکا دے منشی رام کالج وچ پڑھدا سی۔ میں اوس توں دو جماعتاں پچھے ساں۔ اس نے دارا سنگھ دی کشتی ویکھن لئی دو ٹکٹاں لے لئیاں تے مینوں وی نال جان لئی تیار کر لیا۔ ایہ 1956-57 دی گلّ ہے۔ دارا سنگھ دی کشتی دے وڈے وڈے اشتہار کندھاں اتے لگے سن۔ فاضلکا دے راجا تھیٹر وچ لگی نویں پھلم دی ڈھول ڈھمکے نال مشہوری کرن والے ڈھنڈورچی دارے دے دنگل دی مشہوری کر رہے سن۔ دارے دی کشتی ویکھن لئی لوکاں دیاں وہیراں نکل پئیاں سن۔

جدوں ہزاراں درشک گؤشالا دے میدان تے چھتاں اتے بیٹھے کھڑے دارا سنگھ دی اُڈیک کر رہے سن تاں اوہ وڈے دروازے راہیں آؤندا دکھائی دتا۔ اسیں چھت اتے چڑھے بیٹھے ساں جتھوں سبھ کجھ دسدا سی۔ دھپّ کھڑی ہوئی سی تے ہوا دے بُلے کجھ تیز وگ رہے سن۔ اڈیا آؤندا کوئی کن میری اکھ وچ پے گیا سی جس دی رڑک مینوں اجے وی یاد ہے۔ آلے دوآلے رنگ برنگے جھنڈے جھول رہے سن۔ وڈیاں کُشتیاں توں پہلاں کبڈی دے میچاں نال اکھاڑا بھریا جا رہا سی۔ اس سمیں دے نامی کھڈاری بلو راجیانیاں تے ننجی ویروکے ورگے کبڈی کھیڈ رہے سن۔ پھر چھوٹے بھلواناں دے بھیڑ ہون لگے۔ انتاں دی ملکھّ ‘کٹھی ہوئی پئی سی۔ دارا وکھائی دتا تاں ہر پاسیوں آوازاں آؤن لگیاں ‘اوہ دارا سنگھ’ ‘اوہ دارا سنگھ’۔ اوہدے سر اتے نکے ٹورے تے لمے لڑ والی سفید پگ بدھی ہوئی سی۔ کلیاں والا چٹا کڑتا تے چٹا ہی تمبا لایا ہویا سی۔ حیرانی دی گلّ سی کہ اوہدے دوہیں پاسیں دو سپاہی سن جنہاں نے اوہنوں ہتھکڑیاں لا کے سنگلیاں پھڑیاں ہوئیاں سن۔ اوہ اس نوں فیروزپور دی جیل وچوں لے کے آئے سن۔ دنگل دے منتظمین وی دارے نال آ رہے سن۔

ہتھکڑیاں دے لگیاں ہی اوہدی میدان وچ گیڑی لوائی گئی۔ اوہ ہتھکڑی سنے ہتھ اُٹھا کے درشکاں دی دعا سلام دا جواب دندا گیا۔ درشک اوہدا قد کاٹھ ویکھ کے حیران سن۔ جہڑے بندے اوہدے نال ترے جاندے سن اوہ اوہناں توں اک ہتھ اُچا دسدا سی۔ پھر اس نوں رنگ کول لیجایا گیا۔ رنگ وچ پہلاں ہی کُشتیاں چل رہیاں سن۔ پہلواناں نے اوہدے گوڈیں ہتھ لائے۔ اتھے دو پہلوان ایسے وی ویکھے جہناں دے ڈھڈ بہت وڈے سن۔ جد اوہ گھلن لگے تاں اوہناں دے ڈھڈ اک دوجے نال بھڑ رہے سن تے بانہاں دھوناں تک نہیں سن پہنچ رہیاں۔ اوہ دنگل وچ جوکراں ورگے لگدے سن تے لوک اوہناں دی کشتی اتے ہس ہس لوٹ پوٹ ہو رہے سن۔ اوہ کُشتی سی ہی منورنجن کرن لئی۔ جہڑا بھلوان ڈگ پیندا اس نوں دوجا کھچ دھوہ کے کھڑھا کردا۔ اوہ بھلوان کاہدے، گول مول ڈھول سن!

پھر اعلان ہویا کہ ہن دارا سنگھ دی کُشتی ہوو ےگی۔ دارا سنگھ دیاں ہتھکڑیاں کھولھ دتیاں گئیاں تے اوہ کپڑے اتار کے رِنگ دیاں پوڑیاں چڑھیا۔ اس دا بدامی جُسا دن ڈھلدے دی دھپ وچ چمک رہا سی۔ اوس نے انگڑائیاں بھریاں تے لتاں بانہاں نوں ادھر ادھر گھمایا۔ اوہدا مڑھکے نال بھجیا سریر سورج دیاں کرناں وچ لشکاں مار رہا سی تے لوک اوہدے لمے قد دیاں صفتاں کر رہے سن۔ اوہدے مقابلے وچ چاند ناں دا پہلوان نکلیا جہڑا تیل نال گچ ہویا لگدا سی۔ اوہدا رنگ گورا تے جسا بھارا سی۔ پرچار سی کہ مقابلا بڑا سخت ہووےگا پر بھیتی بندے جاندے سن کہ ایہ وکھاوے دی کُشتی ہوو ے گی۔

کُشتی فری سٹائیل سی جس وچ دارا سنگھ نے ورودھی بھلوان نوں بری طرحاں ماریا کٹیا تے بھنیا۔ کدے اوہدی لت کھچّ کے بیڑیاں پواؤندا تے کدے بانہ کھچ کے۔ ایتھوں تک کہ اک وار رِنگ توں باہر ای چلا ماریا۔ چاند دیاں چیکاں نکل گئیاں۔ درشک سکتے وچ آ گئے۔ دارے نوں جیتو قرار دے دتا گیا تے رنگ ‘چوں نکلدے نوں پھیر ہتھکڑیاں لا کے اوہدی جیتو گیڑی لوائی گئی۔ لوک اوہدے درشناں لئی دھکم دھکی ہوندے رہے تے نوٹاں نال اوہدا پرنا بھردے گئے۔

کجھ ایسے طرحاں دا نظارہ ہی سونی پت لاگے پنڈ بھٹگاؤں ‘چ ہوئیاں کُشتیاں سمے بجھا سی۔ اکھاڑا جھنڈے جھنڈیاں نال سنگاریا گیا سی۔ اوہ پنڈ دلی دے نیڑے ہون کارن وشیش دنگل لئی چنیا گیا سی۔ ایتھے دارا سنگھ دی کُشتی پردھان منتری پنڈت جواہر لال نہرو اپنے وشیش مہماناں نوں وکھا رہے سن۔ وشیش مہمان سن سوویت روس دے مارشل بلگانن تے نکیتا کھروشچوو۔ سبھ توں پہلاں پنڈت نہرو دے اشیرواد نال دارے تے جوگندر ٹائیگر دی کُشتی ہوئی۔ ایہ نمائشی کُشتی سی جو دارا سنگھ کجھ پکڑاں وکھا کے جت گیا۔ اس توں بعد کئی ہور بھلواناں دیاں کشتیاں ہوئیاں۔ اکھاڑا پورا بھر گیا سی تے کدھرے تل سٹن جوگی جگھا نہیں سی۔ پھیر دارا سنگھ تے ہانگ کانگ دے چیمپین ہردتّ سنگھ ایٹم بنب دی فائینل کُشتی ہوئی۔ دوہاں دے جُسے دیواں ورگے سن۔ ہریانوی جاٹ کہہ رہے سن، “بئی منھے تو ایسے پہاڑوں جیسے بھلوان پہلی بار دیکھے ہیں۔” “ارے بھئی یہ بندے ہیں یاں بلڈوزر؟”

دارے تے ہردتّ دی کُشتی پنج ستّ منٹ چلی ہووے گی کہ دارے نے اس دا کلاوا بھریا تے رنگ توں باہر چلا ماریا۔ ہردتّ دے چار دند ٹُٹ کے باہر جا پئے۔ دارے دی جت دے ڈنکے وج گئے۔ روسی مہمان دارے دی طاقت توں دنگ سن۔ دارے نوں فیروزپور جیل ‘چوں ہتھکڑیاں لا کے لیاندا گیا سی۔ جیوں ہی کُشتی جتن پچھوں اوہدے ہتھکڑی لائی جان لگی تاں درشکاں نے رولا پا دتا، “دارے نوں رہا کرو۔”

روسی مہماناں نے دُبھاشیئے(مترجم) راہیں پچھیا کہ لوک کیہ کہندے ہن؟ جدوں دسیا گیا کہ لوک ایس دی جیل ‘چوں رہائی منگدے ہن تاں اوہناں نے پنڈت نہرو نال گل کیتی۔ پنڈت جی نے ہی پنجاب دے مکھ منتری بھیم سین سچر نوں کہہ کے مہماناں لئی دارا سنگھ دی کُشتی دا پربندھ کرایا سی۔ ایہ گلّ 1957 دی ہے۔ مہماناں دی اِچھا تے دارا سنگھ دیاں کشتیاں راہیں ‘کٹھے کیتے جا رہے رلیف فنڈ نوں مکھ رکھدیاں دو دن بعد روہتک دے تحصیلدار ہرپھول سنگھ دی ضمانت ‘تے دارا سنگھ نوں اک مہینے دی پیرول ‘تے چھڈّ دتا گیا۔ پھر دارا سنگھ توں رحم دی اپیل کروائی گئی جو راشٹرپتی ڈاکٹر. راجندر پررشاد نے لوڑیندی کاروائی پچھوں پروان کر کے دارا سنگھ نوں رہاء کرن دا حکم دے دتا۔ دارے نے رلیف فنڈ ‘چوں اپنا دو لکھ روپئے دا کُشتی کمیشن لوڑوند غریباں نوں ونڈ دتا جہناں دیاں دعاواں نال اوہ رہاہویا۔

دارے دلچیپریئے دی داستان دردناک تے جگوں نیاری اے۔ اوہ 1918 وچ کھڈور صاحب نیڑے چھوٹے جہے پنڈ دلچیپر وچ پیارا سنگھ دے گھر ماتا نہال کور دی ککھوں پیدا ہویا سی۔ ادوں پہلی وشو جنگ مکن والی سی تے جلھیاں والے دا ساکہ ورتن والا سی۔ کسانی تھڑی ٹُٹی ہوئی سی۔ اوہ چھے بھین بھرا سن۔ دارا اجے دس سال دا ای سی کہ پیارا سنگھ پلیگ دی بیماری نال اگلے جہان سدھار گیا۔ وڈے پریوار دی ذمے واری وڈے بھرا اندر سنگھ دے سر آن پئی۔ اندر سنگھ خد بھلوانی کرن لگا سی پر اس دیاں پہلوان بنن دیاں ریجھاں من وچ ہی رہِ گئیاں۔

دلچیپر اس علاقے دا پنڈ ہے جتھے پہلوانی دی رِیت بڑی پرانی اے۔ لاگے ہی گورو کی نگری کھڈور صاحب ہے جتھے گورو انگد دیوَ جی ملاں دے گھول کروایا کردے سن تے ماتا کھیوی جی گھیولی کھیر ورتایا کردے سن۔ ایتھے گرودوارہ مل اکھاڑا صاحب سبھائمان اے۔ کھڈور صاحب دے میلے وچ وی کشتیاں ہوندیاں سن جتھوں گبھروآں نوں کشتیاں دی چیٹک لگدی۔ آلے دوآلے دے پنڈاں وچ کشتیاں دے اکھاڑے عامَ سن۔ لاگلے پنڈ کنگ، کلھا، شیخ چکّ، لالپر، سنگارپر، ویئیں پئیں، ڈھوٹیاں، بھرووال، ناگوکے، میانونڈ، مگلانی، منڈھالا، سنگھر تے بانیاں بگیرا ہن۔ ایہناں ‘چوں کئی پنڈاں وچ چھنجھاں پیندیاں سن۔

دلچیپر ترنتارن توں چڑھدے ولّ 20 کو کلومیٹر دور ہے۔ پنڈ نوں کنگ دا ڈاک گھر لگدا اے تے تحصیل کھڈور صاحب ہے۔ بالک داری نوں کھڈور صاحب دے میلے دیاں کشتیاں ویکھ کے ہی پہلوان بنن دی چیٹک لگی سی۔ امرتسر ایتھوں 35 کلومیٹر اتے کپورتھلہ تے پٹی 30 کلومیٹر دور ہن۔ گوئندوال 7 تے کھڈور صاحب 2 کلومیٹر دور ہے۔ رئیئے توں دلچیپرا 20 کلومیٹر پیندا ہے۔

اندر سنگھ نے آپ تاں پہلوان بنن دا وچار چھڈّ دتا پر اپنے چھوٹے بھرا دارا سنگھ دی خوراک دا چنگا پربندھ کیتا تے اس نوں پہلوان بناؤنا چاہیا۔ دارا مڈھوں ہی بڑا ہندڑہیل سی تے چوداں پندرھاں سال دی عمر وچ اپنے نالوں وڈیرے جواناں نوں ڈھاہن لگ پیا سی۔ ڈنگر چاردیاں اوہ چرانداں وچ ہانیاں نال ڈہن لگّ پیندا تے کئی وار الانبھے وی لیاؤندا۔ اس وچ مارخوری برتی جماندرو سی۔ اکیراں اس نے اپنے نال ڈنگر چاردے اک منڈے دا ڈلا مار کے سر زخمی کر دتا سی۔ کسے ہور دے گھروٹ مار دتا۔ پنڈ دے سیانے بندیاں نے اندر سنگھ نوں صلاحَ دتی کہ اس نوں کسے چنگے پہلوان دے اکھاڑے وچ چھڈو تاں کہ ایہ تکڑا پہلوان بن سکے۔ گوانڈھی پنڈ دے کسے پہلوان نے دس پا دتی کہ ایہنوں لاہور پہلوان سجن سنگھ دا پٹھا بناؤ۔

اندر سنگھ نے گھیؤ دا پیپا، سکے میویاں دا جھولا، سوا رُپیا تے پگّ لے کے دارے نوں نال لیا تے لاہور نوں چالے پا لئے۔ استاد سجن سنگھ نوں پگّ تے سوا رُپیا متھا ٹیک کے گورو دھارن کر لیا۔ سجن سنگھ دے اکھاڑے وچ دارے نے تن چار سال کشتیاں دی سکھلائی لئی تے داء رواں کیتے۔ اکھاڑے ‘چ نویں آئے پٹھے دری ‘تے سوندے سن تے نامی پہلوان تخت پوش اتے۔ دارے نے ایتھے دری توں تخت پوش تک دا سفر کیتا۔ سجن سنگھ تڑکسار پٹھیاں نوں سوٹیاں مار کے جگا دندے تے ڈنڈ بیٹھکاں کڈھن لا دندے۔ اکھاڑے دی صاف صفائی تے روٹی پانی دا پربندھ پٹھے ہی کردے۔ لاہور وچ دارا کئی اکھاڑیاں وچ گھمیا تے وڈے وڈے پہلواناں نوں ملیا۔ اوہ گامے تے امام بخش ورگے وڈے پہلواناں دے رابطے وچ آیا۔ اجے اوہ اٹھارھاں سالاں دا وی نہیں سی ہویا کہ اوہدی کشتی دیاں دھماں پین لگیاں۔ اودوں اوہ مٹی دے اکھاڑے دیاں دیسی کُشتیاں گھلدا سی۔

کھیتی باڑی نال پریوار دا گزارا اوکھا ہون کارن دارا سنگھ دے بھرا دلیپ سنگھ نوں کھٹی کمائی لئی سنگھاپور جانا پیا۔ ایتھے اس نے ڈیئری فارم دا دھندا چلایا تے کجھ سمے پچھوں چٹھیاں لکھ کے دارا سنگھ نوں وی اپنے کول بلا لیا۔ اودوں اوہدی عمر ساڈھے ستاراں سال دی سی۔ ایہ 1935 دیاں گلاں ہن۔ اینی دنیں ملایا سنگاپور وچ پھری سٹائیل کُشتیاں دے دنگل ہندے سن۔ کُشتیاں دیاں دو قسماں سن جہناں نوں چینی تے انگریزی کُشتیاں کہیا جاندا سی۔ دارا سنگھ نے دوویں طرحاں دیاں کُشتیاں سکھ لئیاں تے ‘ہیپی ورلڈ’ ولوں کُشتیاں لڑن لگا۔ اوہدے مقابلے اتے ‘گریٹ ورلڈ’ دے پہلوان ہندے۔ اک وار اس نے باراں پہلواناں نوں اکلے نے ڈھاہیا۔ دُدھ گھیؤ گھر دی ڈیئری دا کھلھ ڈلھ ہون کارن اوہدا جسا پورا بھر گیا تے اوہدا قد چھے فٹ گیاراں انچ لما ہو گیا۔ اس دی سبھ توں وڈی کمزوری انپڑھتا سی جس کرکے کوئی چنگی نوکری نہیں سی مل رہی۔

17 جولائی 1936 نوں ملایا پولیس دی بھرتی ہون لگی جتھے اوہ وی لائن وچ جا لگا۔ انگریز افسر اوہدا قد مِن کے حیران رہِ گیا۔ دارا انپڑھ ہون کارن بھرتی کرن دے یوگ نہیں سی۔ کہیا جاندے کہ افسر نے شرط رکھی پئی پہلاں ہی بھرتی چھے پہلواناں نال اس نوں گھلنا پوے گا۔ دارا سنگھ نے اوہناں نوں ویکھے بنِا ہی ہاں کر دتی۔ جدوں کُشتیاں ہوئیاں تاں اوس نے سارے پہلوان چِت کر دتے۔ اوہدی طاقت دیاں دھماں پے گئیاں تے افسر نے اس نوں سپاہی بھرتی کرن دی تھاں اک درجا ترقی دے کے لانس کارپورل بھرتی کر لیا۔ پھر اوہ ترقی کر کے سب انسپکٹر بن گیا پر پولیس وچ اوس دا مکھ کم کُشتیاں لڑنا ہی رہا۔

اودھر دوجی وشو جنگ شروع ہو گئی۔ جاپان مارو مار کردا ملایا ول ودھن لگا۔ ملایا دی پولیس نوں وی انگریزاں نے جاپانیاں ورودھ لڑن دا حکم دے دتا۔ دارا سنگھ دا نشانا کُشتیاں وچ ناں چمکاؤن دا سی تے اوہ لڑنا نہیں سی چاہندا پر بدھے ردھے نوں مورچے وچ جانا پیا۔ دو گولیاں اوہدے کنّ نوں چھونہدیاں لنگھیاں پر اوہ مرنوں بچ گیا۔ 25 فروری 1942 نوں جاپانیاں نے ملایا ‘تے قبضا کر لیا۔ دارا سنگھ جاپانیاں دے قابو آ گیا۔ دارا سنگھ نوں پہلاں تاں جاپانی سزا دین لگے پر ایس نوں تکڑا پہلوان جان کے بری کر دتا تے اپنی فوج وچ نوکری دے دتی۔ دارا سنگھ نے ربّ دا شکر کیتا۔ پھر انگریز ملایا ‘تے قابض ہوئے تاں دارا سنگھ ‘تے جاپانیاں دی مدد کرن دا مقدما چلیا۔ دارا سنگھ نے جاپانیاں دی کوئی ایسی ویسی مدد نہیں سی کیتی جس کرکے اوہ مقدمے وچوں بری ہو گیا۔

پولیس ‘چ بھرتی ہون مگروں اس دا ویاہ ملایا وچ بیبی بلبیر کور نال ہو گیا سی۔ اوہدا بھرا دلیپ سنگھ ڈیئری دا دُدھ پاؤن بلبیر ہوراں دے گھر جایا کردا سی۔ بلبیر دے ماپے منگل سنگھ سندھو تے دھنّ کور پچھوں ماجھے دے پنڈ مرھانے دے سن۔ اوہ اپنی مٹیار ہو رہی دھی لئی ور ٹول رہے سن۔ اوہناں نے دلیپ سنگھ نوں وی کہیا ہویا سی کہ بیرو لئی ور ٹولنا اے۔ دلیپ سنگھ نے اپنے بھرا دارے دی دس پائی تاں بیرو دے ماپیاں نے ہاں کر دتی تے اوہناں دا ایتھےای ویاہ ہو گیا۔ اوہ رنگیں وسن لگے تے اوہناں دے گھر پتر نے جنم لیا۔ دارے دا ویاہ کر کے دلیپ سنگھ پنڈ پرت آیا سی تاں جو کھیتی باڑی وچ اندر سنگھ دا ہتھ وٹا سکے۔

ملایا سنگھاپور وچ ٹکٹاں اتے ہندیاں کُشتیاں ‘چوں دارے نوں چنگے پیسے بنن لگے۔ ادوں کو ہی دارا سنگھ دھرموچکیا وی ادھر پجّ گیا جو اس توں دس سال چھوٹا سی۔ اس دے چاچے نرنجن سنگھ نال دارے دلچیپریئے دا چنگا بہن اٹھن سی۔ اوہ رل کے شراب پیندے تے کدے کدے چینیاں دا چنڈو سوٹا وی لاؤندے۔ اک جھگڑے کارن اوہ ٹھانے وچ وی بند ہوئے جو دارے دے کشتی منیجر بابو رام درش نے ضمانت ‘تے چھڈائے۔ 1946 وچ دارا ملایا دا چیمپین بن گیا۔ دارے دی اینی چڑھت نال ‘ہیپی ورلڈ’ دی گڈی ہور چڑھ گئی۔ دارے دا مقابلا کرن لئی ‘گریٹ ورلڈ’ والے ہنگری دے نامی پہلوان کنگ کانگ نوں لے آئے۔

دارے دی ٹکر پھیر فری سٹائیل کُشتیاں دے ورلڈ چیمپین کنگ کانگ نال کروائی گئی۔ اوہ کشتی ویکھن لئی ٹکٹاں ہتھوہتھی وکیاں تے سٹیڈیم ‘چ تل سٹن دی تھاں نہ رہی۔ ویکھن نوں بے شک کنگ کانگ دارے توں تکڑا لگدا سی پر دارے نے تیرھاں منٹاں ‘چ ای اس نوں تارے وکھا دتے۔ اتھوں تک کہ اوہدی اک لتّ وی توڑ دتی۔ بعد وچ پتا لگا کہ لتّ نہیں سی ٹٹی بلکہ گوڈا نکلیا سی۔ کنگ کانگ نوں سٹریچر ‘تے لجانا پیا جد کہ دارے نوں درشکاں نے موڈھیاں ‘تے چکّ لیا۔ پھر اس نوں فلپائین، جاپان تے ہور ملکاں توں وی کُشتیاں لڑن دے سدے آؤن لگے تے دنیا وچ دارا-دارا ہو گئی۔ اوہدیاں کُشتیاں اتے رُپیاں دا مینہ ورھن لگا۔

کُشتیاں وچ جدوں دارے دی گڈی سخر ‘تے سی تاں پنڈ اوہدے بھرا دلیپ سنگھ دا قتل ہو گیا تے اندر سنگھ دا ہتھ وڈھیا گیا۔ درگھٹنا انج واپری۔ دلیپ سنگھ سنگاپور توں مڑ کے اندر سنگھ نال کھیتی باڑی کراؤن لگ پیا سی۔ اوہناں دا کھوہ پنڈ گھسیٹپرے ول سی۔ اک رات اوہناں نے کھوہ نال پیلی سنجی۔ ساری رات ہلٹ چلدا رہیا۔ دن ای گھسیٹپرے دے اک کسان دا چوریوں توریا وڈھیا گیا۔ اوس نے پَیڑ کڈھی تاں پَیڑ دلچیپرے آ پجی۔ اس کسان نوں اتھے اندر سنگھ دا شریک بھرا سردارا سنگھ سببیں مل گیا جس نوں اس نے کہیا کہ اس دا توریا دلچیپرے دے کسے بندے نے چوریوں وڈھ لیا ہے۔ سردارے دے مونہوں سبھاوک ہی نکل گیا، “راتیں اندر ہوراں دا کھوہ چلدا سی۔ اوہناں نوں پچھو، شینت اوہناں نوں پتا ہووے۔” گلّ ایہ سہِ سبھاء کہی گئی سی پر نتیجا بڑا مارو نکلیا۔

اوہ کسان اگے گیا تاں اندر تے دلیپ گردوارے موہرے کھلھی جگھا کھنڈھاں ‘تے بیٹھے ہی مل پئے۔ کسان اوہناں نوں کہہ بیٹھا، “تہاں میرا توریا تاں نہیں وڈھیا؟” پرھے وچ چوری دا الزام سن کے اندر تے دلیپ نوں اگ لگ گئی تے اوہناں آکھیا، “منہ سنبھال کے بول اوئے۔ تینوں کہنے کہیا پئی اہیں تیرا توریا وڈھیا؟”

کسان دے مونہوں نکل گیا، “دھاڈے سردارے نے دسئ۔”

اندر تے دلیپ نے سردارا راہ وچ جا گھیریا تے بناں پچھے دسے سوٹیاں مار دتیاں۔ ایتھوں اوہناں دا آپس وچ وَیر پے گیا۔ سکے سودھرے ہون کارن اوہناں دے گھر نالوں نال سن۔ اندر ہوراں دا باپ پیارا سنگھ تے سردارے ہوراں دا باپ ساؤن سنگھ چاچے تائے دے پتر سن۔ اکو بابے دی اولاد۔ اندر ہوریں گاہے بگاہے سردارے ہوراں نوں گالھاں کڈھن تے تنگ پریشان کرن لگے۔ اک دو وادھے وی کیتے۔ اوہناں نوں دارے دی طاقت دا گمان سی جس دا دنیاں ‘چ ناں سی۔ اگوں شریک وی تن بھرا سن سردارا، گرمکھ تے باوا۔ اک اوہناں دا چاچا سی نرین سنگھ۔ نرین سنگھ نے اک دن کہیا کہ ایہناں نال ہن سجھنا ای پؤُ۔ اخیر اوہناں نے من ‘چ دھار لیا کہ اندر ہوراں دا کنڈا کڈھ ای دینا چاہیدے۔

آخر ہونی دا دن آ گیا۔ دن چھپن لگا تاں تنے بھراواں تے اوہناں دے چاچے نرین سنگھ نے تیاری کھچ لئی۔ گرمکھ برچھی لکوئی تارو عملی کے دروازے وچ لک کے کھڑ گیا۔ دلیپ گالھاں کڈھدا بیہی دا موڑ مڑیا تاں لکے ہوئے گرمکھ نے برچھی اوہدی وکھیؤں پار کر دتی۔ ڈگے پئے دے دوجی برچھی سردارے نے ماری۔ دلیپ دیاں چیکاں سن کے اندر نہتا ای بھجا آیا تاں اوہنوں نراین نے گھیر لیا جہدے کول کرپان سی۔ باوے کول ڈانگ سی۔ نراین نے کرپان دا سدھا وار کیتا جو اندر نے سجا ہتھ اُٹھا کے روکنا چاہیا پر اس دا ہتھ وڈھیا گیا۔ دلیپ دیاں چیکاں چپ ہوئیاں تاں اندر دیاں چیکاں پین لگیاں۔ دلچیپرے دی کالی بولی رات شریک بھراواں دی لڑائی دیاں چیکاں نے چیر دتی۔ سردارے ہوریں دلیپے نوں چک کے اپنے گھر لے گئے تاں جو ثابت کر سکن پئی اوہ گھر بیٹھیاں نوں مارن آیا سی۔

جاری اے