نشان ــــ کہانی ــ٭رویل٭

نشان ــــ کہانی ــ٭رویل٭

سمرن دھالیوال

“چھلا لے جا سوہنیے نی دے جا مینوں مندری”-میں کسے پرانی پنجابی فلم دا گیت گاؤندے ہوئے، نیرو ول دیکھ کے مسکرایا۔نیرو وی ہس پئی۔
“چھلے بھاویں سو لے دے باؤ پر ایس مندری ’چ تاں جان اے میری” نیرو نے وچلی انگلی وچ پائی مندری نوں چُمدیاں آکھیا سی۔کسےکسے دن نیرو اوہ مندری پا کے آؤندی۔جس دن اوہنے اوہ مندری پائی ہندی، میں مندری نال چھلا وٹاؤن والا گیت گنگناؤن لگدا۔. ..تے نیرو اگیو اوہو جہیا کوئی جواب دے دیندی تے آکھدی، “ایہ تاں اوہدی چندرے دی پیار نشانی اے۔پنجاں سالاں ’چ اک آہی تاں جڑی سی۔” پر اج اوہی مندری نیرو نے…۔۔۔۔
سویرے جدوں نیرو میری روٹی بناؤن لئی آئی ،اوہ مینوں عامَ نالوں ودھیرے چپ چپ لگی سی۔میں اوہنوں بلاؤن لئی تے ہساؤن لئی کنا ہی چر اوٹ-پٹانگ جہیاں گلاں کردا رہیا۔پر اوہ بس پھوکا جہیا ہسدی تے پھیر چپ کر جاندی۔میں پچھیا، “ نیریئے اج کیہ ہ ہو گیا تینوں ؟ ہس لے۔ کدا منہ سُجائی پھردی ہے؟” میں جاندا ساں ضرور اج وی ایہدا رادھے شام نال جھگڑا ہویا ہونا، پر جھگڑا ہون ’تے ایہنوں اینی چپ میں پہلاں کدی نہیں سی دیکھیا۔جھگڑا ہون مگروں تاں اوہ سگوں ودھیرے خوش ہندی سی۔پر اج…۔ اوہنے میری گل دا کوئی سدھا جواب دین دی تھاں مینوں ہی سوال کر دتا سی ، “اپنی ماسٹرانی نوں کیہ وں نہیں مناؤندا توں۔جا لے آ اوہنوں۔بندے اکو جہے ای ہندے سارے۔"
مینوں سمجھ نہیں سی آئی کہ اج نیرو نوں کیہ ہ ہو گیا۔چھے مہینے ہو گئے سی میرے تے رمن دے جھگڑے نوں، اودوں دی ہی اوہ اپنے پیکیہ ں جا کے بیٹھی سی۔پہلاں تاں کدے نیرو نے انج نہیں سی آکھیا۔اوہ کنی ای دیر میرے نال عجیب جہیاں گلاں کردی رہی۔میں اوہدی گل دا کوئی جواب نہ دتا۔کمرے اندر اک چپّ پھیل گئی۔اس عجیب جہی چپ نوں کٹن لئی میں اپنی رزائی وچوں نکلیاں تے اوہنوں باہوں پھڑھ لیا۔
“میری ماسٹرانی تاں توں ہی ہے۔” میں اوہنوں کول نوں کرن لگا ہی سی کہ اوہنے بانہ چھڈا لئی۔ “دس ہور کوئی کم نہیں تینوں سویرےسویرے۔میں کم مکا کے جانا جلدی۔” اوہ باہر جا کے کوئی ہور کم کرن لگی۔میں مڑ رزائی وچ وڑ گیا۔ٹھنڈ دا موسم تے چھٹی دا دن، کیہ ہ کرنا سی اٹھ کے۔رزائی وچ پیا میں کدی نیرو بارے سوچدا، کدی اپنے بارے۔مینوں رمن یاد آؤن لگدی۔کدی نیرو ولوں دسیاں رادھے شام دیاں گلاں۔
جدوں دی رمن جھگڑے توں بعد پیکیہ ں جا بیٹھی سی ، روٹی ٹکّ تے لیڑےکپڑے دا اوکھا ہو گیا۔دو چار دن میں کچیاں-پکیہ اں روٹیاں ویلدا رہا۔لنچ ٹائم جدوں دفتر وچ روٹی کھان بیٹھدے، نال والے ساتھی میری دال سبزی دیکھ کے عورت تے گھر دیاں گلاں چھیڑ لیندے۔بھنڈیاں وچ پانی بھجا پھردا تے روٹی کوئی کچی کوئی پکی ۔
“کردیں یار کوئی حِیلا۔اج کل ٹفن سسٹم جہیا چلیا اوہ لے لیندے۔” میں کچا جہیا ہویا آکھدا۔رمن تے میرے جھگڑے توں سبھ واقف سن۔کجھ دن ٹفن لیا تے پھر کسے جانکار راہیں نیرو نوں کم کرن لئی کہہ دتا۔نیرو سویرے آؤندی۔ سویر دی چاہ روٹی بنا دیندی، دُپہر دا ٹفن پیک کر جاندی۔پھر شام نوں آؤندی تے رات دا کھانا بنا جاندی۔کپڑا لتا دھو دندی۔دساں ویہاں دناں وچ ای نیرو میرے نال کھلھ گئی سی۔اوہ اپنے گھر دیاں ساریاں گلاں مینوں دس دیندی۔کندھ تے لگی میری، رمن تے بیٹے پکھراز دی تصویر دیکھ کے نیرو نے پچھیا سی، “باؤ ایہ آ تیری زنانی تے بچا ؟"
“آہو!رسی ہوئی اج کل منڈے نوں لے کے پیو کول بیٹھی جا کے۔اتھوں ای اپنے سکول آؤندی جاندی۔” میں وی نیرو سچ دس دتا۔
“لے رُس کاہتوں گئی؟” اوہنے ہور سوال کر دتا۔
"کاہتوں کاہدی، سو لڑائیاں-جھگڑیاں ہو جاندے گھراں وچ” میں بے دھیانا جہیا بولی جاندا۔
"باؤ!پڑھیاں-لکھیاں دے وی جھگڑے ہندے؟” اوہنے جویں حیران ہوندیاں پچھیا سی۔
“لے پڑھیا-لکھیا نوں کیہ گل لڑنا نہیں آؤندا۔پڑھے-لکھے سگوں بہتا لڑدے۔” مینوں اوہدے نال انج بےارتھ گلاں کردیاں چنگا لگ رہیا سی۔پھر اوہ گل اپنے گھر ’تے لے آئی۔
“لے میں تاں کہیا ساڈے والا ان پڑھ ڈھوڈر ای لڑدا کتے۔ان پڑھ بندے دی مت تاں چل موٹی ہندی۔”…تے انج دیاں گلاں کردےکردے اسیں ہور کھلھ گئے ساں۔
“ماسٹرانی تاں کملی لگدی مینوں۔میں اوہدی تھاں ہوواں تاں دن رات تیری سیوا کراں۔” میریاں باہاں وچوں چُھٹدیاں اوہ آکھدی۔
“ہن وی تاں بتھیری سیوا کردی توں ۔” میں اوہنوں ہور کول نوں کر لیندا۔اوہ دسدی رادھے شام نت دارُو پیندا۔دارُو پی کے گھرے کلیش کردا۔جد جی کردا، اوہنوں کندھ وانگوں کُٹ سٹدا۔اوہ کم کرکے جو کماؤندی اوہدے وچوں وی پیسے دارو لئی کھوہ لجاندا۔اوہناں دے اجے کوئی بچا نہیں سی ہویا۔اک دن سویرے-سویرے نیرو جدوں روٹی بناؤن لئی آئی، اوہدی دھون دے کول نیل پیا ہویا سی۔
“آہ کیہ ہویا؟” اوہدے لک دوآلے باہاں ولدیاں میں پچھیا۔
“ہونا کیہ آ!اوہ میرے آلا چندرا رات بہتا رجیا پھردا سی۔پیتی ’چ کچ-کچ کردا لڑھن بہہ گیا۔رسوئی ’چ تیل کڈھن والی پائیپ پئی سی۔وَیری نے موڈھے ’تے ماری۔” نیرو دی گل سن کے میرے مونہو آپ مہارے ‘ہائے’ نکل گئی۔
“چھڈّ دے ایہو جہے چول بندے نوں۔” میں کسیلے جہے منہ نال آکھیا سی۔سوچیا سی نیرو ہن رادھے شام نوں چنگا-مندا کہے گی۔آکھے گی، “میں چھڈّ دینا اے اوہنوں ڈھوڈر نوں۔سدا لئی تیرے کول آ جانا تیرے گھر۔دیکھی میں ماسٹرانی دی کمی پوری کر دینی۔” میں اک دم تربھک گیا۔جے سچیں نیرو انج کرے، میں کتھے رکھ سکدا اوہنوں اپنے گھر؟
“گھراں ’چ تاں سو رولےرپے پیندے۔چھڈّ ای تھوڑا دئی دا بندے نوں۔چندرا پیار وی بتھیرا کردا۔مڑکے گھنٹے کو بعد ای پتا نہیں کیہ ہویا۔اٹھ کے میرے منجے ’تے آ گیا۔آہ نیل والی تھاں نوں کنی ہی دیر تیک چمدا رہا۔کیہ دساں باؤ میں تاں جدا پانی بنگی اوہدے اگے۔” نیرو دی گل سن کے اوہدی گردن ول ودھدے میرے بلھ تھانئے رک گئے۔میری پکڑ کجھ ڈھلی پے گئی۔
“اج کیہ گل ہو گئی باؤ !” میرے نالوں اٹھدیاں نیرو نے پچھیا سی۔میں اوہدی گل دے ارتھ سمجھدا ساں۔شاید ارتھاں توں کجھ ودھیرے اگے وی۔پر چپ رہیا۔بسّ ایویں ہی کہہ دتا، “اج سریر نہیں سوت جہیا۔"
اوہ اپنا کم مکا کے مڑ گئی۔میں تیار ہو کے دفتر چلا گیا۔دفتر بیٹھیاں کدے میرے دماغ وِ چ نیرو دیاں گلاں آؤندیاں رہیاں، کدی رمن دیاں۔ساڈا کلیش وی ایویں نکیاں نکیاں گلاں توں ودھ کے ایہ روپ دھار چکیاسی کہ اوہنوں پیکے بیٹھی نوں چھے مہینے ہو گئے نیں۔
“ایہدے نالوں تاں نیرو چنگی جہڑی لڑ کے وی عزت تاں کردی گھر والے دی۔گھر دی سار تاں ہیگی اوہنوں۔” سارا دن فضول ہی میں رمن اپر کڑدا رہیا۔شامی گھر مڑدیاں ٹھیکے توں ادھیاں پھڑ لیایا۔جدوں نیرو روٹی بناؤن لئی آئی، میں دو کو پیگ لگائی بیٹھا ساں۔
“دال سبزی کہڑی بناواں باؤ۔” اوہنے انندر وڑھدیاں پچھیا۔
“جو جی کردا تیرا بنا دے۔تیرے ہتھ دا تاں سارا کجھ ای سواد ہندا۔” میں باہوں پھڑھ کے اوہنوں کول بٹھا لیا۔
“توں وی لے کے بہ گیا آہ ڈھیہ جانی۔” اوہدا اشارہ دارو ول سی۔
“اوئیں چت جہیا کر آیا۔توں چھڈ اج دال سبزی۔میں باہروں منگواکے کھا لؤ۔چار گلاں کردے آپاں۔” میں اوہدا ہتھ پھڑدیاں آکھیا۔
“لے اج ایہوجہیاں کہڑیاں گلاں کرنیاں توں جہڑیاں اگے نہیں کردا؟ بندیاں نوں پی کے ہی چیتا آؤندا گلاں دا۔” اوہ میری گل ’تے ہسن لگی۔
“چل دس جدوں رادھے شام لڑدا ، ادوں تینوں برا نہیں لگدا؟” سویر والی گل شام تیک وی میرے دماغ وچوں نہیں سی نکلی۔
"نہ! سچ دساں، اوہ چندراں تاں مینوں پیار ہی اس دن کردا، جس دن اوہ میرے نال لڑدا۔پھیر تاں باؤ اوہدیاں گلاں نہیں مکدیاں۔میرا کھہڑا نہ چھڈو۔ایوں کرو ضداں میں پہلی وار ملی ہوواں۔میں تاں کہندی بیشک دی اوہ مینوں روز کٹّ لئے۔” اوہدیاں اکھاں چمک اُٹھیاں۔پر میں حیران جہیا ہویا اوہدے منہ ول دیکھدا رہا۔
"کیہ جھاکدا باؤ؟ توں کہڑا نہیں لڑدا ماسٹرانی نال۔لڑائی وی پیار دی نشانی ہندی۔کسے دا کوئی ہوؤُ تاں اوہ لڑو۔نالے ہن توں اکلا کندھاں نال تھوڑا لڑدا ہوئےگا۔باقی زنانی تاں پیار نال ساریاں گلاں بھل جاندی ہندی۔بندا پیار کرے تاں صحیح۔” مینوں اوہدیاں گلاں بڑیاں سیانیا ںسیانیاں لگیاں۔
"اج تاں بڑیاں کمال دیاں گلاں کری جاندی توں۔اوء کہندی میں ان پڑھ-سدھری آ۔”-میں ہسدیاں آکھیا سی۔
"لے ہور میں راتورات کہڑا کورس کر آئیں۔ایہ تاں من دی گل اے۔من تاں اکو ہندا سبھ دا، جہڑا کوئی مرضی ہووے” مینوں لگیا ایہ مڑ گل رمن ’تے لے کے آئیگی۔رمن بارے سوچن لگیا تاں ساری رات ایہناں ہی سوچاں وچ بیت جانی۔میں گل ٹالن لئی گل ہور پاسے پا لئی۔
"پیسے لے جائیں لوڑھی آؤن والی کوئی سوٹ لے لویں نواں۔” میں پیگ وچ کھارا ملاؤندیا ں آکھیا۔سوچیا سوٹ والی گل نال اوہ خش ہو جائیگی۔زنانیاں نوں نویں سوٹاں دا چاہ جو بہت ہوندا۔
"چنگا باؤ دے دئی۔پیار نال دتا تھوڑی موڑنا تیرا۔"
…تے اس دن اسیں دو گھنٹے ایدھراودھرر دیاں گلاں کردا رہے۔اوہنوں جان لگی نوں جدوں میں گلے لگایا۔گردن والا نشان مینوں پھیر دکھائی دتا۔
*******
لوڑھی والے دن نیرو عامَ نالوں تھوڑا لیٹ آئی۔میں وی اس دن دفتر نہیں سی جانا۔اوہنے نواں سوٹ پایا ہویا سی۔اکھاں کجل نال بھریاں پئیاں سن۔کناں وچ نکےنکے جھمکے۔سجے ہتھ دی وچکارلی اُنگل وچ سونے دی جھال والی اوہی مندری۔جسنوں اوہ پیار نشانی آکھدی ہوندی اے۔
میں دیکھ کے حیران جہیا رہِ گیا۔
"کیہ گل اج بڑیاں ٹوہرا کڈھی پھردی ہے۔” اوہدا سانولا جہیا رنگ، ہور نکھر گیا لگدا سی۔
"میں کہیا پھیر کہےگا سوٹ پا کے نہیں دکھایا۔نالے تتھّ-تیوہار اے اج۔” ہسدی ہوئی اوہ رسوئی وچ جا کے ناشتابناؤن لگی۔میں پچھوں ای ہاک ماری-
"مینوں تاں ہور گل لگدی۔رات وی تیرے ڈھوڈر نے جھگڑا کیتا ہونا تے مڑکے…۔” میں خچرا جہیا ہسیا۔نیرو وی میرا اشارا سمجھدی ہوئی،ایس گل اتے ہس پئی۔
"ساڈا تاں پھر آہی ڈھنگ اے باؤ پیار کرن دا۔"
نیرو ناشتا بنا کے میرے کول آ بیٹھی۔
"آہ مندری دی وی اج سن لا باؤ!اسیں ڈھولے پیر دے میلے گئے ساں” انگلی ’چ پائی سونے رنگی بازاری مندری ول اشارا کردی نیرو مندری کتھا سناؤن لگی، " اتھوں ساڈے والے نے اک آہ مندری تے اک سرخی لے کے دتی سی مینوں لال رنگ دی۔میری بھرجائی آ گئی دوجے کو دن نوں۔مینوں کہن لگی ، دیدی مندری تاں بالھی سوہنی آ۔میں کہیا ، لے تینوں سوہنی لگدی تاں توں پا لے۔اوہ رات کٹ کے پنڈ نوں مڑی، ایہ ویری تاں کلیش پا کے بہ گیا۔کہندا توں تاں گھر لٹاؤن ’تے ہوئی۔میں کہیا بئی گھر لٹاؤن نوں ایہ کہڑا سونے دی گھڑا کے لیایا ساں توں سنیار توں۔پر چندرا یب کھڑا کرکے بہ گیا۔کہندا میری تاں اجے ریجھ نہیں لتھی توں مندری بھرجائی نوں پھڑا ’تی۔میں بتھیرا کہیا کہ ڈھیہ جانیا شرم کر۔پر کاہنوں کئی دن کلیش چھیڑی رکھیا اینے۔اصلی گل تاں ایہ سی باؤ ایہنوں میرے پیکے ای چنگے نہیں لگدے۔میں دوجے گیڑے پیکے گئی پج نال بھرجائی کولوں مندری واپس لے کے آئی۔ہن ضدن وی ایہ مندری پا لا لواں کڈھ کے، چندرا خش ہو جاندا۔توں سیانا سانوں کہڑا سونے دی جڑنی۔دو سال ہوگے جان وانگوں سانبھ کے رکھی ہوئی میں ایہ ۔جو بندے نوں چنگا لگے، تیویں نوں کرنا چاہیدا باؤ۔اوہدا گھڑی چت خش ہو جاندا میرے مندری پایا۔"
میں من وچ نیرو دیاں ریجھاں دے اندازے لگاؤندا رہیا۔اوہ کم مکا کے ہسدی ہساؤندی چلی گئی۔
اس دن مینوں گھر بڑا خالی خالی لگدا رہیا۔پکھراج گھر ہوندا تاں پتنگ اُڈاؤن دی ضدکردا۔خالی پن نوں بھرن لئی دُپہر ویلے میں چھت ’تے چلا گیا۔امبر رنگ-بیرنگیاں پتنگاں نال بھریا پیا سی۔ منجے ’تے پیا اَسمان ول جھانکدا، میں گوڑھی نیندے سوں گیا۔کدی-کدی مینوں نیرو دیاں گلاں ’تے ہاسا وی آؤندا۔پر اج نیرو نوں اینی چپ دیکھ کے مینوں چین نہیں سی آ رہیا۔…تے جد نیرو نے چپّ توڑی، میننووں پھیر کوئی گل نہ سجھی۔میں کندھ ’تے ٹنگی اپنی رمن تے پکھراج دی تصویر ول اک ٹک دیکھدا رہا تے نیرو چپ چاپ بوہیوں باہر ہو گئی۔لوہے دے گیٹ دے کھڑچ کرکے وجن نال میری سرتی ٹُٹی۔
عورت ایوں وی سوچدی ہو سکدی!ایہ مینوں نہیں سی پتا۔مینوں تاں نیرو دا ایہ ‘ڈھنگ’ وی حیران کرن والا ہی لگیا۔
“ایہ وی کمال ہے۔کدی کہندی کُٹ کے پیار بہت کردا۔ہن کہندی…۔” میں نیرو دی اج والی گل نوں سویر دا ہی سوچی جا رہیا۔
“عورت نوں تاں رِشی منی نہیں سمجھ سکے بھائی صاحبَ!آپاں تاں تچھّ پرانی ہاں۔” دفتر والے ساتھی میریاں تے رمن دیاں نہ سمجھ آؤن والیاں گلاں سن کے آہی سٹِا کڈھیاں کردے سی۔پر میں نیرو دیاں گلاں سن کے کیہ سِٹا کڈھاں مینوں سمجھ نہیں سی آ رہی۔
“راتی پھیر لڑیا تیرا رادھے شام؟” میں نیرو نوں واروار پچھدا رہیا ساں۔
“آہو!راتی کٹیا اوہنے مینوں۔” آخر اَک کے بولی سی نیرو۔
“لے کہڑا پہلی وار کُٹیا؟ روز تاں کلیش کردے تسیں۔نویں گل کہڑی آ ایہدے ’چ؟” جھگڑے توں پریشان ہوئی نیرو دی پریشانی مینوں سمجھ نہیں سی آ رہی۔
“توں کیہ سمجھیں گا باؤ! سارے بندے اکو جہے ای ہندے۔زنانی نوں تاں خبرے کیہ سمجھدے۔ساڈے آلا چاہے نِت لڑدا سی پر جد اوہ مینوں پیار کردا میں سبھ بھل جاندی۔پر راتی تاں…۔کھیہ کھا کے مینوں کٹن بہ گیا۔ڈھوڈر کسے تھاں دا۔میں کہڑا وادھو دی دھری ہوئیں۔آکھی جے ہن ہتھ وی لاؤن دتا۔ایہ وی کیہ یاد کرو۔” نیرو دیاں اکھاں وچ غصا سی۔
میں چپ رہیا۔میری چپ نوں اوہ شاید سمجھ گئی سی۔
“ایہ من دیاں گلاں باؤ!پیار نال سارے دُکھ بھل جاندے۔پر جد بندے نوں پیار بدلے…۔چلھے ’چ پوے ایہو جہیا ۔نہ بندا نہ بندیا جہیا۔” وچکارلی اُنگل وچ پائی اوہی سونے دی جھال والی مندری نیرو نے اُنگل وچوں لاہ کے دُور وگاہ ماری۔مندری رِڑ کے بیڈّ ہیٹھاں چلی گئی۔دروازا وجن دی اَواز آئی سی تے نیرو بوہیوں باہر ہو گئی۔
****