kraamaat@gmail.com
+ +92 333-430-6384
جمیل احمد پال
October 02, 2020
پنجاب دی ڈیموگرافی تبدیل نہ کیتی جاوے ــــــــ٭رویل کالم٭
جمیل احمد پال
پچھلے دنیں جدوں بھارت نے مَل مارے کشمیر اُتے مستقل طور مل مار لیا تاں ایہ فقرا وی وار وار سُنن پڑھن وچ آیا کہ بھارت ایس خطے دی ڈیموگرافی بدلن دے منصوبے بنا رہیا اے۔ڈھگے پنجابی جہناں نوں سوائے پنجاب دے‘ دنیا دے ہر مسئلے نال دلچسپی اے‘ ایس پاروں کافی دُکھی رہے۔ کدھرے کدھرے وکھالے وی ہوئے‘ حکومت ولوں وی ڈرامے بازی کیتی گئی۔ انت ایہ ہویا کہ مقبوضا کشمیر بھارت کول رہ گیاتے ڈرامے بازی دِیاں یاداں ساڈے کول۔
ڈیموگرافی کشمیر دی ہووے تاں پنجابیاں نوں بہت تکلیف ہوندی اے۔ پنجاب دی ہووے تاں ایہناں نوں احساس وی نہیں ہوندا۔ لگ بھگ چالھی سال توں پنجاب تے ایہدے آل دوال دی ڈیموگرافی مسلسل تبدیل ہو رہی اے‘ انجانے وچ وی‘ تے جان بُجھ کے وی تبدیل کیتی جا رہی اے پر مجال اے‘ کسے پنجابی نوں ایہدے توں کوئی تکلیف اپڑی ہووے۔ ایہدا احساس ای ہویا ہووے۔
سِدھے سادے لفظاں وچ ڈیموگرافی بدلن دامطلب ہوندا اے‘ کسے علاقے وچ موجود تے پرچلت آنکڑیاں وچ تبدیلی لیاونا۔ یعنی آبادی وچ کسے طرحاں وادھا گھاٹا کر کے مقامی کلچر‘ زبان‘ مذہب وغیرا وچ بدلیائی کرنا۔ اک لفظ وچ آکھو تاں پچھان بدلنا۔ بھارت دے دستور مطابق کشمیر اندر کسے باہریے تے غیر کشمیری نوں مستقل رہن یاں زمین خریدن دی اجازت نہیں سی۔ جے ہُن اوہ اپنے کشمیر وچ ایس گل دی اجازت دے دیون تاں وی کوئی بہتا فرق نہیں پیندا‘ سوائے ایہدے کہ بہت وڈی گنتی وچ غیر کشمیری اپنی زبان‘ کلچر یاں مذہب لے کے دندناندے ہوئے اوتھے اپڑ جاون۔
ڈیموگرافی تبدیل ہوون دی اک وڈی مثال فلسطین اے۔ پہلی جنگ عظیم دے بعد اوتھے ساری دنیا‘ خاص کر یورپ توں یہودی اپڑ کے زمیناں خریدن لگے تاں عقل شعور توں وانجھے فلسطینیاں نے ”چنگا مُل“ ویکھ کے زمیناں دھڑا دھڑویچنیاں شروع کر دِتیاں تے بعد وچ جدوں مئی 1948 وچ اسرائیل دا جنم ہویا تاں فلسطین دا 6فیصد رقبا یہودیاں کول آ چُکیا سی۔ ایہ رقبا کسے طرحاں وی ناجایز نہیں سی آکھیا جا سکدا کیوں جے ایہدا مناسب مُل تاریا گیا سی۔ ویچن والیاں نے وی اپنی مرضی نال ویچیا سی۔ اپنی ایس حماقت دا سواد فلسطینی اج بہتر سال بعد وی چکھ رہے نیں۔
فلسطینیاں وانگ پنجابی وی عقل شعور توں وانجھی قوم اے۔ ایہ گل بہت سارے پنجابیاں نوں ماڑی لگے گی کیوں جے اسیں اپنے آپ نوں بہت سیانا‘ بہادر تے ہور پتا نہیں کیہ کیہ سمجھدے آں۔ پر ساڈے عقلوں وانجھے ہون داوڈا ثبوت تے ایہو اے کہ اسیں اپنے آپ نوں ”پڑھیا لکھیا تے مہذب“ وی سمجھدے آں تے ایہدا ثبوت دین لئی دُوجے پنجابیاں نال وی اردو بولن دا جتن کردے آں۔ ایہ انج ای اے جویں دو گاواں آپس وچ میں میں کر رہیاں ہوون یاں دو بکریاں چوں چوں کر کے بول رہیاں ہوون۔ چیتے رہوے کہ عقلوں وانجھے ہون دا مطلب ایہ وی نہیں کہ اسیں ذاتی نفعے نقصان دی پرواہ نہیں کردے۔ اوہ سانوں بہت پتا اے۔ پنجابیاں وچ عقل دا گھاٹا صرف اودوں ویکھن وچ آوندا اے جدوں پنجابی قوم نال تعلق رکھن والا کوئی معاملا ہووے۔
لمی تمہید دے بعد اسیں اصل موضوع ول آونے آں۔ پنجاب دی ڈیموگرافی وچ معمولی تبدیلی تاں اودوں ای ہوون لگ پئی سی جدوں انگریز ایتھے آیا تے اوہدے نال ای یوپی توں بھیا فوج دی وی آمد ہوئی۔ نویں آون والیاں نے ایتھے اپنی ہندستانی زبان مڑھن دا جتن کیتا۔ انگریز دا حملا تاں پنجابیاں دا بہتا کجھ نہیں سی وگاڑ سکیا پر بھیا فوج دا ّثقافتی حملا پنجابیاں دا کافی نقصان کر گیا۔
اٹھانوے سال بعد مہاجراں دی دُوجی لہر آئی۔ پاکستان بنن دے نال ای پنجابیاں نے اپنی عقلمندی دا وکھالا کردے ہویاں پنجابیاں دے قتلام وچ بھرواں حِصّا پایا۔ لہو دِیاں نہراں ای نہیں‘ دریا وگائے تے ایہدے اُتے فخر وی کیتا۔ آون والے مہاجراں دی ایس لہر وچ دو قسم دے مہاجر شامل سن۔ اک تاں پنجابی بولیندڑ‘ جہڑے کجھ نہ کجھ مقامی آبادی وچ جذب ہو گئے۔ اردو بولیندڑ مہاجراں وچوں بہت سارے ایتھے رہے تے باقیاں نے کراچی دارُخ کیتا۔
پنجاب دی ڈیموگرافی بدلن دے کم وچ تیزی اودوں آئی جدوں 1979 وچ محمد داؤد نے ظاہر شاہ دی افغان حکومت دا تختا پلٹایا۔ اوہدے بعد افغانستان نے شانتی دا مونہ نہیں ویکھیا۔ چھیتی ای روسی فوجاں افغانستان وچ آئیاں۔ روس والے افغانستان نال اک سمجھوتے پاروں آئے سن پر ساڈے اوس سمے دے حکمران ٹولے نے موقع غنیمت جانیا تے امریکا نال تال میل کر کے پیسے کماون کارن اپنے دیس دی ماں ورگی دھرتی امریکیاں نوں پیش کر دتی۔ ایس دلالی وچ ڈالراں دی بھرمار تاں ہوئی پر پنجاب تے گوانڈھی صوبیاں دا بیڑا غرق ہو گیا۔ اردو بولیندڑ جو کراچی نوں اپنا اسرائیل ورگا دیس بناون دے جتن وچ سن‘ اوہ وی چنگے بھلے متاثر ہوئے کیوں جے افغانستان تے پشاور توں چلن والے ہر دُوجے پٹھان نے کراچی دا رُخ کیتا۔ جو کم مہاجراں نے آ کے سندھ دی ڈیموگرافی نال کیتا سی‘ اوہی کم ہُن کراچی دے اردو بولیندڑاں نال ہوون لگ پیا۔ جتھے سندھ وچ سندھی بولیندڑ اقلیت بن رہے سن‘ کراچی وچ وی ہر پاسے پٹھان دِسن لگ پئے۔ کراچی وچ پنجابی وی بہت سن پر پنجابیاں دے اردو بولن دے شوق پاروں اوہ وکھرے نہیں سن دِسدے۔
کراچی وچ ایم کیو ایم نے اپنی پچھان قایم رکھن لئی غنڈا گردی شروع کیتی تاں اوتھے جان والیاں دی گنتی کجھ گھٹ ہوئی پر ایہدا نقصان پنجاب نوں ہویا۔ اوہ افغان جو پہلاں کراچی دا رُخ کردا سی‘ پنجاب اندر ای قیام فرماون لگ پیا۔ لاہور‘ راولپنڈی ورگے شہر جو ہزاراں سال توں پنجابی شہر سن‘ ہُن اوتھے پٹھاناں دی وڈی گنتی نظر آون لگ پئی۔
ایتھے تک تے گل نظر انداز کیتی جا سکدی سی پر مسئلا ایہ اے کہ پٹھاناں نے ایتھے جائیداداں خریدن‘ پلازے بناون‘ ٹرانسپورٹ چلاون ورگے کم وی چھوہ دِتے۔ بہت سارے شعبے اجہے ہو گئے جہدے اُتے اوہناں دی اجارا داری بندی لگی گئی۔ پنجابی کھلے ڈُلھے سبھاء دے مالک ہوندے نیں۔ کوئی باہری قوم اوہناں نوں تکلیف نہیں دیندی نہ ای رَڑکدی اے۔ ایہناں دا accommodating روَیّا دنیا بھر وچ وکھرے انداز دا اے۔ دُوجی کوئی قوم وی انج دا سبھاء نہیں رکھدی۔ پٹھان اک بند سوسایٹی وچ جنم لیندے نیں۔ اوہ کسے وی دُوجی قوم والے نال سوکھت نہیں محسوس کردے۔ اوہناں دا رہن دا انداز‘ رسماں‘مزاج‘ اپنے ورگے نال ای سوکھت محسوس کردا اے۔ کجھ سال پہلاں تیکر پٹھان عام کر کے پنجاب اندر دو تن معمولی پیشے ای اپناندے سن۔ ایہناں وچ سِٹّے تے بھُجے دانے ویچنا‘ بوٹ پالش کرنا‘ چوکیدارا کرنا تے انج دے پیشے شامل سن پر افغانستان والے معاملے دے بعد آون والے‘ زمیناں خریدن‘ پلازے بناون‘ ٹرانسپورٹ چلاون تے انج دے کماں وچ رُجھ گئے۔ ہیروئن تے نشاوراں دی تجارت کر کے ایہناں کول جہڑا پیسا جمع ہویا سی‘اوہناں نے پنجاب اندر کاروباراں وچ لا دِتا۔ سگوں پنجاب اندر وی ہیروین دا ایہناں دے آون مگروں ای لوکاں نے سُنیا۔ آپ اوہ سستا ترین نشا نسوار ورتدے نیں جد کہ پنجابیاں نوں مہنگے ترین نشے ہیروین اُتے لا دتا۔
پٹھاناں دا مسئلا ایہ ہوندا اے کہ بند سوسایٹی دے رہندڑ ہون پاروں اوہ بند محلیاں وچ رہن دے عادی ہوندے نیں۔ کسے باہر والے دی ایتھے گنجایش نہیں ہوندی۔ اوہ جتھے جاندے نیں‘ گرپ بندی کردے نیں۔ پنجابیاں دے کسے وڈے محلے یاں گلی وچ اک ادھا گھرلے کے رہنا پٹھان واسطے بہت مشکل ہوندا اے۔ اوہ اپنے ورگیاں وچ سوکھت محسوس کرن پاروں پورا محلا ای پٹھاناں دا چاہندے نیں تے اپنے محلے نوں پنجابیاں واسطے نو گو ایریا وی بنا دیندے نیں جتھے کسے پنجابی دی آمد اوہناں نوں پسند نہیں ہوندی۔ اوہناں دے ایس رویے نوں ریل گڈی وچ وی ویکھیا جا سکدا اے جتھے اوہ ڈبے دے چار سیٹاں والے حصے وچ چادر دا پردا لا کے کسے نوں وی وڑن دی مناہی کر دیندے نیں۔ بہانا ایہ ہوندا اے کہ ”اِدر پردا اَے“
پنجابیاں نے وی اوہی بے عقلی شروع کیتی ہوئی اے جہڑی فلسطینیاں نے کیتی سی۔ اوتھے وی یہودی زمیناں خریددے لگے گئے‘ ایتھے وی ایہو کجھ ہو رہیا اے۔ (ایہ گل وی دلچسپ اے کہ بہت سارے کھوجکاراں دے مطابق نسلی طور اُتے پٹھان وی بنی اسرائیل نیں) ایس بے عقلی دا نتیجا ایہ اے کہ اج پنجاب دے سارے وڈے شہراں اُتے پٹھاناں دا قبضا ہو چُکیا اے۔ لاہور‘ گوجرانوالا‘ راولپنڈی ورگے شہراں دے بعد ایہ باقی پنجاب وچ کھلر رہے نیں۔ زمیناں خرید رہے نیں‘ کاروبار کھلار رہے نیں۔ ایہناں شہراں وچ پوریاں پوریاں مارکیٹاں تے محلے ایہناں دے نیں جتھے کسے پنجابی نوں دَم مارن دی مجال نہیں۔
دوہاں قوماں دے مزاج وچ فرق ہون پاروں کئی مسائل پیدا ہوئے نیں۔ جے کوئی جھگڑا ہو جاوے تاں سارے کٹھے ہو کے آ جاندے نیں تے کاواں رؤلی پا کے پنجابی نوں کُٹن لگ پیندے نیں۔ ایس عمل وچ غلط یاں ٹھیک والا اصول نہیں چلدا۔ دُوجا بندا افغان یاں پٹھان اے‘ ایس لئی اوہ حق اُتے اے۔ پنجاب اندر سود دا کاروبار وی چنگا کھلر رہیا اے۔ عمرانی حکومت آون دے بعد دن بدن ودھن والی معاشی بدحالی پاروں لوک پٹھاناں کولوں سود اُتے قرضا لین دی غلطی کر بیٹھن تاں اوہناں دِیاں نسلاں وی مقروض ہو جاندیاں نیں۔
پٹھاناں واسطے تعلیم اک بے معنی چیز اے۔ اوہ بچے نوں جمدیاں سار پیسا کماون دے کم اُتے لا دیندے نیں۔ سکول جاون دی عمر دا ہوندا اے تاں کسے کم اُتے پا دیندے نیں۔ تھوڑا وڈا ہو کے اوہ پیسے کماون لگدا اے تاں نکی عمرے اوہدا ویاہ کر دتا جاندا اے تے اوہ بچے پیدا کرنے شروع کر دیندا اے۔ بڈھے ہوون تیکر اوہ ملکی آبادی وچ درجن بالاں دا وادھا کر چُکیا ہوندا اے۔ پاکستان دی دن بدن خوفناک رفتار نال ودھن والی آبادی وچ ایہناں دا حِصّااسی فیصد اے۔ ایہناں دی وجھا نال اخلاقی جرماں وچ وی وادھا ہو رہیا اے۔ لوک نشے اُتے لگ رہے نیں۔
اپنے مزاج پاروں پٹھاناں دی سوسایٹی وچ عورتاں نظر نہیں آوندیاں۔ عورت ایہناں واسطے نایاب شے اے۔ اپنے دیس توں باہر آ کے جدوں ایہ عورتاں نوں گلیاں بازاراں وچ عام پھردے ویکھدے نیں تاں اپنے وس وچ نہیں رہندے۔ سوانیاں نوں گھور گھور کے ویکھنا اک عام روگ اے۔ اگلے دن راولپنڈی دی خبر سی کہ اوتھے دے اک فیملی پارک وچ پٹھاناں نے فٹبال دا میدان بنا لیا اے۔ سوانیاں جاون تاں اوہناں نوں چھیڑدے تے فقرے کسدے نیں۔ پولیس نوں رپورٹ کیتی گئی پر پولیس نے وی اکھاں بند کر لئیاں۔
کلچرل فرق ہون پاروں بولی تے لہجے دا فرق وی اے۔بدتمیز نہ وی ہوون تاں اُچا بولن تے اکھڑ انداز پاروں انجے لگدا اے جویں اوہ بدتمیزی کر رہے نیں۔”نالے کھانا تے نالے گھورنا“ ساڈی زبان دا اک محاورا اے جہڑا افغانستان توں آون والے پٹھاناں اُتے پوری طرحاں فٹ آوندا اے۔ ساڈے شہراں اُتے قبضا کرن دے نال نال ایہ سانوں گھٹیا وی سمجھدے تے اوویں دا ای سلوک کردے نیں۔
عمران خان حکومت وچ آئے تاں اوہناں نے اپنی عجیب و غریب ذہنیت پاروں پٹھاناں دیاں سہولتاں وچ ہور وادھا کرن دا جتن کیتا۔ پنجاب اندر ڈومیسایل مکایا جا رہیا اے۔ شناختی کارڈ دا اجراء دے بعد ڈومیسایل اک فضول دستاویز ہوندی سی جو صرف کچہریاں دے کجھ کارندیاں دے پیسے کھاون دا بہانا سی پر ایہدے باوجود ایہ مقامی تے غیر مقامی وچ نکھیڑ کر کے نوکریاں دے کجھ نہ کجھ حق محفوظ کردی سی۔ عمران خان ہوراں اعلان کیتا کہ ڈومیسایل مکایا جاوے گا۔ ایہدا فایدا صرف باہری پٹھاناں نوں ہووے گا کہ اوہ مقامی نہ ہو کے وی بغیر کسے پچھ گچھ دے‘ رشوت دے کے بھرتی ہو جاون گے تے مقامی لوکاں دا حق مارن گے۔
اک ہور ماڑا کم پنجاب دے تعلیمی اداریاں وچ دُوجے صوبے دے لوکاں دا کوٹا مقرر کرنا اے۔ جویں کہ کسے یونیورسٹی وچ پنجاہ پڑھیاراں دا کوٹا اے تاں لایق تے فرسٹ ڈویژن پنجابی پڑھیار داخلے توں رہ جاون گے تے اوہناں دی تھاں دوجے صوبیاں توں تھرڈ ڈویژن لین والے پنجاہ نالایق منڈے داخلا لے لین گے کیوں جے اوہناں دا کوٹا مقرر اے۔ ایہدے نال نالایقی دی حوصلا افزائی ہو رہی اے۔ ایہناں وچ اصلی پڑھیار بہت گھٹ ہوندے نیں۔ یونیورسٹیاں دے ہاسٹل اسلحا ڈپو بن رہے نیں۔ آئے دن مقامیاں نال ایہناں دا کوئی نہ کوئی جھیڑا ہویا رہندا اے۔ ایس موقعے اُتے اسلحے دی نمایش کیتی جاندی اے۔ دُوجے صوبیاں دے نالایقاں نوں ایتھے داخلا دین توں بہتر اے کہ وفاقی حکومت دُوجے صوبیاں وچ تعلیمی ادارے بنائے۔ پنجاب نے سارے پاکستان دا ٹھیکا نہیں لیا ہویا۔ اسیں سوچ وی نہیں سکدے کہ کوئٹہ یاں پشاور دی کسے یونیورسٹی وچ لاہور دے کسے پڑھیار نوں داخلا مل سکدا اے۔ کیہ تسیں سوچ سکدے او کہ کوئی پنجابی پشاور وچ جا کے اوس انداز نال کاروبار کرے جس انداز نال پٹھان پنجاب وچ کر رہے نیں۔ہزاراں نہیں لکھاں پٹھان ہر سال مستقل طور اُتے پنجاب وچ آ جاندے نیں۔ کسے اک پنجابی دی مجال نہیں کہ خیبر پختونخوا وچ جا کے کاروبار کر سکے۔ ایہ چنگی ”اسلامی اخوت“ اے جہدی گڈی صرف اِکو پاسے نوں چلدی اے۔کوئلے دی ایس دلالی وچ پنجاب نوں کیہ ملدا اے؟ کیہ دُوجے صوبے والے ایہناں احساناں پاروں شکرگزار ہوندے نیں؟ یقینن ناہیں۔ پنجاب نوں صرف گالھ ای ملدی اے۔
پنجاب دے وڈے شہراں وچ پنجابیاں نال جو کجھ ہو رہیا اے‘ اوہدے پاروں پنجابی نکو نک ہو چُکے نیں۔ بہت چھیتی ایہدا ردء عمل شروع ہو جاوے گا۔ جدوں مقامی لوکاں نے وی اِٹ دا جواب پتھر نال دین دا فیصلا کر لیا تاں پنجاب دا ہر شہر کراچی بن جاوے گا۔ جے اسیں اپنے ملک نوں جہنم نہیں بنانا تاں دوجے صوبے دی مخلوق نوں اوتھے تیکر ای محدود کرنا پوے گا۔ پنجاب اندر دُوجے صوبے دے لوکاں دے مستقل قیام اُتے فوری پابندی لائی جاوے۔ جے کسے صوبے وچ کارخانے یاں تعلیمی ادارے موجود نہیں تاں ایہدے وچ پنجاب یاں پنجابیاں دا کیہ قصور؟ دُوجے صوبیاں دیاں حکومتاں اپنے اپنے علاقے وچ کارخانے لاون‘ تعلیمی ادارے بناون۔ پنجاب پہلاں ای این ایف سی ایوارڈ راہیں اپنے حصے توں گھٹ لے رہیا اے۔ اسیں اپنے فرسٹ ڈویژن جواناں نوں تعلیم توں محروم رکھ کے دُوجے صوبے دے تھرڈ ڈویژن منڈیاں نوں کیوں پڑھائیے جد کہ اوہ پڑھن دا مزاج ای نہیں رکھدے۔ پنجاب نوں کیوں بدمعاشیاں تے بدمعاشاں دے حوالے کیتا جا رہیا اے؟