کیہ پنجابی‘  حملا آوراں دا خیر مقدم کردے رہے نیں؟(3)۔۔۔٭رویل٭

دُنیا دی کوئی قوم ایہو جہی نہیں جہڑی ہمیشا توں اوسے تھاں آباد ہووے۔ ہر قوم کسے ہور تھاں توں اوس تھاں آئی۔ ایہو نہیں‘ ایس توں وی ودھ کے ایہ کہ اوہدے بندیاں دا تعلق کسے اِک قوم تے نسل نال نہیں سگوں کئی تھاواں تے نسلاں توں سی تے ہوندا اے۔ مختلف تھاواں تے نسلاں نال تعلق رکھن دے باوجود علاقے‘ زبان‘ رسم و رواج‘ وسیب (کلچر‘ ثقافت) تے کلچرل سائیکالوجی نے رَل کے ایہناں نوں اِک قو بنایا۔ جس طرحاں امریکا وچ بھاویں کوئی انگلستان توں آیا‘ جرمنی توں‘ افریقا توں یاں کدھروں ہوروں‘ ہُن اوہ امریکی اے۔ دُنیا دی ہر قوم تے قومیت ایسے اصول دے تحت قوم تے قومیت بندی اے تے ایہو اصول پنجابیاں اُتے وی لاگو ہوندا اے۔ محمود غزنوی ایرانی النسل سی پر کُجھ نسلاں توں ترکستان وچ رہن دی بناء اُتے ایہ لوک ترک کہواندے سن۔ جو درست وی اے۔ ایس لئی ہر اوہ بندا جہدے وڈکے بھاویں عرب توں آئے‘ بھاویں وسط ایشیا توں‘ افغانستان توں خیبر پختونخوا توں‘ کشمیر توں‘ یُوپی توں یاں کدھروں ہوروں۔ جے اوہ کجھ پُشتاں توں دیس پنجاب وچ آباد اے تے ایہو جہیا ہر بندا پنجابی اے۔ عرب‘ وسط ایشیائی‘ تُرک‘ مُغل‘ کشمیری‘ افغان یاں پٹھان نہیں۔ ایہ اوہدی ذات تے نسل اے‘ قومیت نہیں۔ ایس لئی کہ قومیت نسل نال نہیں سگوں جویں کہ بیان کیتا گیا‘ علاقے‘ زبان‘ کلچر تے کلچرل سائیکالوجی نال بندی اے۔ ایس لئی جے اوہ کجھ پُشتاں توں ایتھے رہ رہیا اے‘ ایتھوں دی زبان بولدا اے‘ ایتھوں دی ثقافت‘ تہذیب تے رسم و رواج اپنا چُکیا اے تے نتیجے وچ اوہدی کلچرل سائیکالوجی پنجابی بن چُکی اے تے اوہ ہر حوالے توں پنجابی اے۔ ایس دھرتی دا پُتر۔

اِک ہور گل۔

پنجاب پنجابیاں دی وجھا توں نہیں جویں کہ کجھ لوک ایس غلط خیال دا پرچار کردے نیں سگوں پنجابی پنجاب دی بناء اُتے نیں۔ یعنی دیس پنجاب دے رہن والے‘ ایہو گل بھٹو صاحب نے لاہور ہائیکورٹ وچ داخل کیتے گئے اپنے آئینی بیان وچ بیان کیتی اے تے کہیا اے کہ:

”پنجاب دا ہر مستقل باشندا پنجابی اے۔“

ذوالفقار علی بھٹو۔ میرا پاکستان۔ ص82

انج پنجابی دا مطلب اے: دیس پنجاب دا رہن والا۔ تے پنجابی زبان دا مطلب اے: دیس پنجاب دے رہن والیاں دی زبان۔

جس طرحاں سندھ سندھیاں دی وجھا توں نہیں سگوں سندھی سندھ دی وجھا توں نیں۔ یعنی صوبا سندھ دے رہن والے۔ تے سندھی زبان توں مراد اے: صوبا سندھ دے رہن والیاں دی زبان۔ دیس پنجاب تے صوبا سندھ ماواں نیں جد کہ پنجابی تے سندھی ایہناں دی اولاد۔ ماوا پہلے نیں‘ اولاد بعد وچ۔

اِک ہور گل دا ذکر وی ضروری اے۔

جویں کہ بیان کیتا گیا‘ پنجابیاں دے نال معاملا ایہ رہیا اے کہ ایہناں نے اپنی تواریخ کتاباں دی صورت وچ‘ نثر وچ نہیں لکھی یاں گھٹ توں گھٹ آپ ایہناں دی اپنی لکھی تواریخ ایس صورت وچ نہیں ملدی۔ یعنی جے لکھی وی تے اج ایہ اوس صورت وچ محفوظ تے موجود نہیں اے۔ ہر علاقے تے قوم دا اپنا اپنا طریقا ہوندا اے۔ دیس پنجاب وچ جنگاں تے تواریخی واقعات نُوں نثر دیاں‘ کتاباں دی صورت وچ نہیں لکھیا جاندا سی سگوں ایہ واقعات گیتاں‘ ڈھولیاں تے واراں دی صورت وچ نظم کیتے جاندے سن‘ وار وار گائے جاندے سن تے صدیاں سگوں ہزاراں ورھیاں تک سینا با سینا چلدے سن۔ انج پنجابیاں دی تواریخ نثر دی بجائے نظم دی صورت وچ سی تے تحریر دی بجائے زبانی سی۔ ہزاراں‘ لکھاں شعراں دی صورت وچ۔ پنجابی حریت پسنداں دی بہادری دے ایہ قصے سُنن والیاں دے دِلاں تے رُوحاں نُوں گرماندے سن تے اوہناں دے دلاں وچ اپنے وڈکیاں وانگوں اپنی دھرتی تے وطن لئی لڑن تے کٹ مرن دی ترنگ نُوں زندا رکھدے سن۔ تے ویلا آن اُتے اوہ ایس دھرتی دی خاطر لڑن تے مرن لئی اُٹھ وی کھلوندے سن۔ تے ایہ ویلا کدھرے 100‘ 50 ورھیاں بعد نہیں‘ ہر کجھ ورھیاں بعد آ جاندا سی۔ ایس لئی کہ پنجاب دی دھرتی اپنی خشحالی تے دولتمندی دے کارن ہزاراں ورھیاں تک مسلسل حملا آوراں دی زَد وچ رہی جہناں دے حملیاں دا دیس پنجاب دے لوک بہادری نال مقابلا کردے رہے۔ تے کدی فتح یاب ہوندے رہے تے کدی ہار ایہناں دا مقدر بندی رہی۔ پر دوہاں صورتاں وچ اوہ ایہناں حملا آوراں دا مقابلا بہادری تے شجاعت نال کردے رہے۔ دیس پنجاب دے پنڈاں وچ ایہ قصے اج وی ایس طرحاں گائے تے شوق نال سُنے جارہے نیں۔ خیر۔ انج ایہناں دی ساری تواریک زبانی سی۔ زبانی کیوں؟ ایہدی اِک وجھا تے ایہ اے کہ مغرب دے مقابلے وچ مشرق وچ لکھن والیاں دا رُجحان نثر دے مقابلے وچ نظم ول بُہتا رہیا جہڑی اسانی نال زبانی یاد رکھی جا سکدی اے جد کہ ایہدی دُوجی اِمکانی وجھا ایہ ہو سکدی اے:

جویں کہ سارے جاندے نیں کہ دیس پنجاب ہمیشا توں برِصغیر دا سبھ توں خُشحال علاقا رہیا اے تے اج وی ہے خصوصن ایہدا وسطی تے مشرقی علاقا۔ تے ایسے بناء اُتے زمانا قدیم توں ہزاراں ورھیاں توں شمال مغرب دی سمت توں آن والے لُٹیریاں تے حملا آوراں دا نشانا بندا رہیا اے۔ شمال مغرب دے علاقیاں دے لوکاں دا معاش دا وسیلا محنت مشقت نہیں‘ لُٹ مار سی۔ ایس لئی پنجاب دے محنتی تے جفاکش کساناں‘ ہُنر منداں تے دستکاراں نے جو کجھ اپنی جاں توڑ محنت نال بنایا تے جمع کیتا ہوندا‘ شمال تے شمال مغرب دے ایہ حملا آور ہتھیار بند ہو کے آندے تے ایہنوں لُٹ کے لے جاندے۔ اوسے طرحاں جویں اِک دُکاندار محنت تے مشقت نال حلال دی روزی کمائے تے ایم کیو ایم دا اِک بھتا خور پستول لے کے آئے تے اوہدی سبھ جمع پونجی لُٹ لے کے جائے۔

غیر پنجابی مؤرخ سید محمد لطیف لکھدے نیں کہ پنجابی حکمران (راجگانِ لاہور) ایہناں حملا آوراں دا بڑی شجاعت تے اِستقلال نال مقابلا کردے رہے نیں۔

(سید محمد لطیف‘ تواریخ پنجاب نال لاہور شہر دے حالات۔ ص19)

تے کدی فاتح ہوندے تے کدی ہار ایہناں دا مقدر بندی۔ پر دوہا صورتاں وچ دیس پنجاب دا امن برباد ہوندا رہیا۔ ممکن اے پنجابیاں نے شروع وچ تواریخ تے جنگاں دا احوال نثر وچ‘ کتاباں دی صورت وچ وی لکھیا ہووے پر جدوں اوہناں د ے ہور مال متاع دے نال ایہ کتاباں وی تباہ برباد کر دِتیاں گئیاں ہون تے انج وار وار ہویا تے اوہناں نے ایہنوں صفحا قرطاس اُتے محفوظ کرن دی بجائے گیتاں‘ واراں تے ڈھولیاں دی صورت وچ سینیاں وچ محفوظ کرنا شروع کر دِتا ہووے جد کہ اِک ہور اِمکانی وجھا ایہ ہو سکدی اے کہ پنجابیاں نے نظم دے نال نال نثر وچ وی‘ کتاباں دی صورت وچ وی اپنی تواریخ تے لکھی پر وار وار دے حملیاں دے نتیجے وچ ایہ نثری تحریراں محفوظ نہ رہ سکیاں۔ ایس لئی کہ اوس زمانے وچ چھاپے خانے تے موجود نہیں سن جہناں راہیں اِک کتاب دے ہزاراں یاں لکھاں نسخے تیار کیتے جا سکدے ہون سگوں ہتھ نال کتابت کیتی جاندی سی۔ نہ ای فوٹو سٹیٹ مسیناں سن جہناں دی مدد نال لکھے گئے مواد دیاں جناں چاہوو کاپیاں تیار کیتیاں جا سکدیاں ہون۔ ایس لئی حالے کوئی لکھنا شروع ای کردا کہ حملا آور آ جاندے تے جہڑا تھوڑ ابہت لکھیا گیا ہوندا اوہ اوہناں دے حملیاں دی نذر ہو جاندا۔ جد ک دیس پنجاب دے غیر پنجابیاں دے قبضے ہیٹھ آ جان دے بعد تے پنجابیاں دے حق وچ سچ تے کسے حکومت مخالف تحریر دا لکھیا جانا یاں لکھی گئی تے اوہدا محفوظ رہ جانا ممکن ای نہیں سی۔

(چلدا)