کیہ اَسیں راء توتے بندے جا رہے آں؟ ۔۔۔۔٭رویل کالم ٭

اِک واری دی گل اے کہ ایران دے اِک وسنیک نے باغ وچوں گلاں کرن والا راءتوتا پھڑیاتے اوہنوں فارسی دیاں بہت پیاریاں پیاریاں گلاں سکھالیاں۔راءتوتے دی اِک خوبی توں تے سبھ ہی واقف ہون گے کہ جو کُجھ اوہنوں سکھایا جاوے اوہ بڑے ہی گوہ نال تے بڑی چھیتی سِکھ لیندا اے۔ سو اوہ توتا وی ایران دی فارسی بولی بڑی چھیتی سِکھ گیا پر اِک گل جہڑی بڑی دکھ والی سی اوہ ایہ سی کہ اوہ اپنی بولی وسار بیٹھا سی۔
اوس ایرانی دا اک عربی یار سی جہڑا وپار کردا سی۔ اِک واری جد اوہ وپار کارن ایران آیا تاں اپنے ایرانی یار نوں وی مِلن گیا۔ اَن پانی مگروں ایرانی نے اپنے عربی بیلی نوں اپنے گلاں کرن والے راءتوتے نال وی ملایا۔ اوہ عربی راءتوتے دیاں مِٹھیاں مِٹھیاں گلاں سُن کے اینا کو پرسن ہویا کہ اوہنے اپنی یار کولوں اوس توتے دی منگ کر دتی۔ ایرانی نے اپنی یاری ہتھوں مجبور ہو کے اوہ راءتوتا اپنے بیلی نوں بھینٹ کر دتا۔ عربی اوہ توتا لے کے اپنے دیس ٹُر گیا تے جا کے اوہنوں عربی سکھاﺅنی شروع کر دتی۔ توتا جہڑا فارسی بولدا سی اپنی سیانف نال بڑی چھیتی عربی سِکھ گیا۔ تے کُجھ چر وچ ہی وپاری دی دکان تے آﺅن والے ہر گاہک نوں ” اھلاً و سہلاً مرحبا“ آکھن لگ پیا۔ توتے دا عربی مالک تے اوہدے سنگی اوہدیاں گلاں سن کے بڑے خُش ہوندے۔ پر اوہ ایہ گل نہیں سن جاندے کہ توتا وچارا ہُن فارسی بولی دا اک وی اکھر نہیں جاندا، اوہ فارسی بُھل گیا سی۔
دن بیت دے گئے۔ کجھ چِر مگروں اوس عربی کول چین دا اک بندا آیا جہڑا اوہدے کولوں کجھ شیواں مُل لینا چاﺅہندا سی۔ سمان خریدن ویلے چینی نوں اوہ راءتوتا وی نظر آیا۔ اوہنے عربی کولوں توتا مُل لین بارے گل کیتی۔ پر عربی نے اوہنوں دسیا کہ ایہ توتا وکاﺅ نہیں۔ ایہ میں بڑی رِیجھ نال اپنے اک ایرانی بیلی کولوں اپنے لئی لیا اے۔ تے ایہنوں عربی سکھائی اے۔ پر چینی نے اینا کو کھیڑا کیتا کہ عربی نوں اوہ توتا اوہنوں دینا ای پیا۔ چینی راءتوتے نوں لے کے اپنی دیس ٹُر گیا جِتھے سارے ای چینی بولی بولدے سن۔ اوس سیانے توتے نے کجھ دناں وچ ہی چینی بولی سِکھ لئی۔تے ہُن اوہ عربی اُکا ای وسار کے تے چینی بولی بولن لگ پیا سی۔
اک واری اوس چینی نوں کسی کم کارن اِٹلی جانا پیا تے اوہ توتے نوں وی اپنے نال ای لے گیا۔ اک دیہاڑے جدوں چینی بندا ہوٹل دے ڈائیننگ ہال وچ اَن پانی کرن لئی آیا تے اوہ توتے نوں وی اپنے نال ای لے آیا تے اوہدا پِنجرا اپنے ٹیبل اُتے رکھ لیا۔ اوہ نالے تے آپ کھا ندا نالے توتے نوں کھواندا تے نالے اوہدے نال گلاں کری جاندا سی۔اچان چکی اوہنوں ہوٹل دے مالک نے ویکھ لیا۔ اوہنے اپنے دل وچ سوچیا کہ جے ایہ توتا ساڈے ہوٹل دے سواگتی کاﺅنٹر تے ہووے تاں ہر آﺅن جان والے بندے نوں اپنیاں من بھاﺅنیاں گلاں نال ہوٹل وچ آﺅن تے مجبور کر دئے گا۔ ایہ سوچ کے اوہنے چینی بندے نال گل کیتی تے اوہنوں دسیا کہ اوہنوں اپنے ہوٹلی کاروبار دے ودھاءلئی ایس راءتوتے دی کِنی لوڑ اے۔ چینی نے توتا دین توں ٹھوک کے جواب دے دِتا۔ پر ہوٹل دے مالک نے اوہدے کمرے دی اِٹ پُٹ ماری۔ تے آخر کار چینی نوں اوہ توتا دینا ای پیا۔ ہوٹل دے مالک نے توتا لے کے اوہنوں اٹالین بولی وچ بہت ساریاں چنگیاں چنگیاں سواگتی گلاں سکھائیاں تے اوہنوں اپنے ہوٹل دے سواگتی کاﺅنٹر تے پِنجرے سمیت رکھ دِتا۔ راءتوتے نے اٹالین بولی بڑی چھیتی تے بڑی اسانی نال سِکھ لئی۔ پر ہوٹل دا مالک تے اوہدے سارے کامے ایس گل توں انجان ہی رہے کہ توتا ہُن چینی بھُل گیا اے تے ہُن اوہ چینی بولی دا اک وی اکھر نہیں بول سکدا۔ کجھ چر وچ ای اوہ ہوٹل اینا کو مشہور ہو گیا کہ اِٹلی دا سبھ توں وڈا ہوٹل بن گیا۔ لوک اُس ہوٹل دا ناں بُھل گئے سن تے اوہنوں بس ” توتے والے ہوٹل “ آکھیا جاندا سی۔ ہُن تے اوتھے صرف بدیسی لوک ہی آﺅندے سن۔
اک واری تُرکی دے پردھان منتری نے اِٹلی دا سرکاری دﺅرا کیتا تے اپنے بال بچیاں نوں وی نال ای لے آیا۔ اوہناں دا بڑا بھرواں سواگت کیتا گیا۔ دونہاں دیساں دے پردھان منتریاں دے ایانے پھرن تُرن لئی نکلے تاں دُپہر ہون پاروں تے کُجھ توتے دی مشہوری پاروں اوہناں نے ”توتے والے ہوٹل “ وچ ان پانی کرن دا سوچیا۔ جد اوہ ہوٹل وچ وڑے تاں توتے نے اوہناں نوں اٹالین بولی وچ جی آیاں نوں آکھیا۔ جہدا ترجما کر کے تُرکی دے بالاں نوں دسیا گیا جنہوں سُن کے اوہ بڑے خُش ہوئے تے کھان پین بھُل کے توتے نال گلاں کرن وچ رُجھ گئے۔ جدوں اپنے دیس پرتن لگے تاں پردھان منتری دی دھی نے ہوٹل دے مالک کولوں اوہ راءتوتا منگ لیا۔ پر ہوٹل دے مالک نے اپنی کاروباری مجبوری دس کے اوہ راءتوتا دین توں انکار کر دِتا۔
اوہ اِک دیس دے پردھان منتری دی دھی سی، ایہ کِسراں ہو سکدا سی کہ اوہدی خاہش پوری نہ کیتی جاندی۔”سرکاری طور“ تے اوہ توتا تُرکی دے پردھان منتری دی بالڑی نوں دے دِتا گیا۔ دﺅرا مُکن مگروں اوہ توتے سنے تُرکی اپڑ گئے تے راءتوتے نوں تُرکی بولی سکھاﺅنی شروع کر دتی۔ راءتوتے دا کم تاں ایہو ای اے کہ جو گلاں اوہنوں سکھائیاں جان اوہ بڑے گوہ نال سکھ لووے۔ تے اوس راءتوتے نے وی تُرکی بولی بڑی چھیتی تے بڑی اسانی نال سکھ لئی ایس گل نوں جاندیاں ہویاں کہ اوہ اٹالین بولی اُکا ای بھل گیا اے۔ اوہ اپنیاں سوہنیاں تے من موہنیاں گلاں کر کے تُرکی دے پردھان منتری دے بالاں تے دوجے گھر والیاں دا من موہن لگا۔
اِک دھیاڑے پردھان منتری دی دھی دا جی کیتا کہ اوہ توتے نوں اپنے ہتھ وچ پھڑ کے ، اوہدے کُولے کُولے پراں نوں ہتھ لا کے ویکھے۔ اوہنے پِنجرے دا بوہا کھولیا تے توتے نوں اپنے ہتھ وچ پھڑ لیاتے اوہدے کُولے کُولے پراں تے ہتھ پھیرن لگی۔ اچن چیت اوہ توتا اوہدے ہتھاں وچوں اُڈ گیا۔خورے ہتھاں دے توتے اُڈن دا اکھان ایتھوں ای ٹُریا ہووے۔ اوہ توتا جدوں پردھان منتری دے گھروں باہر نکلیا تاں اوہنے اسمان اُتے توتیاں دی اک ڈار اُڈدی جاندی ویکھی۔ پراں نوں ہلا کے اوہ وی چھیتی چھیتی اوہناں توتیاں دے مگر مگر اُڈن لگ پیا۔ توتیاں دی ڈار اُددی اُڈدی ایران جا اپڑی تے امروداں دے اک باغ وچ جا لتھی۔
توتیاں دی ڈار نے جد اپنے نال اک انجان توتے نوں ویکھیا تاں اوہدے کولوں اوہدا اَگا پِچھا پُچھن لگے۔ پر راءتوتا تاں ہُن اپنی بولی جاندا ای نہیں سی اوہناں نوں کیہ اُتر دیندا؟ اوہ تاں اک لمیرے چِر توں اپنی بولی وساری بیٹھا سی۔ اوہنے تُرکی بولی وچ اوہناں نوں اُتر دتا پر دوجے توتے تاں تُرکی بولی جاندے ای نہیں سن۔ اوہناں دے ککھ پلے نہیں پیا۔واہوا چِر لنگن نوں بعد وی جد توتیاں دی ڈار دے پلے راءتوتے دا اک وی اکھر نہیں پیا تے توتیاں دی ڈار دے پردھان نے ایہ فیصلا کیتا کہ ایہ توتا تاں ساڈی بولی ای نہیں جاندا ایس لئی ایہنوں ڈار وچوں کڈھ دِتا جاوے۔ خورے ایہ توتا ہے وی اے کہ نہیں۔ ایہ سُندیاں ساری ای دوجے توتیاں اوہدا مکمل بائیکاٹ کر دتا۔ تے کُجھ راکھے توتیاں اوہنوں ٹھونگے مار مار کے ڈار وچوں باہر کڈھ دِتا۔
اپنے جہیاں توں اَڈ ہو کے اوہ راءتوتا روندیاں ہویاں اک پاسے نوں اُڈ پیا۔ تے جا کے اک گھر دے بنیرے تے جا بیٹھا۔ ایہ اوہئی گھر سی جتھے اوہ سبھ توں پہلاں رہندا سی۔ اوس راءتوتے نوں پچھان کے گھر دے مالک نے اوہنوں فارسی وچ اپنے کول بُلایا۔تے راءتوتے نوں اوہدی کُجھ سمجھ نہ آئی اوہ تاں فارسی بڑے لمے چر توں بھُل گیا سی۔ اوہ سمجھیا پئی پرانا مالک اوہنوں ششکار رہیا اے۔ توتا ڈر کے اوتھوں اُڈ گیا تے مُڑ کورے کِتھے ٹُر گیا۔
کدے کدے تاں لگدا اے کہ جویں اسیں وی راءتوتے ای بندے جا رہے آں۔ راءتوتے نے تاں صرف اپنی بولی ای وساری سی پر اسیں تاں اپنی ماں بولی دے نال نال اپنا آپ وی وسار بیٹھے آں۔ اپنی بولی نال مترئی ماں والا سلوک کردے ہاں تے دُوجیاں بولیاں نوں ڈھاکے چُکی رکھنا اپنا فخر تے فرض سمجھدے ہاں۔ ہور تے ہور اسیں تاں اپنے بالاں دا وی اَگھ ماری جاندے آںماڑے توں ماڑے گھر وچ وی بالاں نوں اُردو تے انگریزی سِکھن دی صلاح دتی جاندی اے۔ گھر وچ اُردو، انگریزی تے باہر گلی محلے وچ یاراں بیلیاں نال پنجابی، بال ایس تکونی بولی وچ پھس کے اک اجہی بولی اپنے کولوں ایجاد کر لیندا اے جہنوں سُن کے ہاسا تاں آﺅندا ای اے دل وی سڑ کے سواہ ہو جاندا اے۔ کُجھ گھر تاں اجہے وی ہن جِتھے جے کوئی بال پنجابی بولن دی کوشش کرے توں اوہنوں ” یہ کیا جنگلیوں کی طرح بات کر رہے ہو“ آکھ کے اوہدے مونہ نوں جندرا لا دِتا جاندا اے۔ جتھے ماں ای اپنی بولی بھُل جاوے اوتھے بالاں نے اپنی ماں بولی کیہ بولنی اے۔؟کسے وی وڈے گھر دی لائبریری( بھاویں اوہ شو شاہ لئی ہووے) ویکھ لوو ، اوتھے امیر خُسرو توں لے کے ساغر صدیقی تک دیاں ہومر توں لے کے شیکسپئر تک دیاں ساریاں کتاباں ہون گیاںپر ماں بولی دیاں کلاسک داستاں تے مہان لکھاریاں دا ناں لینا وی جرم گِنیا جاوے گا۔ ایہ ویکھ کے تاں دل آپے ایہ آکھ دیندا اے ۔۔۔۔۔
کِنے بھیڑے لوک تُسیں تے کِنے تُسیں بدید
بھُل اپنا آپ تے وَڑ گئے وچ تہذیب جدید
پڑھو قصیدے درد ، فراق دے تُساں تے آیا غالب جوش
بھُل گئے وارث، بُلھے ، باہو بھُل گئے نالے یار فرید
جویں کسے دیس نوں ایہناں خطرہ باہرلے دُشمناں دا نہیں ہوندا جناںاوہنوں نقصان اندرلے دشمن پچاﺅندے نے ۔ ماںبولی نوں وی ایناں نقصان باہرلیاں نہیں سگوں اندرلیاں دشمناں پچایا اے۔ کئی واری ایہ منظر ویکھ کے دل خون دے اتھرو رو پیندا اے کہ کسے ہوٹل وچ، پارٹی وچ، یاں کسے دفتر وچ اُردو وچ گل بات کردیاں کردیاں جے کو ئی اکھر پنجابی دا مونہوں نکل جاوے ، یاں کوئی مخولیا گل کرنی ہووے تاں پنجابی وچ کیتی جاندی اے ، فیر دوجے وراچھاں پاڑ کے ہسن لگ پیندے نے ۔ ایہو جہے لوکاں نے ماں بولی نوں صرف جُگتاں دی زبان بنا کے ایہدی پت لاہون وچ کوئی کسر نہیں چھڈی۔ اِک واری اُردو دے اک مخولیا شاعر نے اک پٹھان نوں وِنگی چِبی اُردو بولدیاں ویکھ کے جھٹ ایہ آکھ دِتا۔۔۔۔
منہ میں رکھ کرجو پان بولتا ہے
جانے کیسی زبان بولتا ہے
ہم بھی بولیں گے اِس طرح پشتو
جیسے اُردو پٹھان بولتا ہے
پر بجائے کِسے نوں ایسراں دا جواب دین دے اسیں آپ ماں بولی دے کپڑے لیرو لیر کر کے ایہنوں ساری دنیا ساہمنے ننگا کری جانے آں۔
جیہڑے ماں بولی نال ایہو جیہا سلوک کردے نے اوہ ماں دھرتی نال خورے کنج دا سلوک کرن گے ؟ ایس لئی کہ جو اپنی ماں بولی دا سکا نہیں اوہ اپنی ماں دھرتی دا سکا کویں ہو سکدا اے؟اسیں سگوں اپنی بولی ہی نہیںبُھلائی بیٹھے ، سگوں رہندی کھُوندی بولی وچ بدیسی بولیاں دے اینے کو اکھر واڑ بیٹھے آں جہناں پاروں ساڈی بولی ہُن ماں بولی نہیں رہی وچکارلا میل بن گئی اے۔ اسیں اپنے نال جو کیتا سو کیتا پر اسیں تاں اپنے بالاں دا حال وی راءتوتے والا کری جاندے آں۔ بالاں نوں لوری وی ” ٹوئینکل ٹوئینکل لٹل سٹار “ والی سُنائی جاندی اے ، خورے میری ماں دھرتی نوں اوہ ماں کدوں لبھے گی جہڑی اپنے بالاں نوں ” الھڑ بلھڑ باوے دا “ والی لوری سُناوے گی۔ اسیں اپنے بالاں نوں ماں بولی بھُلا کے اوپریاں بولیاں دے وس پا دتا اے ۔ تے ہُن اوہ"آپ کو کیا پتا" آکھ کے ساڈا مونہ بند کر دیندے نیں۔
اسیں دُوجیاں بولیاں سکھن دے آہر کردے آں پر اپنی بولی وساری جاندے آں۔ کیہ جدوں اسیں اپنا آپ بھُلا کے مُڑ اپنے لوکاں وچ، اپنے وسیب وچ آواں گے تے کیہ سانوں قبول کیتا جاوے گا؟ساڈا حال اُس کاں ورگا ہوندا جاندا اے جہڑا ہنس دی ٹور ٹُرن لگا تے اپنی چال ای وگاڑ بیٹھا۔ اسیں اپنے وسیب، اپنی ریہتل تے اپنی بولی لئی کم نہیں کر رہے سگوں دُوجیاں دے ودھاءلئی کم کر رہے آں۔ تُبکا تُبکا رِسن نال تاں سمندر وی ویہلے ہو جاندے نے جد تیکر اوہدے وچ ہور ناں پایا جاوے۔ اسیں جس کالھ نال اپنی بولی دا ورتاءچھڈی جارہے آں رَبّ ناں کرے اک دن اس دھرتی توں ساڈی بولی اُکا ای مُک جاوے۔ ہمیش یاد رکھنا چاہی دا اے کہ بولی کسے وی قوم دی حیاتی ہوندی اے تے بولی دا ودھاءایہ حیاتی لمیری کردا اے۔جے بولی دا ودھا ءناں ہووے تاں بولی تے قوم اپنے آپ ہی مر جاندے نیں۔
سوچن والی گل تاں ایہ ہے کہ اسیں ماں بولی دے ودھاءلئی کیہ کر رہے آں؟ساڈے تاں اپنے جھگڑے جھیڑے ساہ نہیں لیندے ، اسیں اوہناں نوں کیہ ہلا شیری دینی اے جہڑے ماں بولی دی ڈگدی کندھ نوں موڈھا دئی کھلوتے نیں۔ چاہیدا تاں ایہ ہے کہ اسیں وی اوہناں دے نال نال ماں بولی دے ودھا لئی کم کرئیے۔
پر اسیں تاں راءتوتے ای بندے جارہے آں۔ کیوں کہ جویں اوہ اپنی بولی بھُل گیا سی اسیں وی اپنی بولی وساری بیٹھے آں ۔ چیتے رکھنا چاہیدا اے کہ ساڈا حال وی کِتے راءتوتے والا ای نہ ہووے۔
٭٭٭٭٭٭