محمد حشام ہوراں دا لیکھ:کمپیوٹر اک اہم ایجاد ــــ رویل

کمپیوٹر کیہ اے؟ کمپیوٹر بظاہر ویکھن وچ ٹی۔ وی‘ ٹائپ رائٹر تے ٹیپ ریکارڈر دا مجموعا نظر آون والی مشین اے۔ جہنے تقریباً ہر گھر تے دفتر وچ جگھا بنائی ہوئی اے۔ کمپیوٹر دا لفظ کمپیوٹ (Compute) توں مشتق اے جہدے معنی ”حساب کتاب کرنا‘ یعنی جہڑی چیز حساب کتاب کرن دی صلاحیت رکھدی اے‘ کمپیوٹر کہلاندی اے لیکن اصطلاح وچ کمپیوٹر اک انج دی الیکٹرونک مشین اے جہڑی دِتی گئی ہدایات دی روشنی وچ خام مواد (ڈیٹا) وصول کردی اے تے اوہنوں پروسیس (عمل) کر کے مفید معلومات وچ تبدیل کر دِتا جاندا اے۔

کمپیوٹر دی تواریخ

کمپیوٹر دی تواریخ بڑی پرانی اے۔ شروع وچ انسان نے شیواں دی تعداد‘ فیر گنتی تے شمار دے لئی آسان طریقے دی تلاش جاری رہی۔ ایس ی اک یادگار ”اباکس“ اے جہڑی انسان نے جمع‘تفری تے ضرب دے حسابی عمل لئی بنایا سی‘ اج وی نرسری سکولاں وچ ویکھیا جاندا اے۔ مستطیل لکڑی دا فریم جس وچ متوازی بہت ساریاں تاراں تے مختلف رنگ دیاں گولیاں اِک کنارے توں دُوجے کنارے تک اسانی نال حرکت کردی اے۔ ایس دا استعمال سبھ توں پہلے چین وچ کیتا گیا۔ فیر کُجھ مُدت بعد جان نیپئر نے لاگرتھم ایجاد کیتا۔

ایہ سبھ طریقے مغیر مشینی سی۔ گنتی کرن دی سبھ توں پہلی مشین فرانس دے حساب دان پاسکل نے تیار کیتی۔ ایس نال جمع تفریق براہ راست ہو سکدی سی جد کہ ضرب و تقسیم کرن لئی جمع تے تفریق دے عمل نوں بار بار دہرانا پیندا اے ایہ مشین اج وی لندن دے ساینس میوزیم وچ موجود اے۔

ایس توں بعد جرمنی دے چارلس بے بیج نے اک مشین بنائی جہڑی ضرب وی دے سکدی اے۔ گنتی کرن دا جہڑا طریقا کمپیوٹر وچ استعمال ہوندا اے ایس دا خیال سبھ توں پہلے لیبنز دے ذہن وچ آیا۔ ایس طریقے نوں بائینری نظام وی آکھیا جاندا اے۔ ایس مشین نوں برطانوی انجینئر چارلس نے اک نویں شکل دے دِتی جہڑی خاص حالتاں وچ معلومات وی محفوظ کردی سی۔ ایس طرحاں ترقی کردے کردے انسان نے 1890ء دی مردم شماری وچ پہلی وار برقی کمپیوٹر استعمال کیتا جہڑا ہرمن ہالرتھ دی ایجاد سی۔ ایہدے توں معلومات دی فراہمی لئی کرڈز وی استعمال کیتے جاندے سن۔ ایہ کمپیوٹر آئی بی ایم کمپنی دا تیار کردا سی۔

دنیا دا سبھ توں پہلا ڈیجیٹل کمپیوٹر 1944ء نوں مکمل ہویا۔ ایہ جسامت وچ بڑا وڈا ہوندا اے تے اس دا وزن 30 ٹن سی۔ فیر ٹرانسسٹر دی ایجاد نے کمپیوٹر دی شکل بدل دِتی۔ ایس دا سائز چھوٹے توں چھوٹا ہوندا گیا۔ ایتھوں تک کہ ہُن ایہ اِک میز تے اسانی نال رکھیا جا سکدا اے۔ اج کل تے مائیکرو تے مِنی کمپیوٹر وی عام اے۔ جہناں دی صلاحیت پُرانے کمپیوٹراں توں کدھرے ودھ اے۔

کمپیوٹر دیاں قسماں کمپیوٹر دیاں دو قسماں نیں۔ اک نوں ڈیجیٹل (Digital) کمپیوٹر تے دُوجے نُوں اینالوگ (Analog)

کمپیوٹر کہندے نیں۔ ایس وچ پہلی قسم دا کم حسابی عمل‘ شکلاں بنانا (Graphics) خط و کتابت کرنا تے حقائق دی بنیاد اُتے منطقی فیصلا کرنا اے۔ ایہ سارے مختلف کم علیحدا علیحدا ہدایتاں (Instructions) دے تحت کرنا ممکن اے۔ جدوں کہ اینالوگ کمپیوٹر صرف ایہو کم کر سکدا اے جہڑے مقصد لئی اوہنوں بنایا گیا اے یعنی ایس دا دائرا کار مختصر اے۔

کمپیوٹر دی بناوٹ

کمپیوٹر عام طور تے تِن حصیاں تے مشتمل ہوندا اے۔ ٹائپ مشین نما جدید ترین سانچے نوں کی بورڈ (Key Board) کہندے نیں۔ ٹیلی ویژن نما سکرین جہڑی ناظرین نوں تیار کیتی جاون والی پیشکش دے مختلف مرحلے وکھاندی اے‘ مانیٹر (Monitor) آکھیا جاندااے۔ اک ہور ڈبا تاراں دے ذریعے قریب ای موجود ہوندااے ایہنوں سنٹرل پروسیسنگ یونٹ (CPU) آکھیا جاندا اے۔ ایس دے اندر باریک باریک پلاسٹک دی چوکور تے گول بِٹس پائیاں جاندیاں نیں۔ اصطلاح وچ ایہنوں ڈسک (Diskette) یا (CD) کہندے نیں بیرونی حصے نوں فلاپی تے اندر موجود مواد نوں فائل آکھدے نیں۔ کمپیوٹر دے وجو نوں Hardware تے ایس وچ چلن والے پروگراماں نُوں Software آکھدے نیں۔

کمپیوٹر دی زبان

کمپیوٹر کوئی زبان نہیں جاندا۔ ایہنوں تُسیں جہڑی زبان سکھاؤ گے اوہ سِکھ جاوے گا۔ انگریزی تے اُردو وچ جہڑے پروگرام موجود نیں اوہو ای پروگرام تُسیں اپنی چاہ انوسار پشتو‘ سندھی یاں پنجابی وچ ڈھال سکدے او۔

کمپیوٹر دادماغ

کمپیوٹر بلکل انسانی دماغ دے طرز عمل تے کم انجام دیندااے۔ کمپیوٹر‘ معلومات نوں گڑبڑ نہیں ہون دیندا تے جہڑی چیز اِک دفعا کمپیوٹر دے حافظے وچ ذخیرا کر دِتی جاوے اوہ کدی ایس دی یادداشت توں خارج نہیں ہوندی تے کمال تے ایہ وے ایہناں معلومات نوں تلاش کرن لئی نہ الماریاں پھرولن دی لوڑ پیندی اے تے نہ ای کتاباں دی ورق گردانی دی ضرورت بس وقت پین تے بٹندبان دی لوڑ ہوندی اے کہ پلک جھپکن توں پہلے مطلوبا معلومات اکھاں دے ساہمنے آ جاندی اے۔

کمپیوٹر دی کارکردگی تے صلاحیت کار

٭……اک عام کمپیوٹر‘ انسان دے مقابلے وچ دس لکھ گنا زیادا تیزی نال کم کردا اے جد کہ سپر کمپیوٹر دی صلاحیت کار

اک ارب گنا زیادا اے۔

٭……کمپیوٹر دی یادداشت بہت زیادا ہوندی اے جہڑیاں معلومات نوں محفوظ رکھن لئی عمارت گھٹ پے جاوے اوہ اک مختصر جہے کمپیوٹر وچ آسانی نال سما سکدی اے۔

٭…… ریاضی دے اوکھے مسئلے تے لمے چوڑے حساب کتاب کمپیوٹر نے اسان بنا دِتے نیں تے کمپیوٹر دی مدد نال غلطی دا امکان وی گھٹ ہو جاندا اے۔

٭……طب دے میدان وچ وی کمپیوٹر نے کارہائے نمایاں انجام دِتے نیں۔ بیماریاں دی تشخیص تے علاج وچ ایس توں ایجاد بڑی مدد ملدی اے۔

٭……انجینئر جو وڈی وڈی‘ اُچیاں عمارتاں‘ پُل‘ ڈیم تے سڑکاں بناند نیں اوہ ایہناں دے نقشے کمپیوٹر دی مدد نال تیار کردے نیں۔ کمپیوٹر نہ صرف کسے منصوبے دی کامیابی یاں فیر ناکامی دے بارے وچ دسدا اے سگوں ایس نوں بہتر بناون لئی مفید مشورے وی دیندااے۔

٭……سرکاری پدھر تے انکم ٹیکس دے گوشوارے‘ ملازماں دیاں تنخاہاں دا حساب کتاب‘پانی‘ بجلی‘ گیس تے ٹیلی فون وغیرا دے بل کمپیوٹر راہیں تیار کیتے جاندے نیں۔

٭……پولیس دے محکمے وچ کمپیوٹر دے ذریعے مجرماں دے خاکے تیار کیتے جاندے نیں تاں جے مجرم دی شناخت نوں اسان بنا دِتا جاوے۔

٭……ٹریفک سگنلز نوں وی کمپیوٹر ای کنٹرول کردا اے۔

٭……مختلف دفتری ریکارڈز دی حفاظت دا کم وی کمپیوٹر دی مدد نال اسان ہو جاندا اے۔

٭……فیکٹریاں تے کارخانیاں وچ مصنوعات دے معیار تے کوالٹی نوں کنٹرول کرن لئی کمپیوٹر انتہائی فعال کردار ادا کررہا اے۔

٭……اکاؤنٹس تے بینکنگ دے میدان وچ تے کمپیوٹر جزو لاینفک بن چُکیا اے۔ بینک اپنے مہیناوار تے ورھے وار کھاتیاں دا حساب تے کٹوتی کمپیوٹر راہیں کردے نیں۔ بینک وچ لین دین دا جدید نظام کمپیوٹر ای تے منحصر ہے۔

٭……ترقی یافتا دیساں وچ زرعی شعبا وی کمپیوٹر دے استعمال پاروں پیداوار وچ ترقی کر رہیا اے۔

٭……کپڑے دی صنعت وچ کپڑیاں دی ڈیزایننگ توں لے کے تیاری تیکر سارے مرحلے کمپیوٹر راہیں ای طے کیتے جاندے نیں۔ ٭……ملکی دفاع وچ وی کمپیوٹر اہم کردار ادا کردا اے۔ کئی جنگی ہتھیاراں وچ وی کمپیوٹر اہم کردار ادا کردااے۔ کئی جنگی ہتھیار کمپیوٹرائزڈ نیں جہڑا دشمن دے جہازاں‘ ٹینکاں تے آبدوزاں وغیرا دا نہ صرف کھوج لاند نیں گوں عین ٹارگٹ تے نشانا لا کے اوہنوں تباہ وی کردیندااے۔ ٭……راکٹ تے خلائی جہاز وی کمپیوٹر راہیں کنٹرول کیتے جاندے نیں۔

٭……چن اُپر انسان دا اُترنا وی ایس معجزا نما ایجاد دے بغیر ناممکن اے۔

٭……مصنوعی سیارے تے سیٹلائٹ نظام وی کمپیوٹر ای دے تحت کم کردے نیں۔

٭……کمپیوٹر ہوائی جہاز دی اڈان‘ رفتار‘ بلندی تے سمت دے تعین وچ پائلٹ دی مدد کردے نیں۔ جہاز دی مشینری وچ کسے قسم دی خرابی ہو جاندی اے تے کمپیوٹر نہ صرف ایس خرابی دی نشاندہی کردا اے سگوں ایس خرابی دی اطلاع وی دیندا اے۔

٭……سیلاب تے موسم دی پیش گوئی وی کمپیوٹر ی مدد نال زیادا اسان تے موثر ہو گئی اے۔

٭……تعلیمی میدان وچ وی کمپیوٹر دا استعمال وڈی پدھر تے ہون لگا اے۔ پڑھیاراں لئی کمپیوٹر اہم لوڑ بن گیا اے جس نال اوہناں نوں بے پناہ معلومات ملدیاں نیں۔ تدریسی طریقیاں وچ وی کمیوٹر دی ورتوں توں خاصی جدت پیدا ہو جاندی اے۔ تدریس دوران استاد کمپیوٹر تے پروجیکٹر استعمال کردے نیں جس توں اوہ اپنی گل زیادا چنگے تے موثر انداز نال پڑھیاراں تیکر پہنچاندے نیں۔

٭……کمپیوٹر راہیں طباعت دا کم انتہائی اسان ہو جاندا اے۔ گھنٹیاں دا کم سیکنڈاں وچ ہو جاندا اے جہڑی املاء تے مواد دے اعتبار نال وی صحیح تے یک رنگ ہوندا اے تے خوشنما وی۔ کمپیوٹر دے نال اگر اک خاص مشین موڈیم نوں جوڑ دِتا جاوے تے فیر کمپیوٹر دا مواد فی لفود وچ وی منتقل کیتا تے چھاپیا جا سکدا اے۔

٭……کمپیوٹر نے لائبریری ساینس نوں واقعی ساینسی سانچے وچ ڈھال دِتا اے۔ ان گنت کتاباں نوں اک ڈِسک وچ سمو دِتا اے۔ ہن کتاب خانیاں وچ کتاب دااندراج کمپیوٹر وچ ہون لگا اے جس دی وجھا توں کسے وی سرناویں توں متعلقا کتاب دی تلاش مشکل نہیں رہی۔ ٭……کمپیوٹر کم دے نال نال تفریح دا سامان وی مہیا کردا اے۔ کمپیوٹر اُپر مختلف دلچسپ کھیڈ وی کھیڈے جا سکدے نیں۔ ایس دے علاوا سی ڈیز راہیں فلماں تے دوجے دلچسپ پروگرام وی کمپیوٹر اُپر ویکھے جاسکدے نیں۔

٭……ٹیلی ویژن دی ساری نشریات کمپیوٹر راہیں ای کمپوز وی کیتی جاندی اے بچیاں لئی پیش کیتے جاون والے کارٹون وی کمپیوٹر ای تیار کردا اے۔

٭……ہوائی محکما‘ ریلوے دا محکما تے مختلف ہوٹل اپنی بکنگ کمپیوٹر راہیں ای کردے نیں۔

٭…… فیکس (Fax) مشین وی کمپیوٹر یدے نال جڑی اے۔موبائل فون تے رپورٹ دی کارکردگی وچ کمپیوٹر ای کارفرما اے۔

٭……انٹرنیٹ تے کمپیوٹر دا چولی دامن دا ساتھ اے۔ انٹرنیٹ دے راہیں ہن دُوجے دیساں وچ وسدے پیاریاں نال گل بات کوئی مسئلا ای نہیں رہیا۔ ہُن اوہناں دی اواز نہ صرف سُنی جاسکدی اے سگوں ایس ے نال اوہناں دیاں تصویراں وی ویکھیاں جا سکدیاں نیں۔ انٹرنیٹ پاروں پوری دُنیا دے لوک اِک دُوجے دے نیڑے آ جاندے نیں۔

٭……گپ شپ (Chatting) نال دوستی تے سماجی تعلقات وچ وادھا ہو جاندا اے۔

٭……انٹرنیٹ اُپر آن لائن بہت ساریاں سہولتاں میسر نیں جہناں توں ضرورت ویلے فایدا چُکیا جا سکدا اے۔ انٹرنیٹ دی مدد نال ایسے نویں سرناویاں اُپر وی معلومات مل جاندی اے جہڑی اجے کتاباں وچ وی نہیں آئے ہونے۔

٭……مختلف کاروباری کمپنیاں انٹرنیٹ راہیں اپنی وستاں دی تشہیر کردے نیں۔ کئی کمپنیاں آن لائن کاروبار وی کردیاں نیں جس توں لین دین وچ اسانی ہو ندی اے۔

دُوجا رُخ

٭کمپیوٹر لکھ خُدکار آلا سہی پر فیر کم اوسے ویلے کرے گا جدوں انسان اوس نوں (Feed) کردے نیں

٭اپنی جگھا ایہ اک بے جان آلا اے۔ انسان ای نے ایہنوں اپنی خداداد عقل نال ایجاد کیتا اے تے اوہ ای ایہنوں استعما ل(ورتن) لئی مرکزی حیثیت رکھدا اے۔ جے انسانی کوششاں توں ذرا جہی وی کمی رہ جاوے تے کمپیوٹر وی سخت گمراہ کن تے فاش غلطی کر دے گا۔ ٭کمپیوٹر اک نہایت حساس آلا اے ایس دی دیکھ بھال کرن لئی خاص احتیاط دی ضرورت ہوندی اے۔ اک خاص درجا حرارت وچ ایہ کارآمد رہندا اے‘ نہیں تاں بہتا درجا حرارت دی وجھاتوں ایہ ازکار رفتا ہو سکدا اے۔

٭اگر ایس حساس آلے وچ وایرس داخل ہو جاوے تے ایہ کم کرنا چھڈ دیندا اے۔ ایس لئی ایہنوں بے حد احتیاط دے نال ہر طرحاں دی آلودگی توں پاک جگھاتے رکھنا پیندا اے۔

٭جے مناسب برقی رو دی فراہمی نہ ہووے تے کمپیوٹر اپنی یادداشت کھوہ بیٹھدا اے تے سارے حساب کتاب تے ریکارڈ اضایع ہون دا خطرا رہندا اے۔ ایس لئی کمپیوٹر دے اندر انج دا نظام بنایا جاندااے کہ برقی رو معطل ہو جاون دے باوجود کمپیوٹر اپنی یادداشت برقرار رکھ سکے۔ نقصانات جتھے کمپیوٹر دے بے شمارفایدے ہوندے نیں اوتھے کُجھ نقصان وی نیں۔

O مختلف شعبیاں وچ کمپیوٹر دے استعمال نال انسان ارام طلب تے کاہل ہوندا جا رہیا اے۔ نیز دماغ دیاں مختلف صلاحیتاں دا استعمال گھٹ توں گھٹ ہوجاندااے۔

oکمپیوٹر اِکو ویلے کئی لوکاں دے حصے داکم کر سکدا اے جس نال مختلف شعبیاں وچ بے روزگاری دی شرح ودھدی جا رہی اے۔

O انٹرنیٹ تے جِتھے مفید تے معلومات افزا ”ویب سائٹس“ وڈی گنتی وچ موجود نیں اوتھے محزب اخلاق تے گھٹیا مواد تے مبنی ویب سائٹس دی وی تھوڑ نہیں۔

O انٹرنیٹ تے مذہبی تعصب نوں ہوا دِتی جا رہی اے۔

oمُلکی راز افشاہون دا وی خطرا موجود رہندا اے۔

O انٹرنیٹ تے دھوکھا دہی عام اے۔

oکاٹ چھانٹ (Hacking) راہیں دُوسریاں دی معلومات چوری کرناوی عام اے۔ oبچیاں تے وڈیاں دی اِک وڈی گنتی فضول گپ شپ وچ اپنا قیمتی وقت برباد کر رہے نیں۔

oکمپیوٹر دے مسلسل استعمال نال صحت تے ویکھن دی صلاحیت تے ماڑا اثر پیندااے۔

ایہناں سارے جزوی نقص دے باوجود ایس دے فایدیاں دی فہرست کدھرے ودھ تے لمی اے تے موجودا دور دے مشکل ترین مسئلیاں دے حل لئی نہایت عقل نوں حیرت وچ پا دین والے کارنامے انجام دین والی ایجاد اے۔