پنجاب وچ پنجابی کیوں نہیں؟ ۔۔۔۔۔۔٭رویل لیکھ٭

سوائے پنجاب دے باقی ساریاں صوبیاں وچ اوہناں دی علاقائی زبان تعلیمی اداریاں وچ پڑھائی جا رہی اے تے پنجاب وچ کیوں نہیں؟

حالانکہ پنجاب زیادہ آبادی والا وڈا صوبا اے۔ فیر وی ایتھوں دے لوک اپنی زبان وچ تعلیم حاصل کرن توں محروم نیں۔ ایس گل دا پتا لان دی لوڑ اے۔ ایس کھوج لئی کجھ پچھے جا کے تاریخ دے ورقے پلٹنے پین گے۔

کسے وی زبان دا لٹریچر یعنی شاعری تے ادبی تخلیقاں اوہدا تاریخی منہ مہاندرا تے لوک ورثا ہوندیاں نیں۔عام طور تے بابا جی فرید گنج شکرؒ دی شاعری نوں لکھی ہوئی پنجابی دی اولین شاعری منیا جاندا اے پر سوال پیدا ہندا اے کہ ایس توں پہلاں پنجاب گونگا تے بے علماں تے نہیں سی؟ کاغذ دا مہیا نہ ہونا ہور گل اے پر قصّے ، واراں، ماہیے ، ڈھولے، ٹپّے تے اکھان موجود سن جہناں وچ انسانی جذبے بیان ہوندے رہے۔ شاعری وچ پیاریاں نوں چٹھیاں لکھن دی وی روایت پنجاب وچ ملدی اے جہناں وچ موسماں ، بوٹیاں، پھلاں تے اناجاں دا ذکر وی ہندا سی۔ بچیاں نوں لوری دین وچ "باوا کنک لیاوے گا" دا ذکر بڑی خاص گل اے۔عام گیت گاؤن وچ وی "کھٹن گیا تے کھٹ کے لیاندا" دی پیداوار نال جُڑی ہوئی گل ملدی اے۔ معاشیات دی بڑی وڈی حقیقت نوں پنجابی شاعرانامحاورے دے انگ وچ انج آکھیا گیا اے "جہدی کوٹھی دانے اوہدے کملے وی سیانے"۔

پنجابی اکھان پنجابی ادبی شاعری دا سبھ توں پرانا تے دانش دا اعلٰی ترین نمونا ہین۔ احسان باجوہ ہوراں نے اکھاناں دے وڈے سارے پنڈھار نوں بڑی محنت لا کے اکٹھا کیتا تے پلاک والیاں چھاپیا ۔ ایہ بہوں فخر والا کم اے۔

ہن ایس سوال ول آؤنے ہاں کہ پنجاب وچ پنجابی کیوں نہیں ؟

پنجاب دریاواں والا تے پدھرے میداناں والا علاقا اے۔ ایہو جئے تھاں وچ زرعی پیداوار ہی ودھدی پھُلدی اے۔ دوجے پیشیاں تے تجارت دا تعلق وی زراعت نال جُڑیا ہویا ہندا اے۔ ایہو جئے تھاواں تے صنعت دی اٹھان بہتی نہیں ہندی۔ زمین دا نکا جہیا ٹوٹا وی زمیندار دی بادشاہی وانگ ہندا اے۔ بادشاہی سوچ ہون پاروں زمیندار خُد نوں اناج دا مالک تے ہنرمنداں نوں اپنا "کاماں" سمجھدا اے۔ ایہو سوچ صنعت کاری دا رستہ روکدی اے۔ ایہو وجھا سی پنجاب ہنر مندی والیاں ایجاداں وچ اگے نہ ودھ سکیا کیوں جے ہنر مند پیشے عزت نہیں سن رکھدے۔ ایہ صورت حال اج وی موجود اے۔ ایہدا سِٹا سی پنجاب وچ نہ کاغذ بنیا تے نہ لٹریچر دیاں پرانیاں لکھتاں ساڈے علم وچ آئیاں۔ سینا بہ سینالوک ادب پلدا رہیا۔

پنجاب دی زرعی پیداوار زندگی دے لئی بنیادی ضرورت سی۔ لوکاں دا دھیان اناج اگان تے مویشی پالن ول ای رہیا۔ پنجاب دے عاشق وی مہینوال ڈنگر پال ای رہے۔ پنجاب دے صنعتی طور تے پچھے رہن دا سِٹا ایہ نکلیا پئی ایتھوں دی زرعی خوشحالی تے قبضا کرن لئی دھاڑویاں دے لشکراں دے لشکر ایران، ترکی، افغانستان تے شمالی علاقیاں ولوں آون لگ پئے۔ میدانی علاقا ہون پاروں دفاع دا معقول نظام نہیں سی تے نہ وقت دے مطابق جدید سامان ایتھوں تیکر کہ گھوڑے وی نہیں ہوندے سن۔ ایس واسطے کہ گھوڑے زمین دے پیداواری عمل وچ فائدہ مند نہیں سن ہوندے۔ پنجاب دے راجہ پورس نے وی سکندر یونانی نال اپنی جنگ ہاتھیاں نال لڑی سی پر یونانی حرفت تے بارود دے اگے پورس دے ہاتھی خوفزدہ ہو کے اپنی فوج نوں ہی مدھ مُدھ گئے۔ پنجابیاں کول اپنے دفاع لئی زور بازو دے سوا ہور کجھ نہیں سی۔ تلواراں تے نیزے ہردے رئے تے پنجاب دے لوکی وار وار نویاں بیرونی حملا آور حاکماں اگے مغلوب ہندے رئے۔ ہزاراں سالاں توں ایہ سلسلا چلدا رہیا۔

پنجاب دیاں تنگ گلیاں پنجاب دے دفاعی نظام دی شکل دسدیاں نیں۔ پنجاب دیاں ویاہ شادی دیاں رسماں ، سٹھنیاں، جنج دا راہ روکنا، منڈے والیاں اگے ہتھ جوڑنا تے مال دان بھینٹ کرنا ، بیرونی حملا آوراں دی کہانی بیان کردیاں نیں۔

آیتھوں گل دا اک سِٹاایہ وی نکلدا اے کہ پنجاب دے کجھ لوک حملہ آور بیرونی حاکماں اگے جھولی چُک بن گئے تے دلالی کرنا اوہناں دا مزاج بن گیا۔

کجھ لوک ظلم دے خلاف مزاحمت کار بن گئے تے عام لوک بے بس بن کے رہ گئے۔ جہڑے مزاحمت کار تے ظلم دے خلاف ٹکر لین والے لوک سن اوہ لوکاں دے ہیرو بن گئے۔ شاعراں نے اوہناں دیاں واراں جوڑیاں جیہڑیاں المیے دیاں زندہ داستاناں بن گئیاں۔ اوہناں ہیرو کرداراں تے فلماں نالے گاؤن بنائے گئے جہڑے لوکاں بہت پسند کیتے۔ حاکماں تے سرداراں اوہناں نوں غدار تے ڈاکو آکھیا پر عوام دے دلاں چوں دُلا بھٹی، نظام لوہار، ملنگی تے جبرو جئے بندیاں دی عزت نہ مُک سکی۔ ایہناں حالاتاں چوں ہی پنجاب دی صوفی بولی روحاں نوں آزاد کران دی ونجھلی وجاون لگ پئی تے ظلم دے خلاف ٹکران والیاں نال اوہدی سانجھ پین لگ پئی۔

ایس "باغی" صوفی بولی والی جیبھ نوں وڈھنا ضروری سمجھ لیا گیا تے حاکماں نے ایس بولی والی زبان دے پڑھن تے لکھن دا مکّو انج ٹھپیا پئی ایس پنجابی زبان نوں تعلیم دے دروازے دے باہروں ہی دُھتکارن سر بندھ کر دِتا۔ انج پنجابیاں دی ماں بولی والی جیبھ وڈھ دِتی گئی تاں جے نویاں نسلاں نوں اپنے پُرکھاں دیاں روحاں دی آزادی والی سوچ دا پتہ ای نہ چل سکے تے اوہ اپنے جیو تے جامے دے ہجر وچ ہی پھسے رہن۔ جسراں دُلے بھٹی نوں جوان ہون تیکر ایہ پتہ ای نہ چلن دتا گیا کہ دُلے نوں شاہی محل وچ پالن والا اوہدے پیو دا قاتل اے جہنے اوہدی لاش لاہور دے دلی دروازے دے باہر کناں چِر لٹکائی رکھی سی کیوں جے حکومت دی نظر وچ کہ اوہ باغی سی۔ ایہ ہے پنجاب وچ پنجابی نہ ہون دی اک مڈھلی وجھا۔۔۔

اک وجھا ایہ وی اے اے پنجاب دے لوک اج وی انکھ رکھدے نیں۔ اوہ اپنی محنت تے اپنے دولت دے پیداواری عمل اُتے یقین رکھدے نیں۔ اوہناں اوہناں نوں مان اے جے اوہناں کول اپنیاں زمیناں دے ٹوٹے ہین تے اوہناں لئی کافی نیں۔ دوجے صوبیاں وانگ اوہ جاگیرداراں تے سرداراں دے غلام نہیں ۔

پنجاب دے لوک آزاد ذہن رکھدے نیں ایس پاروں ایہناں نوں ان پڑھ رکھنا ضروری سمجھیا گیا۔ تاں جے ایہناں وچوں کوئی دُلابھٹی ،جبرو، ملنگی تے نظام لوہار نہ بن جاوے۔ کوئی صاحباں دا مرزا تے ہیر دا رانجھا نہ اٹھ کھلووے۔ پنجاب دے لوک روٹی دے چکراں وچ پاگل ہو کے آپس وچ لڑدے رہن۔

اج دا پنجاب اپنی صوفی روح تے اپنی ماں بولی دا حق منوان لئی ہوکا لا رہیا اے تے یو این او دے عالمی چارٹر دے مطابق ماں بولی نوں اپنی تعلیم دی زبان بنان واسطے منگ کر رہیا اے۔ ایہ اوہدا فطری حق اے۔

ملک دے سبھ توں وڈے صوبے دے لوکاں نوں اپنی بولی پڑھن تے لکھن توں محروم نہیں رکھیا جا سکدا۔ ایہ اقوام متحدہ ولوں منیا ہویا ماں بولی دا اوہ حق اے جہدے وچ تسلیم کیتا گیا اے کہ ماں بولی وچ ہی بال بہتر تعلیم حاصل کر سکدا اے۔ ہر بال نوں مڈھلی تعلیم ماں بولی وچ دینی چاہیدی اے بعد وچ بھاویں اوہ جنیاں مرضی بولیاں سکھ لوے۔ ایس لئی عام پنجابیاں اگے وی میری بینتی اے جے اوہ لاتعلق رہن دے بجائے ایس اَواز وچ اپنی اَواز رلان تے اپنے بالاں نوں کھوہیا گیا حق لین وچ اپنا سِیر رلان.

*****