kraamaat@gmail.com
+ +92 333-430-6384
ڈاکٹر شہلا نگار
June 28, 2021
مکتب، نِکے مدرسّے ہوندے نیں جِتھے صرف مُڈھلی سکولی پڑھائی دے نال قرآن مجید پڑھایا جاندا اے۔ ایہ پِنڈاں تھاواں وچ ہوندے نیں جو مسجد دا اِی حِصّا ہوندے نیں۔
اسلام دے مُڈھلے دوروچ مسجد سیاسی، سماجی مرکز بنن دے نال نال عبادت، دُعا، سکھن سکھان دا کم وی کردی سی۔ قرآن مجیدانسان نوں علم، سوچن، فکر کرن تے اوہدے توں سِکھ کے عمل کرن دا فرماندا اے۔ اللہ دی مخلوق دے نیڑے لیاندا اے۔
لفظ مسجد عربی زبان وچوں نکلیا اے۔ مسجد نبوی پہلی مسجد جہدا مُڈھ حضرت محمد ؐ دی حیاتی وچ ہویااے۔ اوہ جگہ سی جِتھے مومنین نماز لئی اکٹھے ہوندے سن جتھے اسلامی معاشرے تے معاشرتی حیاتی دی اُساری ہوئی۔ مسجداں دا پچھوکڑ دسدا اے کہ ہمیش علم تے عبادت دی تھاں رہیاں جِتھے دُنیا تے آخرت دی کامیابی لئی تربیت کیتی جاندی۔ مسلمان حکمران جِس جِس تھاں تے فتح حاصل کردے سی اوتھے مسجداں بنواندے سی۔ ایہناں مسجداں نال لائبریریاں وی ہوندیاں سن جہناں وچ انمُلیاں کتاباں ہوندیاں سن۔ مدینہ قاہرہ تے دمشق دِیاں مسجداں دی اُچیچا ونگی دِتی جا سکدی اے۔
مدرسیاں وچ پڑھن والے بالاں دے مسئلے
ماپے اپنے بالاں نوں دُوجی پڑھائی نال دینی پڑھائی وی کروانا چاہندے نیں۔ اوہناں دی دُنیا تے آخرت بناؤن لئی۔ ایس مقصد لئی سماج وِچ ادارے کم کردے نیں۔ اوہ سکول، مدرسہ، مکتب نیں۔ سکول وچ زبان و ادب، لکھنا پڑھنا، بولنا سکھایا جاندا اے تے فیر وکھو وکھ مضموناں وِچ ماہر بناون دی کوشش کیتی جاندی اے۔
مدرسہ جِتھے دینی پڑھائی دے نال نال سماج وچ چنگے شہری بن کے رہن لئی وی تیار کیتے جاندے۔
مکتب مڈھلا مدرسہ ہوندا جہدا مقصد اِک کچے ذہن والے بالاں نوں مثبت دینی پڑھائی کروانا ہوندا اے۔ بنیادی گلاں سکھا کے مسلمان توں مومن بنان دا راہ سُجھایا جاندا۔
مدرسے غریب تے یتیم بالاں لئی سرلکون دی تھاں وی ہوندی تے حیاتی وچ کُجھ کرکے اگے ودھن دی راہ وی۔
مدرسیاں وچ جھات پائی جاوے تے بہت کجھ جانن نوں مِلدا۔جویں کہ مدرسیاں وچ بہت سارے بالاں دی گنتی غریب گھراں وچوں آؤندی اے جہناں کول حیاتی دِیاں مڈھلیاں لوڑاں پوریاں کرن دے وی وسیلے نہیں ہوندے جو سکول جا کے پڑھن دا خرچا وی نہیں کر سکدے اوہ مدرسیاں وچ آکے کھان پین، رہن سہن تے پڑھائی دِیاں فکراں توں اَزاد حیاتی لنگھاندے نیں۔
سماج دے وچ دُوجے اِداریاں وانگ مدرسیاں وچ وی کُجھ وادھے گھاٹے ہو جاندے جہناں دی وجھاتوں بال مسئلیاں دا شکار ہو جاندے نیں۔
مُلک وچ بہت سارے معیاری مدرسے نیں جہناں وچ اعلا پڑھائی کروائی جا رہی اے تے جتھوں سماج لئی بہت کارآمدلوک وڈّیاں سیٹاں تے کم کرن لئی تیار ہو کے آؤندے نیں پر ایس دے نال نال بہت سارے ایسے مدرسے وی نیں جہناں دے وچ ادارے دی سانبھ اوہناں دے ہتھ وچ اے جہناں نوں آپ وی دِینی علماء تے حکماء دا پورا پتا نہیں تے اجہے مدرسیاں دی بہتی گِنتی پِنڈاں تھاواں وچ اے۔
غریب گھراں دے بال تے یتیم بال جدوں اجہے مدرسیاں وچ آؤندے نیں تے اوہناں نوں کئی طرحاں دے مسئلیاں نال واہ پیندا اے۔
غریب سند یافتا لوک ادارے دی سانبھ اوس طرحاں نہیں کر سکدے جویں کہ اک سند یافتا یاں تربیت یافتا عالم۔
نِکے بالاں دے مسئلے
غریبی یتیمی یاں کسے مجبوری ہتھوں بہت نِکی عمر دے بال مدرسیاں وچ داخل کروا دِتے جاندے نیں۔
جس عمر وچ بال نوں سانبھ خیال دی لوڑ ہوندی اے اوس عمر وچ بِنا ماں پیو،بِنا انگ ساک تے گھر بار دے اوہناں دی حیاتی اوکڑاں بھری ہو جاندی اے۔
حیاتی دِیاں لوڑاں دے نال نال کئی نفسیاتی لوڑاں دی پوریاں نہیں ہوندیاں جہدی وجھاتوں بال دی شخصیت کئی گھاٹاں دا شکار ہو جاندی۔
بالاں دِی (گروپ بندی) دھڑا بندی
مدرسیاں وچ وی سنگی ساتھیاں دی دھڑا بندی ہوندی تے اِک مدرسے وچ اِک توں ودھ دھڑے بن جاندے نیں تے اوہنا ں وچوں کُجھ اجہے ہوندے نیں جو اپنی مرضی چلان دے چکراں وچ ہوندے، نمانے، صلح پسند بالاں تے بے جا حُکم چلاؤندے اوہناں نُوں کئی وار تنگ وی کردے جے انتظامیہ ویلے سِر ایہناں تے روک نہ لائے تے گل کئی وار بالاں اُتے تشدد تِیکر وی اپڑ جاندی اے۔
چنگے مدرسے ہمیش ودھیا پربندھ کرکے رکھدے نیں جہناں نال بالاں تے سخت نظررکھن دے نال نال اوہناں دی تربیت تے آل دوالے دی بہتری ول اُچیچا دھیان دِتا جاؤندا اے تے ایہناں مدرسیاں دے نال اجہے مدرسے وی ہے نیں جہناں وچ آئے دیہاڑ بال اِک دُوجے نال کھَیہ جاندے نیں تے کئی وار ایہ غصّا لڑائی بُرے اخیرنوں ساہمنے لے کے آؤندی اے۔
بالاں تے جسمانی تشدد
کئی مدرسیاں وچ پڑھائی دے حوالے نال سخت سلوک ورتیا جاندا اے۔ جسمانی سزاواں کئی وار حد توں وَدھ جاندیاں نیں تے اجہیا بہتا سلوک پِنڈاں تھاواں دے غیر سند یافتا لوکاں دے چلائے ہوئے مدرسیاں وچ اُچیچاویکھن نُو ں لبھدا اے۔ کئی وار بالاں نُوں پڑھاندے ہوئے کسے بال دی نِکی جہی غلطی تے وی وَڈّی سزا ایس لئی دِتی جاندی اے کہ باقی بال اوس توں سبق سِکھن۔ ایہو جہے سلوک دی وجھاتوں بال کئی مسئلیاں دا شکار ہو جاندے نیں۔ کدی اوہناں وچ حد توں ودھ ڈر بیٹھ جاندا اے تے کدی اوہ آپ تشدد دِیاں راہواں ول ٹُر پیندے نیں۔ دسن دا مقصد ایہ وے کہ ایس طرحاں دے سلوک نال ڈر ہوندا اے کہ بال نارمل ذہنی حالت نہ رہ سکے۔
آون والی نسل نُوں وی گھاٹاں ونڈ رہے نیں تے اوہناں کول آون والے لوک مجبورنیں کیوں جے معیاری اداریاں دی گھاٹ تے بالاں دی پڑھائی تے تربیت دی لوڑ جدوں ودھدی اے تے فیر اجہے کئی ادارے ہوند وچ آ جاؤندے جو پڑھائی دا پورا حق ادا نہیں کرسکدے۔ حکومت نوں وَدھ توں وَدھ معیاری مدرسیاں دی ودھوتری ول دھیان کرن دی لوڑ اے نالے ایہو جہے مدرسے جہناں وِچ پڑھان والے غیر سند یافتا لوک ہون اوہناں نوں اوتھے کسے عالم تے سند یافتا انتظامیہ لاون دا پابند کیتا جاوے۔
بالاں دی بالاں نال جنسی بے راہ روی
مدرسیاں وچ جِتھے ہر عمر دے بال جدوں دِن رات اکٹھے رہندے تے اوہناں دے سِر تے ماں پیو توں دوری دیوجھا نال ڈر وی گھٹ ہوندا اے تے اوہ لُک چھُپ کے کئی غلط کماں وچ وی پے جاؤندے نیں اکثر بالاں دے بالاں نال جِنسی بے راہ روی ویکھن تے سُنن وچ آؤندی۔
وڈّے بال کدی کسے نوں لالچ نال کدی پیار نال تے کدی ڈر او ے نال اوہناں نال غلط کم کردے تے ایس طرحاں بال کئی نفسیاتی گھاٹاں نال پروان چڑھدے جہڑے بالاں دی جُڑت غریب گھراں نال ہوندی اوہناں نال جدوں زیادتی ہوندی تے اوس ظلم دی پُچھ پرتیت کرن والے وی ماڑے ہوندے تے اوہناں دی سُندا وی کوئی نہیں تے ایویں ایہ سلسلا مُکن تے نہیں آؤندا۔
ایس مسئلے نوں چنگے انتظامی نظام نال گھٹاکے مُکا دین دی لوڑ اے۔ تاں جے سماج وچ وَدھ توں وَدھ اعتماد دی فضا پیدا کیتی جا سکے۔
تفریح دی گھاٹ
مدرسیاں وچ بالاں دی تفریح دی گھاٹ وی اکثرویکھن وچ آؤندی اے۔ بالاں دا بہتا ویلا پڑھدیاں لنگھدا اے تے باقی جوویلا بچ جاندا اے اوہدے وچ اوہناں نے اپنے بہت سارے کم وی مکانے ہوندے نیں جویں کپڑے دھونے تے انج دے نِکے نِکے کئی کم کار۔ مدرسے دے بالاں نُوں کوئی جیب خرچ نہیں مِلدا جس کر کے اوہ جے کوئی پسند دی شے خریدنا وی چاہون تے اوہ ایہ نہیں کرسکدے۔
جہناں دے ماپے غریب یاں ایس دُنیا تے ای نہیں اوہناں دا کوئی ہور وسیلاوی نہیں ہوندا تے ایس طرحاں وی کئی مسئلے ایہناں بالاں نوں ہوندے نیں، جہناں دے ماں پیو کھاندے پیندے گھراں دے اوہناں لئی کئی سوکھتاں ہوندیاں نیں تے انتظامیا وی اوہناں نال سختی وچ ہتھ ہولا رکھدی اے۔
جنسی تشدد
جِتھے بال رل کے رہندے ہوئے جنسی بے راہ روی دا شکار ہوندے اوتھے کئی وار اوہناں نال حد توں ودھ جنسی تشدد ہون دِیاں وی خبراں آئے دن سُنن نوں مِلدیاں نیں۔ ایہناں خبراں وچ کئی وارایسے لوک وی پھڑے گئے نیں جہناں نے عالماں، اماماں تے قاریاں دے رُوپ وٹائے ہوئے سن۔
کوئی وی عالم، امام،قاری، اللہ دا ناں تے کلام پڑھاون والا کدی غلط کم کرنا کیہ، اوہدا سوچ وی نہیں سکدا۔ جو لوگ غلط مقصداں وچ پے جاندے نیں اوہ اوہناں نوں پورا کرن لئی رُوپ وٹا کے لوکاں دا اعتبار تے یقین حاصل کردے، ایہو جہے سبھ لوکاں نوں پھڑنا اَت ضروری اے۔ مدرسے دی انتظامیہ دی چَون چنگی طرحاں جانکاری توں بعد ہونی چاہیدی اے۔ ہرمدرسہ رجسٹرڈ ہونا چاہیدا اے۔ پورے قانون تے قاعدے نال، تاں جے ایہناں کالیاں بھیڈاں توں مدرسیاں نوں پاک کیتا جا سکے تے آؤن والی نسل دے پڑھیاراں نوں ایہناں مسئلیاں تے جُرماں توں بچایا جا سکے۔
ماضی وچ جس طرحاں مدرسیاں دی آن بان شان سی اوس نوں واپس لیاون دی لوڑ اے۔ اوہناں مدرسیاں وچ قرآن، سنت نوں مُکھ رکھ کے دُنیا جہان دے علم حاصل کیتے گئے تے اوہناں علماں نال پوری دُنیا تے اپنا آپ منوایا۔
ساری دُنیا توں لوک مسلماناں کولوں ایہناں مدرسیاں وچ علم سِکھن آؤندے سی۔ اج وی پاکستان وچ اجہے اِدارے نیں جو اوس روایت نوں زندا کرن دے آہر وچ نیں تے جِتھے دُوجے دیساں توں پڑھیارپڑھن آؤندے نیں۔ ماضی دے مدرسے چلاؤن دے اوس نظام نوں مُڑ کے لاگو کرن تے اوہدی ودھوتری دی لوڑ اے جوسبھ دی ای سانجھی محنت تے آہرنال ای سِرے چڑھ سکدی اے۔
پڑھائی دے مسئلے
مدرسیاں وچ ہر طبقے وچوں پڑھیار آؤندے تے اوہناں وچ سبھ توں ودھ غریب طبقے دے پڑھیار ہوندے جہناں دی گِنتی 60%، بہت ای غریب25%، درمیانے طبقے توں تے 20%، کھاندے پیندے گھراں وچوں نِرے 10% پڑھیار جو مدرسیاں وچ آؤندے۔ مدرسیاں وچ پڑھائی دے ویلے نوں عام ایس طرحاں ونڈیا جاؤندا۔ 7.45 سویرے اللہ دے ناں نال دن دا مُڈھ بنھیا جاندا اے تے فیر پڑھائی دا دور اِک وجے دُپہر تیکر چلدا رہندا اے۔
اِک وجے دُپہر دا کھانا جو وی پکایا ہوئے تے فیر ظہر دی نمازتوں بعد پڑھائی دا دور مُڑ کے شروع ہو جاندا۔
مذہبی پڑھائی دے نال نال دُوجے مضمون وی پڑھائے جاندے نیں۔ مدرسیاں وچ کئی کئی گھنٹے قرآن مجید رُکے بِنا پڑھن نال بال دا دھیان پورا نہیں رہندا تے اوہ صرف زبان نال اکھر بولی جاندے نیں۔بالاں تے پڑھائی دا بھار گھٹاؤنا چاہیدا اے، معیاری پڑھائی تے تربیت لئی ایہ ضروری اے۔
رہن سہن دے مسئلے
بہتے مدرسیاں وِچ گرمیاں دے موسم دا وَکھ انتظام ہوندا تے سردیاں دا وَکھ۔ گرمیاں ہون تے بالاں نوں مسجد دے کھُلے حِصّے وچ اکٹھا کرکے پڑھایا جاندا اے تے جے سردیاں ہون تے مسجد دے ہال وچ اکٹھا کیتا جاندا اے۔
بالاں دے بستر وی اِک وڈّے ہال وچ نال نال لائے جاندے، ایہناں بالاں دی دیکھ ریکھ لئی لوک رکھے جاندے جو اوہناں تے نظررکھدے۔ ہر طرحاں دے بال مدرسے وچ آندے جتھے بال دِینی پڑھائی لئی داخلا لیندے اوتھے کئی بال غریبی تے یتیمی دے ہتھوں وی ایتھے اپڑ جاندے تے کئیاں دے ماپے آپ روندے کُرلاندے بال نُوں کئی مجبوریاں دے ہتھوں چھڈ جاندے جس طرحاں ماں دا دُوجا ویاہ یا ں مترئے پیو دی بدسلوکی لڑائی مار کُٹائی ورگے مسئلے۔
بال ماپیاں توں دوراپنے پورے دھیان نال پڑھن اوہ وی ایہو جہے حالاں وچ چھڈے ہوئے بال کِویں کر سکدے نیں؟ کئی وار بال اپنے آل دوالے دے ماحول توں اَزادی وی چاہندے تے کئی وار پہرا دین والی دِی اکھ توں بچ کے مدرسے توں باہروی نکل جاندے تے اوہناں دا ایس طرحاں باہر نکل جانا وی اوہنا ں نوں کسے خطرے، کسے مسئلے وچ پا سکدا اے۔
چنگے انتظام نال مدرسیاں وچ ہون والے مسئلیاں تے قابو پایا جا سکدا اے۔ فیر اوہ مدرسے جو رجسٹرڈ نہیں تے جہناں دا عملا غیر سند یافتا اوہناں وِچ بالاں دی سانبھ صحیح طرحاں نہیں ہوندی۔
چوری
مدرسیاں وچ بال اِک دُوجے دِیاں شیواں چوری کرلیندے نیں۔ نِکیاں نِکیاں چوریاں کدی کدی وڈّی چوری بن کے وی ساہمنے آ جاندیاں نیں۔ چوری دی وجھا ہمیش کسے شے دی گھاٹ تے چاہ ہوندی اے بھاویں چوری وڈّی ہووے یاں نِکی۔ بال بھاویں کھان پین دی چوری کرن یاں عام ورتوں دیاں شیواں، ایہ سبھ وسیلا نہ ہون تے گھاٹ نا ل چاہ دی دین ہوندی۔ ایس لئی مدرسیاں وِچ ایہناں مسئلیاں نوں وی سُدھارن دی لوڑ اے۔
مدرسیاں وچ بالاں دے مسئلیاں نوں چنگی طرحاں سمجھن لئی مدرسیاں دے پچھوکڑ نوں ساہمنے رکھدیاں گل اپڑان دا آہر کیتا اے۔ مسلمان جو اپنے چمکیلے دوروِچ دُنیا دے آگو سن ایہناں مدرسیاں دی دین سن جتھے علم نوں سِکھن سکھان والے وڈّے وڈّے مسلمان سوجھوان جتھے طب فلکیات شماریات، فلسفہ تے اجہے ہور مضموناں نوں سکھن واسطے ساری دُنیا توں پڑھیار آؤندے سن تے اپنے ایس علم دے کارن مسلمان ساری دُنیا تے راج کردے سن تے اوس دور وچ بالاں نوں مدرسیاں وچ اجہے کوئی مسئلے نہیں سن جو اج دے دور وچ نیں تے اوہدی وجھا صاف ساہمنے اے۔ اج دے دور وچ اُچیچا پاکستان وچ بے حسابے مدرسے ایسے نیں جورجسٹرڈ نہیں تے نہ ای اوہناں د ے عالم سند یافتا نیں ایہوجہے مدرسیاں دی جانکاری کئی واری ٹی وی اخباراں وچ دِتی جاندی اے پر اوہناں دی بہتری وَل حکومت دھیان نہیں کردی جہدی وجھا توں ہر آون والے دِن نال کوئی نہ کوئی ایسا واقعا یاں حادثا اخباراں وچ پڑھن نوں مِلدا اے جہدا سرا ایہو جہے بِنارجسٹرڈ مدرسیاں تے غیر سند یافتا لوکاں نال جڑیا ہوندا اے۔ مدرسیاں دی پہلے وانگ شان نوں واپس لیاون واسطے ایہناں ساریاں گلّاں ول دھیان دے کے عمل کرن دی لوڑ اے۔ ایسا عمل جہدے نال پاکستان دے بال حفاظت، خیال نال پروان چڑھائے جا سکن جِتھے اوہناں دی تربیت، ذمے دار ہتھاں وچ ہوئے، جِتھے اوہناں دے وجود دے نال نال سوچ نوں وی کسے طرحاں داخطرا نہ ہوئے۔ بال ساڈا مستقبل ہوندے جہناں نوں ”حال وچ جے صحیح طرحاں نہ سانبھیا جائے، نہ سنواریا جائے، نہ تربیت کیتی جائے تے اوہ کدی وی چنگی بااعتماد کامیاب قوم بن کے ساڈے ساہمنے نہیں آون گے۔“
سرکار ایہناں مدرسیاں نوں سرکاری مدد دین دے نال نال اِک نظام دے تحت چلاون لئی جتن کر رہی ہے۔ ایس نظام نوں ودھیا بناون لئی جتن کردے رہن نال نویں دور دِیاں لوڑاں نال ایس نوں اوہناں مطابق کیتا جا سکدا اے۔ سرکار نوں ایس حوالے نال کئی اداریاں نوں ہلا شیریدی وی ضرورت اے تاں جو نویں پِیڑھی نوں سانبھیا جا سکے۔
٭٭٭٭٭
