ہِک مُٹھ ہون دی لوڑ۔۔۔۔۔۔۔٭رویل کالم٭

ہِک مُٹھ ہون دی لوڑ۔۔۔۔۔۔۔٭رویل کالم٭

محمد حسن رائے

نِکی سیہان(شناخت) وڈی دی نِینہ رکھدی اے۔پاہلی مک جاوے تے وڈی فیرآپے قبرے پے جانا ہندا اے۔پاکستانی سیہان لئی اوہندے اچ پائیاں جان والیاں ساریاں سیہاناں نوں آدر دین دی لوڑ اے۔اردو تے مہاجر وی ہِکسیہان اے(ایہنوں پنجویں سیہان من لیا جاوے )پاکستان دی تے باقی سیہاناں ایہناں نوں پاہلے دِینہ توں سر متھے رکھیا ہویا اے تے ایہنوں وی چاہیدا اے کہ آمراں دی طرحاں مامے خاں بنن دی تھاہرے اوہ وی چاروں صوبیاں دیاں بولیاں،کلچر،رہتل تے وسیب توں ڈرن دی تھاں اوہناں چواں نال اپنا سانگھاگوڑا کرے تے وکھو وکھ ہندیاں ہویاں وی اکٹھ(unity in diversity)

دے فارمولے نال ایہ پنجے سیہاناں پاکستان دے جھنڈے تلے عالمی پدھر لئی ہِک مُٹھ نظری آون۔

قوم دی سیہان لئی اوہندی بولی،وسیب،رہتل تے بھوئیں ضروری ہندے نیں۔مٹی رہتل تے وسیب وچوں جیہڑی بولی پنگر کے ساہمنے آوے اوہوا ای ماں بولی ہندی اے۔ماں بولی دی طاقت اپنے بلاراں اچ نابری،انکھ،محنت نال کم کرن دی چاہ،ہیت،برداشت تے بھائی چارے نوں پروان چڑھاندی اے۔ایس لئی مضبوط پاکستان لئی ساریاں سیہاناں نوں اوہناں دا حق ملنا چاہ دا اے۔پاکستان دے بنن توں لے کے ہن تیکر ایہناں پنجاں سیہاناں وچوں جہنوں مدھولیا گیا اے اوہ پنجابی سیہان اے۔جد کہ عام پنجابیاں پاکستان لئی ہر طرحاں دیاں قربانیاں دتیاں نیں اوہ بھاوے جانی،مالی،ماں بولی تے سیہان دی ہوون، صرف پاکستان نوں بچان لئی۔ہن ویلا آگیا اے کہ دوجیاں دی طرحاں پنجابیاں نوں وی اپنی ماں بولی دا حق ملنا چاہیدا اے۔پنجابیاں دا ایہ مطالبہ کیوں اے؟ ایہندا جواب ایہہ وے کہ اگر تعلیم اچ اگے ودھنا اے تے اوہندا عملی فائدہ چکنا اے تے ماں بولی اچ تعلیم توں اَڈ ہور کوئی راہ نہیں۔اسیں پچھلے پچھتر ورھیاں اچ تعلیمی ٹوپی ڈرامہ کئی واریں ویکھ چکے آں تے نتیجہ صفر ایس لئی ہن سانوں پنجابی لوکائی ول دھیان دین دی لوڑ اے۔پنجابی بچیاں نوں مڈھلی تعلیم ماں بولی وچ دتی جاوے تاں جے اوہ وی اپنا بال پنا منگویاں کتاباں نال بھرے بستیاں دے بھار توں بغیر ہسدے کھیڈدے تے نالے پنجاب دی مٹی دا علم پڑھدے ہویاں جوانیاں مانن۔ماں بولی دی طاقت ذہن نوں اوہوا جہی طاقت دیندی اے جیہڑا ماں دا دُدھ تے دوجیاں بولیاں دی طاقت ڈبیاں آلے دُدھ ورگی ہندی اے۔ایس لئی پنجابی بالاں نوں اوہناں دی ماں بولی پڑھایا جانا بہوں ضروری اے۔

ہِک گل جیہڑی اکثر سنن اچ آوندی اے جوں ریاستی یا عالمی بولی مقامی نوں کھا گئی اے یا ں کھا رہی اے۔میری جاچے کوئی وی بولی کسے بولی دے آن جان نال نہیں مر سکدی جے اوہ مٹی وچوں پُنگری ہووے۔تریخی طور جے ویکھیئے تےپنجابی نوں عربی،فارسی,اردو/ہندی تے انگریجی راہیں ہندوستان اچوں مکاون دی ہر کوشش کیتی گئی یا جا رہی اے پر ایہ بولی نہ مُکی اے تے نہ مکے گی۔ایس پکھ اچ شفقت تنویر مرزا آکھدے نیں:

صدیاں دی پنجابی زبان تے صدیاں دا ادب کھوہنا کوئی ایڈا سوکھا کم وی نہیں سی پر جے اوہنوں اج دی ضرورت دی فہرست وچوں باہر کڈھی رکھو تے ایہو ادب ہور ہور مہاندرے وچ آپنا آپ ظاہر کردا اے۔اوہنوں شہروں کڈھو تے جنگل۔ جھل وچ جا وڑ دا اے تے جد ویلا ملے "ویری شہر" اتے چھاپہ مار دیندا اے"۔

پنجابی مرن دی بجائے ہولی ہولی اپنا پینڈا اگے نوں کر رہی اے۔اوہندا مڈھلا کارن ایہ وے کہ ایہدے وچ وڈے لکھن آلے ہمیش توں ای درباری دی بجائے عوامی رہے نیں۔جہناں لوکائی دی گل کیتی،جابر نوں للکاریا اے،ماڑے دی واج بنے، لگی لپٹی دی تھاہرے سدھی مونہ تے ماری۔ایہ ای کارن اے کہ دوجے ایہندے توں تھراہ کھاندے نیں تے ریاستی بولی لئی ایہنوں موت سمجھدے نیں۔میری جاچے جہڑی بولی کول وڈے لکھاری جمدے رہن گے اوہ کسے دے ماریاں کدی نہیں مرے گئی۔اوہ بھاویں جہڑی بولی ہووے۔ریاستی تے عالمی بولی کول پیسے تے نوکری دی چمک ہندی اے ایس لئی عام لوکائی اوس چمک پچھے بجھ وگدی اے۔جد کہ ماں بولی عشقے دی کھیڈ اے۔

جیہڑا یار دی گلی دے وچوں لنگھدا

اوہ پورا پشاں کدوں ہٹدا

(رائے محمد خاں ناصر)

پنجابی دُشمناں نوں وی ایہندی راہ اچ ڈکا لان دی تھاہرے اپنی بولی اچ وڈا ادب،تواریخ،تنقید لکھن ول آون دی لوڑ اے۔ اوسے طرحاں سانوں پنجابیاں نوں وی اپنی بولی وچ وڈے ادب،تریخ تے تنقید ول جاون دی لوڑ اے۔انج نویں پیڑھی بولی نال جڑسی تے رنگ برنگا ادب مٹی وچوں پھٹسی۔ایس لئی سعید بھٹا صاحب دی کہی گل منن دی لوڑ اے جوں کلونیل دور دیاں علمی سانچیاں نوں مقامیت دیاں نیہیاں تے اساریا جائے۔انج پنجابی پڑھیاڑ پوری روح نال پڑھ سکسن۔

کیہ وجھا اے پنجابی لنگھے پچھتر ورھیاں اچ اپنا حق لین اچ کام یاب نہ ہوئے؟ کرسٹوفر شیکل نیں 1970ء اچ اپنے آرٹیکل "پنجابی ان لاہور" اچ آکھیا ہاہی جوں پنجابی ایکٹیوسٹ دا سبھ توں وڈا مسئلا ایہ وے کہ اوہ پنجابی تحریک دی کامیابی نالوں اپنی ذات اچ اوہوا بہتری ویکھنا چاہندا اے جہڑی اردو بولن آلے نوں پاکستان اچ ملی ہوئی اے۔دوجے اکھراں وچ اوہ اپنے ڈھڈھ تے ہتھ مارنا چاہندا اے۔ پنجابیاں نوں مارکسسسٹ اپروچ توں باہر نکل کے اپنے اج دے وڈے لکھاریاں،ایکٹیوسٹ،استاداں،گوئیاں نوں ہِک دوجے دی نفرت نوں پرانہ سٹ کے منن تے اوہناں نوں ہیرو بنون دی لوڑ اے۔ہیرو نویں پیڑھی نوں متاثر کردے نیں۔اج وی اسیں پنجابی ادب اچ جھاتی ماریئے تے سانوں ہر کم اچ ہیروز مل جان گے جہڑے حقی سچی ہیروز کہلان دے حق دار نیں۔ ماں بولی اچ آکھی گل بھرویں تے پوری ہندی اے۔ایس لئی پڑھن تے سنن والا گل دی روح تک پہنچ جاندا اے۔ماں بولی دا سچا لیکھک ہمیش پوری تے بھرویں گل کرے گا۔ایہ گل ہک ونگی راہیں سمجھانا۔

ملت کے ساتھ رابطہء استوار رکھ

پيوستہ رہ شجر سے ، اميد بہار رکھ!

(علامہ اقبال)

ایس شعر اچ شاعر دوواں مصرعیاں اچ ہکو گل کردا اے کہ جے چنگے دِینہ ویکھنا چاہنا ایں تے مڈھ نال جڑ کے رہو۔ علامہ اقبال پنجابی جایا ہو کے اردو اچ گل کیتی۔پر جدوں ہِک پنجابی شاعر ایسے مضمون نوں پنجابی اچ بنھدا اے تے تسیں فرق آپے ویکھ لو

بور نوں آکھ ہنیریے اج اپنا آپ سنبھال

مڑ چنگے بھاء جا تلسیں جے راھسیں ٹاہنی نال

(رائے محمد خاں ناصر)

چنگا بھاء لین لئی مڈھ نال جڑت ضروری اے پر اس لئی اپنے آپ نوں سنبھال کے رکھنا اوس توں ودھ ضروری اے۔

ایس ونگی توں ایس گل دا نتارا ہندا اے کہ ماں بولی اچ گل پوری تے بھرویں ہندی اے۔

پنجابیاں داایتھےہن مسئلا ایہ کھڑا ہووے گا کہ ہیرو دا تاج کِینہدے سر تے ہووے گا۔ایتھے تاں ہر گروہ دا اپنا ہیرو اے۔پر جے پنجابیاں نوں اگانہ ودھنا اے تاں ایہہ ہیرو دی چون گروپ بندی توں ہٹ کے ہووے، ذاتی فائدے توں ہٹ کے،دشمنی نوں پاسے رکھ کے،امیری غریبی دی ونڈ توں بغیر،مذہبی تفریق نوں پاسے رکھ کے صرف اور صرف کم نوں معیار سمجھیا جاوے۔انج جہڑے ہیروز ساہمنے آن گے اوہ آون آلیاں نسلاں لئی وڈی منزل تک اپڑن آلیاں راہواں سدھیاں کرن گے۔

دوجا ساریاں پنجابی تنظیماں نوں اپنی کلی جِت توں ہٹ کے ہک مٹھ ہو کے ایس لئی کم کرن دی لوڑ اے۔پنجابی تنظیماں نوں ہک دوجے نال مقابلا تے وڈوں لین دی تھاہرے پنجابی بولی دی راہ اچ ریاستی روڑے ہٹاون دی لوڑ اے۔کوئی جتھے وی اے اوہ اپنی تھاہرے ماں بولی نوں اوہندا حق دوان لئی ایس دوڑ اچ ہک دوجے توں اگے ودھن دی تھاہرے بس ماں بولی دی عزت تے وقار بحال کرن لئی کم کری جائے۔ ایتھے اک دوجے نوں فتح کرن دی دوڑ لگی ہوئی اے لکھت دی بجائے سیاست نال،اپنے status تے ناں نوں بناوٹی طریقیاں نال اچا رکھن دی دوڑ لگی ہوئی اے۔ایس اچے پنے اچ بھاویں کسے سچے لکھاری دی لکھت جہڑی چوٹی دی ہووے، اوہنوں ادبی سیاست دے بھینٹ چڑھا دتا جاندا اے تے بناوٹی اُچا پن بچا لیا جاندا اے۔بناوٹی اُچا پن پانی دا بلبلہ ہندا اے پر سچے تے حقیقی لکھاری دی راہ اچ روڑے ودھاندا جاندا اے۔ایس طرحاں جہڑی نسل یا ویلے لئی اوہ سچی لکھت لکھی گئی ہندی اے ۔اوہ اوس توں وانجھا رہ جاندی اے تے بناوٹی اچے پن دا شکار ہو جاندی اے تے انج ادب سیاست دی نظر ہو جاندا اے تے ادب دی ادبیت،بے ادبیت دا شکار ہو جاندی اے تے نویں پیڑھی اوس پاسے ول مونہ کرن توں وی ترہاندی اے۔ساریاں بولیاں دے لکھاریاں نوں ہکو بنتی اے کہ سیاست دی بجائے وڈا ادب لکھیا کرو تے وڈے مقامی ادب دی قدر کرو، جہڑا مٹی نال جڑیاہووے،جہڑا حقی سچی پاکستان دا ادب ہووے۔جنہوں عالمی ادب اچ پاکستانی ادب دے ناں نال پچھان ملے۔ایہ تد ای ہو سکے گا جدوں اسی مٹی تے اوہندی بولی نوں اوہندا حق دیاں گے تے مڑ مٹی کدی کسے نال ویر نہیں رکھدی اوہ تاں مریاں ہوئیاں نوں وی اپنا سینا چیر کے ہمیش لئی اپنے اندر وارڈ کے دنیا دی بے ثباتی توں ہمیش لئی دُور لے جاندی اے۔

ساڈے پنجابی پتراں اپنے کم راہیں لہندے دے بیانیے نوں اکھیں وکھا کے پنجاب دا بیانیاساہمنے لیاندا اے۔آصف خاں،اے۔ڈی۔اعجاز تے ڈاکٹر سعید خاور بھٹا وغیرہ ہوریں اپنے کم راہیں ایس مٹی دا بیانیا مغربی بیانیے ساہمنے رکھیا اے تے کیہ سانوں باقیاں نوں ایس نوں اگے ودھاندیاں ہویاں موت پیندی اے؟

پنجابیاں نوں کسے بولی یا علم دا ویری نہیں بننا چاہیدا،علم تے بولیاں سانجھیاں ہندیاں نیں تے سانجھ ہیت نوں پروان چڑھاندی اے۔ایس لئی پنجابیاں نوں اوہناں لوکاں نوں ناں لے کے ننگا کرن دی لوڑ اے جہڑے پنجاب، پنجابی تے پنجابیت دے دُشمن نیں۔اکھوں اولھے آلے دشمن نالوں ننگا دشمن چنگا ہندا اے۔ننگی شئے شیشے رنگی ہندی اے تے شیشا منافق نہیں ہندا۔پنجابیاں نوں اصل نقصان غداراں،دو نمبر پیراں،مولویاں،ادیباں،شاعراں تے پنجابی موقع پرستاں نے پہنچایا اے۔ایس لئی دو نمبر نوں ننگا کرن دی بہوں لوڑ اے۔نہیں تے اسیں انجے پڑاں اچ پِسدے راہواں گےتے آٹے دیاں روٹیاں پکا کے کوئی ہور کھاندا راہسی.

پنجابیاں نوں جِت دے بیانیے نوں پچھے کر کے اپنی تھاں واضح کرن دی لوڑ اے۔جے پکی ٹھٹی جت دے لوبھڑو بننا چاہندے نیں تے مڑ پنجابی ایکٹیوسٹ نوں ہر میدان اچ اوہ بھاویں سیاست ہووے،ادب ہووے،اکیڈیمیہ ہووے۔۔۔

پنجابی دی تحریک اچ کوئی وڈا نکا نہیں،صرف کم وڈے نکے دا فیصلا کردے نیں۔ ہر اَگے بنتی اے جہڑا جہڑا پنجابی بولی لئی کم کر رہیا اے اوہ ایہ سمجھے جوں ماں لئی کم کر رہیا اے تے ماواں تے پتراں دھیاں دے کدی دِینہ نہیں ہندے بل کہ سوا کیتی جاندی اے تے اوہ سوا اگر لوبھ لالچ توں ہٹ کے ہوسی تے آپے بولن لگ پوسی تے لوکائی وچ تہاڈی بلے بلے ہو جاسی۔

بھور نوں آکھ ہنیریے اج اپنا آپ سنبھال

مڑ چنگے بھاء جا تلسیں جے راہسیں ٹاہنی نال

(رائے محمد خاں ناصر)

٭٭٭٭٭