حرف تے اکھر۔۔۔۔٭رویل کالم٭

حرف تے اکھر۔۔۔۔٭رویل کالم٭

توقیر چغتائی

چڑھدے پنجاب وچ حرف نوں‘‘ اَکھر’’ تے لفظ نوں‘‘ شبد ’’آکھیا جاندا اے ۔ پنجابی صوفیانا شاعری وچ ایہناں دوہاں دی تھاں ‘‘حرف’’ تے ‘‘بول’’ دے اکھر ورتے گئے نیں ۔ ‘‘ اکھر ’’ اصل وچ سنسکرت دے لفظ ‘‘آکھر’’ توں پنجابی وچ آیا اے جاں سنسکرت دا ہانی اے جو اُس دور وچ پنجابی وچ وی بولیا جاندا سی ، ایہدے بارے اک ڈوہنگی تے بھرویں کھوج دی لوڑ اے ، پر ایہہ تاں سارے دوست جان دے نیں کہ ‘‘ سنسکرت ’’ تو وکھ جو پراکرتاں بولیاں جاندیاں سن اوہناں وچ "ہند یورپین "((Indo-European Languagesزباناں دا قبیلا آندا اے جیہدے وچ پنجابی تے بنگالی وی شامل اے۔ جدوں بنگالی زبان دے ادب تے جھاتی مارئیے تاں اوتھے وی ‘‘ حرف ’’ دی تھا ں ‘‘ اکھسر’’ مطلب اکھشر ای ورتیا گیا ۔ جدوں ‘‘ آکھر’’ ہندی وچ آن مگروں ‘‘ اکھشر’’ بنیا تاں ایہہ آلے دوالے بولیاں جان آلیاں پراکرتاں وچ وی اکھر بن گیا ایہدے وچ بنگالی تے دوجیاں زباناں وی )ای آکھیا جاندا اے ۔ અક્ષર شامل سن۔ گجراتی زبان وچ وی حرف نوں اکھشر(

بنگالی زبان تے ادب ساڈی صوفی شاعری دے انے نیڑے نہیں سی جنیاں پنجابی تے سندھی زباناں دی شاعری ، ایسے لئی بنگالی وِچ حرف دی تھاں اکھر ودھیک ورتیا گیا اے ۔ سندھی شاعری وچ حرف تے اکھر دوئیں ورتے گئے نیں پر ایتھے وی اکھر زیادہ ورتیا گیا ۔ سندھی دے مھان صوفی شاعر شاہ عبالطیف بھٹائی ہوراں نے اپنے کلام وچ ‘ حرف ’ وی ورتیا اے تے اکھر وی جیویں ۔

اکر پڙھ اَلَفَ جو ورقَ ٻيا وسار

اندرُ پنهنجو اُجار، پَنا پڙهي پڙھندين ڪيترا

(الف دا اکھر پڑھ دوجے سارے ورق وسار ۔۔ آپنے اندر نوں رُشنا پنے کنے کو پڑھیں گا۔)

اک ہور تھاں شاہ لطیف نے حرف نوں انج ورتیا اے

ڪوڙين ڪتابن ۾ حرف مڙوئي هيڪ،

جي تو نظر نيڪ، ته بسم اﷲ ئي بس ٿئي

کروڑوں کتاباں وچ اک ای حرف لکھیا ہویا اے

جے تیری نگاہ نیک اے تاں بسم اللہ کافی ہے.

شاہ کریم بھلڑی والے جو شاہ لطیف دے دادکے سن اپنے اک بیت وچ آکھدے نیں۔

(تون چئو الله هيڪڙو، وائي ٻي مَ سکُ

سچو اکر من ۾، سوئي لکيو لک)

( توں آکھ اللہ اک ہے کوئی دوجی گل نہ سکھ ۔۔۔۔ سچا اکھر من وچ ، سوئی لکھ تے لکھ ( مطلب لکھدا رہ )

پنجابی دی صوفیانہ شاعری وچ حرف دی گل بہت وار ہوئی ہے سلطان باہو ہوراں اک تھاں تے حرف نوں انج ورتیا اے ۔

پڑھ پڑھ علم ہزار کتاباں

عالم ہوئے بھارے ہو

حرف اک عشقَ دا پڑھ نہ جانن

بھلے پھرن وچارے ہو

پیروارث شاہ ہوراں دے کلام وچ حرف اک توں ودھ واری ورتیا گیا اے ۔ اوہ اک تھاں تے فرماندے نیں

چہرے سوہنے تے خط خال بندے، خوش خط جیوں حرف کتاب دا جی

غلام رسول عالم پوری ہوراں آپنی شاعری وچ حرف نوں انج ورتیا اے ۔

ایہ بت ناقص آپ نقارے، حرف بیانوں خالی

اوہ معبود اسے دی دنیا، جس دیاں صفتاں عالی

میاں محمد بخش نے حرف نوں آپنی شاعری وچ انج ورتیا اے۔

وارث شاہ سُخن دا وارث نندے کون اوہناں نوں

حرف اوہدے تے انگل دھرنی ناہیں قدر اساں نوں

میاں محمد بخش ہوراں دے اس بیت نال ایہ گل وی کھل جاندی اے کہ حرف جاں اکھر کسے الفابیٹ وچ ورتے گئے اک اکھر نوں نہیں آکھدے سگوں لکھے ہوئے اوہناں ساریاں حرفاں نوں وی آکھدے نیں جو اک دوجے نال رل کے کسی شے دا مطلب تے معنیٰ ساڈے سامنے لیاوندے نیں ۔

پیر مہر علی شاہ حرف نوں اپنی شاعری وچ ایس طرحاںورتیا۔

کن فیکون تاں کل دی گل اے اساں اگے پریت لگائی

توں، میں، حرف نشان نہ آہا جدوں دتی میم گواہی

شو کمار بٹالوی دا ناں پنجابی کلاسک وچ شامل اے تے اوہدی زبان پنجابی لفظاں دا اک وڈا تے انملا بھنڈا ر اے ۔ شو کمار نے وی اپنی شاعری وچ حرف نوں بہت سوہنے ڈھنگ نال ورتیا اے ۔

کل نویں جد سال دا

سُورج سُنہرا چڑھے گا

میریاں راتاں دا تیرے

ناں سنیہا پڑھے گا

تے وفا دا حرف اِک

تیری تلی تے دھرے گا

پوٹھوہار دی اک سیانی شاعرہ تے ودھیا ساہت کار کانا سنگھ نے اکھر تے شبد دے فرق دی گل کیتی اے ۔ اوہدا کارن ایہ سی کہ میں اکھر نوں اک اکھر( حرف) وی کہہ رہیا ساں تے ‘‘اکھراں’’ لکھ کے اوہنوں لفظ (شبد) وی آکھ رہیا ساں جیویں امرتا پریتم نے آکھیا سی۔

ساڈی چُپ دی گلیوں لنگھے اکھراں دے پرچھاویں (امرتا پریتم )

اسیں کانا سنگھ نوں دسنا چاہندے ہاں کہ جیویں لہندی پنجابی اُتے عربی تےفارسی دا بہت زیادہ اثر پیا تے لکھن پڑھن دی زبان عربی فارسی نال رنگی گئی اُسے طراں چڑھدے پنجاب دی بولی وچ وی ہندی دے ودھیک شبد یا لفظ ورتے جان لگ پئے نیں ، پر ہن پلاں ہیٹھوں بہت سارا پانی لنگھ چکیا اے ۔ جو کجہ وی لکھیا جا رہایا اے سانوں اُس تے گل بات تاں کرنی چاہیدی اے پر اس نوں روکنا نہیں چاہیدا ۔ سانوں اجہے سانجھے شبد ( لفظ) وی ڈھونڈن دی لوڑ اے جو ساڈی بولی وچ ہوندے ہوئے وی اسیں اوہناں دی تھاں دوجیاں بولیاں دے لفظ ورتن لگ پئے ہاں ۔ ایس وچ کوئی شک نہیں کہ زبان اک چلدا دریا اے جو ویلے دے نال آلے دوالے دیاں بہت ساریاں بولیاں دے اکھر وی اپنے اندر سمو لیندا ، پر جے اوہدے اپنے اکھر مر رہے ہوون تاں اخیر اوہ دریا سُک جاندا اے ۔

٭٭٭٭٭