تعلیم گرہن ۔۔۔۔۔٭رویل لیکھ قسط نمبر5 تے 6٭

تعلیم گرہن ۔۔۔۔۔٭رویل لیکھ قسط نمبر5 تے 6٭

ڈاکٹرمحمد کامران

قسط نمبر 5

خود رو پودے۔۔۔۔۔

جنہاں رکھاں دے سر تے مالی ہووے، کھاد خوراک چوکھی دستیاب ہووے، اک اک پتے دی راکھی یقینی ہووے، موسم، حالات، خوف، مایوسی تے ہار توں مکمل آزادی ہووے۔۔۔۔۔ وڈی گل کہ فطرت وی نال ای ہووے تے ایس طرحاں دے رکھ جے پھل یاں رنگ تے خوشبوواں کھلارن تے کم از کم مینوں تے کوئی حیرانی نہیں۔

دوجے پاسے ازلاں دے بے قسمتے، ردے ہوئے، بنیادی ضرورتاں توں محروم تے فطرت دے لگ بھگ مترئے رکھ کسے وی طرحاں دا جے پھل دے دیون تے ایہ اک اچنبے تے حیرت والی گل اے۔ ایہ میرا خیال اے کہ فطرت اپنی طاقت تے اجارہ داری دے مظاہرے واسطے ہر دور وچ ایہ معجزے کردی چلی آرہی اے تے شاید ابد تک کردی روے گی۔ سبق ایہ وے کہ ضروی نہیں کہ موافق حالات ہوون تے نتیجہ موافق ای آوے۔ ایتھے اوہو ہووے گا جو کوزہ گر دی مرضی۔

گل پتہ نہیں کدھر نکل گئی۔ پچھلے دنیں اک تقریب وچ جاون دا موقع ملیا جس وچ اعلی، ذہین، سیانے، کرتا دھرتا موجود سی۔ تقریب دا مقصد اوہناں طالبعلماں تے طالبات دی حوصلہ افزائی کرنا سی جو نیشنل لیول تے سائنس تے ٹیکنالوجی دے میدان وچ میدان مار کے، چین وچ اٹھائی دے قریب ملکاں نوں ہرا کے امریکہ جا رہے سن۔ اگر اپنی گل کراں تے میری زندگی دی کجھ متاثر کن تقریباں وچوں ایہ اک سی۔ میرا خیال سی کسے وڈے ایجوکیشن سسٹم دے پودے ہوون گے جہناں دا کوئی والی وارث ہوندا اے تے ضرورت توں ودھ مراعات وی اوہناں کول ہوندیاں نیں۔ مگر میریاں اکھاں وچ اتھرو آگئے جدوں میں خود رو پودیاں نوں پھل دیندیاں ویکھیاں۔ دو سرکاری سکولاں دے پڑھاکواں دے چہرے تے لباس توں لگ رہیا سی کہ ایہ دھرتی دا سینا پھاڑ کے اگ آئے نیں۔ اوہناں دے یونیفارم، متزلزل خود اعتمادی، انگریزی زبان تے گھبراہٹ تے سپاٹ چہرے چیک چیک کے دس رہے سن کہ اسیں وی کجھ ھ ھ کر سکدے ہاں۔

میں جاندا ہاں کہ سرکاری سکولاں دا کوئی والی وارث نہیں۔ جتھے روز بچے بھکھے ایس واسطے آوندے نیں کیونکہ غربت اوہناں دے ویہڑے وچ پورے زوراں نال دھمالاں پا رہی اے۔ ویہہ روپے مہینے دی فیس واسطے بچے گروں شاپر وچ کنک پا لیاندے نیں تے ماں دا سنیہا وی دیندے نیں کہ فیس واسطے پیسے نہیں ہیگے۔ سارا سال سکول ایس واسطے بند رہندے نیں کیونکہ استاداں مردم شماری کرنی اے، الیکشن کروانے نیں، پولیو ڈیوٹیاں کرنیاں نیں، امتحانی ڈیوٹیاں تے جانا اے، رمضان بازار تے ذمہ داریاں نبھانیاں نیں، ووٹر لسٹاں نوں اپڈیٹ کرنا اے، اکیڈمیاں پڑھانیاں نیں۔۔۔۔۔۔۔۔ تے جے فرض کرو کجھ ھ دن پڑھائی لئی لبھ وی جاون تے کلاس روم، لیبارٹری، لائبریری وچ سہولیات نہ ہوون دے برابر نیں۔ ایہدے نال نال زیادہ تر استاد کئی سالاں توں ٹریننگ توں محروم نیں اوہ نویں علوم، نویں نصاب تے پڑھان دے نویں طریقیاں توں واقف ای نہیں۔ اک مثال ویکھ لوو کہ سائنس مضموناں دے پریکٹکل واسطے مفت کاپیاں انگریزی وچ دتیاں جا رہیاں نیں جدوں کہ ذریعہ تعلیم اردو اے۔ پڑھاکو بازاروں خریدن تے مجبور ہوندے نیں۔ حساب لاوو کہ رقم وی تباہ ہوئی تے کسے کارے وی نہ آئی۔ پر جنہاں نوں فیدہ ہو رہیا اے اوہ بھلا کیوں بولن گے۔۔۔۔۔۔

میسلو نیں 1954 وچ آکھیا سی، ویسے ہے وی ایہ عقلی گل کہ جے بنیادی ضرورتاں پوریاں ناں ہوون تے سیکنڈری تک گل نہیں آ سکدی۔ تعلیم بہرحال روٹی، پانی، کپڑا، مکان، چھت توں بعد ای آوندی اے۔ گھوڑے دے مونہہ ولوں اوہدے تے چڑھن دی کوشش کدے کامیاب نہیں ہو سکدی۔ جتھے غربت 40% توں ودھ ہووے، اداریاں وچ پڑھائی دیاں بنیادی سہولتاں نہ ہوون، استاد، نصاب، ٹریننگ دا پروگرام موجودہ حالات نال مناسبت نہ رکھدا ہووے ۔۔۔۔۔ جے اوتھے وی کجھ ھ خود رو پودے پتھراں دا سینہ پھاڑ کے، ظلم، جبر،معاشرتی ناانصافی، اپنے توں لکھاں گنا تگڑے حریفاں نال مقابلہ کر کے جے دھرتی توں باہر آکے پھل تے خوشبوواں کھلار دین تے واقعی حیرت نالے خوشی والی وی گل اے۔ اللہ کرے ایہ خود رو پودے اگدے رہن تاں جے ساڈے ورگے جو دھرتی دا بوجھ نیں اوہناں دا وی کجھ ھ بھرم باقی رہ جاوے۔ اوہ استاد جو ایس جنگ وچ بغیر ہتھیاراں توں لڑ رہے نیں اوہناں نوں وی خراج تحسین۔ شاباش

تعلیم گرہن۔۔۔۔ قسط 6

ڈاکٹر کامران

درخت لاون دا عالمی دن۔

ایس گل توں کوئی شعور والا شخص انکار نہیں کر سکدا کہ درختاں دی ہوند ایس ظاہری دنیا دے وجود واسطے ضروری اے۔ دنیا تے وسدے 8 ارب دے لگ بھگ لوکاں لئی 98% آکسیجن دا بندوبست ایہ درخت یاں رکھ ای کردے نیں۔ اک کھوج دے مطابق درختاں دیاں چار لکھ توں ودھ قسماں پائیاں جاندیاں نیں یاں ایہ کہہ لوو کہ انسان اینیاں کو پہچان سکیا اے۔ ایہناں وچوں 180 اقسام دے درخت یاں پودے انساناں لئی 80% خوراک دا بندوبست وی کردے نیں جو انسان دی اصل خوراک اے۔ نویں سائنس تے تحقیق نیں ایہ ثابت کر دتا اے کہ انسان فطری طور تے درختاں یاں پودیاں یاں فصلاں نال جڑی خوراک ای کھاوے تے سوکھا رہندا اے۔ گوشت، ددھ یاں ایسطرحاں دیاں دوجیاں خوراکاں موت دا سامان نیں۔ خیر گل کدھر ہور نہ نکل جاوے، اسی ایہ کہہ رہے سی کہ درختاں دا ایس دنیا تے انسان دی زندگی وچ اہم کردار اے۔ جتھے ایہ زراعت، کاروبار، ایندھن، خوراک، صاف ماحول، مفت آکسیجن، روزگار تے روزمرہ دے سامان واسطے استعمال ہوندے نیں تے کارآمد نیں اوتھے ایہ انسان نوں سیلاب توں وی بچاندے نیں۔ اک اندازے دے مطابق اک درخت 15000 لٹرغیر ضروری پانی سالانہ روکدا اے جو سیلاب دی وجہ بن سکدا اے۔

پاکسان وچ ایس وقت 4.2 ملین ہیکٹر تے درخت موجود نیں جو کل خالی جگہ دا 4.8% نیں۔ ایہ ڈیٹا اوہناں تمام اداریاں دا مونہہ چڑاندا اے جو ایہ ذمہ داری نوں ذمہ داری سمجھنا ای نہیں چاہندے۔ پاکستان وچ کئی ادارے درخت لگان تے ایہناں دی دیکھ بھال لئی بنائے گئے نیں پر ایہناں دی کارکردگی تے مراعات دا جے موازنہ کیتا جاوے تے مایوسی ہوندی اے۔ مثال دے طور تے پنجاب فاریسٹ دا مکمل محکمہ موجود اے تے لگ بھگ کسے ناں کسے طرحاں جڑے ملازماں دی تعداد پنج لکھ اے۔ ایہ محکمہ زون، ڈویژن تے ضلعی سطح تے موجود اے تے گریڈ 17 توں 20 دے افسراں دی اک فوج ظفر موج موجود اے مگر کدوں درخت لاون دی واری آندی اے اوہدوں دوجے محکمیاں ول ویکھیا جاندا اے۔ کائنات دا اک نظام اے کہ ہر شے یاں شخص اپنے مدار وچ رہوے تے نظام ٹھیک چلدا اے ورنہ۔....

ورنہ سبھناں دی تباہی یقینی اے۔ ایہ کائنات، معاشرہ اک سسٹم دے تحت چلدا اے جیویں اک جسم ۔ ہر اعضاء اپنا اپنا کم کردا اے تے زندگی رواں دواں رہندی اے۔ جے دل ایہ چاہوے کہ اوہدا کم گردہ کر دیوے یاں کجھ ھ مدد کر دیوے تے سارا نظام تباہ و برباد ہو جاندا اے۔

معاشرے وچ وی مختلف طرحاں دے محکمے ایس واسطے بنائے جاندے نیں تاں جے اوہ اپنے اپنے مدار وچ کم کرن تے ترقیاں مانن۔ مگر ساڈے ہاں الٹ نظام اے۔ مثال دے طور تے درخت لاون دا عالمی دن منانا، پورے ملک وچ مناسب جگہاں تے درخت لانا، میڈیا راہیں شعور دینا ایہ محکمہ جنگلات، ہارٹی کلچر تے قدرے زراعت دا کم اے۔ ایس تناظر وچ سالانہ، ماہانہ شیڈول ضلع، تحصیل، یونین کونسل لیول تے بنانا ایہناں اداریاں دی ذمہ داری اے۔ مگر اوہ سکول دے استاداں یاں طالبعلماں نوں ٹارگٹ دے کےمطمئن ہو جاندے نیں کہ اینے درخت لگ گئے۔ اوہ شاید ایس حقیقت توں واقف نہیں کہ محکمہ تعلیم رضاکارانہ طور تے درخت لا سکدا اے پر ٹاگٹ دینا اپنی ذمہ داری دوجے تے پاون وانگوں اے۔

ساڈے معاشرے وچ پہلوں ای تعلیم تے خاص طور تے سرکاری تعلیم زوال دا شکار اے۔ اک اندازے دے مطابق اک طالبعلم 90 توں 100 دن سکول جاندا اے تے بعض اوقات اوتھے وی استاد میسر نہیں ہوندا کیونکہ اوہ کسے ہور دے کم تے ہوندا اے جیویں پولیو دے قطرے پیانا، ووٹ لسٹ دی تصدیق، امتحانی ڈیوٹی ، کلچر ڈے منانا، کرپشن تے نشے دے خاتمے لئی سیمینار کروانا یاں دن منانا، درخت لانا، ڈینگی دا تدارک کرنا تے تصویری ثبوت مہیا کرنا وغیرہ۔

سرکاری سکولاں دا پہلاں ای اللہ حافظ اے۔ ایتھے اوہ لوگ آندے نیں جنہاں دا کوئی والی وارث نہیں۔ جدوں ایتھے وی کوئی نہیں پچھدا تے فیر سونے تے سہاگہ ہو جاندا اے۔ پتہ نہیں اسی کد سمجھاں گے کہ تعلیمی ادارے دا کم صرف تعلیمی سرگرمیاں دا فروغ اے۔ جدوں اسی غیر ضروری کماں وچ طالبعلم تے استاد نوں الجھا دیواں گے تے فیر تباہی ہی ساڈا مقدر اے۔

ساہنوں درختاں دی افادیت توں انکار نہیں۔ ایس دی آگاہی وی ضروری اے۔ طالبعلم تے استاد اپنی مرضی نال ایہدے وچ حصہ وی پا سکدے نیں مگر ٹارگٹ دینا تے کسے ہور دا کم کسے ہور نوں دینا کتھوں دا انصاف اے۔ جے دل نے گردے دا کم شروع کر دتا تے آپے سوچو کیہہ بنے گا۔ ایتھے ایہ گل دکھ والی اے کہ ایہ کم کئی عرصے توں شروع ہو چکیا اے۔ ایہ تباہی اک یاں دو ورھیاںوچ نہیں ہوئی۔ جے ہن وی کسے دھیان نہ دتا تے پرانی ڈگر تے وقت گزاری کردے رہے تے فیر عطارد دے مشتری وچ داخل ہوون نال جو بربادی ہووے گی اوہنوں جگ ویکھے گا۔

باقی اگلی وار