پنجاب دی ونڈ…… پنجابا ں لئی قابل ء قبول بناون لئی چکر بازِیاں

پنجاب دی ونڈ دی گل تے ایہدے لئی چکر بازیاں دی کہانی لگ بھگ چالھی سال پرانی اے۔ ایہدے وچ وی ہرآون والے دہاکے وچ وادھا ہوندا لگا گیا اے۔ اُنج تاں پنجابی زبان نوں ونڈن دی سازش دا مڈھ 60دے دہاکے وچ رکھیا گیا جدوں لہندے پنجاب دے لہندے تے دکھنی علاقیاں وچ بولیاں جان والیاں مختلف ”زباناں“ نوں اِک متھ کے 1962 وچ ایہدا وکھرا ناں تجویز کیتا گیا۔ شروع وچ لفظ ”سرائیکی“ لوکائی نوں بہت عجیب تے اوپرا لگدا ہوندا سی۔ آپ ایہ لفظ تجویز کرن والے ڈاکٹر مہر عبدالحق نے پی ایچ ڈی کیتی تاں اوہناں دے اردو مقالے دا ناں سی ”ملتانی بہاولپوری زبان اور اس کا اردو سے تعلق“۔ بعدوں اوہناں نے ایسے ”ملتانی بہاولپوری زبان“ واسطے اوپرا جہیا ناں تجویز فرمایا جو اصلوں سندھی زبان دے شمالی لہجے دا ناں سی۔

اوس زمانے وچ ٹیلی وژن عام نہیں سی۔ ریڈیو کافی سُنیا جاندا سی۔ ایس نویں لفظ نوں مقبول بناون لئی ڈیرا اسماعیل خان تے ملتان ریڈیو سٹیشن نے بہت ”محنت“ کیتی۔ بعد وچ ہور کئی ریڈیو سٹیشن وی نال رَل گئے۔ ہر نویں گانے توں پہلاں اعلان ہوندا ”اب آپ ایک سرائیکی نغماسنیے“ تے اوہ سرائیکی نغما عام کر کے انج دا ہوندا سی ”لٹھے دی چادر‘ اُتے سلیٹی رنگ ماہیا“۔ دن وچ پنجاہ توں سو واری لفظ ”سرائیکی“ دُہرا کے لوکاں دے ذہن وچ ایہ لفظ پکا کر دِتا گیا۔ ایہو کم پشاوری پنجابی واسطے لفظ ”ہندکو“ بول کے وی کیتا گیا۔

جنرل ضیا دے دور وچ پنجاب دی ونڈ دِیاں بنیاداں رکھن لئی سنجیدگی نال کم ہویا۔ اوہدے زمانے وچ ای آدم شماری واسطے مادری زبان دے خانے وچ سرائیکی تے ہندکو دے لفظ شامل کیتے گئے۔ آدم شماری کرن والے استاداں نوں ہدایت جاری کیتی گئی کہ پنجاب وچ عام کر کے لوک اپنی ”مادری“ زبان اردو لکھوا دیندے نیں۔ ایس لئی تسیں جدوں کسے نوں مقامی زبان بولدے سُنو تاں اوہدے توں پُچھے بغیر اوہدی مادری زبان ”سرائیکی“ لکھ دیو۔ ایس ہدایت اُتے عمل کیتا گیا۔

ایہدے باوجود بہت سارے پنجابیاں نے ایہ نواں نقاب پان توں انکار کیتا تے اپنی مادری زبان پنجابی لکھوائی۔ سرگودھا‘جھنگ‘ خوشاب تے ہور لاگویں علاقیاں وچ ایہ ڈراما فلاپ رہیا۔ اخیر آپ آدم شماری دے سرکاری آنکڑیاں مطابق پنجاب دی کل 14 فیصد‘ پاکستان دی 9فیصد آبادی دی مادری زبان سرائیکی نکلی۔

اودھر پنجاب دے جنوبی علاقیاں وچ پنجابی زبان نوں دیس نکالا دین دِیاں تیاریاں شروع ہوئیاں۔ اوتھے دے سکولاں تے کالجاں وچ پنجابی دی پڑھائی اُتے غیر علانیا پابندی لگی رہی۔ اج وی رحیم یار خاں‘ بہاول نگر‘ بہاولپور دے سکولاں تے کالجاں وچ پنجابی دا مضمون موجود نہیں۔ پورے علاقے وچ مساں چار پنج کالجاں اندر پنجابی دی پڑھائی کیتی جاندی اے۔ ایہو ڈراما راولپنڈی ڈویژن وچ وی کیتا جا رہیا اے۔ پنجاب دے شمالی علاقیاں وچ صرف دو کالجاں اندر پنجابی پڑھی جا سکدی اے۔

پنجاب دی ونڈ دی نعرے بازی شروع ہوئی تاں پہلاں ایس نویں صوبے دا ناں ”سرائیکستان“ تجویز فرمایا گیا۔ کجھ نے ”سرائیک“ وی آکھیا۔ زور شور نال ایہدا پراپیگنڈا شروع ہو گیا۔ مسئلا ایہ سی کہ آپ سرکاری آنکڑیاں مطابق پنجاب اندر 14 فیصد لوکاں دی زبان پنجابی توں وکھری دسی جا رہی سی۔ انصاف تے جمہوریت دے اصول نال14 فیصد لوکاں نوں باقی 86 فیصد نال رل مل کے رہنا چاہید ااے۔ جے تاں پنجاب دے 7 صوبے بنن تاں اک صوبا سرائیکی وی ہونا چاہیدا اے۔14فیصد نوں کویں 50فیصد دے دِتا جاوے؟ پر ڈاڈھے دا ستیں ویہیں سو ہوندا اے۔

جہڑیاں قوتاں پنجاب دی ونڈ اتے تُلیاں کھلوتیاں سن‘ اوہناں نوں بہت چھیتی اندازا ہو گیا کہ سرائیکی صوبے دا نعرا پنجاب دے جنوبی ضلعیاں وچ کدی وی مقبول نہیں ہو سکدا۔ بہاولپور ریاست دی بحالی واسطے وی 1970 توں تحریک چل رہی سی جو سرائیکی صوبے دی نعرے بازی توں کدھرے ڈھیر پرانی سی۔ بہاولپور والے اپنی ”زبان“ نوں ریاستی آکھدے جد کہ بہاولپور دے تن ڈویژناں وچوں بہاولنگر تے رحیم یار خاں سَنے آپ بہاولپور وچ وی ماجھی لہجے دی پنجابی بولن والیاں دی اکثریت اے۔ کجھ علاقیاں وچ ایہ اکثریت 99فیصد تک اے۔ایہ سارے لوک نواب ہوراں دی دعوت اُتے آئے سن۔ ایہناں وچوں اکثر زمیندار پچھوکڑ دے سن۔ ایہناں نے آکے بنجر زمیناں اُتے محنتاں کیتیاں تے اپنے لہو نال سیراب کر کے مِٹی وچوں سونا پیدا کیتا۔

جدوں سرائیکی صوبے دی گل لوکائی وچ کسے طرحاں وی کوئی کشش پیدا نہ کر سکی تاں اک ہور چال کھیڈی گئی۔ اوہ چال سی پنجابیاں نوں پنجابیاں نال لڑاون دی۔ نویں منصوبے مطابق جنوب دے علاقیاں وچ لاہور دے خلاف نفرت پیدا کیتی گئی۔ پراپیگنڈا کیتا گیا کہ تسیں ایس لئی پچھڑے ہوئے او کہ تہاڈا سارا بجٹ ”تخت لاہور“ کھا جاندا اے۔ لاہور دیاں دو چار سڑکاں تے فواریاں نوں استحصال دی وجھا بنا کے پیش کیتا گیا۔

اسیں ایس بحث وچ نہیں پیندے کہ لاہور کھا گیا یاں نہیں۔ جے کھا گیا تاں کنا تے کیوں کھا گیا۔ حقیقت ایہ اے کہ لاہور دی ترقی پچھلے اک ہزار سال توں ودھ دے عمل دا نتیجا اے۔ لاہور دی مال روڈ‘ کسے جنوبی علاقے دا مال کھا کے نہیں بنی سگوں انگریزاں دی بنائی ہوئی اے۔ مشتاق صوفی دسدے نیں کہ لاہور‘ اکبر بادشاہ دے زمانے وچ 14سال تک پورے ہندستان دی راجدھانی رہیا۔ اج جے راجدھانی ہون پاروں اسلام آباد ترقی کر رہیا اے تاں اوس زمانے وچ ایہو کم لاہور وچ ہوندا رہیا۔شاہی قلعا‘ جہانگیر دا مقبرا تے انج دیاں عمارتاں مغلاں نے بنائیاں سن تے اوہ وی جنوبی پنجاب دا مال کھا کے نہیں۔ ان گنت یونیورسٹیاں‘ کالج‘ ہسپتال‘ انگریزاں یاں فیر ہندوواں دی دین نیں۔ گنگا رام یاں گلاب دیوی ہسپتال‘ ہندوواں نے اپنے مال نال بنائے سن‘ ”جنوبی پنجاب“ دا حق کھا کے نہیں سی بنائے۔ تے ہاں …… جے گلبرگ تے ڈیفنس سوہنے نیں تاں ایس کارن کہ اوہناں وچ وڈے وڈے محلاں دی اُساری جنوبی علاقیاں دے جاگیرداراں نے کیتی اے۔ پر لاہور نے اوہناں نوں سدا نہیں سی گھلیا کہ تسیں اپنے غریباں دا مال ایتھے آ کے لاؤ۔

ایہدے باوجود تخت لاہور نوں گالھ کڈھن دی سازش نے بھولے لوکاں نوں متاثر کرنا شروع کیتا۔ سدھا سادا بندا جہڑا اپنی ٹی بی دا علاج کروان ڈیرا غازی خان توں گلاب دیوی ہسپتال آوندا اے‘ ایہ نہیں سوچدا کہ ایہ اک ہندو سوانی دے مال پاروں بنایا گیا اے جہدے لئی اج وی باہروں پیسا آوندا اے۔ اوہدے خیال وچ ایہ ہسپتال‘ اوہدی غربت پاروں لاہور وچ اُسریا اے۔ سر گنگا رام دا ناں ”اسلامی“ کرن دا شوق وی ایس پاروں پروان نہیں چڑھ سکیا کہ سر گنگا رام نے اپنی محنتاں دی کمائی نال ایہ ہسپتال بنایا سی تے اوہناں دی اولاد اج وی ایس ہسپتال نوں سرمایا دیندی اے۔

بہت چالاکی نال سرائیکی صوبے دی گل نوں ”جنوبی پنجاب“ وچ بدل دتا گیا اے۔ مقصد ایہو سی کہ سارے پنجابیاں نوں قایل کیتا جاوے کہ پنجاب دی ونڈ مگروں وی پنجاب‘ پنجاب ای رہوے گا تے اوہناں دا بھلا وی ہووے گا۔ اوہناں دے علاقے وچ ہسپتال‘ یونیورسٹیاں تے خورے ہور کیہ کیہ بنے گا جہدے نال بہت فایدا ہووے گا۔

سوال ایہ اے کہ سانجھے پنجاب اندر ہسپتال تے یونیورسٹیاں بنان توں کِہنے روکیا اے؟ تے کیہ دلیل اے کہ ونڈ دے نال ای اوتھے ہسپتال تے یونیورسٹیاں دا مینہ ورھن لگ پوے گا؟ کافراں دے دل وچ تاں خدا خوفی ہوندی سی تے اوہ پُن دا کم بہت کردے سن۔مریداں دی حلال دی کمائی وچوں چڑھاوے دے ناں اُتے بھتا لین والے وڈے وڈے پیرکیوں نہیں اپنی کمائی وچوں ہسپتال تے سکول بناندے؟ یقینن اوہناں دا کردار گنگا رام‘ گلاب دیوی‘ دیال سنگھ تے انج دے ”کافراں“ نالوں بہت گھٹیا اے۔ کافراں نے تے علاج تے تعلیم دی سہولت نوں ہر اک لئی عام کیتا پر ایہ پیرتے جاگیردار نیکی دا کوئی کارا کرن جوگے نہیں۔ رب نے اوہناں نوں توفیق ای نہیں بخشی ہوئی کہ کوئی نیکی کر سکن۔ قرآن پاک دی آیت الذی جمع مال و عدد مطابق ایہ مال جمع کر کے گن گن کے رکھن جوگے ای نیں۔

اج سرائیکی صوبے دی گل ”جنوبی پنجاب“دے ڈرامے وچ تبدیل ہو چُکی اے۔ پنجابیاں نوں ایہ تاثر دتا جا رہیا اے کہ پنجاب‘ پنجاب ای رہوے گا‘ صرف دو پنجاب ہو جاون گے۔ عام پنجابی نوں ایس ڈرامے دے پچھوکڑ تے انجام توں واقف کرانا بہت ضروری اے۔