/ جوانی دا شاعر ۔۔۔۔ساحر لدھیانوی/بلونت گارگی(لپی انتر:ایم۔آصف)/پہلی قسط

جوانی دا شاعر۔۔۔۔ساحر لدھیانوی

ساحر لدھیانوی نے آکھیا:

“میرا ریٹ ایویں ہی ودھ گیا۔ دراصل میں بُہتیاں فلماں لئی لکھنا نہیں چاہندا۔ میرا ریٹ اک گیت دا پنج ہزار سی۔ اک مالدار فلم پروڈیوسر آیا تے اوس نے کیہا کہ ساحر صاحب اسیں تاں تہاتھوں ہی گیت لکھاواں گے۔ میں آکھیا، میرا ریٹ تاں دس ہزار روپئے اک گیت دا ہے۔ سوچیا سی انے پیسے کون دیوےگا۔

“"پر اوہ سیٹھ پروڈیوسر من گیا۔ اوس نے آکھیا منظور ہے۔ ایس طرحاں میرا ریٹ دس ہزار روپئے فی گیت ہو گیا۔ بلونت جی، بس سگرٹ لا کے سُوٹا کھِچدا تے دس سوٹیاں وچ فلمی گیت تیار ہو جاندا ہے۔ میرے اک سوٹے دا مُل اک ہزار روپئے ہے۔"

ایہ آکھ کے ساحر معصوم ہاسی ہسن لگ پیا۔

ایہ گل پندرھاں سال دی ہے۔

میں جدوں بمبئی جاندا، اکثر ساحر نال اک ادھ ملاقات ضرور ہوندی۔ اوہ جوانی دا شاعر سی۔ جوانی دیاں امنگاں اتے خاباں تے سدھراں دا خوبصورت کوی۔

اوہ مساں وِیہ سال دا سی جدوں لدھیانہ چھڈ کے لاہور آ گیا۔ آوارہ، بے روزگار۔ رومانٹک گیت لکھن والا، سماجی انقلاب لیاؤن والا، دل سلھویں گیت رچن والا ساحر۔ اوس وچ نرمی تے لچک سی جو اوسدی شکل نال میل کھاندی سی۔ جسمانی طور تے اوہ بہت سست سی۔ چال ڈھال وی لچکیلی، سفیدے دے پتلے درخت وانگ جو ہوا دا رتا کو جھوکے نال لف جاندا ہے۔ چہرے اتے ہلکے مدھم داغ، لما نک، شرمیلی مسکراہٹ۔

ساحر بہت سَنگدا سی۔ میں اوس نوں پہلی وار لاہور وچ ‘مکتبہ اردو' دی دُکان تے ملیا۔ اوہ چھیتی ہی اردو دے شاعراں اتے لیکھکاں دی ڈھانی وچ رچ مچ گیا۔

اوس نے ‘تاج محل' نظم لکھی تاں اوسدی شہرت سارے ہندوستان وچ اگ وانگ پھیل گئی۔ ایس دا اک شعرتاں انقلابی منتر بن گیا:

اک شہنشاہ نے

دولت کا سہارا لے کر

ہم غریبوں کی محبت

کا اڑایا ہے مذاق

اوس نے تاج محل دیاں محراباں، سنگ مرمر دے گنبداں تے میناراں دا خوبصورت بیان کیتا تے شبداں نال حسین تاج محل اُساریا۔ اتنا سچا بیان، اتنی خوبصورت حقیقت نگاری۔ ایوں لگدا سی کہ ساحر نوں تاج محل دا ڈونگھا نجی تجربا سی، تے نجی چون۔

جدوں اوسدی نظم دی شہرت پھیل گئی تاں ساحر ڈر گیا۔

اوہ مینوں آکھن لگا، "یار، میں تاں کدے تاج محل دیکھیا ای نہیں۔ اینے پیسے ای نہیں سن کہ آگرے جا سکاں۔ جے کسے نوں پتا لگ گیا... بہتر ہے کہ میں کسے توں پیسے پھڑ کے تاج محل دیکھ آواں۔"

“تاج محل” نظم لکھن پچھوں کئی سال مگروں ساحر نے تاج محل دیکھیا۔

ساحر وچ دوی گیان سی، تیجی اکھ، شاعر دا احساس، تخئیل تے سماجی چیتنا۔ کئی لوک تاج محل دے اندر بیٹھے تاج محل نہیں دیکھ سکدے، ساحر لاہور بیٹھا تاج محل اُسار سکدا سی۔

اوہنیں دنیں اوہ بھکھا مردا سی۔ محبت دا وی بھکھا سی۔

جدوں اوہ سٹار بن گیا تاں بے شمار عورتاں اوسدی محبت وچ گرفتار ہو گئیاں۔ خطاں دے تھبے دے تھبے اوس نوں آؤندے۔ اوہ اوہناں نوں پڑھے بغیر سٹ دیندا۔

اوس نوں یقین ہی نہیں سی آؤندا کہ کوئی حسین عورت اوس نوں محبت کر سکدی ہے۔ اوہ آکھدا:

"میری شکل سوہنی نہیں۔ میں محبت دا لفظ سورج دی روشنی وچ نہیں آکھ سکدا... صرف دِیوا بجھا کے.... انھیرے وچ میں کسے محبوب کڑی دے کنّاں وچ ہولی جہی آکھ سکدا ہاں.... میں تینوں پیار کردا ہاں، میری محبوب... صرف انھیرے وچ..... پِھکے انھیرے وچ جس وچ تاریاں دا نور گھلیا ہووے جاں سگرٹ دے دھوئیں دا... مینوں شرم آؤندی اے.... مینوں کوئی عورت پیار نہیں کر سکدی۔"

اوس نے اپنے من دے دروازے بند کر لئے سن۔ گیت لکھ کے ہی اوہ پیار دا جادو چھڑک سکدا سی... زندگی وچ اوہ اکلّا سی، پیاسا۔

اوس دیاں نظماں وچ اکلتا سی، برہا دا غم جو اک نویں چیس بن کے تڑپدا سی۔ اوس نوں پیار سی تاں صرف اپنی ماں نال۔

اِک رات میں اوس نال کھانا کھا رہیا ساں۔ اوہ دو وجے تیک پیندا رہیا۔ اوسدی ماں اپنے کمرے وچوں سُتی اٹھ کے ساڈے کول آ گئی۔

آکھن لگی، “بلونت، ہُن ایس دا ویاہ وی کر دیو۔”

ساحر بولیا، “ایس دا تاں اپنا ویاہ نہیں ہویا، ماں جی۔ کڑیاں سبھ دھوکھا ہن۔”

اوہ بولی، “"دا ویاہ ہو جاوے تاں کوئی روٹی پکاؤن واسطے آئے... گھر سانبھن والی، ایس نوں دیکھن والی... کرشن چندر نے ہور ویاہ کر لیا... سبھ ویاہ کری جاندے نیں پر ایہ میری گل ہی نہیں سُندا.... جے کوئی گھر سانبھن والی آئے، روٹیاں پکا کے کھواؤن والی، ایس نوں ویکھن والی..." ساحر بولیا، “سُنیاں نے ماں دیاں گلاں؟ رات دے دو وجے ایہ میرے ویاہ دیاں گلاں کری جاندے نیں۔ تسیں سوں جاؤ ماں جی... اسیں ہُنے روٹی کھانے ہاں..."

پر اوسدی ماں اودوں ستی جدوں ساحر نے روٹی کھا لیتی۔ رات دے تن وجے۔

پھر اوہ مینوں ہیٹھاں چھڈن آیا۔ رات دے تن وجے۔ کوئی ٹیکسی نہیں سی۔ ساحر دا ڈرائیور جا چکا سی۔ ساحر باہر میرے نال آیا۔

اتنے وچ اک کار لنگھی۔ کار رُک گئی۔ اوہ کوئی ساحر داچاہن والا سی۔ اوس نے پچھیا، “کوئی حکم اے؟”

ساحر نے اوس نوں آکھیا کہ اوہ مینوں چھڈ آوے۔ تے اوہ آدمی اپنی کار وچ مینوں پالی ہل باندرا چھڈ گیا۔

ساحر نوں کئی سال توں دل دی بیماری سی۔ اوہ اپنی ماں دی فرمانبرداری وچ خوش رہندا، ہسدا، فلمی لطیفے سناؤندا تے لوہڑے دیاں تکھیاں سوجھ وان گلاں کردا۔

چار سال ہوئے اوسدی ماں مر گئی۔ اوس پچھوں اوہ بلکل اکٹھا رہ گیا۔

اوہ دُنیا بھر دا دُکھ اپنے گیت وچ بھر دیندا، کیہ راز سی اوس دی تڑپ دا؟ اوس دی شدت دا؟ اوس دے رس دا؟

اوس دی پرتبھا دے ہزاراں لکھاں عاشق ہون گے۔ اوس نوں پتہ سی کہ اوہ وڈا شاعر سی۔ ایس گل دا گیان اوس نوں 22 سال دی عمر وچ ہی ہو گیا سی۔ لاہور دی سنگھنی ادبی فضا وچ ایس اوپرے اجنبی پھکڑ شاعر نے جھٹ ہی لوکاں نوں اپنا گرویدا بنا لیا۔ سبھ اوس دے جذبیاں بھجے گیتاں توں متاثر سن۔ اوس دے ناں وانگ اوس اندر جادو سی۔ ساحر لوکاں اتے ٹونا دھوڑن والا، سحر کر دین والا، جادو کر دین والا۔

بمبئی، کلکتے تے لکھنؤ وچ لوک اوس دے گیت سندے تے اوس دی شاعری دی کلا اُتے جھوم اٹھدے۔ کسے نوں ایہ نہیں سی پتا کہ اوہ لدھیانے دا رہن والا ہے جتھے سویٹر تے جراباں بندیاں ہن۔ اوہناں دا خیال سی کہ لدھیانوی کسے رومانٹک کُڑی، کسے شربتی حسینہدا ناں ہے جو ساحر نے اپنے ناں نال جوڑ لیا۔ ایس طرحاں دو لدھیانے بن گئے جراباں تے سویٹراں والا لدھیانا، تے ساحر دا لدھیانہ۔

اوس دی قلم وچ اردو دا پورا شباب، پوری روایت سموئی ہوئی سی۔ اوس وچ ہندی دا رس تے النکار وی رچے ہوئے ہن۔ بھارت دی گھلی ملی کلچر دا حسین کلاتمک رنگ۔ ساحر نوں جدوں کوئی تیویں عشق کرن لگدی تے محبوبادا روپ دھار لیندی تاں اوہ دوڑ جاندا۔ لوک بیویاں توں دوڑدے نے اوہ محبوباواں توں دوڑدا سی۔

اوس دے رچے ہوئے گیتاں کرکے کالج دیاں کڑیاں اوس اُتے فدا ہو گئیاں۔ بمبئی دی فلم انڈسٹری وچ کئی گاؤن والیاں اوس اُتے عاشق ہو گئیاں پتا لگیا کہ لتا منگیشکر ساحر اُتے فدا ہو گئی۔ ساحر نوں دل دا دورہ پے گیا۔

اوہ ملیا تاں دل پھڑی پھردا سی۔ گولیاں تے دوائیاں اوس دی جیب وچ سن۔

آکھن لگا، "میرا دل شاید شراب پین کرکے.... جاں انج ہی... ڈاکٹراں نے مینوں شراب پین توں روک دتا ہے۔ میں شراب پیندا ہاں پر شرابی نہیں۔ لوک لتا منگیشکر دے عشق دی گل کردے نیں۔ ایہ عجیب عشق ہے۔ اوہ میرے گیتاں اُتے فدا ہے تے میں اوس دی اواز اتے۔ پر وِچکار تن لکھ میل دا فاصلا۔"

اک گل دوہاں وچکار ضرور سی۔ نہ لتا منگیشکر نے ویاہ کیتا نہ ساحر نے۔

ساحر نوں کسے نال وی عشق نہیں سی۔ اوہ عشق دے گیت رچدا سی پر ضروری نہیں سی کہ اوہ خود وی عشق وچ روندا پھرے۔

اوس نے آکھیا، “میرا عشق گیت لکھن پچھوں ختم ہو جاندا ہے۔ ایہ عشق دی بیماری.. پتا نہیں لوک کیہ سمجھدے ہن۔ جہڑا حلوائی جلیبیاں تلدا ہے اوہ خد نہیں کھاندا۔” ایس طرحاں دی گل کہن ساحر دا انداز سی۔ اک خاص ویلے دی اوس دی نفسیاتی حالت، اپنے آپ تے چوٹ، اپنا مذاق، اپنے آپ نوں اُلٹا دیکھن دا شوق۔

لدھیانہ کالج دے دِناں وچ اوس نے اِک کُڑی دے حسن اُتے گیت لکھیا تاں کالج دا پرنسپل اوس اتے ناراض ہو گیا۔ ساحر نوں کالج وچوں کڈھ دتا گیا۔ اوہ لاہور آ گیا۔ اوس دیاں پہلیاں نظماں دا پراگا ‘تلخیاں' ادوں چھپیا جدوں اوہ کالج وچ پڑھدا سی۔ ایہناں وچ اُستاداں والی پختگی تے انقلابی رنگ سی، تے جذبے دی شدت۔

ایہ اوہ زمانہ سی جدوں کسے شاعر جاں کہانی کار دی اردو وچ کوئی اک کتاب وی چھپدی تاں اوہ سارے ہندوستان وچ مشہور ہو جاندا۔ ساحر اکو کتاب نال شاعراں دی ڈھانی وچ آ گیا۔

ساحر لدھیانے وچ، 8 مارچ، 1921 نوں اک رجےّ پجے زمیندار دے گھر پیدا ہویا۔ تے اوس دا ناں رکھیا گیا عبدالحئی۔ پہلا پُت ہون کرکے اوس دے جنم اتے نچن والیاں بلائیاں گئیاں تے باجے غازے نال وڈا جشن منایا گیا۔ پر اوہ حالے بچہّ ہی سی کہ اوس دے باپ نے بیوی نوں طلاق دے کے دوجا ویاہ کر لیا۔ غریبی دی حال وچ ساحر اپنی ماں کول ہی رہیا۔

میٹرک پاس کرکے گورنمنٹ کالج وچ داخل ہویا۔

اوس نے اپنا تخلص “ساحر” نال لدھیانہ جوڑ لیا تے لدھیانوی بن گیا جویں دہلوی، لکھنوی، مرادآبادی۔ فلماں وچ مشہور ہون پچھوں لوک سمجھدے رہے کہ لدھیانہ وی اوس دا ناں ہے۔ پر لدھیانے نے اوس دیاں پیار دیاں نظماں نوں فحش آکھ کے اوس نوں باہر کڈھ دتا۔ ہُن لدھیانہ ‘ساحر‘ اتے فخر کردا ہے۔ اوسے گورنمنٹ کالج جتھوں اوہ کڈھیا گیا سی اوس نوں کانووکیشن اتے بلا کے سنمانت کیتا۔

ساحر پھکڑ طبیعت دا مالک سی۔ اوس نوں ایہ گورنمنٹ کالج کی سنمان دے سکدا سی۔ اوہ مینوں آکھن لگا، “میں صرف ایس لئی آیا، کہ لدھیانے وچ میرے بچپن دیاں یاداں نیں.... میرا یار فوٹوگرافر کرشن ادیب وی ایتھے ہے... اسیں چوڑا بازار وچ اکٹھے قلفیاں کھاہدیاں.. میرے ابا تے دادا دیاں قبراں وی ایتھے نیں۔ میرا ماضی ایتھے دفن اے.... لدھیانہ میریاں یاداں دا قبرستان اے... مینوں بہت عزیز۔” ساحر ملک دی ونڈ ویلے لاہور توں دِلّی آیا تاں ایتھے وی فساد شروع ہو گئے۔ میں، گیان سچدیو تے اوس دی بیوی اچلا نال اک ایم.پی. دی کوٹھی دے دو کمریاں وچ رہ رہے ساں۔ ساحر ساڈے کول ست دن رہیا تے بچدا بچاؤندا پھر لاہور چلا گیا۔

ونڈ دے پچھوں کئی مہینیاں تیک پاکستان تے ہندوستان دے درمیان کوئی ویزا جاں پاسپورٹ نہیں سی لینا پیندا۔

ساحر لاہور دے دے ادبی دائرے وچ گھمدا رہیا پر اوس نوں کٹڑ مسلمانی پسند نہیں سی۔ اوس دے بہتے دوست دِلّی تے بمبئی سن۔ لاہور اوس دا دل نہ لگا۔ اوہ فیر دِلّی آ گیا۔

ایتھے اوہ اُردو دے ماہوار رسالے ‘شاہراہ‘ دا ایڈیٹر بن گیا۔ ایہ رسالاترقی پسند ادب دا جھنڈا بردار سی۔ ایس وچ اردو دے سبھ وڈّے شاعر تے ادیب چھپدے سن۔

‘شاہراہ' دا مالک مچھی دا وپاری محمد یوسف سی۔ سارے ادیب اوس نوں بھنڈدے سن تے اوس نوں “کنجوس مچھلی فروش” آکھ کے اوس دا مذاق اڈاؤندے۔ پر ایس مچھلی فروش دا چوبارا ہی ترقی پسند ادیباں دا اڈا بن گیا کیوں جے ساحر ایتھے بیٹھ کے رسالہ ایڈٹ کردا۔ ‘شاہراہ' وچ ساحر نے پہلی وار چِلی دے شاعر پابلو نرودا اُتے لما مضمون لکھیا تے اوس دیاں نظماں دا ترجما چھپیا۔ سپین دے شاعر گارشیا لورکا اتے وی ساحر نے کمال دا لیکھ لکھیا تے اوس دیاں پیار دیاں نظماں چھاپ کے لوکاں نوں ایس عظیم شاعر نال جانو کرایا۔

پر ساحر دکھی سی، کیوں جے یوسف اوس نوں وقت سر پیسے نہیں سی دیندا۔ کسے عجیب جاں شاعر نوں اوس دی لکھت دا معاوضا نہیں سی ملدا۔ پر یوسف کیہ کردا؟ رسالے دی کوئی آمدنی تھوڑا ہی سی؟ اوس نوں اردو رسالا کڈھن دا مرض سی تے ادیباں نوں لکھن تے چھپن دا مرض۔ ساحر پریشان سی کہ کیہ کرے۔

ایس چوبارے دے ساہمنے جامہ مسجد کول گرم کباب تے بریانی سستی مل جاندی۔ کئی وار ادھار وی چلدا۔ چاہ دے پیالے یوسف دے سروں آؤندے۔ کم چلدا رہیا۔

امن تحریک تے کمیونسٹ لہر دا زور سی۔ پکڑ دھکڑ ہو رہی سی۔ ساحر پریشان تے بھکھا دِلّی چھڈ کے بمبئی چلا گیا۔ ایتھے کرشن چندر، عصمت چغتائی، سردار جعفری، کیفی اعظمی، خواجہ احمد عباس، بیدی تے بے شمار اردو دے ادیب تے دوست سن جو فلماں نال جُڑے سن۔

ساحر آ کرشن چندر کول ٹھہریا کیونکہ کرشن فلم بنا رہیا سی جس وچ اوس دا بھرا مہندر ناتھ ہیرو سی۔ ساحر نوں پوری امید سی کہ اوس نوں کرشن چندر گانے لکھن لئی آکھےگا پر کرشن نے ایہ آکھ کے ٹال دتا، “توں چنگا شاعر ہیں پر فلم دے گیت لکھنا تیرے وس دی گل نہیں۔"

ساحر نے ترلا کیتا، “یار، اک موقع تاں دے۔"

پر کرشن چندر نے انکار کر دتا۔

ساحر نوں نوکری دی لوڑ سی۔ کرشن بولیا، “توں میریاں کہانیاں نوں اردو وچ خوش خط کرکے لکھ سکدا ہیں۔ مہینے دا تینوں ڈیڈھ سو روپیا۔” ساحر کرشن چندر دا کاتب بن گیا۔ کرشن دے دفتر وچ ساحر رات نوں دو میزاں جوڑ کے سوں جاندا۔ گرمی وچ گھٹن وچ اوس نوں نیند وی گھٹ ہی آؤندی۔

اوہ سٹوڈیو دے چکر لاؤندا تے ہوکا دیندا، “او بھائی کوئی گیت لکھوا لئو! ودِھیا گیت! سستے گیت! مہنگے گیت!"

پر کوئی وی اوس توں گیت لکھواؤن نوں تیار نہیں سی۔ سبھ اوس نوں ودِھیا شاعر مندے سن، اوس دی پرتبھا دی قدر کردے سن، اوس دیاں ‘تلخیاں' وچ چھپیاں نظماں دی تعریف کردے سن۔ پر کوئی فلم پروڈیوسر جاں دوست ڈائریکٹر اوس توں گیت نہیں سی لکھوا رہیا۔

اوہنیں دنیں میوزک ڈائریکر ایس.ڈی. برمن نوں “بازی” فلم اک اجہے شاعر دی لوڑ پے گئی، جو اوس دی پہلاں توں تیار کیتی ٹیون اتے گیت لکھ سکے۔ عام رواج ایہو سی کہ شاعر گیت لکھدا ہے تے میوزک ڈائریکٹر ٹیون بنھدا ہے۔ پر برمن دی الٹی شرط سی تے ایہ بہت اوکھا کم سی۔ ساحر برمن نوں ملیا تے آکھیا، ‘میں حاضر ہاں۔”

( چلدا۔ لڑی وار)