علی محمد ملوک حیاتی تے شخصی نظماں

احمد شہزاد December 10, 2019

علی محمد ملوک حیاتی تے شخصی نظماں

علی محمد ملوک دا اصل نام علی محمد اے تے ملوک تخلص اے۔ آپ 1935ء نوں ترن تارن (امرتسر) وچ جناب نواب دین دے گھر پیدا ہوئے۔ مڈھلی تعلیم اپنے محلے دے سکول توں حاصل کیتی۔ قیام پاکستان ویلے اوہ ستویں جماعت دے طالب علم سن۔ 1947ء وچ اینہاں دا خاندان ترن تارن توں ہجرت کر کے بورے والا وچ آکے آباد ہو گیا۔ مڈھلے طور تے گھر دا نظام چلان لئی آپ نے بورے والا دی اک ٹرانسپورٹ کمپنی وچ نوکری کیتی تے بس دی کنڈیکڑی توں عملی زندگی دا آغاز کیتا۔ کچھ عرصے بعد ملوک ہوراں اپنے والد صاحب دے نال ریڈی میڈ کپڑیاں دی دُکان بنائی تے اوہ ایسے کاروبار وچ ای مصروف رہے۔

ایس کپڑیاں دی دوکان دی چھت تے اک کمرے دا دفتر سی۔ جہدے وچ اوس ویلے دے پردھان شاعر، ادیب، لکھاری، صحافی، نقاد، اگھے سوجھوان تے ماہر تعلیم بیھڈے سن تے ادبی رونق لائی رکھدے سن۔ پندرہ دیہاڑیاں بعد شعری نشت ہوندی سی تے نال نال تنقیدی اجلاس وی ہوندے سن۔ پہلاں پہلاں تے صرف متن دی حد تیکر ملوک صاحب اینہاں ادبی محفلاں وچ رلت کردے رہے فیر ہولی ہولی شعر کہن لگ پئے۔ اوس ویلے پروفیسر منشاء سلیمی صاحب بورے والا وچ فارسی دے استاد سن تے کالج وچ اردو شاعری پڑھاندے سن۔ ملوک صاحب نے سب توں پہلاں منشاء سلیمی صاحب کولوں اصلاح لئی فیر اکرم باجوہ صاحب تے کلیم شہزاد نال وی ادبی صلاح مشورے کر لیندے سن۔ اقبال صلاح الدین صاحب کولوں وی اصلاح لیندے رہے تے اوہناں نوں باضابطہ طور تے اپنا استاد مندے سن۔ (1)

نعت تے غزل اوہناں دے فن تے فکر دی خاص پچھان اے۔ ملوک ہوراں دا پہلا غزل دا مجموعہ ”مور مچلدیاں سوچاں“ 1984ء وچ شائع ہویا جس نوں رائٹر گلڈولوں انعام دتا گیا۔ اگست 1984ء وچ دوجا مجموعاکلام ”سا ہواں درد سمندر پینا“ شائع ہویا۔ آپ دے انتقال توں بعد اکرم باجوہ ہوراں ”چپ دی چادر“ ترتیب دے کے غزل دا تیجا مجموعہ چھاپے چاڑیا۔ اہدے نال نال ملوک ہوراں دیاں نظم دیاں دو کتاباں ”مہک اڑاری حرفاں دی“ تے ”اکھر کھر باشنا“ وی شائع ہو چکیاں نیں۔

ماضی وچ روائت رہی اے پنجابی شاعری دیاں صنفاں حمد، نعت دی صورت وچ اللہ تعالیٰ دی تعریف،حضوراکرمؐ دی شان تے منقبت دی صورت وچ بزرگ ہستیاں نوں خراج تحسین پیش کیتا جاندا رہیا اے۔ ایسے طرح کلاسیکی شاعری وچ منظوم قصیاں دا مڈھ حمد، نعت دے بعد معتبر مذہبی ہستیاں دے ذکر نال بجھیا ملدا اے۔ پر نویں نظم وچ علی محمد ملوک ہوراں نے چنگے طریقے نال ایس ریت نوں اگے ودھا یا اے۔

ضلع وہاڑی خاص کر بورے والا وچ مختلف شعبہ ہائے زندگی نال جڑیاں تمایاں ہستیاں نوں خراج تحسین پاں خراج عقیدت پیش کرن لئی جذبات تے منظوم اظہار دا وسیلہ اختیار کرنا اک بھرویں روائت رہی اے۔ علی محمد ملوک دے علاوہ ایس روائت نال جڑے تخلیق کاراں وچ کلیم شہزاد، اکرم باجوہ، حنیف صوفی، کاشف سجاد تے محمود غزنی دے ناں شامل نیں۔ جہڑیاں نظماں مختلف لکھاریاں بارے لکھیاں ملدیاں نیں اے عام طور تے اہناں لکھاریاں دے اعزاز وچ ہون والیاں تقریبات یاں کتاباں دے مُکھ وکھالی وکھالی پروگراماں وچ پڑھن لئی لکھیاں گئیاں نیں۔ ایہنوں تسی منظوم تنقید وی کہہ سکدے او جہدی روائت اساڑی کلاسکی شاعری وچ وی ملدی اے پر ایہنوں اسیں عام کر کے تاثراتی یاں تنقید دے گھیرے وچ شامل کرنے آں کیوں جے تخلیقی روائت دے پس منظر وچ ایہو جئیاں تنقیدی منظومات تخلیق کاریاں تخلیق دا مقام، مرتبہ طے کرنا مقصود نہیں سی ہوندا بلکہ اے مان تاپتر دی حیثیت رکھن والیاں نظماں نیں جہدے وچ بے لاگ تبصرے دا جھلکارا گھٹ ای نظریں پیندا اے۔ کچھ نظماں قومی ہیروز دے حوالے نال وی نیں جہناں نظماں دی تخلیق دا کارن اوہ قومی دیہاڑ نیں جہناں نوں مختلف سطح اُتے منایا جاندا اے۔ بورے والا دے شاعر ایہناں تقریبات وچ شرکت کر دے تے نظماں دی صورت وچ اپنے جذبات دا اظہار کر دے۔ بورے والا وچ منظوم اظہار خیال دی روائت دے حوالے نال علی محمد ملوک سب توں سر کڈھواں ناں اے۔ڈاکٹر نوید شہزاد دے بقول:

علی محمد ملوک ہوراں کدی وی کسے تقریب وچ منثور اظہار خیال نیں سی کیتا بلکہ اوناں ہمیشہ منظوم اظہار خیال نوں ای اپنایا اوہ اے وی دسدے نیں کہ میں اک واری اوناں نوں اپنی کتاب دافلیپ لکھن لئی گذارش کیتی تاں اوہناں نے فلیپ لئی اک نظم عنائت کر دیاں آکھیا کہ ایہنوں میرے ولوں فلیپ سمجھ کے قبول کرو۔(2) ملوک ہوراں نے اپنے مختلف پروگراماں، مشاعریاں، کتاباں دی مکھ وکھالی تقریباں وچ شاعراں تے لکھاریاں نوں خراج تحسین پیش کر

ن لئی جہڑیاں نظماں پڑھیاں سن اوناں نوں بعد وچ ”مہک اڑاری حرفاں دی“ دے سرناویں کتاب دی شکل وچ چھپوا دتا گیا۔ اوہ بنیادی طور تے غزل دے ای شاعر نیں اوہناں دی پہچان وی غزل ای اے پر اے موضوعاتی نظماں وی اوناں دا نویکلا کم اے۔

چانن لایا بلھے شاہ علی محمد ملوک دی پنجابی کافی دے معروف صوفی شاعر بلھے شاہ (1757ء1680ء) بارے لکھی گئی نظم اے۔ ایہ نظم اوناں نے اگست 1995ء وچ قصور وچ ہون والی بلھے شاہ کانفرنس دے موقعے اُتے پڑھی۔ مجموعی طور تے ایہ دسدے نیں کہ بلھے شاہ دا کلام اوہ آفاقی سچائی اے جہدے توں قیامت تک دے آون والے لوک فائدہ چکدے رہن گے۔ حشراں تیکر فیض اٹھاون لوک ملوک ساڈے لئی نیں اک سرمایہ بلھےؒ شاہ(3)

قصہ ہیر دے حوالے نال وارث شاہ (1791ء۔1720ء) ہوراں دا پنجابی ادب وچ وڈا ناں اے۔ جہناں نے ہیر رانجھے دی دستان 1180ہجری 1766ء وچ لکھ کے آفاقی شہرت پائی۔ ملوک ہوراں نے وی ہیر نوں پنجابی ادب وچ وڈا مقام دتا اے تے کہیا اے کہ میں اوہناں دے قلم توں صدقے جاوں جس قلم نال اوہناں نے ہیر لکھی اے۔ عقیدت دا اظہار کر دے انج کہندے نیں وارث شاہ دیاں کرے ملوک صفتاں جھنے سوچ کے لیکی تحریر واہ واہ صدقے جاواں میں وارث دی قلم اُتوں لکھی سوہن سنکھی اے ہیر واہ واہ(4)

پنجابی زبان دے عظیم صوفی شاعر میاں محمد بخشؒ (1907ء۔1830ء) دے حضور نذرانہ دے سرناویں نظم لکھ کے میاں صاحب نال عقیدت دا اظہار کیتا اے۔ میاں صاحب نے سیف الملوک جیہا شاہکار تخلیق کر کے پنجابی زبان وادب وچ اک وڈا وادھا کیتا۔ ملوک ہوراں اوناں دے کلام وچ تصوف دیاں منزلاں، عشق حقیقی، فلسفہ، علم، عاجزی، انکساری، جذبات نگاری، کردار نگاری، لفظی بازیگری سراپا نگاری، غزلیات، اخلاقیات، انسان تے خدا، مجاز تے حقیقت، ظاہر باطن، شر یعت طریقت،تمثیل نگاری، سماجی ومعاشرتی اقدار، فناتے موت تے علامتاں تے رسماں بارے بھرویں گل بات کیتی اے۔

واہ واہ لذتاں خوب رچائیاں نیں میاں صاحب نے سیف ملوک اندر حرف حرف چوں درد دی باس آوے آوے اینا سوز بھریا اوہدی کوک اندر (5)

جس شخصیت نے پاکستان دا خواب ویکھیا اوس داناں علامہ اقبال ؒ(1938ء۔1877ء) اے۔ اجہیا انسان جہنے اپنے نظریات تے شاعری راہیں ملت دی خدمت کیتی۔ اوناں نوں ا پنے انداز وچ ملوک ہوریں سلام پیش کر دے نیں۔ اوہ کہندے نیں کہ اوناں نے ستی قوم نوں جگایا تے سانوں آزادی دا سبق پڑھایا۔

اپنی ستی قوم نوں جنھے چھون جگایا

جنھے سانوں آزادی دا سبق پڑھایا(6)

پاک فوج ہمیشہ توں ای ملک دی رکھوالی کر دی رہی اے۔ تے جہناں نے ملک لئی جاناں دیتیاں قوم اوناں نوں سلام پیش کر دی رہی اے۔ کیونکہ اساڑی فوج دنیا دیاں بہادر فوجاں وچوں اک اے۔ پاک فوج دے سپاہیاں تے افسراں نے بہادری، قربانی دے لازوال قصے رقم کیتے نیں۔میجر طفیل شہید نشان حیدر دے نال عقیدت دا اظہار انج کر دے نیں۔

دیس دی عزت دے رکھوالے انج شہادت پاؤندے نیں اپنی جان نچھاور کر کے دیس دی وآن بچاوندے نیں (7)

”درس محبت دیون والا تے“ ”ادب مینارا“نظماں لکھ کے ملوک ہوراں نے وڈے لکھاری غلام رسول انصاری نوں خراج تحسین پیش کیتا اے۔ اوہ اوناں دی جدائی وچ غمگین نظر آوندے نیں۔

سانوں تیریاں گلاں باتاں ہردم چیتے آون گئیاں

صدیاں تیکر لھبدی رہے گی ہر اک اکھ وچاری جی(8)

بورے والا دے نال تعلق رکھن والے پنجابی تے اردو زبان دے وڈے غزل گو شاعر منشا سلیمی نوں ”جیون بازی ہار گیا“ دے سرناویں نظم لکھ کے سلام پیش کیتا اے۔ اوہ ملوک ہوراں دے اک حوالے نال استاد وی سن۔ ایس لئی اوناں نوں اوناں دے ٹر جاون دا بڑا دکھ سی۔ ملوک ہوریں خراج عقیدت پیش کر دے ہوئیاں کہندے نیں کہ منشا سلیمی غزل راہیں لوکاں دے دل زندہ رکھ دے سن

بھاویں ہجر چخاای اوہدے سینے دے وچ دھخدی رہی

پر لوکاں دے غزلاں راہیں پل پل سینے ٹھار گیا(9)

گلزارسسی دے خالق غلام حیدر مستانہ نوں ’مستان ماہی“ کہ کے نظم لکھی اے تے عقیدت دا اظہار کیتا اے۔ ملوک ہوریں اوناں دی جدائی وچ دکھی وکھالی دیندے نیں۔

ایسی اگانہہ نوں جان دی پئی چھتی پچھان پرت کے ذار وی ویکھنا نیئں

وا جاں مار دے رہے ملوک سارے سینا سدنہ اساں نتا نیا ندا(10)

”نور احمد ثاقب‘ نوں ”ساڈا دلدار“ کہیا اے۔ اوناں دے دنیا توں ٹور جاون تے دکھ دا اظہار کر دے نیں۔ اپنی محبت تے پیار دا اظہار انج کر دے نیں۔ اے شعر اوناں نے نور احمد ثاقب ہوراں دی مرن دی خبر سن کے کہے سن:

میرے دِل، دماغ تے روح اتے گوڑھی لاگیا چھاپ محبتاں دی

پتانیں سی لُٹ کے لے جانا میرے دل دا چین قرار ثاقب(11)

حاجی ممتاز احمد ممتاز وی پنجابی ادب وچ جانیا پہچانیا ناں اے۔ ’تیرے جھولے پیندے نیں‘ تے”تیری یاد وچ‘ دے سرناویں نظماں لکھ کے عقیدت دا اظہار کیتا اے۔ اوہناں دی موت تے دکھی وکھالی دیندے نیں۔ اوہناں دی نعت گوئی دی بڑی تعریف کر دے نیں۔

مدح رب رسولﷺ دی رہویں کردا ایہدے باہجھ نہ کوئی وی کم ہو وے حُوراں بنھ کے ڈار تے ڈار آون سُن سوز تھیں بھری آواز بیبا(12)

”وفا حجازی جی! دے سرناویں نال نظم لکھ کے وفا حجازی ہوراں نوں سلام پیش کیتا اے۔ اے نظم اوناں نے بورے والا وچ اوناں دا اردو مجموعا”میلے جسموں کی چاندنی“ دی مکھ وکھالی تقریب وچ پڑھی۔ اپنے جذبات دا اظہار انج کیتا اے۔

میلے جسماں دے چانن“ جد دور دراڈے جاندے نیں

تھاں تھاں اتے نظریں آؤندی تیری ادب نوازی جی(13)

دلدار پرویز بھٹی ہوراں نال محبت دا اظہار کر دے ہوئے کہندے نیں کہ تیری موت توں بعد منظر، نظارے تارے، لوک وچارے سارے چپ ہو گئے نیں۔

ہرشے سہمی دھرتی تے

اسماناں تے تارے چپ

ہن کھیڈن والے کئی

پھر دے لوک وچارے چپ(14)

ملوک ہوریں پنجابی زبان وادب دے آگوں ڈاکٹر اسلم رانا نال بہت پیار رکھدے سن تے اوناں نال اپنی عقیدت دا اظہار وی کر دے رہندے سن۔”ادب نگر دا آگو“ دے عنوان ہیٹھ ا وناں نے راناصاحب نال انج پیار دا اظہار کتیا اے۔ تہاڈے پیار خلوص نے موہ لیا دل ایہ سولھ ملوک جہیا دسو کھاں ہن کیویں دلدا پیار لکاواں رانا جی(15)

حاجی بشیر احمد بشیر ہوراں دی کتاب”رخت نوا“ جدوں چھپی اوس ویلے ملوک ہوراں نے ”ہرورق چاندی“ دے سرناویں نظم لکھ کے محبت دا اظہار کیتا اے۔ دسیا کہ اوہ کس طرح اک شفیق انسان سن تے اوناں دا لکھیا ہر ورق کس طرح چاندی وانگ اے۔

ہر ورق چاندنی ہر سطر چاندنی

جیسے کِرنوں نے لکھی کتھا آپ کی(16)

پنجابی ادب دے حوالے نال اقبال صلاح الدین ہوراں دا ناں جانیا پہچانیا اے۔ اوہناں دیاں نظماں، غزلاں تے نعتاں دے حوالے نال وی ناں اُچا رہوے گا۔

سوہنیاں،نظماں، غزلاں، نعتاں نور دیاں

جد پڑھدا واں سینہ ٹھارے تیرا ناں

ادب نگر وچ غم دے مارے لوکاں نوں

دے دیندا اے بڑے سہارے تیرا ناں (17)

علی محمد ملوک ہوراں نے ”عقیدت دے موتی کھلارے“ دے ناں نال ”محمد علی ظہوری“ ہوراں دی تعریف انج بیان کیتی اے۔ مدینے چوں پھلاں دی خوشبو لیا کے

خزاں مارے دل وچ اتارے ظہوری(18)

”پھلواڑی حرفاں دی“ دے سرناویں نظم لکھ کے حسین سحر ہوراں نوں مخاطب کیتا اے۔ پنجابی ادب دے حوالے نال اوناں دی خدمات دا قرار کیتا اے۔اے نظم اوناں نے حسین سحر دا شعری مجموعا”تخاطب“ دی بورے والا وچ ہون والی مُکھ وکھالی تقریب وچ پڑھی۔

پیش کرن لئی پھلاں ورگے حرف ملوک

سرتے چکی پھرناں کھاری حرفاں دی (19)

علی محمد ملوک ہوراں نے ڈاکٹر نیر صمدانی ہوراں نوں پیار بھرے انسان دے طور تے متعارف کروایا اے۔ ڈاکٹر صاحب ہوراں دی تنقیدی کتاب ”جواز“ دی مکھ وکھالی تقریب ویلے اوناں نے ”جپھیاں پا کے ملیا کر“ دے عنوان نال نظم پڑھی سی۔

نام ”جواز“ کتاب تری دا سینا میں وی لوکاں توں

تیرے ورگا سوہنا لگدا ناں نیر صمدانی جی(20)

اکرم باجوہ پنجابی نظم دا وڑا ناں اے۔ اوناں دی کتاب ”اکھ دا جنگل“ دی مکھ وکھالی تقریب ویلے ملوک ہوراں نے دو نظماں ”برج منارا چاواں دا“ تے ”اک ساحر۔۔۔“ دے ناں نال پڑھیاں۔ اوناں دی نظم گوئی نوں انج خراج عقیدت پیش کیتا اے۔

تیریاں نظماں دے سرناویں جگمگ جگمگ ڈلھکاں مارن

تیرا ہر اک اکھر جگنو چانن پی کے پلیا ویکھاں (21)

بورے والا وچ قاسم جلال وی کتاب ”اقدار“ دی مُکھ وکھالی تقریب ویلے اوناں نوں ”قدراں دا لشکارا“ دے ناں توں مخاطب کر کے نظم پڑھی۔ کیہ لکھاں ”اقدار“ دے بارے اکھر

جس دے ہین سنہرے سارے اکھر(22)

غلام مصطفےٰ بسمل نوں ”سخن خزانہ“ کہہ کے مخاطب کیتا اے۔ اوناں دے شعراں تے گیتاں نوں بھر ویں داد دتی اے۔

میں تیرے شعراں دا عاشق تیرا دیوانہ۔۔۔۔ تے مستانہ

تیریاں گیتاں نوں من دا اے ہر اپنا بیگانہ۔۔۔ کل زمانہ (23)

پنجابی غزل وچ وڈاناں پیدا کرن والے ڈاکٹر رزاق شاہد ہوراں نوں ”گونگیاں چیکاں دا خالق“ آکھ کے بلایا اے۔ اوناں نوں خراج عقیدت پیش کر دے ہوئے کہندے نیں

جی کردا اے انجے شاہد توں وی روز کتاباں چھاپیں

میں وی روز مناواں شاماں جے کرویلا رئے تریکاں (24)

ملوک ہوریں عباس نجمی نوں علم دا الماس آکھدے نیں۔ اوناں دی شاعری اد اس لوکاں لئی پیار دا پیغام اے۔ اوہ اپنے لفظاں دی خوشبو نال لوکاں دے دل وچ مٹھاس بھر دیندے نیں۔

پیار بن کے اداس روح دی

بجھا رہیا اے پیاس نجمی(25)

کلیم شہزاد پنجابی زبان وادب تے خاص کر پنجابی نظم وچ سر کھڈواں ناں اے۔ ملوک ہوراں نےکلیم شہزاد نال منائی جان والی اک شام وچ کجھ شعر ”شام دا شام“ دے سر ناویں پڑھے سن۔

انشاء اللہ غزلاں، نظماں دے روپاں وچ زندہ رہے گا

ایہدے میرے دکھڑے سانجھے، اہنے میرا مان ودھایا (26)

علی محمد ملوک ہوراں نے ڈاکٹر ریاض مجید تے اوہناں دے بھرا اکرم مجید بارے سوہنے وچارں دا اظہار کیتا اے۔ ملوک ہوراں نے دونواں نوں ادب دا آگو آکھیا اے۔

کدی تے سانوں کول بٹھا کے غزلاں، گیت سناویں دو(27)

پنجابی غزل دے مان تے وڑے شاعر یونس احقر نوں ”پاندھی سوچ سفردا“ دے سرناویں مخاطب کیتا اے۔ اپنے شعراں نال اوناں نوں چنگے طریقے نال خراج عقیدت پیش کیتا اے۔ ملوک ہوریں کہندے نین کہ اوناں دے لفظاں وچوں ک خشبو آوندی اے تے اوہ ہر کسے نال پیار تے محبت دے جذبے رکھدے نیں

دکھا ں نال وی الفت کردا

دیکھو پاندھی، سوچ سفردا(28)

”ٹِم ٹِم تارا“ دے ناں نال سعداللہ شاہ نوں مخاطب کیتا اے۔ اوہ کہندے نیں کہ سعد اللہ شاہ وڈے شاعر نیں جیڑے کہ امبر دے تارے وانگوں جہڑا آسمان تے چمکدا اے تے دھرتی اُتے اوس دے لشکارے ہوندے نیں۔

چاواں سد ھراں نوں بھر مایا

خورے توں کیہ جادو پایا(29)

ممتاز بلوچ پنجابی شاعری وچ جانیا پہچانیا ناں اے۔ اوناں دی شاعری دی کتاب ”سچ دا چسکا‘ دے حوالے نال کجھ شعر لکھ کے ملوک ہوراں نے خراج تحسین پیش کیتا اے۔

ادب چ تیرا اچا ناواں

جیویں رکھ دیاں گھنیاں چھاواں (30)

اسلم متیلا نوں اوناں نے محرم دل دا کہیا اے۔اوناں دے شعری مجموعے ”اتھرو موتیاں ورگے“ دے حوالے نال اوناں نے کجھ شعر لکھ کے خراج عقیدت پیش کیتا اے۔

اسلم پُھل ملوک اگائے

خاراں نال سی جثہ چھل دا(31)

”سچ دا پہریدار“ دے سرناویں نظم لکھ کے ریاض راجی نوں مخاطب کیتا اے۔ ملوک ہوراں نے اوناں نوں سچا تے کھرا انسان کہیا اے۔

سچیاں گلاں کردا رہندا

سچ دا پہر یدار نرالا(32)

شوکت ہاشمی ہوراں دا نعتیہ مجموعہ”شاخ نور“ دے چھپن تے اوناں نوں وی خراج تحسین پیش کیتا اے۔ اوہ اردو دے لکھاری نیئں تے ملو ک ہو راں وی اردو وچ نظم لکھ کے اوناں دا حوصلا ودھایا اے۔

اک اک لفظ میں سمو کر

ہر نقطاخلقت میں ڈھالا(33)

محمد جعفر دے اردو دے شعری مجموعے ”سارے منظر خرید لانا“ دے چھپن دے موقعے تے اوناں نوں ”چن شاعر“ مخاطب کر کے خراج تحسین پیش کیتا اے۔

میرے یارسلیم نے ویکھو

پلکاں ہیٹھ اتارے منظر(34)

"نگھا تیز لکھاری"دے سرناویں شفیق آصف ہوراں نوں مخاطب کیتا اے۔ ملوک ہوراں نے ملتان دے ایس لکھاری نوں رنگ برنگیاں دے اُچیاں موچاں رکھن والا شاعر میتھا اے۔

نگھا تیز لکھاری ایہ ملتان دا

کون شفیق آصف نوں اج نہیں جان دا(35)

علی محمد ملوک ہوراں نے اپنے قصور دے دوستاں رانا خورشید احمد زاہد تے محمد شریف انجم ہوراں نال نگھے پیار دا اظہار کیتا اے۔ ملوک ہوریں اپنے سجناں دی صفت بیان کر دے نیں کہ اونہاں دے دل وچ لوکاں واسطے پیار دا جذبہ اے بھاویں اوہ دلی طورتے دُکھی ہوون پر کسے نوں وی ظاہر نیں ہوون دیندے۔

زاہد، زاہد کماؤ ندے نیں

پیار جھناں نوں آیا راس

انجم راکھا گلشن دا

سانبھے چُن چُن پھُل دی باس(36)

محمد شریف انجم ہوراں دی کتاب ”قلم وگائے اتھرو“ دی مکھ وکھالی ویلے ملوک ہوراں نے ”انجم صدیاں زندہ رہنا“ دے سرناویں نال خراج تحسین پیش کیتا اے۔

جگ دے جذبے پتھر ہو گئے تاہیوں ”قلم وگائے اتھرو“

انجم صرف وفا دے لہکے نقطے دی تھاں لائے اتھرو(37)

افسانہ نگار جمیل احمد عدیل دی کتاب”موم کی مریم“ دی مکھ وکھالی تقریب ویلے ”سوچاں خوب عدیل دیاں‘ دے سرناویں نال خراج عقیدت پیش کیتا اے۔

"موم کی مریم" سطراں جیوں انجیل دیاں

پیار پراگا دے کے دل نوں کیل دیاں (38)

اشفاق احمد ورک ہوراں دی کتاب ”قلمی دشمنی“ دے چھپن تے ملوک ہوراں نے ”رنگ برنگے ہاسے ونڈے“ دے سرناویں نال شعر ّآکھے۔

تیری قلم کتاب نے سجنا! رنگ برنگے ہاسے ونڈے

کسے نوں گجھی چونڈی وڈھی کسے نوں خوب دلاسے ونڈے(39)

بورے والا دے نوجوان شاعر اورنگ زیب دے اردو شعری مجموعے ”دھند لایا پہچان کا چہرہ“ دی تقریب رونمائی ویلے ”مسکان کا چہرہ“ دے سرناویں شعر آکھے۔ اونہاں اوررنگ زیب نوں بڑی گہری تے چنگی سوچ دا شاعر متھیا اے۔

ساتھ ملوک سی ڈار دعایئں

تو دیکھے مسکاں کا چہرہ(40)

ڈاکٹرنوید شہزاد پنجابی زبان وادب وچ اک وڈا ناں اے۔ اوہ پنجابی غزل، نظم، گیت تے تحقیق وتنقید دے وڈے لکھاریاں وچوں اک نیں۔ پراوناں دی پہچان جدید پنجابی نظم بن گئی اے۔ ۸۲ توں ودھ کتاباں دے لکھاری نیں۔ اوناں دے پہلے پنجابی شعری مجموعے ”گلاں کر دے ہنجو“ بارے ملوک ہوراں نے ”لہجے دی خشبوئی“ دے سرناویں شعر لکھے فیر ڈاکٹر نوید شہزاد دے گیتاں دے مجموعے ”چھنکار“ بارے "گیتاں راہیں سدے" دے سرناویں شعر لکھے۔

لگے ہوون جے بلھیں تالے تاں پھر گلاں کر دے ہنجو

ویکھ سماج دے پٹھے چالے ہو کے ہاواں بھر دے ہنجو(41)

"سدو راگ دے مارے' دے سرناویں نال نذر بھٹی نال محبت دا اظہار کیتا اے۔ ملوک ہوراں نے نذربھٹی نوں پیار، محبت عشق دا تے لوکاں دا خیال رکھن والا شاعر منیا اے۔

پیار نگر دے واسیاں سرتوں دور بلاواں کارن

لکھے تویت محبت جہیڑا شوہ دریاوچ اتارے(42)

یوسف علی یوسف ہوراں نوں ”مرد میدان دا سوہنا“ دے سرناویں نال مخاطب کیتا اے۔ آکھدے نیں کہ یوسف علی یوسف پیار دا جذبہ رکھدے نیں اوہناں دیاں الفت بھریاں گلاں خشبو طرحاں وکھالی دیندیاں نیں۔

یاراں دا اک یار پیار ا اُچا پینگھ ہلارا

ر ہندا اے دریا دی جوہے بن کے پیار کنارا(43)

ملوک ہوراں دیاں ایناں نظماں بارے کلیم شہزاد لکھدے نیں:”مہک اڈاری حرفاں دی“ عمروں بزرگ تے شاعری دے پکھوں بھر پور جوان شعراں دے خالق علی محمد ملوک ہوراں دیاں اوہناں نظماں تے نگھ نذرانیاں دا شعری روپ اے جہیڑا اوناں لکھاری سجناں، بیلیاں متراں تے حیاتی دیاں موج بہاراں مانن والے موجودہ دور دے شاعراں تے ادیباں دے حوالے نال الیکیا اے۔ ایہناں حرفاں وچ وچھڑ گئے لوکاں دیاں نہ بھلن والیاں یاداں دی خوشبو وی اے، جیندے جاگدے لعلاں دے ونجاریاں نال پیار بھریاں گلاں دی مہک وی لپٹاں پئی ونڈدی اے تے کتے سولھ ملوک سوچاں سجرے پھلاں وانگوں اپنی دکھ وکھاؤندیاں جاپدیاں نیں۔ انج ایہ شعری پراگا پنجابی ادب وچ اپنی اک نویکلی اہمیت رکھدا 44))

حوالے

1۔ انیزہ امانت علی۔ علی محمد ملوک دی پنجابی شاعری مقالہ برائے ایم۔اے پنجابی جامعہ پنجاب(2012ء۔2010ء)ص6

(2) نوید شہزاد،ڈاکٹر ”گل بات“ اورئنیٹل کالج جامعہ پنجاب لاہور2017۔03۔01

(3)علی محمد ملوک۔مہک اڑاری حرفاں دی، لالہ اکیڈمی بورے والا جون 1996ء ص21

(4)ایضاًص22

(5)انیزہ امانت علی۔ علی محمد ملوک دی پنجابی شاعری مقالہ برائے ایم۔ اے پنجابی جامعہ پنجاب (2012ء۔2010)ص13

(6)ایضاًص 13

(7)علی محمد ملوک۔ مہک اڑاری حرفاں دی“۔ لالہ اکیدمی بورے والاجون 1996ء ص 27