قُلی، ریلوے دی بے زبان مخلوق

قُلی، ریلوے دی بے زبان مخلوق

شیخ محمد انور

1820 وچ برطانیا وچ ٹرین دا نظام شروع ہویا تے اوس ویلے سرجان گلیڈ نامی انگریز نے مسافراں دا سامان چکن والے نظام نوں متعارف کرایا تے اوہدا ناں پورٹر رکھیا تے پورٹر اک مخصوص لباس پایا ہوندا اے اوہدا کم مسافر دا سامان اوہدی سیٹ تیکر اپڑانا ہوندا سی۔ 1833 وچ انڈیا وچ ٹرین دا جدوں آغاز ہویا تے پورٹر دا ناں تبدیل کرکے قُلی رکھ دتا گیا تے انج ای پاکستان وچ پہلی ٹرین 1861 وچ کراچی تے کوٹری وچ چلائی گئی تے پاکستان وچ وی اوہناں نوں قلیاں دے ناں توں ای پکاریا گیا۔ شروع وچ قلیاں دیاں تنخاواں نکیاں نکیاں کمپنیاں کردیاں سن۔ تے کجھ عرصا اوہناں دی تنخاہ اوس علاقے دے اہل ثروت وی ادا کردے رہے۔ جدوں مسافر سٹیشن اتے آوندا اے تے سب توں پہلے اوہدی ملاقات قلی نال ہوندی اے۔ ایسے پاروں قُلی نوں ریلوے دی پچھان وی آکھیا جاندا اے۔ بعد وچ ہولی ہولی اوہناں نوں سٹیشن ماسٹر صاحباں ہیٹھ کردتا گیا۔ قُلی دا کم ریلوے لئی لازم و ملزوم سگوں ناگزیر اے پر وطن عزیز وچ قُلی دا حال بھیڑا اے۔ قُلی اوہ مخلوق اے جو ریولے دے مسافران دا بھار اپنے سر تے موڈھیاں اتے چکدی اے۔ ریولے سٹیشن اتے ٹرین دی آمد تے چھُک چھُک تے وسل دے نال ای پلیٹ فارم اتے ہر پاسے زندگی دوڑن لگدی اے جویں مردا وجود وچ کسے جان پا دتی ہووے۔ مسافراں نوں رش وچ اک پلیٹ فارم توں دوجے پلیٹ فارم اتے سامان نوں منتقل کردے قُلی دا وجود ٹرین دے نال نال ٹردا اے۔ خون پسینے دی کمائی گئی رقم دا 40% حصا ایہ غریب قلی اپنے ٹھیکیدراں نوں ادا کردے نیں۔ دوجے پاسے کجھ قلی ٹھیکیدار دے کار خاص ہوندے نیں جو بغیر نمبر مسافراں دا سامان چک کے لے جاندے نیں تے نمبر والے قلی بے بسی دی تصویر بفے ویکھدے را جاندے نیں۔ ریل دا پہہا چلدا اے تے اوہناں قلیان دی روزی روٹی چلدی اے۔ تے جے کسے کارن ریل دا پہیا جام ہوجاندا اے تے اوہناں دی روزی روٹی وی جام ہوجاندی اے۔ حالے تیکر پرانے نظام تحت قلی نوں 40کلو بھار چکن دی اجرت صرف 30رُپئے ملدی اے جو مہنگائی دے ایس دور وچ آٹے وچ لون برابر اے۔ قلی دا کم کھوتے توں وی زیادا سخت تے اوکھا اے کیوں جے جدوں قلی سامان چکدا اے تے سامان دا سارا وزن اوہدے سر، موڈھیاں تے ریڑھ دی ہڈی اتے ہوندا اے۔ تے ایہدے پاروں اکثر قلیاں نوں دھون دے درد تے مہریاں دے کھسکن دی تکلیف دا ساہمنا کرنا پیندا اے۔ ناکافی غذا تے بھاری بوجھ سر اتے چکنا مرے نوں مارے شاہ مدار دے برابر اے۔ جے ایس حالت وچ قلی بیمار ہو جان تے اوہناں دی زندگی دا نظام بند ہوجاندا اے۔ ریلوے پلیٹ فارم اتے قلی ہر ویلے مسافراں دے منتظر ہوندے نیں کرونا وبا تے لاک ڈاون پاروں دیہاڑی دار طبقا کویں قلیاں دا وی کوئی پرسان حال نہیں سی کیوں کہ ٹریناں تے ٹرانسپورٹ بند ہوجان پاروں ایہ لوک اپنے گھراں وچ نہیں جاسکدے سن۔ لاک ڈاون دے شروع ہوندے ای سپ توں پہلے ریلوے اجتماعی سودا کار یونین دے صدر حافظ سلمان بٹ دی اپیل اُتے لاہور سٹیشن تے فیر پشاور ریلوے سٹیشن اتے قلیاں وچ راشن ونڈیا۔ انج ملک بھر دے سارے سٹیشناں اتے قلیاں نوں راشن ونڈیا گیا۔ ریلوے سٹیشن اتے اک قُلی نال ملاقات ہوئی تے آکھن لگا کہ میرے وجود وچوں طاقت ختم ہوچکی اے، مجبوری کم کروا رہی اے۔ ساڈا اکو نعرا ہوندا اے کہ صاحب قُلی چاہیدا اے، میں ایہ سارا سامان کلا ای چک لواں گا۔ ایہ الفاظ ملک بھر دے وڈے سٹیشناں اتے اکثر سنن نوں ملدے نیں جدوں ریلوے قلی میرے نال گل کررہیا سی تے اک دم وسل دی اواز آئی تے اوہ بے چارا دیوانا وار نس گیا۔ پلیٹ فارم اتے ہر پاسے سوہیاں قمیضاں وچ قلیاں دیاں دوڑاں شروع ہوگئیاں۔ اوہناں دی ایس بے بسی دی کیفیت ویکھ کے میں خوفزدا ہوگیا کہ بھکھ انسان نوں کویں کویں دے ناچ نچا ندی اے۔ حکومتاں آوندیاں تے ٹر جاندیاں نی پر ایہ امر اطمینان جوگ اے کہ پاکستان ریلوے تے موجودا انتظامیا ماضی دی ریلوے انتظامیا وانگ ریلوے دے حالات نوں سدھارن اتے توجا دے رہی اے اوتھے قلیاں دی فلاح و بہبود دا وی احساس ہوگیا اے تے انتظامیا نے اوہناں دی حالت نوں سدھارن اتے توجا دے رہی اے اوتھے اوہناں قلیاں دی فلاح و بہبود دا وی احساس ہوگیا اے تے انتظامیا اوہناں دی حالت زار نوں بہتر بنان لئی سوچ رہی اے ایہدے نتیجے میں خورے قلیاں دی قسمت جان جاوے۔

میں کجھ سال پہلاں لندن دے شہر برمنگھم گیا تے اپنے کزن نال اک گھر جان دا اتفاق ہویا اوہناں بہت چنگی مہمان نوازی کیتی۔ گل بات دوران اوہناں پچھیا کہ تسیں کم کیہ کردے او؟ میں دسیا کہ ریلوے وچ ملازم آں آکھن لگے کدے پلیٹ فاہم اتے قلیاں نوں ویکھیا جے؟ ایہ جملا بولدے ای اوہناں دیاں اکھیاں وچ پانی بھر آیا۔ اوہ اپنے کمرے وچ گئے تے اک بہت وڈی قُلی دے لباس وچ فوٹو لے کے آئے۔ جدوں میں فوٹو ویکھ کے اوہناں دے پیو دا ناں دسیا تے اوہ دھاڑاں مار کے رون لگ پئے تے آکھن لگے کہ اج ہر انسان حقیقت نوں لکاندا اے، پر میں دساں کہ میں اک قُلی دا پتر ہاں۔ اسیں 4 بھرا ہاں تے لندن وچ پرنسپل پوسٹاں اتے کم کرنے ہاں۔ ساڈے گھر وچ اتوار دے دن چاول پکدے ہوندے سن کیوں کہ اوس دیہاڑے اسیں چارے بھرا پیو نال اسٹیشن اتے جا کے سامان چکدے ساں تاں جے زیادا مزدوری اکٹھی ہو جاوے۔ ساڈے اکثیر قُلی پڑھے لکھے نیں تے ایہ کہانی سنان دا مقصد ایہ اے کہ ضروری نہیں کہ قلی دا پتر ان پڑھ رہے جے اوہ محنت کرے گاتے اوہ وی وڈے عہدے اتے تعینات ہوسکدا اے۔

سالہا سال توں رائج ٹھیکیداری نظام دی چکی وچ بے چارا قلی بھیڑی طرح پسیا جارہیا اے۔ ریلوے ملازماں دی تے اجتماعی سودا کار پریم یونین موجود اے جو گاہے بگاہے اپنے ملازماں دے حقوق دا تحفظ کردی اے تے اوہناں نال ہون والیاں ناانصافیاں تے زیادتیاں خلاف احتجاج کردی اے۔ پر بدقسمتی نال قلیاں دی اپنی کوئی نتظیم نہیں جو اوہناں دے حالات زندگی نوں تبدیل کران ول توجا کرائے۔ ایہدے نتیجے قلیاں دے حالات نسل در نسل بد توں بد تر ہوندے چلے گئے تے کسے دے کن اتے جوں تیکر نہ رینگی، کسے نوں توفیق نہ ہوئی کہ قلیاں دی حالت زار اتے ترس کھاوے۔ ساڈا اللہ ای حافظ اے۔ قُلی اوہ مخلوق اے جو سویرے 4 وجے توں لے کے رات 12وجے تیکر پلیٹ فارم اتے موجود ہوندے نیں اوہناں دا سونا، جاگنا، اُٹھنا تے بیٹھنا پلیٹ فارم اتے ای ہوندا اے کیوں کہ اوہ دُراڈے پنڈاں توں آکے مزداری کردے نیں تے اینی گھٹ مزدوری نال شہر وچ گھر نہیں لے سکدے۔ دو ویلے دی روٹی کھا کے گزارا کردے نیں ان پڑھ ہون دے باوجود سلیقا بند ہوندے نیں تے اپنی واری دے انتظار وچ لایناں وچ کھلوتے رہندے نیں۔ حیران کُن گل ایہ سی کہ سٹیشن اتے ایس او پی پاروں ہر قلی نے ماسک پایا ہویا سی تے سماجی فاصلے دے حساب نال کھلوتے سن۔ یوسف نامی قلی دا آکھنا سی کہ پہلے پیسا گھٹ ملدا سی شیواں وی سستیاں سن، اٹھ آنے فی پھیرا ہوندا سی تے روز 20رُپئے کما لیا کردے ساں اج کل مہنگائی بہت زیادا اے گھٹو گھٹ قلی اک ویلے دی روٹی 30رُپئے وچ کھاندا اے ایس لئی اسیں صرف دو ویلے دی روٹی کھانے ہاں جد کہ ساڈی روزانا دی بچت 2توں 300 رُپئے ہوندی اے۔ بچیاں دا وی ڈھڈ پالنا ہوندا اے۔ اسیں اپني بچیاں توں دور ایسے پاروں رہندے ہاں کہ ایس کجھ پیسے اکٹھے کر کے اپنے پنڈاں وچ گھل سکیئے۔ ساڈے حکمراناں نوں وی ساڈے بارے سوچنا چاہیدا اے اسیں وی ایسے ملک دے شہری ہاں اسیں ووٹ وی دیندے ہاں پر سانوں پچھن والا کوئی نہیں اے۔ ساڈی وزیراعظم صاحب عمران خان توں اپیل اے کہ سانوں وی قومی دھارے وچ شامل کیتاجاوے سانوں وی سرکاری ملازماں وانگ مراعات دتیاں جان تاں جے اسیں وی اپنے دل دے ارمان پورے کرسکیئے۔ سانوں وی چھٹی ملے اسیں وی بچے سکولاں وچ پڑھانا چاہندے ہاں، جدوں بال آکھدے نیں کہ سانوں سکول داخل کراو تے اسیںاوہناں ساہمنے بے وسے سر جھکا کے کھلو جاندے ہاں تے ودھ توں ودھ اسیں اوہناں نوں اپنے پنڈ دی مسیت وچ پڑھن پا دیندے ہاں۔ مہنگائی اج ہر انسان پریشان اے تے اکثر مسافر ہن اپنا سامان آپ چکن نوں ترجیح دیندے نیں تاں جے 30رُپئے بچ جان۔ ہن جے اوہ اپنا سامان آپ چک لین گے تے ساڈی روزی روٹی دا کیہ بنے گا؟ رب دا واسطا اے قُلی دے حالات اتے رحم کرو تے اوہناں نوں اوہناں دے جایز حقوق ادا کرو۔