سیاہی ڈُبدے سورج دی

سیاہی ڈُبدے سورج دی

رضوان حیدرؔ بخاری

روز وانگ اج وی اوہ اپنے لائبریری روم وچ صوفے اُتے بیٹھا کمرے دی کھڑکی توں باہر جھانک رہیا سی۔ خالی سڑک، نہ کوئی چہل پہل، سُنجے ہوئے کھیڈ دے میدان، گلی دی نکڑ توں موٹر سائیکل کاراں دے مڑدے ہوئیاں نہ ہارن دی اَواز تے نہ ای کسے پھیری والے دی چلدے سپیکر دا رَولا۔ کھڑکی کولوں لنگھدے ہویاں نہ حوا دی دِھی دا کھڑدا ہاسا تے نہ ای آدم دے پتر دا کوئی قہقا، ایتھے تیک کہ کوئی آوارا کُتا وی نہیں سی نظر آوندا کہ شاید جہدے ہوون پاروں ای آل دوال جیون دا کوئی ثبوت لبھدا۔

اوس ویلے اوہنوں رونالڈ سٹورٹ تھامس دی اوہ نظم "غائب ہوندا ہویا پنڈ"چیتے آ گئی کہ جہدے وچ مغربی ملکاں وچ پِنڈ دیاں رونقاں فنا ہو رہیاں سن تے پب سمیت سارے گھر سنجے پئے سن۔ شاعر اپنی نظم وچ کُتے دی موت دا دکھ کردا اے جہڑا اک پاسے بیٹھا اپنے آپ نوں کھجاوندا تے گلی وچ اک تھاں توں دوجی تھاں مٹر گشتی کردا رہندا سی کہ جہدے ہوون نال ایس مُکدے ہوئے پِنڈ وچ کدے کدائیں جیون دے کوئی انومان لایا جا سکدا سی۔ ایہو جہیا ای نظارا حیدر کھڑکی توں ویکھ رہیا سی پر ایہ حالات شاعر دی نظم نالوں چوکھے تشویش ناک تے سنگین سن۔ حیدر دے کول اجکل کرن نوں کجھ وی نہیں سی، ساری دیہاڑ اوہ یاں تے سُتا رہندا سی تے یاں کئی کئی گھنٹے بہ کے گھر دیاں کندھاں نوں ویکھدا رہندا سی۔

حالات ایہو جہے کدی نہیں سن، اوہ اپنی من چاہویں زندگی گزار رہیا سی۔ اوہ سویرے اٹھ وجے دا دفتر گیا سارا دن کم کاج وچ رُجھیا رہندا سی کہ جہنوں مکاون مگروں گھر پرتن اُتے دل موہ لین والی اک شام اوہدی اُڈیک وچ ہوندی سی۔ اوہ انج ای اپنے صوفے تے بیٹھا ہوندا سی جدوں لیلی اوہدے واسطے چاہ دا کپ لے کے کمرے وچ آوندی تے اوہ دوہنے رل کے نالے شام دی چاہ دا سواد لیندے نالے ڈبدے ہوئے سورج دے ون سونے بدلاں اُتے رنگ ویکھدے سن۔ حیدر اک سرمایہ دار کمپنی وچ فنانس مینجر سی تے وِدھیا دے دناں وانگ اوہ ایتھے وی کامیاب رہیا سی۔ کجھ ای سالاں وچ اوہدی کمپنی نے اوہدی محنت تے کم کرن نال لگاو نوں ویکھدے ہویاں اوہنوں فنانس مینجر دے عہدے تے بٹھا دتا۔ اوہ چنگا کما رہیا سی تے چنگا کھا رہیا سی۔ اوہدی کمائی اوہدے خواب پورے کرن نوں بتھیری سی۔ اپنی پسند دی کار، اپنی پسند دا گھر تے ایہدے نال اوہنے تِن پلاٹ ہور لے رکھے سن کہ جہڑے لوڑ ویلے اوہنوں چنگا منافع دے دیون گے۔

سبھ کجھ ٹھیک جا رہیا سی پر فیر حالات بدلے تے حیدر دے اُتے وی زوال آ گیا۔ ایہ پنج ورھیاں پہلاں دی گل اے جدوں دنیا نوں اک خطرناک بیماری نے گھیر لیا سی۔ گوانڈھی ملک وچ ایس بیماری نے جتھے موت دا فرشتا بن کے کئی لوکاں دی جان لے لئی سی اوتھے ملک دی معشیت نوں تباہ کرن وچ وی کوئی کسر نہ چھڈی۔ ایہ وبا ہولی ہولی حیدر دے ملک ول ودھن لگی۔ پہلاں تاں کیتی گئی بے احتیاطی نے عوام تے حکومت نوں چوکھا دھچکا دتا پر جدوں حالات قابو وچ نہ رہے تاں حکومت نے اگلی رنڑنیتی بدلدے ہویاں پورے ملک وچ لاک ڈاون تے کرفیو نافذ کر دتا کیوں جے روز دیہاڑے مرن والیاں دی شرح ودھ رہی سی تے ایہدا کسے وی طرحاں دا علاج اجہے تیک نہیں سی کڈھیا گیا۔ ایہ اجہی بیماری سی جہڑی ساہ راہیں پھیلدی سی تے متاثرہ بندہ کجھ ای دناں وچ ساہ لین توں وی اوکھا ہو جاندا سی جہدے کارن اوہ ہولے ہولے موت دے مونہ وچ ٹر جاندا۔

کرفیو دے دناں وچ لوکاں نے ایس بیماری نوں چِنتا دا وشیش نہ سمجھیا تے بے احتیاطی دے نال نال عالمی تنظیماں تے حکومت ولوں بنائی گئی حفاظتی پالیسی دی خلاف ورزی کردے رہے۔ نتیجے دے طور تے عوام نوں ڈاڈھے ہتھوں لیا گیا۔ ایس دوران شہر دے سارے آون تے جاون والے راہ بند کر دِتے گئے تے لوکاں نوں گھراں وچ قید ہو کے رہنا پیا۔ پہلاں بنائی گئی پالیسی نوں کھیڈ مخول سمجھدے ہویاں لوکاں نے اپنے کاروبار تے آوا جاوی جاری رکھی جس کارن ایس بیماری دی زد وچ آون والیاں دی تعداد ودھن لگی تے حکومت لئی ایہ اک وڈا روگ بن گیا کیوں جے ملک وچ نہ تے میڈیکل دا شعبا ایہناں کامیاب سی تے نہ ای ایہنے وسائل کہ جہدے نال ایس بیماری دا مقابلا کیتا جاوے۔ ہن عالم ایہ سی کہ باقی لوکاں وانگ حیدر نوں وی گھر دے اندر قید ہونا پیا۔ کیوں جے کمپنی دے بوہے پوری طرحاں بند سن، نہ تے کمپنی کھل سکدی سی تے نہ ای کرمچاری کماں کاراں نوں جا سکدے سی۔

دیہاڑ لنگھے، ہفتے بیتے تے مہینے تاں انج ہوا ہوئے جویں بھکھے دی جیبوں پیسے۔ مارکیٹاں پوری طرحاں سیل، سبزی تے پھل منڈی پوری طرحاں خالی، سارے کھاون پیون دے ہوٹل، وِدھیا دے ادارے، سرکاری تے پرائیویٹ ایڈمنسٹریشن دے سبھناں دفتر بند جیویں موت نے نگل لیا ہووے ہر شے نوں۔ نہ انّ، نہ لوڑ ویلے کسے شے دی اپلبدھ تا تے نہ جیون دی کوئی ہلچل۔ تے ہلچل ہووے وی کویں، ہن باہر رہ ای کیہ گیا سی جہدے لئی لوکی باہر نکلدے۔ انّ اگاون نوں کسان نہیں، بیج نہیں، بیوپاری نہیں۔ جو کجھ پیا سی اوہ ذخیرہ اندوزاں نے زمین وچ دب لیا سی تاں جے جدوں عوام آکال نال مرن لگے گی تے ہر شے منہ منگے پیسیاں ویچاں گے۔ ”کیہو جہے کوڑھے ذہن دے مالک نیں ایہ لوک، خدا دا قہر پووے ایہناں نوں کوئی ڈر خوف نہیں۔ رب خورے کیوں اج دے ایہناں فرعوناں نوں غرق نہیں کردا۔“، حیدر اکثر ایہ گلاں سوچدا ہوندا سی۔

اوہنوں اپنے استاد دی اوہ گل چیتے آوندی سی کہ جدوں اوہ نکا جہیا سی تے اوہدا استاد اسلامی اتہاس دی مثال دے کے آہندا سی، "پُتر جدوں مسلمان مکے والیاں دے ظلماں ہتھیں تنگ آ کے مدینے گئے تے مدینے والیاں نے اتہاس وچ ایثار دی سبھناں ودھیا مثال قائم کیتی سی۔ پر ایہ اج دے مسلمان کیہو جہے نیں جیہڑے لوکاں دے حق کھا رہے نیں، اوہناں دی مجبوریاں دا فائدہ چک رہے نیں، رب کیوں اج ایہو جہے مدینے دی راہ نہیں وکھاوندا تے ایہناں ظالماں دے ظلم توں بچاوندا۔" حیدر نے مُڑ کے سوچیا۔ اوہنوں رمضان دا اوہ ویلا نہیں بھلدا جدوں نکے ہوندیاں اوہ اپنی سورگ واسی ماں نال بازار گیا سی تے دُکاندار دے مونہوں ریٹ سن کے اوہدی ماں نے آکھیا سی، "رب دی پھٹکار پووے، رحمتاں دے ایس مہینے وچ ایہ کیہ کم پھڑیا اے تسیں، جہڑی شے اوس سوہنے رب دے مہینے وچ عام بندے واسطے سستی ہونی چاہیدی سی اوہ سونے دے بھاء وِک رہی اے"

"اماں وڈئیے اسیں کیہڑا اپنی خشی نال ایہ ریٹ ودھاندے آں، جیہڑے بھاء سانوں منڈی وچوں سامان لبھدا اے اسیں تے اوسے ریٹ تے سامان ویچنے آں۔" دُکاندار نے پرت کے جواب دتا۔

حیدر نے ایم بی اے کیتا سی تے اوہ اکثر ایس گل دا دکھ کردا سی کہ اوہدے ملک وچ سالانا بجٹ دی برابر ونڈ نہ ہوون پاروں ایتھے سائنسی ترقی گھٹ ہوون دے نال نال غربت ننگا نچدی سی۔ ہر سال بجٹ آوندا تے وِدھیا دے حِصے بجٹ انج ہوندا جیویں اُٹھ دے منہ وچ زیرا، نہ تے وِدھیا دا معیار ودھدا تے نہ ای اوتھے کوئی سائنسی ترقی ہوندی۔ اوہ میٹرک دے دِناں وچ ماسٹر سلیم نال جو کہ اوہدے پئیو دے چنگے مِتر سن، اک پروفیسر نوں ملیا جہنے دسیا کہ اوہنے آسٹروفزکس وچ پوسٹ گریجویشن دی ڈگری لئی اے۔ اوہ اوس ویلے صدمے وچ ٹر گیا کہ آسٹروفزکس دا بنداتے ایتھے بالاں نوں پڑھا رہیا اے جد کے ایہنوں تے کِسے خلائی سٹیشن وچ کم کرنا چاہیدا سی جتھے ایہدی اصل لوڑ اے۔ اج اوسے سائنسی ترقی وچ گھاٹے کارن لوکی بےموت مر رہے سن۔ جے ساڈے کول سائنس نوں پڑھاون تے اگانہ ودھاون بارے دھیان کیتا جاندا تے اج ایہدا کوئی نہ کوئی علاج لبھ لیا جاندا تے لوکاں نوں طب دیاں سبھ سہولتاں ملدیاں۔

وِدیا دے نال نال ہسپتالاں وچ وی کجھ ایہو جہیا ای حال سی، پہلاں تاں اوتھے علاج دا سامان ای نہیں سی لبھدا، تے جے رب رب کر کے اوتھے نویکلی مشینری آئی ای سی تے ڈاکٹراں دے نخرے مان نہیں سن ہوندے۔ حیدر نوں چیتے سی اوہ ویلا جدوں ایکسیڈنٹ ہوون پاروں حارث نوں دماغ دا روگ بن گیا سی۔ حارث تے حیدر دوویں کولیگز سن، اک دن دوویں دفتر بیٹھے سن جدوں حارث کرسی توں کھلوتا فرش تے جا پیا۔ حیدر اوہنوں ہسپتال لے گیا جتھے ڈاکٹر کولوں پہلاں تے ٹائم بڑا اوکھا لبھا جے اوہنے معائنا کیتا ای سی تے نال ای آکھ دتا،"حارث صاحب تسیں سیانے بندے او تے ذمہ وار وی، تسیں انج کرو کہ اپنا مکمل علاج کراو تے میں تہانوں مشورا دواں گا کہ تسی مینوں میرے کلینک تے آ کے ملو، ایہ میرا کارڈ اے ایہدے اُتے پتہ چھپیا اے“، ”پر ڈاکٹر صاحب۔۔۔'حارث بولن لگا تے حیدر نے اوہدی بانہ پھڑ کے ڈک لیا، ”ڈاکٹر صاحب ساڈا کہناں کُو خرچا آ جاوے گا ایہدے تے؟“ حیدر نے پُچھیا۔ ”ویکھو جی تہاڈا مسئلابہت وگڑیا اے ایس لئی تہاڈی MRI تے سٹی سکین دی رپورٹاں ویکھ کے ای تہانوں علاج دی رقم دساں گا۔" ”ٹھیک اے اسیں اج شامی تہانوں کلینک تے ملاں گے، تہاڈا دھن واد ڈاکٹر صاحب“، حیدر نے ڈاکٹر دی گل مکدے نال آکھیا تے حارث نوں لے کے باہر آ گیا۔

سرکاری ڈاکٹر اپنی کمائی دا کر کے رات نوں پرائیویٹ ہسپتالاں وچ جا بہندے تے اوتھوں نوٹاں نال جیباں بھر کے باہر نکلدے سن۔ حال تاں پہلاں ای ماڑے سن ہسپتالاں دے اتوں ایس بیماری کارن ہسپتالاں وچ ہن ڈاکٹراں کول پرائیویٹ ہسپتالاں توں آون والی کمائی اُکا ای بند ہو گئی سی۔ اوہ اپنی نوکری جوگے ای رہ گئے سن۔ اپنے آپ نوں حفاظتی چوغے وچ ولھیٹ کے رکھدے۔ تے جے کوئی مریض غلطی نال آ جاندا تے اوہنوں بغیر ہتھ لایاں ہسپتال وچ بھرتی کر کے بنھ لیا جاندا تاں جے اوہ نس نہ جاوے۔ ایہ مریض نہیں سگوں ایکسپیریمنٹل باڈیز (Experimental Bodies) سن جہناں تے ڈاکٹر وکھو وکھ تجربے کردے، ایہ گل سوچے بغیر کہ کدھرے ایہ بندا اوہناں دے تجربے دوران دتی گئی دوائی کسے مریض دی جان تاں نہ لے لوے۔ پر ایہناں کون سوچے، اوہ تے ایہو سوچ رہے سن کہ جہنے انج وی مر جانا اے اوہنوں بچا کے اسیں کیہ لینا اے۔

اوہناں نے مریضاں نوں کوڑھ دا روگی مِتھ کے ویلنٹیلیٹراں تے انج سُٹ دتا سی جیویں کوئی پلید سُور ہووے جہناں نوں تڑفدے ہویاں مرن لئی اوتھے چھڈ دتا گیا اے تاں جے اوہناں دی کہانی ای مک جاوے۔ ایس دوران ڈاکٹروں نوں حکومت ولوں دوگنی تنخاہواں دتیاں گیاں، پولیس ولوں سلامیاں دتیاں گیاں پر ایس پروٹوکول دا مُل ایہ ملیا کہ پنج سالاں توں ودھ لنگ گئے تے منّے پرمنّے ڈاکٹراں تے میڈیکل سپیشلسٹاں ولوں ایس بیماری دی کوئی ویکسینشن نہیں بنائی گئی۔

ملک دی ابادی ایہناں سالاں وچ اٹھارھاں کروڑ توں گھٹ کے بس اٹھ کروڑ رہ گئی۔ مرن والیاں دی ایہ سنکھیا قیامت دے منظر توں گھٹ نہیں سی۔ جہڑے لوک مردے سن اوہناں نوں مومی لفافیاں وچ ولیٹ کے اک وڈے جہے کھڈّے وچ سٹ دتا جاندا سی۔ ایہ منظر ویکھن مگروں لوکائی وچ عجیب جہیا ڈر پھیل گیا سی۔ اوہ ہن ایس ساہ دی بیماری توں اڈ نفسیاتی مریض بندے جا رہے سن۔ اپنے آپ نوں آئسولیٹ کرن وچ اینے چِنتک سن کہ اپنے پالتوں جنوراں نوں وی کول نہیں سی آون دیندے تے اوہناں نوں وڈ کے باہر سُٹ رہے سن کیوں جے ڈاکٹراں انوسار ایہ بیماری جنوراں وچ وی انج ای پھیلدی اے جویں کہ انساناں وچ۔ عید، شب برات، ایسٹر، کرسمس، بسنت، بیساکھی، نوراتری، دیوالی سارے تہوار بے رنگ بے نور ہو گئے سن۔ عجیب جہیا ڈر سی لوکاں وچ۔ انسان انسان توں تریہ ہویا سی۔ پیو پُتر توں ہتھ ملاوندیاں ڈردا، بُڈی اپنے خاوند دے نیڑے ہوون لگیاں ڈردی، ماں پیو اپنے بچیاں نوں گلے لاون توں خوف کھاوندے۔ میل ملاپ توں ڈرے لوک ہن اپنے جوان دھی پتراں دے ویاہ کرن توں خوف کھاوندے سن۔

اچانک ای اک ناں اوہدے ذہن وچ آیا جہنے اوہدا سارا دھیان اپنے ول کِھچ لیا، ”لیلیٰ!“، کہنے ای مہینے لنگھ گئے سن کہ اوہ لیلیٰ دے نیڑے وی نہیں سی گیا۔ کہنی ای واری اوہدے اندر لیلیٰ لئی اٹھن والے رومانوی جذبے ڈر تے خوف نال ٹھنڈے پے گئے۔ اوہ جدوں وی لیلیٰ نوں اوہدے جوبن وچ ویکھ کے اوہدے نیڑے جاون دا سوچدا تے اپنے قدماں نوں ایہ سوچ کے ڈک لیندا کہ اوہ دوہنے ایس بُھکھ کارن اینے جوگے نہیں نیں کہ اک دوجے دے نیڑے آ جاون، جسم اندر قوتِ مدافعت بلکل مُک گئی سی جہدے کارن اوہناں دا اک دوجے دے نیڑے آونا دوہناں لئی نقصان دی وجھا بن سکدا سی۔ اوہ اپنی شریکِ حیات نوں ویکھ کے سوچدا سی کہ کیہ ساڈی محبت دا ایہو انت اے؟ کیہ اسیں اک دوجے توں انج ای اڈ رہ کے مر جاواں گے؟ لیلی حیدر دے جیون وچ آون والی پہلی تے اخیرلی کڑی سی۔ اوہ دوویں اک دوجے دے دور دے رشتے دار سن تے اکو شہر وچ رہائش ہوون دے نال نال کلاس فیلو وی سن۔ اوہناں دوواں وچ اک دوجے لئی بے انت احساس تے محبت سی۔ پڑھائی مکمل کرن مگروں جدوں حیدر نوں نوکری لبھی تے لیلیٰ دے گھر والیاں نے حیدر دی سورگ واسی ماں نال گل کیتی تے انج دوہناں گھراں دے وڈکیاں دی مرضی نال لیلیٰ دا ہتھ حیدر دے ہتھ وچ پھڑا دتا گیا۔

لیلیٰ وچ چنگی کُڑیاں والے سارے ای وسیب سن۔ حیدر دے ویاہ دے کجھ ای مہینیاں مگروں حیدر دی ماں کینسر کارن دُنیا توں ٹر گئی۔ حیدر دی ماں دے سورگ واس ہوون مگروں لیلیٰ نے اپنے سوہرے گھر نوں انج سانبھیا جیویں اوہ اوہدا اپنا گھر ہووے۔ حیدر تے لیلیٰ دا جیون سوہنا لنگھ رہیا سی کہ اوہناں دے وہیا دے دو سال مگروں ایہ بیماری جم پئی تے اوہ دوویں اک دوجے دے کول ہو کے وی انج سن جیویں اکو چھت تھلے دو اجنبی۔ اوہ اک دوجے دے سامنے بہ کے اک دوجے نوں ویکھ کے سوائے ٹھنڈی آہ بھرن دے ہور کجھ نہیں سن کر سکدے۔ جسمانی لحاظ نال تے نہیں پر نفسیاتی لحاظ نال اوہ دوویں انج قید سن کہ اک دوجے نوں چھونا تے دور نیڑے آون دا وی نہ سوچدے۔

”ہیری کیہ سانوں ہمیش انج ای اک دوجے توں وکھ ہو کے رہنا پوے گا؟ کیہ اسیں کدی وی اک دوجے نوں نہیں مل سکاں گے؟“ لیلی اکثر حیدر کولوں سوال کردی ہوندی سی۔ ہیری اوہدا نِک نیم سی تے لیلیٰ بچپن توں حیدر نوں ایس ناں توں ای سداوندی سی۔ حیدر اوہدی گل سن کے سوائے چُپ رہن توں ہور کجھ وی نہیں کر سکدا سی۔ اوہ لیلیٰ نوں کیویں سمجھاوندا کہ اوہ لیلیٰ نوں جیوندا ویکھنا چاہندا اے۔ جے رب نہ کرے ایس بیماری دا اوہ آپ روگی ہویا تے کدھرے لیلیٰ وی اوہدے کارن ایس بیماری دی روگن نہ ہو جاوے! جے اوہناں دے نیڑے آون پاروں ایس دنیا وچ آون والا نویکلا پروہنا ایس بیماری کارن بے قصور موت مر گیا تے اوہدا غم دوویں میاں بیوی نوں جیوندی جی مار جاوے گی! حیدر دے گھر اجہے تیک اولاد نہیں سی ہوئی پر رب دے کماں دا کیہ پتا لگدا اے کہ کہڑے ویلے کیہ ہو جاوے تے اوہ کویں مہربان ہو جاوے۔

حیدر ہمیش ای لیلیٰ دی ایہ گل سن کے اپنا دھیان دوجے پاسے لا لیندا تے لائبریری روم وچ ٹر جاندا جتھے کھڑکی توں باہر سڑک دے اوس پار دا نظارا ویکھ کے لیلیٰ دے سوالاں نوں کئی کئی گھنٹے بہ کے سوچدا رہندا سی۔ اوہ اج وی اوتھے بیٹھیاں اپنے پرانے دناں نوں یاد کر رہیا سی جدوں انج ای صوفے تے بیٹھیاں شام ویلے لیلیٰ اوہدے لئی چاہ لے کے آوندی سی تے صوفے دے اک پاسے بہ کے حیدر دے گل وچ بانہواں پا لیندی سی۔ اوہ دویں ایتھوں لنگھن والی کُڑیاں دا نِمّا جہے ہاسے نال اوہناں دیاں شوبازیاں سُنّدے جدوں اوہ بیڈمینٹن کورٹ توں واپس پرتدیاں سن۔ فٹبال گراونڈ توں پرتدے ہوئے مُنڈیاں دے میچ جِتن تے فاتحانا قہقے جد کے ہار جاون تے اک دوجے نوں الزام دیندیاں سُنّدے سن۔ دور گراونڈ دے کول گلی دے کجھ آواراکُتے موسم دا آنند لیندیاں اک دوجے دے نال مستیاں کردے وکھالی دیندے تے انج ہولی ہولی سورج بدلاں اُتے کئی رنگ کھلاردا لہندے نوں لُک جاندا سی۔ ہر وار وانگوں اج وی سورج ہولی ہولی غروب ہویا پر نہ اج لیلیٰ دیاں بانہواں سن، نہ اوہ ہاسے تے نہ قہقے تے نہ گلی دے کُتیاں دی اوہ مستیاں، چار چفیرے گوڑھ انھیری سیاہی سی، بلکل لیلیٰ دی اکھاں وچ وکھالی دیون والی مایوسی وانگ، گوڑھ انھیری!

*****