سوہنے نبی  ﷺدی سوہنی حیاتی

ہر انسان اپنی اپنی من پسند ہستی رکھدا اے ایہ ہستی کوئی وی ہو سکدی اے کوئی سیاستدان،شاعر،حکمران،فلمی ہیر و یاں کوئی فلسفی وغیرہ۔ پر میری من پسند ہستی کوئی اجہی نہیں اے اوہ ہستی اجہی ہستی اے جوپوری دُنیا وچ اپنی اک وکھری پچھان رکھدی اے تے ساری دُنیا واسطے رحمت اللعالمین وی اے۔ایہ ہستی ساڈے پیارے رسول حضرت محمد ﷺ نیں۔ جو ربیع الاول دے مہینے دی ۹ تاریخ تے کئی سیرت لکھن والیاں نے بارھاں ربیع الاول لکھیا اے آپ ؐ پیر والے دن پیدا ہوئے،ایہ 20 اپریل 571ء دی گل اے جدوں حضرت آمنہ دے گھر اجہے بال دا جنم ہویا، جس نے ساری دُنیا وچ اپنا چانن ونڈیا۔آپ دے والد دا ناں عبداللہ سی جو بنو ہاشم دے قبیلے نال تعلق رکھدے سن۔ آپ جس ورھے پیدا ہوئے اوس ورھے نوں عام الفیل وی آکھیا جاندا اے۔فِیل عربی وچ ہاتھی نوں کہندے نیں،ابرہہ صباح حبشی سی جو خانہ کعبہ نوں ڈھاون واسطے آیا سی جہدے اُپر رب دے حکم نال نِکے نِکے پنچھیاں نے کنکر سُٹے تے ایس دا ناں نشان مٹا دتا گیا۔آپ دی تاریخ پیدائش ایس واقعے توں کوئی پنجاہ کُو دِن مگروں ہوئی۔ آپ ؐ دی ماں جی حضرت آمنہ ہوراں نے آپؐ دا ناں ”احمد“ رکھیا۔ جدوں آپ دے دادا شَیبہ (حضرت عبدالمطلب دا اصل ناں) نوں آپ دی پیدائش دا علم ہویا تاں بہت خُش ہوئے،ستویں دن عقیقہ ہویا تاں دادا جی نے آپ داناں ”محمد“ رکھیا جدوں عرب والیاں نے ویکھیا کہ ایہ ناں اینا مانوس نہیں اے تاں آپ نے کہیا ” میں چاہناں کہ میرا پوترا ساری دُنیا وچ وڈیایا جائے“آپ دی دادی دا ناں فاطمہ بنت عَمرو اے۔ جد کہ آپ دی ماں جی حضرت آمنہ دے والد دا ناں وہب بِن عبد مناف سی جو آپ د ے نانا سن، نانی دا ناں برّہ سی جو قبیلہ زہرہ توں سن۔

آپؐ دا قبیلہ بنو ہاشم اے تے وڈ وڈیریاں دا ایہ سلسلہ ہاشم بن عبد مناف توں شروع ہوندا اے ہاشمی اکھوان پچھے ایہ گل لُکی ہوئی اے کہ ایس قبیلے دے ذمے حج دے دوران حاجیاں دی مجمانی (میزبانی) واسطے پانی پیاون تے کھانا کھوان دا کم سی۔اک ورھے انج ہویا کہ قحط پین کر کے کھان پِین دے سامان دا کال پے گیا اوس ویلے عَمرو نے روٹی توڑ توڑ چُورا بنا کے سالن دے شوربے وچ پا کے حاجیاں نوں کھوائی،ہاشم دا مطلب ہوندا اے چُورا کرن والا ایس پاروں ایس قبیلے نوں ہاشمی کہیا جاون لگ گیا۔قرآن پاک وچ حضور پاک ﷺٰنوں مصطفیٰ،مجتبیٰ،صادق،امین،مبلغ،معلم،مزکیٰ،مرسل، مطاع آکھیا گیا اے۔

عرباں دی عام رِیت موجب بالاں نوں پِنڈاں تھاواں تے ایس لئی گھلیا جاندا کہ اوہ طاقتور تے مضبوط اعصاب دے نال نال ٹھیٹھ عربی زبان وی سِکھ جان۔ایس مقصد واسطے دایہ حلیمہ سعدیہ دے حوالے آپ نوں کر دتا گیا۔ حلیمہ سعدیہ ہوراں کول آپ دا آنا اوہناں واسطے برکات دا کارن بن گیا تے گھر دے حالات بدلنا شروع ہو گئے۔ عمر مبارک چھے ورھیاں دی ہون تک دایہ حلیمہ سعدیہ ہوراں نے اپنے فرض پورے کردیاں حضور پاک نوں اوہناں دی والدہ حضرت آمنہ دے حوالے کر دتا گیا۔آپ دی والدہ آپ نوں لے کے حضرت عبداللہ دی قبر دی زیارت کرن لئی جا رہیاں سن کہ واپسی اُپر ”ابواء“ دے مقام تے اپڑدیاں وفات پا گئیاں۔

چھے ورھیاں دی نِکی جہی عمر وچ والدہ دی محبت توں محروم ہوئے تے دو ورھیاں بعد پیارے دادا وی ایس جہان وچوں چلے گئے۔حضرت عبدلمطلب اپنی وفات توں پہلاں اپنے پوترے دی کفالت حضرت ابو طالب دے سپرد کر گئے۔ہُن رسول پا ک اپنے چاچے کول رہن لگے۔حضرت ابو طالب ہوراں دا پیشہ تجارت سی جو تجارت دے سلسلے وچ وکھ وکھ مُلکاں داسفر کردے رہندے سن،آپ نے اپنے چاچے دے نال ای شام دا سفر کیتا۔ایسے سفر دے دوران ای بحیراراہب نال ملاقات وی ہوئی۔جو اپنی عبادت گاہ توں باہر آیا تے آپ دے نبی ہوون دی دس پائی۔ قریش تے بنو قیس دے درمیان کئی ورھیاں توں لڑائی چل رہی سی آپ ؐ نے وی بنو قریش ولوں حصہ لیا پر تلوار نہ چُکی۔ایس توں وکھ بنو ہاشم،زہرہ تے بنو تمیم دے درمیان مظلوم دی حمایت دے معاہدے وچ وی آپ نے رَلت کیتی۔اوس ویلے عرب وچ بہتے لوک تجارت دا پیشہ کردے سن آپ ؐ نے وی تجارت کیتی تے شام تاں وکھ بصریٰ تے یمن دا وی سفر کیتا۔بصریٰ دے سفر دے دوران آپ دے نال عرب دی اک مالدار عورت خدیجہ بِنت خویلد دا غلام وی سی اوہ آپ دی دیانت داری توں ں بہت متاثر ہویا۔جدوں ایہ سبھ خدیجہ ہوراں نوں پتا چلیا تاں اوہناں نے شادی دا سنیہا گھلیا، جس نوں آپ نے اپنے چاچے دے نال مشورے توں بعد قبول کر لیا۔ایس طرحاں آپ دی شادی حضرت خدیجہ ہوراں نال ہو گئی،ایس ویلے آپ دی عمر پنجھی ورھے تے حضرت خدیجہ دی عمر چالھی ورھے سی۔

جدوں آپ پینتی (35)ورھیاں دے ہوئے تاں خانہ کعبہ دی تعمیر ہو رہی سی حجر اَسود نوں نصب کرن ویلے وکھ وکھ قبیلیاں دی آپسی لڑائی شروع ہو گئی جو چار دن جاری رہی،ہر قبیلہ چاہندا سی کہ حجر اَسود نوں لان دی سعادت اوس نوں ملے۔اخیر طے ہویا کہ صبح سویرے جو خانہ کعبہ وچ پہلے داخل ہوئے گا اوہدا فیصلہ سبھ من لین گے۔اگلی سویر جو سبھ توں پہلاں خانہ کعبہ وچ داخل ہوئے اوہ رسول پاک ای سن۔سارے لوک آپ نوں ویکھ کے بہت خُش ہوئے تے آکھن لگے جو تُسیں فیصلا کرو گے سانوں سبھ نوں قبول ہوئے گا۔حضرت محمد ہوراں نے فیصلا کیتا کہ حجر اسود نوں اک چادر وچ رکھیا جائے تے سارے قبائل چادر نوں کونیاں توں پھڑ کے نصب کرن۔ایس طرحاں آپ نے وڈی حکمت عملی نال عرب نوں اک وڈی لڑائی توں بچا لیا۔

ہُن آپ نے بہتا ویلا غار حِرا وچ غوروفکر کردیاں گزارنا شروع کر دتا آپ جَو دے کجھ دانے تے پانی لے کے ایس غار اندر چلے جاندے تے رب دی عبادت کردیاں ویلا لنگھاندے۔فیر اک دن اللہ تعالیٰ دا فرشتہ جبریل وحی لے کے ظاہر ہویا تے آپ نوں آخری نبی چُن لیا گیا۔وحی دے الفاظ کجھ اِنج سن:

"پڑھ!اپنے رب دے ناں توں پڑھ جس نے پیدا کیتا اے۔اوس نے انسان نوں لہو دے لوتھڑے نال پیدا کیتا۔اوہ سبھ توں ودھ بزرگی والا اے جس نے قلم نال علم سکھایا ، انسان نوں اوہ کجھ دسیا جو اوہ نہیں جاندا سی" (سورہ العلق)

ایس واقعہ توں بعد حضرت خدیجہ آپ نوں اپنے اک رشتے دار ورقہ بن نوفل کول لے گئیاں۔اوہ بہت وڈا مذہبی سُوجھوان سی اوس نے آپ ؐ نوں دیکھ کے دسیا کہ ایس ہستی تے سایہ جلال اے تے ایہناں وچ اوہ ساریاں صفتاں نے جو وکھ وکھ الہامی کتاباں وچ اللہ تعالیٰ دے آخری نبی بارے دسیاں گئیاں نیں۔آپ ؐ نے اسلام دے پرچار دا مُڈھ رکھیا تے سوانیاں وچوں سبھ توں پہلاں حضرت خدیجہ،مرداں وچوں حضرت ابوبکر،غلاماں وچوں زید بِن حارثہ تے بالاں وچوں حضرت علی نے اسلام قبول کیتا۔

قرآن پاک وچ اے:

" اللہ نے ایمان والیاں تے احسان کیتااوہناں دے درمیان اک رسول گھلیا جو اوہناں وچوں ای اے تے اللہ دیاں آیتاں پڑھ پڑھ کے سناندا اے اتے کتاب تے حکمت دی تعلیم دیندا اے ایس توں پہلاں اوہ کُھلی گمراہی وچ سن"

(آل عمران 17:)

مذہب دا ایہ پرچار لُک چُھپ کے کیتا جا رہیا سی ایہ سلسلا کوئی تِن ورھے رہیا تے ایس توں بعد آپؐ نے کھلم کھلا پرچار دا اعلان کیتا۔آپ ؐ ”صفا“ ناں دی پہاڑی اُپر جا کھلوتے تے مکہ دے واسی آپ ؐ دی آواز تے اکٹھے ہوئے،آپؐ نے فرمایا جے میں دساں کہ پہاڑی دے دوجے پاسے توں لشکر احرار آ رہیا اے تے یقین کرو گے؟ ساریاں نے اِکمُٹھ (متحد)ہو کے جواب دِتا کہ تسیں صادق تے امین او۔آپ ؐ نے ہُن اللہ دا حکم سنایا تے کہیا کہ کہو کے اللہ اِک اے تے میں اوس دا رسول تے پیغمبر آں۔ایہ سُن کے مکہ دے واسی اگ دے بھانبڑ وانگ ہو کے ایس گل دا وِرودھ (مخالفت) کرن لگے۔ایہناں سبھ حالات دے وچ مسلماناں دی گنتی چالھی تک اپڑ چُکی سی۔جدوں آپ ؐ نے حرم وچ جا کے توحید تے رسالت دا اعلان کیتا تاں ہنگامہ شروع ہو گیا،حضرت حارث بِن ہالہ ؓ اپنے پیارے رسول پاکؐ نوں بچاون لئی اگے ودھے تے کافراں نال لڑدے لڑدے شہید ہو گئے۔ایہ اسلام دے پہلے شہیدنیں۔قریش دا روّیہ ہر آون والے دیہاڑ سخت توں سخت ہوندا جا ون لگا۔ایس کٹھن حالات وچ حضرت حمزہ ؓ تے حضرت عُمر ؓ دے اسلام قبول کرن نال مسلماناں نوں کُجھ سُکھ دا ساہ آیا۔

قرآن پاک وچ اے:

"جس نے رسول پاک ؐ دی اطاعت کیتی او س نے اللہ دی اطاعت کیتی"(النساء:11)

مکہ والیاں دے ظلم و ستم توں تنگ آ کے حبشہ ہجرت کر کے جاون دا فیصلا ہویا تے کافراں دے سرداراں نے اوتھے وی مسلماناں دا جینا آسان نہ رہن دِتا۔تے فیر مکہ واپسی دے دوران شعب ابی طالب وچ آپ دے سارے خاندان نوں باندی بنا لیا گیا تے بنو ہاشم نال ہر طرحاں دا سنبدھ مُکا دِتا گیا۔ایہ تِن ورھے مسلماناں تے بہت بھارے گزرے۔دُکھاں بھریا ورھا وی ایس ویلے ای ہویا جدوں اُم المومنین حضرت خدیجہ ؓ تے آپ ؐ دے چاچا حضرت اابو طالب وفات پا گئے۔آپ ؐ نے ایس دُکھ بھرے ورھے نوں بڑی ہمت تے حوصلے سنگ لنگھایا۔آخر بڑیاں اوکھیائیاں تے اوکڑاں بعد ایہ کرڑا ویلا گزریا تے شعب ابی طالب دا محاصرہ مُکیا۔

ایس توں مگروں آپ ؐ نے طائف دے لوکاں نوں اسلام دی دعوت دین لئی طائف دا پندھ کیتا تے اوتھوں دے مشرک سرداراں نے آ پ دے پچھے مُنڈیاں نوں لا دتا جو آپ ؐ نوں روڑے مارن لگے ایتھوں تک کہ آپ دے پیراں دیاں اڈیاں وچوں لہو وگن لگا۔ایہناں حالات نے مسلماناں واسطے حالات گھنبیر کر دتے سن ایہ سُکھ دا ساہ اودوں آیا جدوں مطعم بن عدی دی حمایت حاصل ہوئی اوس نے کہیا ”میں،محمد نوں اپنی امان وچ لے رہیاں ہُن کوئی نہ ستائے“مدینہ دے انصار وی آپ کول اسلام دے بارے جانن لئی آون لگے۔حضور پاکؐ تے صحابہ کرام حج دے زمانے وچ اسلام دا پرچار کرن لگ گئے۔مصعب بن عمیر ؓ نے قبیلہ ”اوس“ دے سارے لوکاں نوں مسلمان کر لیا۔عقبہ (مِنیٰ)دے مقام تے 72حاجیاں نے لُک چُھپ کے اسلام قبول کر لیا تے ایس نوں بیعیت عقبہ ثانیہ وی کہیا جاندا اے۔

مکہ دے واسیاں نے مسلماناں واسطے جدوں اوکڑاں ودھاندے رہنا حدوں ودھ کر دتا تاں مدینہ منورہ ول ہجرت دا فیصلہ کیتا گیا۔آپ ؐ نے سارے مسلماناں نوں نال لے کے مدینے ول ہجرت کیتی تے آپ ؐ دی مِجمانی (میزبانی) واسطے ہر کوئی چاہیوان سی پر آپؐ نے کہیا کہ جتھے اوہناں دی اونٹھنی القصوا بیٹھ جائے گی اوہ اوتھے قیام کرن گے۔ایہ سعادت حضرت ابو ایوب ؓ دے حصے آئی۔آپؐ نے ست مہینے ایتھے قیام کیتا تے ایتھوں ای سنہ ہجری دا مُڈھ بنھیا گیا۔مکہ وچوں آون والے مسلماناں مہاجراں دی حالت بہت ماڑی سی۔آپ ؐ نے ہر مہاجر نوں انصار دا بھرا بنا دِتا تے ایہ بھائی چارے دی مثال رہندی دُنیا تک قائم رہوے گی۔ایہناں توں ویلھے ہو کے مسجد نبوی تے صُفہ دی اُساری کیتی گئی نال نال امہات المومنین دے حُجریاں دی اُساری ہوئی۔

آپ ؐ دے اخلاق بارے قرآن پاک دی گواہی انج اے:

”تُسیں اخلاق دی وڈیائی دی ٹِیسی تے او“( القلم:4)

اُم المومنین حضرت عائشہ ؓ ہوراں دا فرمان اے: ”آپ ؐ دا اخلاق تاں قرآن پاک اے“

حضور پاک ؐ بہت تیز تیز گلبات نہیں سن کردے سگوں اوہ ہولی ہولی ٹھہر ٹھہر کے گل کردے تاں جے ساہمنے والے نو ں گل ٹھیک طریقے نال سمجھ وچ آ جائے۔ ایس طر حاں اوہ مخاطب دی بولی تے لہجے وچ گل کردیاں ہویان آسانی پیدا کردے سن۔ آپ ؐ ساہمنے والے دی نفسیات نوں وی ویکھ موقعہ محل دے حساب نال گل کردے تے گل کرن دا انداز دلیل بھریا ہوندا۔حضرت انس ؓ روایت کردے نیں کہ اللہ دے رسولؐ گل کردیاں ہویاں تِن وار دُہراندے سن ایتھوں تک کے دوجا بندہ گل صیحح ڈھنگ نال سمجھ جاندا۔ آپؐ دا فرمان اے کہ مینوں معلم بنا کے گھلیا گیا اے،آپ ؐ تاں پوری دُنیا واسطے ”معلم انسانیت“ بن کے آئے سن۔ایس لئی آپ نے عبادت وچ مصروف محفل دی بجائے علم وچ مصروف محفل نوں ترجیح دتی اے۔ایسے لئی تاں فرمان اے:

"جے طالب علم،علم حاصل کردا فوت ہو جائے تاں اوہ شہادت دی موت پائے گا" (حدیث نبوی)

"علم دی فضیلت عبادت دی فضیلت توں بہتر اے تے دِین دی روح تقویٰ اے"(حدیث نبوی)

آپ ؐ نے جنگ ورگے اوکھے حالات وچ وی اخلاقیات تے زور دیندیاں حکم جاری کیتا کہ دشمناں دیاں لاشاں دی بے حُرمتی نہ کرنا،لُٹ مار نہ کرنا،اگ وچ کسے نوں نہیں ساڑنا،بد عہدی تے سفیر دا قتل نہیں کرنا ایس توں وکھ رات نوں حملے، سوانیاں تے بالاں نوں مارن دی سخت مناہی کیتی گئی۔ایہ حسن سلوک انساناں تک ای نہیں سی سگوں آپ ؐ نے پھلدار درختاں تے جنوراں نوں وی مارن توں منع کیتا۔ایہ اوہ پاک نبی نیں جو ساری دُنیا واسطے رحمت بن کے آئے تے آپ ؐنے اپنے عملاں نال ایس دا ثبوت وی دِتا۔ آپ نے اخلاقیات نوں سنوارن اُتے بہت زور دِتا اے،فرمان اے:

"اوہ شخص مومن نہیں ہو سکدا جو آپ رج کے روٹی کھا لوے تے اوہدا گوانڈھی بُھکھا رہوے' (حدیث)

ایسے لئی تاں اللہ تعالیٰ دا فرمان اے:

"اسیں تہانوں سارے جہاناں واسطے رحمت بنا کے گھلیا اے" (الانبیاء:7)

اک ہور تھاں انج ارشاد اے:

"بے شک تہاڈے واسطے رسول ؐ دی حیاتی وچ سبھ توں ودھیا نمونہ اے"(الاحزاب:3)

نبوت دے دسویں ورھے ستائی رجب نوں معراج دا واقعہ ہویا۔معراج دی رات آپ ؐ نوں جبریل فرشتہ براق تے بٹھا کے بیت المقدس توں آسمان تے لے گئے۔ایس پاک رات نوں رب دا جلوہ نصیب ہویا تے نمازاں دا تحفہ ملیا،ایس دے نال نال جنت تے دوزخ وی وکھایا گیا۔ مولوی محمد سعید لکھدے نیں کہ معراج شریف دے بارے سُن کے ابوجہل ٹھٹھا مارن لگا تے انج اوہ جاہلاں دا سردار بن گیا جد کہ حضرت ابوبکر صدیق ؓ نے سُنیا تے آمنا وصدقنا آکھیا تے انج اوہ نیکاں دے سردار بن گئے۔

مکے وچ جدوں اوکڑاں ودھدیاں جاون لگیاں تاں اللہ تعالیٰ نے ہجرت دا حُکم دِتا۔ ہجرت نبوی ویلے قریش دے یارھاں سردار اکٹھے ہو کے آپ ؐ دے گھر دا گھیرا ؤ کر لیا۔ایہناں سرداراں وچ ابو جہل،عُقبہ بن ابی معیط،ابو لہب ،اُمیہ بِن خلف وغیرہ شامل سن۔ایہناں نے رات دے انھیرے وچ گھات لائی ہوئی سی کہ جویں ای حضور پاک ؐ باہر نکلے تے اوہ آپ ؐ تے حملہ کرن گے۔پر آپ ؐ نے اپنے بستر تے حضرت علی ؓ نوں لیٹ جاون دا حکم دتا سی تے اوہناں نوں کہیا سی کہ مشرکاں دیاں ساریاں امانتاں واپس کرکے ہجرت کرن۔آپ ؐ اپنے جانثار ساتھی حضرت ابو بکر ؓ نال غار ثور وچ جا لُکے۔ایتھے اوہ تِن دن تک رہے ایس دوران ابوبکر ؓ د ے پُتر عبداللہؓ وی رات نوں کول آ جاندے۔رات نوں حضرت اسماء بنت ابو بکر ؓ غار ثور وچ کھانا لے کے آندیا ہوندیاں۔ بڑیاں اوکڑاں توں بعد آپ ؐ اپنے جان نثار ساتھیاں نال مدینہ شریف اپڑے تاں پُھلاں دا جیوں مِینْہ آگیا ہووے۔حضور پاک ؐ دے آون نال یثرب شہر مدینتہ الرسول ہو گیا۔

مدینہ المنورہ نوں اک مثالی معاشرہ بنا کے آپ نے دس ہجری نوں حج دا ارادہ فرمایا۔ حجتہ الوداع دے دوران آپ نے جو خطبہ دِتا سی اوہ ساری دُنیا واسطے انسانیت دا پہلا منشور بن گیا آپ نے جو فرمایا اوہدے وچوں کجھ پیش اے: "لوکو! میری گل سُن لو کیوں جے میں نہیں جاندا کہ اگلے ورھے میں تہاڈے نال ایتھے دُبارا مِل سکاں۔تہاڈا لہو تے مال اک دوجے تے حرام اے بلکل انجے ای جویں ایس دن دی،مہینے دی،شہر دی حُرمت اے۔میرے آون نال جاہلیت مُک گئی۔ کسے گورے نوں کالے تے،کسے کالے نوں گورے تے کوئی وڈیائی حاصل نہیں۔وڈیائی صرف پریزگار لوکاں واسطے اے۔ میں تہاڈے وچکار اجہی شے چھڈ کے جارہیاں جے ایس نوں مضبوطی نال پھڑی رکھو گے تے گمراہ نہیں ہووے گے،اوہ اے اللہ دی کتاب(قرآن پاک)

لوکو! یاد رکھو! میرے بعد وں کوئی نبی نہیں اے،تہاڈے بعد کوئی اُمت نہیں ایس لئی اپنے ربّ دی عبادت کرنا،پنج ویلے دی نماز پڑھنا،رمضان دے روزے رکھنا،خُشی خُشی اپنے مال دی زکوٰۃ دینا تے اپنے آگوواں دی مننا۔اجہیا کرو گے تے اپنے ربّ دی جنت وچ داخل ہو جاؤ گے۔" حضرت محمد ؐ ہوراں دے تِن پُتر تے چار دھیاں سن۔پُتراں دے ناں حضرت قاسم ؓ، حضرت عبداللہؓ، حضرت ابراہیمؓ سن جدکہ دھیاں دے ناں حضرت زینبؓ،حضرت رقیہؓ،حضرت اُم ِکلثومؓ،حضرت فاطمہ ؓ سی۔حضرت فاطمہ ؓ توں وکھ باقی سبھ اولاد آپ ؐ دی حیاتی وچ ای اللہ نوں پیاری ہو گئی۔

امہات المومنین (حضور پاک ؐ دیاں گھر والیاں نوں مومناں دیاں ماواں آکھیا گیا اے)دے ناں انج نیں حضرت خدیجہ ؓ،حضرت سودہ ؓ،حضرت عائشہؓ،حضرت حفصہؓ،حضرت زینبؓ،حضرت ریحانہؓ،حضرت اُمِ سلمیٰؓ (ہِند بنت ابی معاویہ)،حضرت جویریہ ؓ،حضرت صفیہؓ،حضرت اُمِ حبیبہؓ(رملہ بنت ابو سفیان)،حضرت زینبؓ بنت جاحش،حضرت ماریہ القبطیہؓ،حضرت میمونہؓ ۔

حضور پاکؐ نے وفات توں اک دن پہلاں ست دینار صدقہ دتا تے اپنے ہتھیار مسلماناں نوں ہِبہ کر دِتے۔رات نوں چراغ واسطے تیل کسے گوانڈھن کولوں اُدھار لیا گیا۔آپ ؐ دی زرہ اک یہودی کول پچہتر(75) کلو جَو دے بدلے گروی رکھی ہوئی سی۔ وصال دے ویلے آپ ؐ دی عمر مبارک تریٹھ ورھے چار دِن سی۔حضرت علیؓ،حضرت فضل بِن عباس ؓ،حضرت قثم بِن عباس ؓ تے حضرت اُسامہ بِن زید ؓ ہوراں نے آپ ؐ نوں غسل دتا۔آپ ؐ دی قبر مبارک حضرت طلحہ ؓ نے کھودی تے امام توں بغیر واری واری مسلماناں نے جنازہ پڑھیا۔

آپ ؐ دی حیاتی ساری دُنیا دے واسطے اوہ چانن ونڈن والی حیاتی اے جس نال ساری دُنیا دا انھیرا مُکایا جا سکدا اے تے انسان دی دُنیا تے آ خرت نوں سنواریا جا سکدا اے۔