سوہنےشہر چینوٹ اُتے اِک مختصر جھات ---٭رویل٭

آکھیا جاندا اے کہ چنیوٹ شہر صرف لکڑی دے سامان پاروں پہچانیا جاندا اے جد کہ ایہ تاریخی اعتبار نال وی اپنے اندر اک تاریخ سموئے ہوئے اے۔ سیاحت دا شعبا بہت ترقی پذیر ملکاں دی معیشت دے فروغ وچ اہم کردار ادا کردا اے کیوں کہ سیاحت دی صنعت توں نہ صرف روزگار دے مواقع فراہم ہوندے نیں سگوں غیر ملکی سیاحواں دی آمد پاروں قیمتی زرمبادلا وی حاصل ہوندا اے۔ پاکستان دنیا دے اوہناں کجھ خش قسمت ملکاں وچوں اے جتھے قدرت نے جنت اکھوان والے مناظر توں بھرپور خطے، پہاڑاں دے بے مثال حسن، تقافتی روایتاں دے انمول خزانے تے انسان نوں حیران کر دین والے مناظر موجود نیں۔ سیاحت دے اینے مقام ایس قدر پر کیف رنگاں وچ امیزش نال کسے ہور ملک وچ گھٹ ای نیں۔ ایہ سب قدرت دے عطا کیتے انمول تحفے تہانوں اپنے ول بلاندے نیں۔

میرا تعلق ریلوے دی دنیا توں اے کئی واری ٹریڈ یونین دے سلسلے وچ چنیوٹ جان دا اتفاق ہویا پر صرف سٹیشن اتے لوکاں نال ملاقا کرکے واپس پرت آیا۔ پچھلے دناں اک دوست نے چنیوٹ دی دعوت دتی تے ااکھیا کہ تہانوں کالم لکھن دا شوق اے تسیں چنیوٹ ضرور آو ایتھے کجھ تواریخی مقامات دید جوگ نیں۔ جدوں اوہناں شہر بارے دسیا تے میں حیران ہویا کیہ واری چنیوٹ جان دے باوجود مینوں ایہناں تواریخی ورثیاں بارے کجھ علم نہیں سی تے ایسے شوق نے لاک ڈاون دے باوجود مینوں چنیوٹ جان اتے مجبور کیتا۔ چنیوٹ دا ریلوے سٹیشن جو اپنے اندر اک تاریخ سموئے ہوئے اے ایہ سٹیشن 1927 وچ قایم ہویا۔ ایتھے ریل دا سفر دوجی ٹرانسپورٹ نالوں سستا اے ایس لئی لوک زیادا تر ریل دے سفر نوں ترجیح دیندے نیں پر بدقسمتی نال اج کل کرونا وبا پاروں ایہ سیکشن ویران پیا اے تے ٹریک اتے کوئی ٹرین نہیں چل رہی۔

چنیوٹ صوبا پنجاب دا ضلع اے ایس شہر دی ابتدا کدوں ہوئی ایہدے متعلق تاریخ چپ اے پر ایہ شہر دنیا بھر وچ ہتھ نال بنے لکڑی دے فرنیچر پاروں بہت مشہور اے۔ ایس توں وکھ ایہ علاقا تواریخی اعتبار نال کافی مشہور اے۔ 242 قبل مسیح وچ ہندو راجا اشوک دے دور حکومت وچ جدوں یونانیاں ایس علاقے اتے قبضا کیتا تے اوہناں ایہدا ناں اسکایٹ رکھ دتا۔ 326 قبل مسیح وچ ایہ اجبن دے ناں توں جانیا جاندا سی۔ لوکاں دا ایہو مننا اے کہ قدیم دور وچ اک ہندورانی چندرونی نے دریائے چناب دے کنڈھے سیر تفریح دی غرض نال اک قلعا بنوایا سی جہنوں آوٹ یاں وٹ دے ناں توں پکاریا جاندا سی تے ایہدی مناسبت نال ایس علاقے نوں کجھ روٹ یاں کجھ راوٹ آکھیا جان لگا۔ نامور تاریخ دان تے تصویر جھنگ دے مصنف ایس ایم خالد مطابق 180 عیسوی وچ چین نے کشمیر دے رستے پنجاب اتے حملا کیتا تے چنیوٹ دے علاقے وچ اک مضبوط قلعا بنایا تے اوہدی نسبت نال ای اوہنوں چنیوٹ آکھیا جان لگا۔ نامور مورخ یعقوبی مطابق محمد بن قاسم دے دور 711 عیسوی وچ چنیوٹ نوں جندور آکھیا جاندا سی تے ایہ صوبے دا درجا رکھدا سی۔ تاریخ دان مطابق محمد بن قاسم نے جدون اپنے مفتوح علاقے نوں 5صوبیاں ملتان، جندور(چنیوٹ)، روہڑی، شورکوٹ تے کوٹ کروڑ وچ ونڈیا تے چنیوٹ لئی ہزیم بن عبدالمالک تمیمی نوں اوتھے دا گورنر بنایا۔ تاریخ وچ ایہ پہلا موقع سی کہ ایس علاقے اتے مسلمان گورنر مقرر ہویا تے اوہنوں صوبے دا درجا دتا گیا۔ تمیمی خاندان حالے تیکر چنیوٹ وچ اباد اے۔ تاریخ فرشتا جلد دوم وچ عتبہ، ابن عشیر تے البیرونی لکھدے نیں کہ سلطان محمود غزنوی دے دور حکومت وچ چنیوٹ دا رقبا اک پاسے کوہستان تیکر کھلریا ہویا سی تے دوجے پاسے واڑ سلیمان توں ساندل بار، کچھی تے وچہن تیکر سی۔ تصویر جھنگ دے مصنف ایس ایم خالدمطابق سلطان محمود غزنوی بعد غوری، خلیجی تے تغلق خانداناں نے وی چنیوٹ اتے حکومت کیتی۔ ایہناں حکمراناں دے دور وچ پنجاب دے علاقیاں وچ مختلف انتظامی تبدیلیاں کیتیاں گئیاں جہدے بعد ریاست چنیوٹ توں بہت سارے علاقے وکھرے ہوگئے۔ تاریخ دان لکھدے نیں کہ لودھی خاندان نے جدوں 1462 ء وچ سیالاں نوں جھنگ دی حکمرانی عطا کیتی تے اوہناں دی نظر چنیوٹ اتے رہن لگی کیوں کہ ایس علاقے وچ مغل حکمراناں بہت قلعے، فوجی چوکیاں تے اصطبل تعمیر کرا رکھے سن۔ جغرافیائی اعتبار نال وی ایہ علاقا کافی اہمیت دا حامل سی۔ آکھیا جاندا اے کہ جھنگ دی ریاست مال گزاری لاہور دے گورنر نوں ادا کردی سی۔ سیال خاندان دے 13 ویں حاکم ولی داد خان نے گورنر دے نمایندے نوں چنیوٹ آکے مال گزاری ٹیکس دین توں انکار کردتا سی۔ ایہدے بعد نواب ولی داد نے گورنر لاہور نال رابطا کیتا جہدے اتے اوہناں دے دوالے ساریاں ریاستاں مال گزاری جمع کرن دا اختیار ناما مل گیا۔ انج چنیوٹ مکمل طور تے جھنگ دا حصا بن گیا۔ 1800 ء وچ سردار گنڈا سنگھ دے بھتیجے سردار وسوسنگھ نے سیالاں دے قعلے دارا نوپ سنگھ توں ساز باز کرکے اوہدے اتے قبضا کرن دی منصوبا بندی کیتی۔ سیال حاکم عنایت اللہ خان نوں ایس سازش دا علم ہوگیا تے اوہ اپنے لشکر نال چنیوٹ اپڑ گیا۔ اوہناں وسوسنگھ نوں اوتھوں فرار ہون اتے مجبور کردتا جد کہ انوپ سنگھ نوں قتل کردتا۔ ایس شکست دا بدلا لین لئی سکھاں 1801 وچ چنیوٹ اتے دوبارا حملا کیتا تے چنیوٹ نوں فتح کرن بعد اوتھے اپنی حکومت قایم کرلئی۔ برصغیر وچ انگریزاں دی حکمرانی بعد جدوں جھنگ نوں ضلع بنایا گیا تے چنیوٹ ایہدے وچ شامل کردتا گیا۔ قیام پاکستان بعد 2009 تیکر ایہ جھنگ دا حصلا رہیا پر ایہدے بعد ایہ وکھرا ضلع بن گیا۔ ایہدیاں 3 تحصیلاں نیں جہدے وچ چنیوٹ، بھوانا تے لالیاں شامل نیں۔ اُنج تے چنیوٹ وچ کئی مذہبی، ثقافتی تے تواریخی مقام نیں پر بادشاہی مسیت چنیوٹ، عمر حیات دا محل، دریائے چناب دا پل تے حضرت بو علی قلندر دا مزار کافی مشہور تھاواں نیں۔

بادشاہی مسیت چنیوٹ:

بادشاہی میست چنیوٹ جو کہ بادشاہی مسیت لاہور وانگ بنائی گئی اے، چنیوٹ دی سوہنی تے قدریم ترین مسیتاں وچوں اک اے۔ ایہنوں 5 ویں مغل بادشاہ شاہجہاں دے وزیر سعد اللہ نے 17ویں صدی وچ تعمیر کرایا۔ مسیت مکمل طور تے پتھر دی بنی ہوئی اے تے اوہدی اُساری لئی مقامی پہاڑیاں توں پتر لیا کے استعمال کیتا گیا۔ ایس مسیت اتے نقاشاں نے عمدا اعلا ترین نقش تے نگاری کرکے اوہدی بناوٹ تے سجاوٹ نوں دوبالا کردتا اے۔ 9 سال دے عرصے وچ مکمل ہون والی ایس مسیت دی خوبصورت چھت 21 ستوناں اتے کھلاری گئی اے۔ شاہی مسیت نوں سنگ لرزاں وی آکھیا جاندا اے۔ مسیت دے ستوناں دی طرز دلی دی خرقا مسیت مطابق اے۔ ایہدے سارے بوہے لکڑ دی بنے ہوئے نیں تے اج تیکر اوہدے بوہے بغیر کسے ٹُٹ بھج دے اپنی تھاں قایم نیں۔ شاہی مسیت چنیوٹ دا فرش چٹا سنگ مرمر نال بنیا اے۔ ایہنوں 2013 وچ سنگ مر مر توں اِٹاں دے فرش وچ تبدیل کردتا گیا۔ پر مسیت دا اندونی فرش حالے وی سنگ مر مر دا ای اے۔ مسیت دے سامنے موجود شاہی پارک مسیت دے حسن وچ وادھا کردی اے۔

عمر حیات دا محل:

19 ویں صدی دا لکڑی دی عمدا ترین کاریگری دا شاہکار ایہ عجوبا محل، چنیوٹ دا تاج محل اکھواندا اے۔ ایس محل نوں ہن گلزار محل آکھیا جاندا اے۔ شیخ عمر حیات نے 1923 وچ اپنے پتر دی پیدایش دی خشی وچ اک شاندار محل تعمیر کرایا۔ پورے محل وچ ایس قدر فنکارانا صلاحیتاں دا مظاہرا کیتاگیا کہ انسان اکھیاں جھپکنا بھل جاوے۔ لاہور وچ مغلیا دور دے قایم شاہی حمال دے طرز وانگ حمال وی بنایا گیا۔ محل دی خاص گل ایہ کہ ہر کمرے دی اُساری تے ڈیزاین مختلف نیں۔

چلا گاہ شاہ شرف الدین بوعلی قلندر:

دریائے چناب دے کنڈھے ایس تھاں اتے پانی پت توں تعلق رکھن والے صوفی بزرگ شاہ شرف الدین بوعلی قلندر نے12سال چلا کشی کیتی۔ کجھ سال پہلے اوہناں دی چلا گاہ والی تھاں اک بہت سوہنی مسیت تعمیر ہوئی اے جو منفرد انداز پاروں سیاحواں لئی کشش دا کارن اے۔ایس مسیت نوں بادشاہی مسیت لاہور دی طرز اتے بنایا گیا اے۔

چنیوٹ دا پل

چنیوٹ دا پل یا چناب نگر دا پل کنکریٹ نال بنیا اک پل اے جو چنیوٹ وچ دریائے چناپ اتے واقع اے۔ ایہ 520 میٹر لما اے جد کہ 8.17 میٹر چوڑا اے، ایہ ختم نبوت چوک توں 4.6 کلو میٹر تے چنیوٹ ریلوے سٹیشن توں 3.3 کلو میٹر دے فاصلے اتے واقع اے۔

لفٹ:

چنیوٹ دے 2پہاڑاں وچ دریائے چناب وگ رہیا اے تے پہاڑاں دے سنگم وچ 5 سال پہلے بنائے جان والے چئیرلفٹ جو کہ اک پہاڑ توں دوجے تیکر جان لئی قدرتی مناظر ویکھن لئی اک بہت چنگی سواری اے جہدے توں مقامی لوک تے سیاح لطف اندوز ہوسکدے نیں پر حالے تیکر لفٹ مکمل ہون دے باوجود ضلعی انتظامیا دی غفلت پاروں ایہ لفٹ آپریشنل نہ ہوسکی۔

پاکستان دے نوجواناں نوں ایس ثقافتی ورٹے نوں ضرور ویکھنا چاہیدا تے تے حکومت نوں وی اوہدی سرپرستی کرنی چاہیدی اے۔58 سال دی عمر وچ کروناوبا دے دناں وچ اک دوست دے اصرار اتے چنیوٹ جانا پیا تے چنیوٹ دے تواریخی ورثے نوں ویکھ کے میریاں اکھیاں دے بند بوہے کھل گئے۔ حکومت نوں ایس وادی چنیوٹ نوں سرکاری طور تے پروموٹ کرنا چاہیدا اے کہ دنیا بھر دے سیاح ایس وادی نوں ویکھن آون تے پاکستان نوں قیمتی زرمبادلا حاصل ہووے۔