سیالکوٹ دے کجھ پنجابی ہیرے ــــــــ٭رویل٭

سیالکوٹ دے کجھ پنجابی ہیرے

اکبر علی غازی

پنجابی اک مہان زبان اے۔ مڈھ لا توں اپنیاں تے بگانیاں دی بے اعتنائی تے بعض حالتاں وچ بے وفائی دے باوجود ایہ ودھدی پھُلدی رہی۔ادبی حوالے نال ویکھیا جائے تے سیالکوٹ اک زرخیز خطہ اے جہدے وچ علامہ ڈاکٹر محمد اقبال تے فیض احمد فیض ورگے اُچ پدھر دے اردو شاعر، حافظ برخوردار رانجھا،سائیں محمد حیات پسروری تے ڈاکٹر عادل صدیقی ورگے پنجابی شاعر تے مولوی شاہ دین سروری قادری تے ڈاکٹر امجد علی بھٹی ورگے مترجم پیدا ہندے رہے۔ ایس دھرتی اُتے سینکڑیاں دے حساب نال شاعر نے قلمکار پیدا ہو چکے نیں جہناں وچوں پنجابی ادب دی سیوا کرن والے بیتے ویلے دے ست شاعراں دا ایتھے ذکر کیتا جائے گیا اے۔

ایس حوالے نال حافظ برخوردار دا ناں بڑی اُچیچتا رکھدا اے۔ 1190ھ یعنی بارہویں صدی ہجری وچ جنم لین والے اِک عالم، شاعر تے ادیب نے پنجابی ادب نوں ایڑ گیڑ 149پنجابی کتاباں دان کیتیاں جہناں وچوں چھیالی کتاباں دی فہرست ایس مضمون وچ شامل اے۔ ایہناں نے دین دیاں مسئلیاں نوں وی پنجابی وچ بیان کیتا تے عشقیا قصیاں نوں وی لوکاں تیک اپڑایا۔ ایہناں دے لکھے پنجابی قصے تے اُچ پدھر دے ہے ای نیں ”انواع حافظ برخوردار“ دا کوئی جوڑ نہیں۔ فقہی مسئلیاں دے حوالے نال ایہدے وچ شامل ساریاں رسالیاں دی بڑی اہمیت رہی اے۔ایہناں دے کیتے ہوئے یاراں ترجمے تے سورۃ یوسف دی تفسیر وی پنجابی ادب وچ اک مان جوگ وادھا اے۔

مولوی نظر محمد سیالکوٹ دے اک پُرانے پنڈ وریام وچ 1845ء وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے علم تے فضل دا اک ثبوت ساڈے سامنے اج وی موجود اے تے اوہ کافی اے۔ اوہناں دا لکھیا ہویا "شاہنامہ جنگ نامہ رستم "اک اجہی تصنیف اے جہدے وچ مصنف نے کجھ ماضی دیاں جرنیلاں تے بادشاہواں دی پوری پوری حیاتی لفظاں دے روپ وچ امر کر دتی اے۔ اُنج تے ایہ اک ترجما اے پر ایہنوں وی میاں محمد بخش دے ترجمے "قصہ سیف الملوک"وانگ دا اک اچھوتا ترجمہ کہنا پئے گا جہدے وچ تخلیق دا بھرواں رنگ وی ڈھلکاں مار دا اے۔ ایس ترجمے وچوں نظر محمد ہوراں دا اپنا آپ وی بھرویں طریقے نال جھلک دا اے۔چار سو صفحیاں دے ایس جنگ نامے وچ علم تے ادب دے ڈھیر سارے اچ پدھر دے نمونے اپنی اچیچتا دا احساس دواندے نیں۔

مولوی فیروزالدین فیروز ڈسکوی 1845ء وچ سیالکوٹ دے اک شہر ڈسکہ وچ پیدا ہوئے۔ پنجابی، اردو، فارسی تے عربی دے ماہر، شاعر، مترجم تے لغت نویس، ساری عمر فارسی پڑھاندے رہے پر اوہناں دا ادبی کم ایس پدھر دا اے جے قابل صد ستائش اے۔ کئی ادارے رل کے وی اینا کم نہیں کر سکدے۔ اوہناں دیاں تیار کیتیاں ہویا عربی، فارسی تے اردو دیاں لغتاں اج وی خصوصی اہمیت دیاں حامل نیں۔"فیروز الغات" دے لغت نویس مولوی فیروز الدین فیروز،فیروز سنز لاہوروالیاں نوں وی اوہناں دی"لغاتِ فیروزی اردو" نوں دستیاب اردو لغتاں وچوں اچیچا آکھنا پیا۔ عربی، فارسی، اردو تے پنجابی ورگیاں زباناں بارے بھرویں جانکاری رکھن والا لغت نویس، چنگا شاعر، قابل مترجم تے تقابلی ادیان دا بے بدل عالم تے کافراں توں وی اسلام دی حقانیت منوا لین والے مناظردیاں اُنانوے کتاباں دی ہن تک فہرست سامنے آئی اے جدوں کہ اوہناں دیاں تخلیقاں تے ترجمیاں دی تعداد ڈیڑھ سو توں ودھ دسی جاندی اے۔

چودھری نواب الدین گجر کشمیر دے شہر اکھنور دے رہن والے سن۔1882ء وچ پیدا ہوئے۔ 1948ء وچ جدوں ایہناں نوں ہندوآں نے ہجرت کرن تے مجبور کر دتا تے ایہ سیالکوٹ دے علاقہ بجوات وچ آ وسے۔ ایہ سارے بھین بھرا پڑھے لکھے سن پر ادبی حوالے نال ایہناں نوں ای اگے ودھن دا موقع ملیا۔ ایہناں دی چھپی کتاب ”خزینۃ الواعظین“ فقہ تے وعظ و نصیحت دی انمول کتاب اے جہدے وچ قرآن تے حدیث دیاں عربی عبارتاں وی شامل نیں۔ پنجابی شعراں وچ لکھی ایس کتاب وچ لگ بھگ ہر مسئلے دے حل نال شعراں وچ حوالہ جات وی دتے گئے نیں۔ ایہناں دی لکھی کتاب ”قیامت کشمیر“وچ 1948ء دے مسلم کُش فسادات دی سچی، سُچی تے اکھیں ویکھی تصویر اُلیکی گئی اے۔باقی کتاباں وچ وی اوہناں قوم تے ملت دی بقا تے بریاں رسماں تے رواجاں دی اصلاح دی بھرویں کوشش کیتی اے۔ ایہناں دے کلام وچ پنجابی مثنوی دے سوہنے نمونے ملدے نیں۔

سائیں محمد حیات پسرور ی پنڈ دادو باجوہ تحصیل پسرور وچ17مارچ1917ء نوں محمد جیون دے گھر پیدا ہوئے۔ اپنے دور دے پنجابی فاضل تے گیانی سن۔اوہ اک حق پرست قلمکار سن جہناں ویلے دیاں حاکماں نوں وی کدی خاطر وچ نئیں سی لیاندا۔ انگریز دور وچ اوہناں نوں حکومت مخالف نظم لکھن اُتے تن مہینے جیل وچ وی رہنا پیا۔ اوہناں نوں امیرِ شریعت سید عطاء اللہ شاہ بخاری نے شاعرِ ختم نبوت دا خطاب اوہناں دیاں علمی تے ادبی خدمتاں اُتے دتا سی۔ اوہ پنجابی دے صاحب طرز شاعر سن۔ اوہناں دے دور وچ پسرور تے سیالکوٹ احرار تے تحریکِ ختم نبوت دا گڑھ بن چکیا سی۔ تحریک آزادی،تحریک کشمیر، تحریک ترکِ موالات،تحریک خلافت،تحریک ختم نبوت تے تحریک نفاذِ شریعت وچ بھرواں بھاگ لین والے ایس قلمکار نے آل انڈیا مسلم لیگ دے جھنڈے تھلے پاکستان حاصل کرن لئی بھرویں کوشش کیتی۔اوہناں دیاں پونی درجن کتاباں علم تے ادب نال اوہناں دی محبت دا جیوندا جاگداثبوت بن کے اج وی ساڈے سامنے موجود نیں۔

واصف بڈیانوی 1942ء وچ اندپور موہڑی بھارت وچ پیدا ہوئے۔ونڈ ویلے اوہناں دے ماں پیو نے پاکستان آ کے بڈیانے وچ وسوں اختیار کیتی۔ بڑے مشکل حالات وچ بچپن گزریا۔ غربت تے بھین بھراواں دی پرورش دیاں ذمے داریاں دے باوجود اوہناں اپنا شعری سفر جاری رکھیا۔ بنیادی طور اُتے ان پڑھ سن پر اوہناں پنجابی تے اردو ادب نوں سوا تن سو دے قریب کتاباں دان کیتیاں۔ بناں شک اوہناں وچ بہتیاں کتاباں اٹھاں، سولھاں یاں بتی صٖفحیاں دیاں نیں پر کجھ کتاباں تن سو توں ودھ صفحیاں دیاں وی وچ شامل نیں۔ ایہناں دی حیاتی تے کم بارے ایم فل دی سطح دا کم وی ہو چکیا اے۔

پروفیسر ڈاکٹر عادل صدیقی ہوراں دا اصل ناں محمد شبیر صدیقی سی۔اوہناں 5دسمبر1954ء نوں اپنے پنڈ بُرہان پور پسرور ضلع سیالکوٹ وچ جنم لیا۔ ڈاکٹر صاحب نے اک لمے عرصے تک درس و تدریس دے نال نال زبان تے ادب دی سیوا کیتی۔ اردو تے پنجابی دے شاعر،محقق، نقاد تے پنجابی دے مہان استاد سن۔اوہناں نے تحقیق تے تنقید دیاں دو کتاباں تے سولھاں شعری مجوعے پاکستانی ادب نوں دان کیتے۔ اوہناں بچیاں لئی وی لخیا تے غزل دے نال نال نظم نال پیار کرن والیاں نوں مان جوگ شیواں وی پیش کیتیاں۔ نعت دے حوالے نال "بھاگاں والے اکھر"اک اُچ کوٹی کتاب اے جنھوں نعتیہ ادب وچ مان جوگ تھاں دتی جاندی اے۔ ایہ کتاب پنجابی نعتیہ ادب دے نال نال غزل وچ نعت دا انملا میل پتھر وی اے۔ نثری حوالے نال پی۔ایچ۔ ڈی دے مقالے توں وکھ "ادب اثاثہ" وی ڈاکٹر صاحب موصوف دی تحقیقی تے تنقیدی بصیرت دا منہ بولدا ثبوت اے۔ بال ادب دے حوالے نال جگنو پھُل تے تتلی دا مان تے مرتبہ الیاس گھمن ورگے قلمکار وی من چکے نیں۔اوہناں دے کم وچ بڑی رنگا رنگی اے۔ڈاکٹر صاحب موصوف بارے الیاس گھمن،حفیظ تائب، پروفیسر محمد یونس احقر، عارف عبدالمتین،پروفیسر ڈاکٹر ناہید شاہد،ڈاکٹر نوید شہزاد،ڈاکٹر حفیظ احمد،ڈاکٹر احسان اللہ طاہر،ڈاکٹر محمد اجمل نیازی،زاہدہ صدیقی، خالد فرہاد دھاریوال تے راقم ورگے لوکاں نے وی لیکھ لکھے.