kraamaat@gmail.com
+ +92 333-430-6384
کبیر علی
July 12, 2020
پنجابی زبان توں پنجابی کویں دُور ہوئے ؟ـــــ ٭رویل٭
کبیر علی
پوری دنیا وچ 21 فروری مادری زبان دے دیہاڑ وجھوں منایا جاندا اے۔ 21 فروری 1962 نوں ڈھاکا یونیورسٹی دے کُجھ پڑھیاراں نے اپنی زبان بنگالی واسطے احتجاج کیتا تاں سرکار نے اوس اُپر گولی چلان دا حکم جاری کر دتا تے چار پڑھیار شہید ہوئے۔ ایہناں چاراں دی یاد وچ ای تھاں شہید مینار بنایا گیا اے۔ جدوں وی فروری دا مہینا شروع ہوندا اے تے سارے پنجابی اک دم جذباتی ہو جاندے نیں۔ ایہناں دی ایسی عادت ایہناں واسطے شرمندگی دا کارن اے کیوں جے جنی جلدی ایہ جذباتی ہوندے نیں اونی ای جلدی ایس جذبات نوں کُھوہ کھاتے سُٹیا جاندا اے۔ پچھلے ڈیڈھ سو رھیاں وچ انج ای ہر سال ہوندا آندا اے کہ اپنی زبان نوں ثقافت واسطے جدوں وی پنجابی جذباتی ہویا تھوڑے چر مگروں جذبات ٹھنڈے گئے۔ 1947 دی ونڈ مگروں پنجاب نوں دو حصیاں وچ ونڈیا گیا تاں مشرقی پنجاب وچ پنجابی نوں تھوڑا بہتا حق دے دتا گیا ہور تاں بہتا کُجھ نہ کیتا، اوہناں اپنی زبان نوں تعلیمی زبان بناون واسطے سرکار کولوں اپنی منگ منوا لئی۔ اوتھے اج وی میٹرک دی تعلیم برابر جے سرٹیفکیٹ حاصل کرنا ہووے تاں اوہدے وچ پنجابی لازمی مضمون دے طور تے پڑھائی جاندی اے۔ ساڈے ایتھے پنجابی نوں بولنا سُننا تاں دُور دی گل ہوندی جا رہی اے۔ ایہدے وچ جے اسیں تعلیمی اداریاں دے کردار توں گل شروع کریے تاں ٹھیک رہوے گا۔ سرکاری سطح تے اک وی اجہیا تعلیمی ادارا نہیں قایم کیتا گیا۔ جہدے وچ پہلی جماعت توں پنجابی پڑھائی جاندی ہووے ۔ سگوں اوتھے پنجابی پڑھان واسطے ای حالے تیکر فیصلا نہیں ہو سکیا۔ اوس نوں کویں ماہر تعلیم آکھیا جا سکدا اے جو اپنی زبان وچ تعلیم دین دا فیصلا نہیں کردا بالاں نوں گونگے بنا کے تعلیم دیون توں چنگا اے کہ جمدیاں ای ٹھیڈے کھاون واسطے چھڈ دتا جاوے۔
خیر سرکاری اداریاں وچ تعلیمی زبان نہ بنائے جاون دے کارن ہو سکدے نیں جویں کہ پنجابی دی منگ ای ایڈی نہیں رہی ہونی کہ اوہ تعلیمی طور تے اپنی زبان سانبھ سکن۔۔۔۔۔۔۔ سندھ وچ سندھی والیاں نے ایہدے خلاف اَواز چُکی تے سندھی زبان اج اپنی زبان دے نیڑے اے۔ بلوچی زبان والیاں نے اپنے آپ دی زبان نوں منوا لیا۔ اوتھوں دا پڑھیار اپنی زبان وچ گل کرنا فخر سمجھدا اے۔ پختونخواہ والیاں نے پشتو نوں کدے نہیں چھڈیا پنجابیاں نے اپنے فخر نوں کدے محسوس ای نہیں کیتا کیوں جے اوہناں کول جس گل تے فخر کیتا جا سکدا سی اوہ ماحول ای نہیں ملیا شاید ایہدے وچ پنجابیاں نے اپنی منگ نوں اونے بھرپور طریقے نال نہیں ورتیا یاں فیر سمجھو اجہے عناصر نیں جو ایس زبان نوں ایتھے لاگو ای نہیں کرنا چاہندے جو کہ اوہناں دی اپنی ہوند خطرے وچ پا دیوے گا۔ پنجابی صوفی شاعر تے دانشور نے امن و آشتی تے انسانیت دا پرچار کیتا ۔ جو پنجابی دی مخالفت کردے نیں اوہ امن و آشتی تے انسانیت دے پرچارک نہیں رہے۔ ایس کر کے وی پنجابیاں نوں پچھڑا رکھیا گیا تے اوہ اپنی پچھان بارے کُجھ وی نہیں جاندے۔ اج دا گریجوایٹ پڑھیار اپنے صوفی شاعراں دے ناں تک نہیں جاندے تے اوہناں دے کلام دا تت کویں پتا چلے گا۔ سرکاری سطح تے تعلیمی اداریاں وچ ایہی کُجھ ہویا اے تے اگوں وی ہوندا نظر آندا اے۔ فیر سرکاری سکولاں نے وی کوئی چنگا کم نہیں کیتا۔ اوہناں نے پنجابی بولنا وی عیب سمجھیا اے ناں نہاد پرایویٹ سکولاں وچ تاں پنجابی بولن والے نوں داخلا ای نہیں دتا جاندا تے جہناں نوں داخلا دتا جاندا اے اوہناں پنجابی بالاں تے ایس گل دی مناہی ہوندی اے کہ اوہ پنجابی بولن تے جو بچا انج کردا اے اوہدی شکایت ہیڈ ماسٹر تے فیر ماں پیو نوں لا کے بچے دے ذہن وچ ایہ گل بٹھا دتی جاندی اے کہ اوہنے بہت ای گھٹیا زبان ورتی اے۔ اصل وچ ایس طرحاں دی گندگی دا درس دین والیاں دی اپنی سوچ ای گھٹیا ہوندی اے۔
پنجابیاں نوں پنجابی توں دور کرن وچ پنجابی ماپیاں دا کردار بہت وڈا اے۔ پنجابی ماں اپنے بال نوں اپنی زبان توں دُور کر رہی اے تے ایہدے وچ اوس نوں ای قصوروار ٹھہرایا جا سکدا اے۔ بالپن وچ بچا جدوں پہلی وار اپنے آنڈھ گوانڈھ توں پنجابی زبان دا اک لفظ سکھ کے اوس نوں ورتدا اے تاں ماں اِلللہ کر کے اوہنوں چنبڑ جاندی اے کہ ایہ بھیڑی زبان توں کتھوں ورتی اوس ویلے بچے دی نفسیات جہڑی کہ ٹیبلو فرانکا یاں صاف شفاف سلیٹ ورگے ذہن وانگ ہوندی اے اوس تے اخیر حرف لکھے جاندے نیں جہدا مطلب ایہ ہوندا اے کہ اوس نے کوئی وڈا قصور کیتا ہووے۔ اگلی پوری زندگی اواہ پنجابی نال نفرت دا ای ورتارا رکھے گا۔ ایس توں ذرا اگے چلیے تاں ایہی ماں جو اپنی اولاد نال پنجابی نہیں بولنا چاہندی اوہ اپنے ماپیاں،ہور وڈکیاں تے اپنے بھین بھراواں نال تاں پنجابی وچ ای گل کردی رہی تے ہُن اوہنوں ایہ خبط پیدا ہو جاندا اے کہ اوہدا بال پنجابی نہ بولے۔ ایہ حال شہری جیون دا نہیں اے سگوں پینڈو جیون وچ وی ایس طرحاں دا ویہار بہت ودھ گیا اے۔ ماں اپنے بالاں نوں پنجابی بولن توں ڈکدی اے۔ پنجابی ماں اودوں ای اپنی اصل پچھان سکے گی جدوں اوس دی تربیت وی ایس طرحاں کیتی جاوے کہ اوہ پنجابی زبان نوں ٹھیک ڈھنگ نال سمجھے تے ایس دے نال نال اپنی پچھان وی کر لوے اسیں جنا وی کوئی اوپری زبان سکھ لئیے سانوں اوبھڑ والیاں اپنا نہیں بنا لینا تے نہ ای اسیں اوہناں دیاں خدمتاں کر کے کُجھ اپنی پچھان بنا سکدے آں۔
پنجابیاں نوں زبان توں دُور رکھن والی سرکار دا ایہ کردار اے ہ پنجابیاں دی منگ ایڈی پکی پیڈھی ہو گئی سی کہ سرکار اوس زبان نوں لاگو کرن وچ سنجیدا ہو جاندی۔ اصل وچ پنجابی سیاستدان نے اپنا کردار دی منفی رنگ نال ای نبھایا اے۔ پنجابی سیاستدان نوں ایس گل نال کوئی پرواہ ای نہیں رہی کہ ساڈی زبان کہڑی اے تے اسیں زبان نال کیہ حاصل کر سکدے آں۔ سگوں اوہناں دا تے اصل مقصد حکومت کرنا ای رہیا اے۔ اوس حکومت نال اوہناں سرکاری طور تے جو کرنا سی اوہ کیتا۔ اوہدے وچ پنجابی مرن جیون اوہناں نوں کوئی فرق نہیں پیا جدوں وی پنجابی سیاستدان حکومت وچ آیا اوس نے اپنی زبان تے نہ ای اوہ پنجابیاں واسطے کُجھ کرنا چاہندے نیں۔ فیر وی چہرے بدل بدل کے آون والیاں نوں پنجابیاں نے ہر پنج ورھے بعد موڈھیاں تے چُکیا ہوندا اے۔ پنجابیاں نے ہمیش اپنی دھرتی تے اوہناں نوں جی آیاں نوں آکھیا جو ایس دھرتی تے کھان پیون منگن بِھنن آں پر اوہ ایتھے آ کے لُٹیریاں دا رُوپ دھار گئے تے کُجھ حکمراناں دا۔
اج دا پنجابی لکھاری وی پنجابیاں نوں نیڑے لیاون واسطے پورا جتن کر رہیا اے۔ کجھ لکھاریاں نے اپنے اخبار تے رسالے وی شروع کیتے ہوئے نیں پر گل فیر اوتھے ای آ کے مُکدی اے کہ ایس نوں پڑھن والیاں دی تعداد بہت گھٹ اے۔ نویں نسل نال نہیں جُڑدی جہڑا اِکا دُکا نال ٹُردا اے اوہ اگے "انھیرا'' ویکھ کے ٹُر جاندا اے۔ ”لہو نال دیوے بالن“ والا کم ہُن کرن والے بہت تھوڑے نیں، جس کر کے پنجابیاں نوں پنجابی زبان لئی اک بھرپور تحریک دی ضرورت اے ۔
۔
ھت زیاداوہناں نوں جی اتے پنجابیاں نوں اپنی زبان دے نیڑے کرن والا سبھ توں وڈا کردار میڈیا دا اے پنجابی سرمایا دار جے ایس پاسے توجا دین تاں بہت کم ہو سکدا اے۔ ایف ایم ورگے ریڈیو تے دن رات پنجابی پروگرام تے پرچار دا اجہیا جتن کیتے جا سکدے نیں پنجابی ٹی وی چینل کھُلنے چاہیدے نیں جس وچ اک ادھا پروگرام اجہیا وی ہووے جو پنجابی زبان نال نیڑتا قایم کرن لئی ات ضروری ہووے۔ ایس طرحاں کرن نال نواں لہو پنجابی تحریک وچ رَلے گا تے نویں رنگ ساہمنے آون گے۔ پنجابی لکھن والیاں نوں شاعری توں وکھ وی کُجھ سوچنا چاہیدا اے۔ نثر دے کھیتر وچ بہت کم دی گنجایش نکلدی اے۔ ساینس‘ طِب دیاں کتاباں لکھیاں جان۔ مُڈھ تے رکھیا جاوے بعدوں سوکھتاں وی پیدا ہوندیاں رہن گیاں۔ جو پنجابی زبان و ادب دی ودھوتری واسطے ادارے کم کر رہے نیں اجہے اداریاں نوں چاہیدا اے کہ اک ترجما گھر قایم کیتا جاوے۔ نویں نویں علماں دی جانکاری وسطے ترجما کاراں دا پربندھ کیتا جاوے۔ ساینس دی زبان بنایا جاوے۔ ایس طرحاں کرن نال وی بہت حالات بہتر ہو سکدے نیں۔ اخباراں تے رسالیاں دی گنتی وچ وی کوئی وادھا نہیں۔ پنجابی وچ نکلن والیاں اخباراں وی اوکھے ساہواں تے چل رہیاں نیں۔پنجابی پڑھان والیاں دے جو فرض سن اوہناں نوں فرض دی سُولی تے چڑھایا جاوے تاں چنگا اے کیوں جے پنجابی دے ناں تے کمان کھان والیاں نے وی اپنا فرض پورا نہیں کیتا( بھاویں ایہدے وچ ساریاں نوں شامل نہیں کیتا جا سکدا اے پر ڈھیر اوہی ای نیں جو "تنخاہی "نیں)۔
اصل گل تاں تعلیمی زبان دی اَن ہوند کارن وی سٹے مایوس کُن نیں۔ دوجا اِک اختیاری مضمون وجھوں ایس نوں پڑھن والیاں دی تعداد وچ تاں وادھا اے پر معیار اوتھے دا اوتھے ای رہندا اے۔ مضمون نال جو جڑئت ہونی چاہیدی اے اوہ نہ ہوون والی گل اے کیوں جے معاشی طور تے سوچن والی نسل نوں معاشی رنگ وچ ای ترقی توں ودھ ہور کُجھ نظر نہیں آندا اے تے دوجا ایس نوں نصاب توں وکھ پڑھن والیاں دی تعداد وی بہت گھٹ ہوندی جا رہی اے۔ جدوں کہ لوڑ ایس گل دی اے کہ ایس مضمون دے نصاب نوں ویلے دی لوڑ مطابق کرنا چاہیدا اے تے ایہدے وچ جدید نصاب دیاں اوہ ساریاں گلاں ہونیاں چاہیدیاں نیں جو آون والے ویلے وچ پڑھیار واسطے لابھ وند ہوون۔
پنجابی زبان نوں حق دوان والے بہت سوجھوان اجہے وی نیں جو" نعرے مارکا، نعرے دار" سوجھوان نیں۔ پنجابی زبان دے مسئلے نوں وگاڑن والیاں وچ ایہناں دا کم وی سر کڈھواں اے۔ کئیاں نے تاں ایس نعرے دار گروپ نوں ودھان واسطے باقاعدا تنظیماں بنائیاں ہوئیاں نیں تے اوہ فیس بُک اُتے اپنے نعرے لٹکا کے یاں فیر تعصب بھری نظم لٹکا کے سمجھدے نیں کہ اسیں بہت وڈا کم کیتا اے۔ اصل وچ اوہ تحریک لئی بدنامی دا کارن نیں۔ تحریک نعریاں نال اگانہ نہیں ودھنی جے ودھنی ہوندی تے ہُن تک سانوں کسے تحریک دی لوڑ نہ رہندی سگوں تحریک تاں کم نال اگے ودھنی اے۔ اوہ کم جس دی پچھان وی اسیں بھُل چُکے آں سانوں کم کرن دی لوڑ کدی پئی ای نہیں کیوں جے اسیں
نعریاں نوں کم سمجھن لگ پئے آں۔ ایس توں ودھ کُجھ سوجھوان قسم دے اوہ لوک وی نیں جہناں نوں دوجیاں دی ذلت وچ اپنی عزت لبھنی پسند اے۔ انج تاں نہ کسے نوں عزت لبھی اے تے نہ ای لبھے گی۔ کیوں جے دوجیاں نوں مندا آکھ کے اپنے آپ نوں چنگا نہیں سمجھیا جا سکدا۔ انج دے لوکاں دی تعداد ودھی جا رہی اے جو پنجابی وچ اوہ اوہ لفظ ورتنا چاہندے نیں جہنوں ویکھ کے نویں نسل پنجابی توں دُور نس جاوے کہ آیندا توں اوہناں دی نسل توں اک وی بندا پنجابی دا ناں نہ لوے۔ اجہے وی نیں جہناں نے اپنی خاص بولی نوں ودھوتری دین واسطے ضمانت دا حصا لے لیا اے اوہ خاص جناتی قسم دی زبان لکھ کے اپنے آپ نوں اجہیا دانشور سمجھدے نیں جہناں نوں اوہناں اکھراں دا وی پتا اے جہناں دا اوہدے پِنڈ توں دُکھ کسے نوں وی پتا نہیں لگدا اے تے واہ مونہ ونگار کے زبان پھسلا پھسلا کے اجہی ای زبان ورتن گے اگلا بندا سُنّ رہ جاوے گا۔پنجابیاں نوں اپنی زبان دے نیڑے لیاون واسطے پنجابی ماپیاں، اُستاداں ،لکھاریاں تے سیاستداناں دا کردار ہونا چاہیدا اے۔ پنجابی جدوں اپنی زبان نال مخلص ہووے تاں اوہ اپنی زبان واسطے کُجھ کرن دے قابل وی ہووے گا نہیں تاں جو چل رہیا اے اوہ تاں چلدا ای رہنا اے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ایس توں وکھ وی کئی کارن ہوون گے جہناں بارے سانوں سبھ نوں بھالنا چاہیدا اے ایس سرناویں ہیٹھ تُسیں وی لکھو تے ساڈے نال اپنے وچار سانجھے کرو تاں جے کسے سِٹے تیکر اپڑیا جاوے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔