kraamaat@gmail.com
+ +92 333-430-6384
ایس اے عمران نقوی
July 20, 2020
.حسن ارشاد دیاں پنجابی بولیاں ــــــ لیکھ =٭رویل٭
ایس اے عمران نقوی
پنجابی بڑی مٹھی سریلی تے روح کھچویں زبان اے۔ایس زبان وچ ادب دیاں ساریاں صنفاں لکھیاں گئیاں نیں۔شاعری وچ ایس دے ٹپے،ڈھولے.ماہیے، دوہڑے تے گیت اج وی کناں وچ رس گھولدے نیں۔ایس زبان دی اک قدیم صنف بولی وی اے جس نوں آپ ماں بولی دے پرچاراں انج لھویٹ کے رکھ دتاجویں گھر وچ نواں سمان آن تے پرانے دی کوئی تھاں نہیں رہندی۔یاں فیرسٹور روم اچ انج سٹ دتاجاندا اے جس طرحاں پنڈرہتل تے اتہاس دی علامت مٹی دے بھانڈے پنجابی ثقافت دے ناں تے پنجابی لوک ورثے دی زینت بنا دتے گئے۔
اجہیا کجھ پنجابی بولیاں نال وی ہویا تے ایہ وی حقیقت اے پئی پنجابی بولی جس نوں وڈے وڈے شاعراں نے وی اظہار دا وسیلا بنایا اج وی سنن وچ آوے تاں سواد دے کئی بوٹے کھڑ پیندے نیں۔ میں پورے دعوے نال آکھدا ہاں کہ ایس وچ جذبے دی اوہ شدت اے جہڑی کسے وی زبان دی کسی وی صنف وچ نئیں لبھدی۔ایس دے تیرو نشتر برچھی بھالے سدھے دل وچ کُھبھ جاندے نیں،مرجھاے مکھڑے کھڑجاندے نیں،پھلاں تے تریل پے جاندی اے،گواچے نوں راہ لبھ جاندی اے تے تتی دھپ وچ بدلاں دی چھاں ہو جاندی اے۔یاں فیر زخماں دے پٹ کھل جاندے نیں،کالجا پاٹ جاندا اے، سر وچ کھیہ پے جاندی اے۔پر ایس صنف تے بہتا کم نہیں ہویا، نقاداں تے پارکھاں نے گھٹ ای چانن پایا۔لوڈ سی کہ ایس صنف تے شاعر وی کھل کے لکھدے تے نقاد وی بھرواں کم کر دے۔میں ویکھیا اے کہ نیلی بار تے ساندل باردے علاقیاں وچ کجھ شاعراں نے ایس صنف نوں اج وی زندا رکھیاہویا اے۔فدا بخاری،نصیر بلوچ،راے ناصر خان،عاصم پڑھیار،خضر محسن،طاہرا سرا،مشتاق عدل تے شبیر شاہد دیاں بولیاں روح تڑفا جاندیاں نیں۔
حسن ارشادبہاول نگر دا واسی اے تے جدید اردو غزل تے نظم وی لکھدا اے۔اوس دیاں نظماں تے پنجابی بولیاں وی اک حوالانیں۔بہاول نگر دے علاقے وچ حسن ارشاد دیاں بولیاں میں سمجھدا ہاں کہ پہلی چھٹ اے۔ایس توں بعد جل تھل دی امیدوی رکھی جا سکدی اے۔اوس دیاں پنجابی بولیاں محبوب دا حسن تے سراپا،من بھاندیاں اداواں،عشوہ تے غمزے دے نال نال پنڈدی رہتل وسیب تے اتہاس دا منظرناما وی پیش کردیاں نیں۔اوہ اج دا بولی نگار اے تے جدید آہنگ جدید رنگ تے جدید لفظاں دے ورتارے نال روایت نوں وی لے کے چلدا اے۔
اوس دے ایہ دو سطری بول اکلاپے وچ محبوب نال مٹھیاں مٹھیاں گلاں،ہاسے،شکوے،یاداں،ہجر وچھوڑے،ہنجو تے ایس دے نال نال معاشرتی رویے تے طنزسماجی مسلے،نفسیاتی گھمن گھیریاں تے اخلاقی مضمون بڑی شدت نال ساہمنے آندے نیں۔
اوس دیاں بولیاں پڑھدے سار ای پتا لگ جاندا اے پئی اوہ گیت دا چاہیوان اے،سر سنگیت دا جانو اے تے حُسن دا پیروکار اے۔اوس دی بولیاں وچ کوئل دی کوک اے،کونج دی کرلاٹ اے تے پپیہا دے نغمے نیں۔
چن نال شٹاپو کھیڈاں
جے ماہیا مینوں ویکھدا ہووے
شٹاپوپنجابی رہتل دا اک گواچیا کھیڈاے۔ایس نوں کڑیاں زمیں تے لیکاں وا کے کھیڈدیاں سن۔ایس نوں پہل دوج وی آکھیا جاندا اے۔ایس وچ میٹی دی اک ٹھیکری نوں پیراں نال اگلے خانے وچ سٹیا جاندا اے۔شاعر نے بڑی مہارت نال اوس ٹھیکری لئی چن دا استعارہ استعمال کر کے بولی دا بول اچیرا کر کے معنویت وچ وی وادھا کیتا۔
جان کٹ کٹ منج اساں کتی
وے ماہیا تیرے پلنگاں لئی
منج اک خاص قسم دا گھاہ ہوندا اے جس نوں کٹ کٹ کے بریک کیتاجاندا اے تے اوس دا وان بنا
کے پلنگاں وچ انیا جاندا اے۔منج دا ایس طراں نویکلا استعمال بہت گھٹ ملدا اے۔خاص کر جان نوں منج کر کے اپنی ذات دی نفی کرنا۔
وے میں دھرتی نوں الٹا گیڑاں
جے ماہیا نال پاوے ککلی
ککلی وی پنجابی دا اک گواچیا ہویا کھیڈاے۔اج دیاں کڑیاں ایس رومانوی کھیڈ توں اکا بے خبرنیں۔
زندگی تے کائنات دے عمل نوں اپنے محبوب نال ہتھاں وچ ہتھ پا کے اپنی مرضی نال گیڑنا تے وقت نوں اپنے وس وچ کرن دے حوالے نال اک ودھیا تے معنی خیزبولی اے۔
تیری یاد نے لیا ہٹکورا
توے اتے جنج ویکھ کے
یاد اک مضبوط استعارا اے۔توے اتے جنج ویکھنا و ی عام سنن وچ آندا ے پر شاعر نے توے دی پٹھ تے بلدی چنگاریاں دے ستاریاں نوں یاد تے جنج نال جوڑکے سہانے سفنے دی گل کیتی اے جس پاروں بولی دا مان ودھ گیا۔
سروں نسری تے چیت جدوں چڑھیا
اڈیاں نوں کھنب لگ گئے
سروں نسرن تے چیت چڑھدے سار ای جو خشی تے مستی دی لہر آندی اے اوس نوں اک پنڈدا واسی ای بیان کرسکدا اے۔پر حسن ارشاد کمال مہارت نال اوس کیفت نوں اڈیاں چ کھنب ول جوڑ دیندا اے۔
توں نہیں جاندی ولاویں پگ دے
سدھا پلا لین والیے
ساڈے وسیب وچ پگ عزت دی علامت اے۔ایس دے اک اک ولاویں وچ ہنجو ہوکے تے ہاواں ڈکیاں ہوئیاں نیں۔اپنا شملا اچا رکھن لئی الہڑ کوکاں نوں وی گل گھوٹو آندا اے۔پر ایس نوں اک مٹیار کیہ کیہ سمجھے۔ایس بولی وچ شاعر نے پگ دے ولاویں تے مٹیار دے سدھے پلے دی گل کر کے سماج دی اصلیت تے رویے تے طنز کیتا اے۔
وے توں لام توں اجے نہیوں مڑیا
مہنیاں نوں میں رہ گئی
گویاتھپدی نوں سینتاں مارے
کٹا سارا دُدھ پی گیا
حسن ارشاد نپے،تلے،جچے انداز وچ گل کردا اے۔اوہ ایس گل دا وی شعور رکھدا اے کہ بولی انج دی ہووے۔
اوہنے پایا جدوں باہواں وچ چوڑا
پھلاں نوں وی بھاگ لگ گئے
اڈی مار دی چھلکدی جاویں
گلاں کتے ڈولھ نہ لویں
ُپھٹی پوچ کے اڈیکا ں والی
ناں تیرا گوڑ دی رہواں
کھڑے باگاں وچ کوئل کوکی
میں سجے پاسے چیر کڈھیا
حسن ارشاد دیاں بولیاں دا رنگ،ذائقا تے سواد چوکھا اے۔سنن والا تڑف اٹھدا اے۔بے ساختا منہ چوں واہ نکلدی اے۔ایناں بولیاں وچ نغمگی اے۔ست سراں دی روح اے۔کالجے دا پاڑ اے۔ہنجوواں دی لشک اے،یاداں دے ہٹکورے نیں،بات دا سلیقااے،وسیب دا رنگ اے تے اندر دی کرلاٹ اے۔
جدوں لگیاں جدائیاں دئیاں جھڑیاں
سیرو باھیاں ول کھا گئے
نین بال کے اساں دن کیتا
بجھیاں ں نوں مارناں پھوکے
وال واہندی نوں دھیان کیہ آیا
شیشے موروں میں اٹھ گئی
حسن دیاں بولیاں وچ داخلیت دا رنگ وی گوہڑا اے۔اوہ اپنے وسیب چوں جو قبولدا اے اوس نوں بولی دے قالب وچ اتاردا اے۔
تیری بندی اے فجر دا تارا
رات دن جتھے ملدے
ستی پئی نے لیا اکڑیواں
چن باری وچ آگیا
بھورپیندی وچ بیلے ول نکلی
گڈیاں پٹولے بھج گئے
حسن ارشاد بہاول نگر وچ بولیاں دی پہلی چھٹ اے۔ہن تسیں مینہ دی واچھڑ وی ویکھ گے۔قلماں رہین سلامت۔
٭٭٭٭٭