شِو کمار دی "سیما" ــــــ لیکھ ــــــ ٭رویل٭

دینک اخبار دے

اج پرتھم پنے تے

میری محبوبا دی

تصویر چھپی اے

ایس تصویر چ

کُجھ گورے ودیشی بچے

تے اک ہور اوہدے نال

کھڑی اُس دی سکھی ہے

تصویر دے پیریں

ایہ عبارت دی ہے جھانجر

ایہ کُڑی

پہلی پنجابن اوہ کُڑی ہے

جہڑی پردیس توں

سنگیت دی وِدیا لے کے

چھے ورھے پچھوں

جو اَج دیس مُڑی ہے

ہاں ٹھیک کہیا، ٹھیک کہیا

ایہو اوہ کُڑی ہے

ایسے ای کُڑی خاطر

میری زندگی تُھڑی ہے

ایہو ہے اوہ کُڑی

جس نوں کہ میرے گیت نیں روندے

معصوم میرے خاب وی

آوارا نیں بھوندے

ایہو ہے اوہ کُڑی

اکثر میرے شہر وِچ

ہر وار جدوں آوندی

تِن پُھل لیاوندی

گلدان چ تِن پُھل جدوں

ہتھیں اوہ سجاوندی

مُسکا کے تے انداز وِچ

کُجھ ایداں اوہ کہندی

اِک پُھل کوئی سانجھا

تیرے ناں دا، میرے ناں دا

اِک پُھل کوئی سانجھا

کسے پیو دا، کسے ماں دا

اِک پُھل میری ککھ دی

"سیما" دے ہے ناں دا

ہاں ٹھیک کہیا، ٹھیک کہیا

ایہ پہلی پنجابن اوہ کُڑی ہے

جہڑی پردیس توں

سنگیت دی وِدیا لے کے

چھے ورھے پچھوں

جو اَج دیش مُڑی ہے

ایس تصویر چ

اِک گوری جہی نکی بچی

میری محبوبا دی

جس چیچی ہے پکڑ رکھی

اوس دی شکل

میرے ذہن چ ہے آ لتھی

ایکن لگدا ہے

ایہ میری اپنی دھی ہے

میرا تے میری بیلن

دے بیمار لہو دا

ایس دھرتی تے بجایا

کوئی سانجھا بی ہے

میری پیڑا دی مریم دے

خاباں دا مسیح ہے

مدت توں جہدی خاطر

بے چین میرا جی ہے

ہاں ہاں ایہ میری

اوہو ہی "سیما" دھی ہے

کوئی ہور ایہدا پیو ہے

ایہدا غم کیہ ہے

ہاں ٹھیک کہیا، ٹھیک کہیا

ایہ اوہ کُڑی ہے

پہلی پنجابن اوہ کُڑی ہے

جہڑی پردیس توں

سنگیت دی وِدیا لے کے

چھے ورھے پچھوں

جو اَج دیش مُڑی ہے

نظم شروع ہوندی اے روز وار اخبار تے چھپی اک فوٹودی خبر توں....۔ تصویر وِچ تِن جنیاں نیں۔ سببیں تِناں وِچوں اک وی مرد نہیں اے۔ دو تیمیاں نیں تے اک نکی بچی؛ جِہنوں ایس کوتا وِچ شاعر نے "سیما" دے ناں نال چتریا اے۔

دوواں تریمتاں وِچوں اک کوتا واچک دی محبوبا ہے تے دوجی اوس نال کھڑی اوس دی دوست۔ پر جس نکی بالڑی نے کوتا واچک دی محبوبا دی چیچی پکڑ رکھی اے۔ اوس دی شکل اوہدے ذہن وِچ مسلسل گُھم رہی اے۔ اوہ، اوہنوں سیہانن دے جتن وِچ اے۔ اوس وِچ اوہنوں اپنی دھی نظریندی پئی اے۔ اپنی بیلن تے اوہدے بیمار خون دا دھرتی تے بجایا کوئی سانجھا بِی۔

شاعر نے نظم وِچلی اوس ایانی نوں اپنیاں پیڑاں دے مسیحا نال تشبیہ دِتی اے۔ اوہ آپ مہارے سچ دے مُونہہ توں گُھنڈ چُک رہیا اے۔اوہ اوس نکی بچی نال اپنی جُڑت دی کہانی نویں سریوں کھیڈ رہیا اے۔ اوہ چھے ورھے پہلاں دیاں باتاں پا رہیا اے۔ اوہدی محبوبا اوہدے کمرے وِچ پئے گلدان وِچ پُھل سجا رہی اے، پُھلاں دی تعداد وی تِن اے۔ اک پُھل سانجھا ؛ محبوب تے عاشق دے ناں دا، دوجا کسے پیو دا، کسے ماں دا۔ تے تیجا اوس نکی کُڑی دے ناں دا اے، جہنوں شاعر نے "سیما" دے ناں نال چتریا اے۔

اخبار اُپرتصویر ہیٹھاں لکھی عبارت ایس نظم راہیں اوس انھے دَرد دا پول کھول رہی اے جہڑا چروکناکوتا واچک دے سینے وِچ دھڑکدا اَتے اوہدیاں اکھاں وِچ پچھلے چھے سالاں توںمسلسل رڑکدا رہیا اے۔ایس پیڑ نوں اوس کدے کسے نال سانجھا نہیں کیتا۔ ایس درد نوں اجے تک کسے دی شنوائی نصیب نہیں ہوئی۔ شاعر ایس نظم راہیں اوس دا پول کھول رہیا اے۔

شِوکماربٹالوی جماندرو شاعراے۔ شاعری دا اوہ جمیا جایا، چُمیا چَٹیا ہویا سی۔ ساڈے پنجابی دے صوفی، قصہ گو شاعراں توں بعد نویں دور دے شاعراں وِچ اوہ اک روشن مینارے وانگ اےسگوں ہُن تے اوہ رستا دسن والے تاریاں وانگ اے۔ساڈے پاسے دے کئی شاعر تے اوہدی پنجابی شاعری دیاں لیہاں تے پیر دھردے ، اگانہ ودھدے وِکھالی دیندے نیں۔

کسے وی شاعر، لیکھک یاں کلاکار دی رچنا بارے گل کرنا سورج نوں چراغ وِکھان دے مترادف گنیا جاندا اے۔ ایس لئی اوہدے سیاسی، سماجی، تاریخی تے وسیبی حالات و واقعات نوں مُکھ رکھنا پیندا اے۔ شِو دی حیاتی وِچ ای اوہنوں پیار کرن والیاں دا کوئی گھاٹا نہیں سی۔ شاید ایہو کارن ایں کہ اوہ اپنی نہیں لوکائی دی پیڑ دی گل کردا اے۔ پر فیر وی سانوں اوہدی شاعری وِچوں کدھرے نہ کدھرے اوہدی اپنی حیاتی دے اُتار چڑھا دا جھئولا ضرور پیندا اے۔ ایتھے مثال وجہوں اوہدیاں کُجھناں نظماں دے ناں لِتے جاسکدے نیں۔ جِویں: اپنی سالگرہ تے، اک کرنگ دی اک کہانی، چُمن، سواگت، پردیس وسن والیا، میرا کمرا اَتے"سیما" ۔

ایہناں نظماں وِچ شِو اوس ڈونگھے وچھوڑے تے ہجر دی اگ دی گل کیتی اے جہڑی اوہدے ہانہ وِچ اٹھے پہر اُچھل تارو دریا وانگ پلسیٹے ماردی رہی اے۔ جہنوں تکدیاں تکدیاں اوہدیاں اکھیاں دی جوت وِسم گئی۔

بی بی سی والیاں نوں اوس اک انٹرویو دوران کہیا سی:

مینوں کسے قسم دی کوئی پیڑ نہیں۔ میں غم دا شاعر ہاں۔ پر میں غم دی کوتا ہس کے لکھداں۔ مینوں کوئی غم نہیں۔ میں تے اپنی شاعری وِچ لوکائی دے دُکھانت نوں چتریا اے۔ جِنّا لوکاں مینوں پیار دِتا اے، پنجاب دے کسے ہور کوی دے حصے نہیں آیا۔

ایسے انٹریوو دوران پچھیار ولوں پچھے گئے اک اہم سوال دے جواب وِچ شِو مسلسل بولی جارہیا اے:

ہاں میں پیار کیتا اے، کسے دیاں جلفاں نال، کسے دے چہرے نال،کسے دے ہونٹھاں نال، کسے دے والاں نال....۔پر میرے کولوں اوہ پوری تصویر کدے بنی ہی نہیں۔۔۔

شِوپوری طرحاں شراب دے نشے وچ ٹُن اوس اہم تے اُچیچے سوال دا جواب بڑی ہوش مندی تے دانشمندی نال دتا۔ اِنج اوہدا اوہناں انیکاں کُڑیاں دے پوتر عشق دا بھرم بھاءرکھنا وی بن دا سی۔ جہڑیاں ماپیاں توں چوری چوری اوہدے تے جند چھڑکدیاں، صدقے واری ہو ہو جاندیاںسن۔

اپروکتی کوتا "سیما" دی واپری کتھالی وی کُجھ اِنج دی ہی اے ۔ سانوں ایس وارتا نوں سمجھن لئی شِو دی حیاتی نوں مُکھ رکھنا پوے گا۔ ایس بارے اوہدے قریبی دوستاں تے ہم عصر لوکاں دے وچاراں نوں تکنا پوے گا۔ ایس حوالیوںمینوں اِمروز یاد آرہیا اے۔ اوس سلیم پاشا نوں اپنی اک ملاقات "اِمروز: محبت دا لوک گیت" وِچ اک تھاں آکھیو نیں:

”شوکمار بٹالوی اوہناں دِناں وِچ ہئولا جہیا منڈا سی، پر شاعری وِچ اوس دا ناں بنن لگ پیا سی۔ اوس نوں گور بخش سنگھ دی بیٹی ”مینا“ نال عشق ہوگیا۔ دوہاں پاسے چٹھیاں دا سلسلا وی ٹُر پیاسی۔ عشق چھُپدا نہیں اَتے چھیتی ہی گوربخش سنگھ تیک ایس عشق دی ہواڑ اپڑ گئی۔ اوس پہلاں تاں اپنی دھی نوں چپ چپیتیاں روس بجھوا دتا۔ فیر شوکمار بٹالوی نوں جھڑک جھنب کے اوس کولوں سارے پتر کڈھوا لئے۔ شو کمار گلیاں وچ مارا مارا پھردا جدائی دے گیت لکھن لگا؛ جس وِچ اوس دا ایہ مشہور گیت وی شامل اے۔

مائے نی مائے

میں اک شکرا یار بنایا

اوہدے سر تے کلغی تے پیریں جھانجر

اوہ چوگ چوگیندا آیا

چُوری کُٹاں کھاندا ناہیں

اساں دل دا ماس کھوایا

اک اُڈاری ایسی ماری

اوہ مُڑ وطنیں نہ آیا

مائے نی مائے۔۔۔

اوہ شکرا واقعی مُڑ (وطنیں) نہ آیا؟ اوہدے پیو نے اوس دا ویاہ باہرو باہر ای کردتا۔ اِنج شوکمار بٹالوی نوں برہا دا سلطان بنا دتا گیا۔“

"مینا"نائوں دی کُڑی بارے اُنج تے اک دو گلاں بلبیر سنگھ مومی ہوراں اپنی سوے جیونی "کیہو جہیا سی جیون" وِچ وی لکھیاں نیں۔ جہناں دا ویروا کجھ اِنج اے:

مینا شو دی زندگی دی پہلی اوہ کُڑی سی۔ جہڑی اوس نوں بچناتھ دے میلے تے ملی سی۔ "مینا" کچی نہیں سی، پر زندگی کچی نکلی تے اوہ معیادی بخار نال مر گئی۔ جدوں کہ شو دی دوجی محبوبا گربخش سنگھ دی کُڑی اے جہڑی اوہنوں چھڈ کے بدیس چلی گئی سی۔

ایس بارے شِو کیہ آکھدا اے؟ اوہدے وچار جانن لئی سانوں اوس دی شاعری نوں مُکھ رکھنا پئے گا۔ جویں :

میریاں گیتاں دی مینا مرگئی

رہ گیا پاندھی، مکا پہلا ہی کوہ

آخری پُھل وی شرینہہ دا ڈِگ پیا

کھاگیا سرسبز جُوہاں سرد پوہ

چن دی روٹی پکائی تاریاں

بدلیاں مرجانیاں گئیاں لے کھوہ

گوندویں آساں دی ڈوری ٹُٹ گئی

دھان چڑیاں ٹھونگ لئے تھوتھے نیں توہ

ایہ تے ایویں ونگی پاروں ایں۔ شِو دے ہاں اوس دی اپنی بپتا، پیڑ کہانی یاں پریم کتھا دے ہور وی کئی رنگ نیں۔اپنی اک ہور کوتا وِچ ایس بارے اوس کُجھ اِنج اشارا کیتو نیں۔

ایہدا اُکا دُکھ نہیں

کہ اَج توں پرایا ہویوں

دُکھ ہے کہ تینوں مینوں

کوڈیاں نیں پیاریاں

دُکھ ہے شکاری کسے

محلاں اوہلے لُک کے تے

چاندی دیاں گولیاں

نشانے بنھ ماریاں

اُتلے دوہاں حوالیاں نوں مُکھ رکھیے تاں شِو دی ایس گل دی سمجھ وی آای جاندی اے کہ اوس اپنے ایہناں شعری تُکاں وِچ کیہ بیانیا ایں تے کیہ نہیں....۔

اِمروز مطابق اوہ شکرا(مینا) مڑ وطنیں نہ آیا تے شِو نوں برہا دا سلطان بنا دتا گیا۔ بلبیر سنگھ مومی "مینا" دی جہڑی کتھا ساڈے نال سانجھی کیتی اے، اوہ کجھ ہور دس دی پئی اے۔ پر گور بخش سنگھ دی کُڑی دی پریم کتھا والی کہانی ایہناں دونہ پیاریاں دی سانجھی اے۔

ایس پکھوں شو کمار بٹالوی دی اک ہور نظم"پہلوپہل" اوپرکت درج کوتا نال جوڑ کے پڑھیے تاں صورتحال ہور واضح ہوجاندی اے:

پہلو پہل مینوں جدوں

اک سپنی نے ڈنگیا

میں جوانی دی اجے

دہلیز ہی ساں لنگھیا

حالے میرے سُپنیاں وچ

لوریاں دی مہک سی

جدوں میرے سُپنیاں

شیشے دا پانی منگیا!

ایہ میری کروٹ جہے

لیندے دِناں دی، بات سی

متھے جد سی مَسیا

پِنڈے تے کُجھ پربھات سی

اوہ میری پہلی مَیلی

سُپن چھوہی رات سی

میرے اندر پھیلیا

اِک لج لِجااحساس سی

سپنی دی آئی باس سی

اوہ رات ساری نگن سی

تے بہت ہی اُداس سی

میں اُس اُداسی رات نوں

سو بار بَلیا بُجھیا

تے اپنے جنگل چ میں

چندن دے واکن اُگیا

میں اپنے شہراں چ

پِیلی ریت بن بن اُڈیا

تے فیر جد اُس رات دا

سورج گراں وچ پُجیا

میں سُپنیاں دی بھال وچ

چندن دے وَن وچ پُجیا

پر بھٹکنا دا سفر ایہ

کئی روز تک نہ پُگیا

تے فیر میرے پنڈ اِک

سپنی پروہنی آگئی

جھوٹھی زری لاہور دی

اکھیاں نوں اگ جہی لا گئی

تے پون میرے وناں دی

کُجھ ہور وی نشیا گئی!

جد وی دو گھوڑا بوسکی

گلیے بزارے لنگھدی

پنڈ دی جوانی کھنگھدی

تے پیاس میرے حُسن دی

شیشے دا پانی منگدی

تے فیر شیشے دی کہانی

اُس پڑاء تے پُج گئی

کہ سپنی دی کُنج

شیشے دی ندی وچ ڈُب گئی

تے فیر اک دن شام

شیشے دی ندی نوں رنگ گئی

اوہ سپنی پھُنکار دی آئی

تے مینوں ڈنگ گئی

لہر لہر ڈولدی

ساری ندی کنب گئی

تے طوطیاں دی ڈار

کچیاں بیریاں توں لنگھ گئی!

شوکمار دے کہن طرحاں اجے اوہ جوانی دی دہلیز وی نہیں سی لنگھیا کہ اک سپنی ہتھوں ڈنگیا گیا۔ اک سچا شاعر کِویں عام شیواں تے گھٹناواں نوں لفظاں دا بانا پوا کے کِنج خاص بنا دیندااے ایس دا بھرواں ہنگارا شو دی پنجابی شاعری وچ سانوں عام ملدا اے۔ بٹالوی دی نظم (سیما) نوں پڑھ کے اک آپ مہارا سوال جنم لیندا اے؛کیہ اوہ کُڑی واقعی مڑ دیس نہیں پرتی؟ جےکر ایہ گل سو پرتیشت سچ ہے تے فِر ایہ کون ایں؟ جہدے بارے شو آپ آکھ رہیا اے کہ ایہو ہے اوہ کُڑی، جہدی خاطر میری زندگی تھڑی ہے، جہنوں میرے گیت نیں روندے۔ جس لئی میرے خاب آوارا نیں بھوندے۔

ایس نظم نوں چت وِچ رکھیے تاں اک پل لئی سانوں اِنج لگدا اے کہ ایہو ہے اوہ کُڑی، جہدے پتر جھڑک جھنب کے شِو توں کڈھوا لئے گئے سن۔ تے مڑ اوس کُڑی نوں کسے بہانے روس بھیجوا دتا گیا۔ شاید شِونوں پچھے ایہو ای دسیا گیا ہووئے کہ اوہ سنگیت دی اعلیٰ تعلیم حاصل کرن لئی باہر (روس) گئی ہوئی اے۔ ہُن بعدوں جہڑی کتھا واپری اوہ کجھ ہور ای اے۔ اوس کڑی دا ویاہ، شو دی شاعری، برہا دا سلطان تے ایس نظم وچ دسی گئی بچی "سیما"۔

ہو سکدا اے”سیما“ خیال سمے کھڑیا ہویا اوہ پھل ہووے جہڑا شِو تے اوس کُڑی دے ناں دا سی۔ کیہ ایہ اوہو پُھل اے جہنوں ایس نظم دی کُڑی، جدوں شاعر دے شہر آوندی رہی اے۔ اوہ اپنے ہتھیں گلدان وِ چ آپ سجاوندی رہی اے۔ اوہناں تِناں پُھلاں وِچوں کوئی اک خاص پُھل....۔

اک پھل کوئی سانجھا

تیرے ناں دا، میرے ناں دا

اک پھل کوئی سانجھا

کسے پیو دا، کسے ماں دا

اک پھل میری ککھ دی

"سیما" دے ہے ناں دا

٭٭٭