تنویر بخاری ۔۔۔وارث شاہ دی دھرتی تے جنم لین والے اجوکے دور دے وارث

تنویر بخاری ۔۔۔وارث شاہ دی دھرتی تے جنم لین والے اجوکے دور دے وارث

(غزل پراگیاں دے حوالے نال شخصیت تے فکر و فن)

ڈاکٹر اظہار احمد گلزار

پنجابی غزل دا مڈھ نوشہ گنج بخش توں شروع ہویا یاں شاہ مراد توں ، مولا بخش توں شروع ہویا ، یاں پیر فضل گجراتی توں ۔۔۔۔۔۔۔اپنی تھاں تے ایہ اک لمبی بحث اے ۔۔۔پر پنجابی نوں اضافتاں تے فارسی ترکیباں دے اثرات توں بچا کے ٹھیٹھ پنجابی لفظاں دی ورتوں نوں رواج دیون والے پنجابی ادب دے ایس عہد دے سبھ توں قد آور شاعر ،کھوج کار ، تے سوجھوان جناب تنویر بخاری ہوریں نیں ۔۔۔اوہناں نوں ایہ اعزاز اے پئی پاکستان دے وجود وچ آون توں مگروں پہلا غزل پراگہ " ولکنیاں" 1962ء وچ ایہناں دا ای پنجابی مجموعا چھپیا سی ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔گوشہ نشین تنویر بخاری شہر دے ہنگامیاں نوں چھڈ کے اک نکڑے بہہ کے پنجابی ادب دی جنی خدمت کر رہیا اے ۔۔اوناں کم لکھاں روپے گرانٹاں تے فنڈ لین والے ادارے وی نہیں کر سکے ۔۔پنجابی شاعری دے اک سو توں ودھ مجموعے ، لوک گیتاں اتے دو تحقیقی ، تن نعتاں ، کئی تحقیقی کتاباں ، درجناں دے حساب نال تحقیقی تے تنقیدی تن سو توں ودھ کتاباں تے بے شمار تحقیقی مضمون لکھن والی ایس انتھک پنجابی سیوک تے "اسکول آف تھاٹ " جناب تنویر بخاری دی حیاتی دے کئی پکھ نیں ۔۔تے ہر پکھ دوجے پکھ نالوں اگھڑواں اے ۔۔۔۔۔ایہناں اتے پنجابی ، پنجاب ، پنجابیت تے پاکستان نوں بلا شبہ فخر تے مان اے ۔۔۔۔۔۔گل تنویر بخاری دے پیار دے پندھ توں ٹور دے آں ۔۔۔۔۔۔۔۔فرہاد نے شیریں لئی نہر کڈہن دا پندھ کٹیا ۔۔۔مجنوں نے تھلاں دا ۔۔رانجھا بیلے وچ مجھیاں چار دا رہیا ۔۔ تے مہینوال جھناں چیرن والے پینڈے پے رہے ۔۔پر بکی دا سوار جنڈ دی چھاویں ستا ماریا گیا ۔۔۔۔پنجابی ادب دے ایس پاندھی نوں وی ڈر اے پئی ٹھنڈیاں گوڑھیاں چھاواں دے تھلے اوہ ڈر دا سکون نہیں کردا ۔۔تاں جے اوہدی منزل کھوٹی نہ ہو جاوے ۔۔۔۔۔۔

میں چھاواں نوں راہ دیاں کندھاں بن دیاں ڈٹھا اے

بہندا نہیں تنویر کسے رکھ تھلے ڈر دا مارا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اساں پیار خلوص دے معجزے تھیں

ایس جیون دے نیل نوں پار کیتا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

جناب تنویر بخاری ہوراں نوں شاعری ورثے وچ ملی ۔۔آپ دے والد سید عبد الرحمن مبشر بہت وڈے عالم دین تے اُچ کوٹی شاعر سن ۔۔آپ پاکستان بنن توں پہلاں ضلع قصور دے اک پنڈ بھیکهی ونڈ ہٹھاڑ وچ 1939ء نوں جمعۃ الوداع دے دن پیدا ہوئے ۔۔۔ماپیاں نے ایہناں دا ناں فقیر محمد رکھیا۔حالے ایہناں دی عمر چھے مہینے دی سی جدوں ایہناں دے والد عبد الرحمان مبشر اللہ‎ نوں پیارے ہو گئے ۔۔ایہناں دی پرورش ایہناں دے چاچا سید عبد اللہ‎ شاہ بخاری نے ایہناں دی پرورش باپ وانگوں لاڈ پیار نال کیتی ۔۔۔شاعری دا شوق پرائمری اسکول وچ ہو گیا سی ۔۔۔حالے آپ چوتھی جماعت وچ پڑھدے سن ۔۔جدوں ایہناں دی پہلی غزل چھپی سی ۔۔۔۔۔۔ مڈل دا امتحان پاس کر کے ایہناں نے "جے وی"دا امتحان نارو وال توں پاس کیتا تے اک اسکول وچ ٹیچر ملازم ہو گئے ۔۔۔ایس توں مگروں ایہناں نے فاضل فارسی ، فیر میٹرک ، ایف - اے ، بی -اے ، دے امتحان بتدریج پاس کیتے ۔۔ایس توں اک ورھے مگروں ایہناں نے ایم - اے پنجابی دا امتحان وی پاس کر لیا ۔۔۔۔ایہناں ایم - اے پنجابی کرن مگروں کسے دوجے شہر ترقی ملن پاروں وی اپنے پنڈ نوں چھڈنا پسند نہیں کیتا ۔۔۔کیوں جے ایہناں نے طریقت دیاں منزلاں وی طے کر لیاں سن ۔۔جہدی وجھا توں ایہناں اپنے والد ورگے چاچا دے آستانے نوں چھڈ کے جانا پسند نہ کیتا ۔۔۔۔۔تے ساری ملازمت اپنے پنڈ دے پرائمری سکول وچ درس و تدریس کر دیاں تے اپنے مرشد تے چاچا سید عبد اللہ‎ شاہ بخاری دے دربار تے گدی نشینی کردیاں لنگھا دتی ۔۔۔۔۔جناب تنویر بخاری دا حلقہ احباب بہت وسیع اے ۔۔ایہ اکو ویلے شاعر ،اک پارکھ ، اک کھوج کار نیں ۔۔تنویر بخاری اک شخص دا ناں نہیں سگوں تنویر بخاری اک " اسکول آف تھاٹ " اے ۔۔۔اک انسٹیٹیوشن اے ، اک دبستان اے ، جتھے ہر ویلے علمی ، ادبی تے روحانی فیض ونڈیا جاندا اے ۔۔۔۔اونہاں دے حلقہ ارادت وچ شاگرداں توں اڈ اوہناں دے مریدین وی شامل نیں ۔۔۔

تنویر بخاری حیاتی دیاں ایہناں پینڈیاں دا پاندھی اے جہڑا جمن توں لے کے ہن تیک ، بچپن ، لڑکپن ،جوانی دا سفر کردا کردا بڈھیپے وچ اپڑ گیا اے ۔۔پر اوہناں اپنی حیاتی دا ایہ سفر عامی راہیاں وانگوں نہیں کیتا ۔۔تے انج پیڑ دا بوٹا ، ایش ٹرے ،ولکنیاں ،میخانہ ، حدیث کربلا ، وین ، شیشا ، نک سک ،لوئے لوئے ،شاعری ،بجھی عشق دی اگ نوں واء لگی ، ہزج ، جیوے پاکستان ،سوہنی دھرتی ، حضور دے حضور ، مستو مست قلندر لال ، شیشہ تے پتھر ، نہی عن المنکر ، مکاشفہ ، تتو تاریاں، دیوان تنویر بخاری، حدیث کربلا ، پنجابی اردو لغت ، پنجاب دے لوک گیت ، کن لیکھاں، لوک کھیل ، ماہیا ، دھونی ،سراں تے سداں ( لوک ادب)، سلام آکھنا واں ، واشنا ،وین ، یا سیدی یا رسول اللہ‎ ، ھو ، پنج رس ، بناں عشق محمّد توں ، میخانہ ، اداسیاں، وارث شاہ ، عہد تے فن ،تے شاعری ، کھوج تے پرکھ دیاں بے شمار کتاباں توں اڈ چار پنج مضموناں وچ ایم - اے تے ایل ایل - بی دیاں سینکڑیاں دی تعداد وچ لکھیاں نصابی امدادی کتاباں وی نیں۔

اوہناں دا آکھنا اے" پئی شاعر تے میں اودوں توں ساں جدوں مینوں ایہ وی نہیں پتا سی پئی شاعری کیہ ہوندی اے ، تے شاعر کہنوں آکھدے نیں ۔چوتھی جماعت وچ پہنچ کے باقاعدا شعر آکھنے شروع کر دتے سن ۔۔ایسے ویلے وچ میں اک پرائیویٹ استاد توں فارسی پڑھنی شروع کر دتی تے رودکی ،وقیفی ،سنائی ، واحدی ،مراغی ،عطار ،سعدی ، خواجو ،حافظ تے نظیری وغیرہ دے ناواں توں واقف ہو گیا سی ۔۔۔۔ایہناں وچوں میں حافظ شیرازی تے نظیری نوں سمجھن جوگ ہو گیا سی ۔۔اَٹھویں پاس کر کے میں اسکول دی پڑھائی چھڈ دتی تے اک درس وچ داخل ہو گیا ۔۔اوتھے میں بہت تھوڑے عرصہ وچ استاداں نوں نصاب دیاں کتاباں سنا دتیاں ۔۔مینوں درس دا ماحول پسند نہ آیا تے میں "جے وی " وچ داخلا لے لیا ۔۔میں کدے کوئی شاعر نہیں سی ویکھیا۔۔میں پہلی وار جہڑا شاعر ویکھیا ، اوہ منیر احمد منیر سی۔ جہڑا "جے وی" وچ میرا ہم جماعت بنیا۔""

"جے وی " کر کے ایہناں محکمہ تعلیم پنجاب وچ نوکری کر لئی ۔۔پھر ایہناں نوں نہیں سی پتا پئی شاعری توں اڈ دنیا وچ ہور وی کوئی کم ہوندا اے ۔۔صرف ایہ سن تے ایہناں دی شاعری ۔۔۔۔۔1960ء تیکر ایہناں دیاں کئی کتاباں چھپ چکیاں سن ۔۔ اودوں تیکر ایہناں دی شاعری وچ بیتاں ،سی حرفیاں ،کافیاں ،نعتاں ،چوبرگیاں ، گیتاں تے غزلاں دی صورت وچ سن ۔۔۔1960ء وچ ایہناں غزلاں آکھنیاں شروع کر دتیاں ۔۔۔ایہناں دی پہلی غزل ماہنامہ " پنجابی ادب " (لاہور) دے سالنامے وچ ( جنوری 1960ء) وچ شایع ہوئی ۔۔۔۔ایسے ای ویلے ایہناں دی ملاقات دو وڈے شاعراں بابائے پنجابی ڈاکٹرفقیرمحمد فقیر تے حضرت غلام یعقوب انور (ایڈووکیٹ) نال ہوئی۔۔ علامہ یعقوب انور دے نگھے پیار نے ایہناں نوں اپنے نیڑے کر لیا ۔۔۔اپنے ڈیرے (انور لاج) تے اپنی " بزم وفا" دی چھتر چھانویں ہون والیاں مشاعریاں وچ ایہناں نوں وی حصا لین لئی آکھیا ۔۔۔ایتھے ایہناں دی ملاقات بہت سارے شاعراں نال ہون لگ پئی ۔۔ایہناں توں اڈ سارے شاعر شہری سن تے ایک کلے پینڈو بندے سن ۔۔۔ایہناں دی زبان ٹھیٹھ پینڈو سی تے لہجا وی ٹھیٹھ پینڈو سی ۔۔۔ایہناں نے ایسے ای زبان تے ایسے ای لہجے نوں اپنے شعراں دی زبان بنایا ۔۔اوس ویلے تیکر پنجابی غزل اتے فارسی غزل دا گوڑھا اثر سی ۔۔۔فارسی مشکل لفظاں تے ترکیباں دی ورتوں دے نال نال اضافتاں وی فارسی دیاں ورتیاں جاندیاں سن ۔۔ایتھے ایہناں ایس ریت دی نابری کیتی تے انج ای لکھنا شروع کیتا ، جویں ایہناں دے آل دوالے دے لوکی بول دے سن ۔۔۔۔

جناب تنویر بخاری نے پنجابی غزل نوں ٹھیٹھ پنا دیون دی کوشش کیتی ۔۔۔۔۔۔ایہ ٹھیک اے پئی غزل دی زبان وچ لطافت ، نزاکت تے لوچ ہونا چاہیدا اے ۔۔پر ایہ سادا مرادے دیہاتی بندے نوں بھلا نزاکتاں تے لطافطتاں بارے کیہ پتا ۔۔۔۔۔ایہ وی ٹھیک اے پئی غزل دا مطلب عورتاں نال گلاں کرنا اے ۔۔پر عورت دا مطلب نرا " محبوبا " ای نہیں ،۔۔۔۔اپنی زنانی وی تاں اک سوانی ہوندی اے ۔۔۔

غزل وچ دنیا جہان دا ہر موضوع کھپایا جا سکدا اے ۔۔تاں فیر شاعر کسے ہالی ، مزدور ،فصلاں ،کھیتاں ، کھلیاناں ، کارخانیاں تے اپنے سامنے ہون واپرن والے واقعات نوں کیوں موضوع نہ بناؤن ۔۔

تنویر بخاری ہوراں توں پہلاں بہت سارے غزل گو ہوئے نیں ۔تے بے شمار غزل گو ایہناں دے ہم عصر وی سن ۔۔جہنا ں وچوں بہت سارے ایہناں توں سینئر تے عمر چہ وڈے سن ۔۔پر اودوں تیکر ایہناں نے اوہناں وچوں کسے نوں وی نہیں سی پڑھیا ۔۔۔اوس ویلے تیکر ایہناں ' اوہناں شاعراں وچوں کسے نوں وی سی پڑھیا ۔۔۔۔

عبد الغنی وفا ، ڈاکٹر فقیر محمد فقیر ،علامہ غلام یعقوب انور ،پیر فضل حسین گجراتی،برکت علی خورشید، عبدالغفور اظہر، صوفی عبداللہ یاسین، احمد حسن قلعداری ، آزاد باجوہ ،حکیم محمّد علی فائق ،نادر جاجوی ،افضل احسن رندھاوا ،خلیل آتش ،عبد المجید بھٹی ،سیٹھ اسحاق ،باغ حسین کمال ،نزیر چودھری ،حکیم ناصر ،محمّد عظیم بھٹی ،اعجاز حسین رضوی ،بشیر ریاض ،شریف کنجائی ، ریاض مجید ،ظفر اقبال ،سلیم کاشر ،رؤف شیخ ،شیر افضل جعفری ، ماجد صدیقی ،جوہر جالندھری ،فضل دین بخت ، شارب انصاری ،شاد فیروز پوری ،سید علی شاہ ملتانی ،سہیل جیلانی _اطہر نظامی ،اکبر لاہوری ،۔۔۔۔۔

پاکستان بنن توں مگروں پنجابی غزلاں دا جہڑا مجموعا سبھ ھ توں پہلاں چھپیا سی ۔۔اوہ تنویر بخاری ہوراں دا "ولکنیاں" سی ۔۔۔۔ایس لحاظ نال تنویر بخاری ہوری پاکستان وچ پنجابی غزل دے پہلے شاعر ہون دا اعزاز رکھدے نیں ۔۔۔۔

" ولکنیاں " توں پہلاں خالص غزلاں دا مجموعا " دیوان کشتہ "دے ناں نال 1903ء وچ چھپیا سی ،جہڑا میاں مولا بخش کشتہ ہوراں دی تخلیق سی ۔۔انج " ولکنیاں" پنجابی غزلاں دا دوجا مجموعا سی ، جہڑا 1962ء وچ چھپیا سی ۔۔۔

جناب تنویر بخاری ہوراں دی غزل بارے ڈاکٹر غلام شببر رانا ہوری لکھدے نیں ۔۔"" تنویر بخاری دی شاعری نوں سمجھن لئی کنجی " تجربا " اے ۔جدوں اسیں اوہدے تجربے تے مشاہدے دے نال نال تے اوس دے سنگ سنگ نہیں ٹراں گے ۔۔اسیں سوچاں دی اوس سطح تے نہیں اپڑ سکدے ، جیس تے شاعر پہنچ چکیا اے ۔۔۔تنویر بخاری نے سچے جذبیاں نوں اپنے تجربے تے مشاہدے دے ورتارے نال دو آتشہ کر دتا اے تے ایہو وجھا اے پئی پڑھن والا اوس دے کلام نوں پڑھ کے اک وجدانی کیفیت محسوس کردا اے ۔۔لفظ ، اسلوب ،تجربے ،ترکیباں ،تشبیہاں ،تے استعارے اوس دے آگے ہتھ بنھ کے کھلوتے نظر آؤندے نیں ۔۔اوہ لفظ نوں جتھے ورت لین ، اوہ انج جگمگ کردا اے ، جویں مندری دا تھیوا ۔۔تے محسوس ہوندا اے پئی جویں ایس لفظ نوں ہور چنگا ورتیا ای نہیں جا سکدا ۔۔زبان تے بیان دی ایہو قدرت نے اوہنوں اچ پدھر دا شاعر بنا دیندی اے ۔""

کیہدے شعر تے کیہدے ایہ گیت غزلاں ،

سبھ ھو تیریاں ہین کہانیاں وے !

حرف کیہ نیں؟تیریاں مورتاں وے

معنے کیہ نیں؟تیریاں بانیاں وے

"ولکنیاں "اتے چھپن ورھا سدھا سادہ درج نہیں کیتا سی کہ شاعر نے 23 ورھے دی عمر وچ ایہ مجموعا چھپوایا ۔۔ایہناں دا جمن سال 1939ء اے ،ایھدے وچ 23 جمع کرو تاں 1962ء بن دا اے ۔۔

نمونہ " ولکنیاں" وچوں کجھ شعر حاضر نیں ۔۔۔۔۔

ٹٹے آلھنے دے وچ کمبے ، جان نمانی ہینی

سڑی سواہ چوں بلدے لمبو ، بجلیاں آن پھرولے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

کالی چنی پلے بدھے سوہے سوہے صافے

قدم قدم تے کر دیاں راتاں،پربھاتاں دی سوٹ

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اکھاں دے وچ ساون وسدا ، دل وچ اڈ دیاں دھوڑاں

کیہ پرواہ چھناواں تائیں ، وچھڑ گئے دو بنے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

زلف تری دے نھیرے تھلے میں ازلاں توں ٹریا پاندھی

من بھر ماندے رہے شکارے ، تکیا نہیں ند یدیاں وانگ

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ڈھل جاوے گا اک دن اڑیے ! تیرا روپ سہپن

گجھے بھیت دے بھانڈیاں اتوں لہہ جاون گے چین

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

"ولکنیاں" وچ پہلی واری کجھ نویاں " ترکیباں " تے سنیتراں ورتیاں گئیاں سن ۔۔جویں ۔۔۔۔۔۔۔۔

ڈھڈ دی چنتا ۔۔جیون وعدہ ،نشیوں ٹٹا ،عشق دی ریکھا -- گھنڈ خزاں دا ، اڈدے پڈدے چیتے ،آس دا ویڑھا ، کھلیاں ، جوہاں ،ٹٹا أهلنا ، بلدے لمبو ،ککر جمیا ادر یواں ، ازلوں ٹریا راہی ،نین ندیدے ،پکی پیڑی نگاہ ،پر بھاتاں دی سوٹ ، ڈھڈ پیڑ دی پهكی ،ریجھ دی بھٹھی ،ہجر مواتا ، غم دا سنگهنا بیلا ،وقت دی ہانڈی ،ریجھل بے براتے ،دل دی اکھلی ،غم دی موہلی ،عمر دا جھوٹا ، چھج اکھیاں دے ،ہتھ گولا ،عشق دی پٹھی پونی ،ریجھ دی رات ،دل دا بالک ،ٹٹ دلا ،ریجھ دے کولے ڈولے ، ٹٹیاں تاراں ،سواہ دا سرمہ ، لہو دا سیک ،دل صراحی ،دکھ دی جھمبنی،پیار دیاں گندلاں ،ات سکھالا ، وقت دا جیٹھ ،حسن دی ول ،شعر دا چھکو ،،

دھخد یاں ناڑاں، ٹنگدے ہاسے ،دل دا تاج محل ،پیار دا ادھ ورتا ،مردہ دیوا ،بوہل غماں دا ،عمر دی چکی ،بھیت دے بھانڈے ،تلکنی وٹ ،غماں دی چھٹ ،دل دا سچا ،دل دیاں کرچاں ،زخم لڈکے ،آس دیاں کرناں ،اتھروواں دے بمب ،ہرکھ دی لمب ،کالک لپیاں راتاں ،ریجھ دا تھل ،جوگ دا بور ،روپ ملوکا ،آس دی جھجر ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

" ولکنیاں " توں مگروں پیر فضل گجراتی ہوراں دیاں غزلاں دا مجموعا " ڈونگھے پینڈے " 1963ء وچ چھپ کے ساہمنے آیا ۔۔ایہ پنجابی غزلاں دا تیجا مجموعا سی جہڑا پاکستان بنن مگروں دوسرے نمبر اتے شایع ہویا۔۔ایس توں مگروں 1964ء وچ ماجد صدیقی ہوراں دیاں غزلاں دا مجموعا " وتھاں ناپدے ہتھ " دے ناں نال شایع ہویا۔۔

" ولکنیاں " توں مگروں تنویر بخاری ہوراں غزلاں دے کھیتر وچ ای زور آزمائی کرنی شروع کر دتی ۔۔۔تے اایہناں نے رج کے غزلاں لکھنیاں شروع کر دتیاں ۔۔۔۔

ایہناں نے ایس توں مگروں " نک سک " دے سرناویں نال نکیاں نکیاں غزلاں نوں اک نکے سائز دی کتاب بھی صورت وچ 1965ء وچ چھاپیا ۔۔۔ایہ 1965ء توں بعد اکھیاں جاون والیاں والان نمائندہ غزلاں سن ۔۔۔۔ایس کتاب چوں حوالا۔۔

کیڈی سوہنی وے ماہی

کر کھاں کوئی بات وے ماہی

جھولی ہووے تے میں تیتھوں

منگ لواں خیرات وے ماہی

" لوئے لوئے " تے " نک سک " مگروں 1969ء وچ پنجابی دا کوئی مجموعا نہیں چھپیا ۔۔1972ء وچ ایہناں " لوۓ لوۓ "

دے ناں نال اک نکا جیہا مجموعا چھاپیا ۔۔۔۔کتاب دا انتساب احمد ندیم قاسمی ہوراں دے ناں سی ۔۔

محرم حال غماں دیے راتے پردہ ساڈا رکھیں

بکلوں باہر نہ کڈھیں کدھرے ساڈیاں بجھیاں اکھیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سگریٹ دا دھواں کمرے اندر پھرے ولانویں کھاندا

جسراں کوئی زلفاں والا پیا دھمالاں پاندا

لوک اجے تک جثیاں والی ولگن چوں نہ نکلے

کون ہںگارا دیندا جے میں روح دیاں باتاں پاندا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

"لوئے لوئے "توں مگروں فیر 1971ء وچ یوسف شیخ دیاں غزلاں دا مجموعا " بلدا شہر " چھپیا لوئے لوئے "1974ء وچ ایہناں دیاں غزلاں دا تیجا مجموعا " غزلاں "دے ناں نال چھپیا ۔۔۔۔ایہدے مگروں 1974ء وچ حکیم شیر محمّد ناصر دیاں ہوراں غزلاں دا مجموعا "حکیم ناصر دیاں غزلاں "دے ناں نال چھپیا ۔۔۔۔

1975ء وچ تنویر بخاری ہوراں دیاں غزلاں دا اک ہور مجموعا " ایش ٹرے "چھپیا ۔۔یہ کتاب غلام مصطفیٰ بسمل ہوراں دے اہر نال چھپیا سی ۔ایہدی کتابت وی ایہناں آپوں کیتی سی ۔۔ٹائٹل وی آپ ای بنایا سی ۔۔۔۔ایس کتاب دا دیباچہ " امرتا پریتم " نے لکھیا سی ۔۔

" ایش ٹرے " وچوں غزلاں دے کجھ شعر حاضر نیں ۔۔

جگ دے مکھڑے اتے لکھیاں ہویاں سوچ وچاراں

چپ چپتا پڑھدا رہنا ، سارا دن اخباراں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

۔پیار تریہہ نہ رہ گئی کوئی، ڈانجھ نہیں بجھدی دساں کیہ

کوکا کولا دے اس دور دا ہر بندہ ترہایا اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ڈر دا مارا ڈگدا نہیں مت آٹا ڈلھ پے کیڑی دا

نہیں تے قدم قدم تے مینوں سو سو ٹھیڈا آیا اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

مر گیا تنویر ہوئی نہ کسے نوں وی خبر

نال دے کمرے چ اونویں ویڈیو وج دا رہیا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

گھڑی مڑی نہ کھلو یارو بوہا دل دی ولگن دا

کچی جلد کتاب دی اسراں پڑھیاں اکھڑ جاندی اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

دھر اپڑن توں پہلاں دکھڑے مکن دی گل جھوٹھی جے

ساہ ایہ کیہ نیں، کچی سڑک تے لاری دے ہچکولے نیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

گل تے ایہ وے کوئی اپنی واری روند نہ مارے

چونڈی دھپھا کھیڈ دیاں ، ہتھ کیہ ہولا ، کیہ بھارا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

باریاں رکھ دے نیں لوکی کمریاں وچ واء لئی

کیہڑی گل اے ، میں ذرا جے ،کندھ وچلی ڈھا لئی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

نمھو جھانا ہو کے شامیں پرت آؤناں دفتروں

'خالی تانگہ لے کے مڑ دا جیویں کوئی کوچوان

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

شعر سونا ہون ، اوہنوں ٹونباں ای گھڑوا دیاں

سوچ جے دولت ہووے تے اوہدے نانویں لا دیاں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

میریں شعریں میرا آل دوالا انج دسیا وے

جسراں کسے ڈرپوک کولوں ڈیزل دی بو آوے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اوہدا روپ ادھارا لے کے غزلاں لیک رہیاں واں

منگواں سوٹ جیویں کوئی پا کے انٹرویو لئی جاوے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔،۔۔۔۔۔۔،۔۔۔۔۔۔۔۔۔

دکھاں نے تقسیم کر لے میرے سارے اتھرو

آس والی رقم نوں میں ہور ضرباں دے لواں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

پے گیا خصماں نوں کھانا عینکاں دا کیہ رواج

آدمی دے نال اکھاں میلدا نہیں کوئی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

1975ء وچ تنویر بخاری ہوراں دا اک ہور غزلاں دا مجموعا " پیڑ دا بوٹا " چھپیا ،۔۔۔ایہدا ٹائٹل نہ چھپ سکیا ۔۔۔ ایہدی کتابت وی ایہناں آپ ای کیتی سی ۔۔۔۔۔ایس کتاب دا انتساب " غلام مصطفیٰ بسمل " دے ناں کیتا گیا سی ۔۔۔۔۔

نمونہ " پیڑ دا بوٹا " وچوں کجھ شعر حاضر نیں ۔۔۔

مورتاں ،نظماں تے غزلاں ، سفنے لارے ، سدھراں

جس کھڈاؤنے نال ورچی ، زندگی ورچا لئی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

میریاں اکھیاں وچوں کوئی نام نہ اوہدا پڑھ لے

چٹے دن جیہے بھیت نوں کالی عینک ہیٹھ لکاواں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

دل نوں ٹھاہراں دین دی خاطر " ہیپی "بنیا پھرنا واں

"ماڈل " بنن دے چاء وچ توں وی اپنا روپ گوایا اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

دل تے دکھ دی چادر پئی لشکے ، اکھوں ورھدیاں کنیاں

گدڑ گدڑی دا ویاہ خورے ! کدن مکنائے حالی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

"شیشہ " تنویر بخاری ہوراں دا ستواں غزل پراگہ 1980ء وچ اسحاقیہ پرنٹنگ پریس کراچی توں چھپیا ۔۔۔۔۔ایہدی کتابت محمّد شریف گل ہوراں نے کیتی ۔۔۔ایہدا کاغذ خوبصورت تے مہنگا سی ۔۔۔۔ایہدے وچ دو سو غزلاں دتیاں گئیاں سی ۔۔اک صفحے اتے دو غزلاں۔ درج کیتیاں گئیاں سن ۔۔۔۔۔۔۔۔۔

نمونہ "شیشہ " وچوں غزلاں دے کجھ شعر ۔۔۔۔۔۔۔

آؤنا ایں تے جی پینا واں ، جانا ایں مر جاناں

موت حیاتی دونویں پیڑاں، دوہاں نوں جر جاناں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

رف کاغذ دے اتے جسراں سیاہی کھلر جاندی اے

انج ای ہنجو پیندے پیندے وچے وچ کھر جاواں گے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

پال دے رہے آں دل دے اندر جیون دیاں سدھراں نوں

جیوں " لنڈے " دی کوٹی پا کے پوہ دا سیت ٹپایا اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

1980ء توں مگروں پنجابی غزلاں دے ڈھیر سارے مجموعے چھپے ۔۔۔1984ء تیکر جہناں شاعراں دے غزلئی مجموعے سامنے آ چکے سن ۔۔۔۔۔اوہناں وچ ڈاکٹر رشید انور ،امین خیال، احسان رانا ،اقبال سوکڑی، سلیم کاشر منظور وزیر آبادی، یونس احقر ، مخلص وجدانی، قیس آفریدی، غلام مصطفی بسمل ، محمد سلیم آسی ، امجد حمید محسن ، شاکر سروری ، افضل احسن رندھاوا ، اکرام مجید تسے انور اداس ۔۔۔۔۔

1985ء وچ ایہناں دا آٹھواں غزل مجموعا " شاعری" سے سرنانویں نال چھپیا ۔۔۔۔۔ یہ غزلاں ایہناں بناں کسے مسودے توں سدھیاں سانویاں بٹر پیپر اتے الیکیاں سن تے اوسے طراں چھاپ دتیاں سن ۔۔۔۔ ۔ غزلاں وارث شاہی بحر وچ سن ۔۔سوا مقطے دے عزل دا ہر شعر مطلع سی تے ہر عزل ستاں شعراں دا وی سی ۔۔۔

جسم سنتاں سنگ ویچیا اے ، دل کورا اے ، تیرے حجاب ورگا

گل ننگی نہ ہووے مہین جیہا ، اوہلا رہن دے وچ نقاب ورگا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

دوری کاہدی اے بیلیو! کہ ہویا بھانویں وسدا وچ کڑیال ہاں میں

جتھے کتے کوئی پیار دی گل کردہ، آتے کتے نت ای وسدے نال ہاں میں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

مساں مساں جے کدھرے نال قسمت ہو گیا الار ارار تیرا

وچ سنھ دے مٹڑی کندھ بن گئی مکھ گیا جلویوں پار تیرا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

رکھی ہیتھاں کنج ہتھ کالجے تے سائیں گئے دوبئی وچاریاں دے

جی کردا اے مگرے ٹور دیواں ہو کے کر کے ٹیپ دکھیاریاں دے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

حسن ، امن ،محبّت تے ایکتا دا ، سدا سبھ ھناں تیک اپڑویا جے

میری گل پچھے ضرور لگنا ، میرے مگر بیشک نہ آیا جے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔،۔۔۔۔،۔۔۔۔

" بجھی عشق دی اگ نوں واء لگی " جناب تنویر بخاری ہوراں دا نوواں غزل مجموعا 1985ء وچ اقبال زخمی ہوراں اپنے ادارے " ادارہ پنجابی لکھاریاں " لاہور توں چھاپیا ۔۔۔۔۔ایس دی کتابت تنویر بخاری صاحب نے خود کیتی سی ۔۔۔۔ایہ غزلاں وی ایہناں دے غزل پرآگے " غزلاں " وانگوں وارث شاہی بحر " وچ سن ۔۔۔۔۔

ایس مجموعا چوں ونگی دے کجھ شعر ۔۔۔۔۔۔۔۔!

دائرہ تکیہ خانقاہ ،میخانہ ،ساقی گری دی ہر دکان بند اے تیرے شہر کا پتا نہیں حال کیہ اے ساڈے پنڈ تاں پین پلان بند اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

وچ قطرے جویں دریا للکیا ،وچ تل دے جویں جہان بند اے وچ جسم دے بدھری جند وانگوں ،وچ بوتل دے میرا سامان بند اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

کسے انھے وچارے نے اکھ جھمکی ،اوہناں آکھیا ویکھ گیا ننگ ساڈا

بناں ویکھیوں ویکھ گیا مڑ جانا ، رکھیا نہیں گستاخ نے لنگ ساڈا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

آ جا تیرا وی کردا اے جی جیکر ،ویڑھا بڑا اے کھلڑا جھنگ ساڈا

سنے عرش دے رہندا اے رب ایتھے، ایڈا دل نہیں سوہنیا تنگ ساڈا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

یاری لا کے بجلیاں نال اوہنے، تیلا تیک وی نہیں اخیر رکھنا

جمے جدوں وی کدھرے کوئی کملا ، اوہدا ناں بس تسیں تنویر رکھنا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ویہندا کیہ ایں جیتھ نوں مونھ لا کے ، بے گھرے دا گھار اے ہور کجھ نہیں

پھیرے لے کے واندا ہو چپ کر کے ،کعبہ ربی آثار اے ہور کچھ نہیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

قصے مک گئے نیں ہیراں ، سئسیاں دے لے ٹرے نیں ہور کہانیاں نوں

بابے چیکدے رہ گئے ، منڈیاں نے ، دتا غزلوں کڈھ سوانیاں نوں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

1985ء توں مگروں غزلئی مجموعیاں دا ہڑھ آ گیا ۔۔۔اودوں توں لے کے ہن تائیں 1995 ء تیکر سو توں ودھ غزلاں دے مجموعے چھپ چکے نیں ۔۔۔ ۔۔۔۔۔

1995ء وچ الفت تنویر بخاری ہوراں ایہناں دیاں 51 غزلاں " "ہزج " دے ناں نال " ادارہ پنجابی زبان تے ثقافت (لاہور) ولوں چھپوائیاں ۔۔۔۔۔ایہ ساریاں غزلاں " بحر ہزج " دے مختلف (51)وزناں وچ نیں ۔۔۔ہر غزل اتے اوہدا وزن درج کیتا گیا اے ۔۔۔کتاب دے شروع وچ الفت تنویر بخاری ہوراں نے " علم عروض " دے حوالے نال " بحر ہزج " اتے اک طویل تحقیقی مقالہ لکھیا اے جہڑا 46 صفحیاں تے کھلریا ہویا اے ۔۔۔ایہ غزلاں صرف بحر ہزج دے وزن دسن لئی الیکیاں گئیاں نیں ۔۔۔۔۔

نمونہ "" ہزج " چوں کجھ غزلی شعراں دا نمونہ ۔۔۔۔۔۔

جوانی چا کے سر تے آ گیا کوئی

نواں ایہ نیوندرا اج پا گیا کوئی

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

وگڑ بیٹھے تے کیہ ہویا بخاری

بنائے نیں اساں شاعر بتھیرے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ڈٹھی نہ زمانے چ اساں بچڑا

ہے ذکر کتاباں چ سچائی دا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

نھیر نکلے اندروں

کھولدے ہاں باریاں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

غریباں کول نیں نریاں ای ہاواں تے دعاواں

کلاشنکوف دے آگے عقیدے دا کیہ چارا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

دل کالا اے بیلی دا تے نیت وی اے میلی

آکھو تے گھلا دیواں میں وچ تحفے دے جھاواں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

جناب تنویر بخاری ہوراں دی غزلئی شاعری دا فنی ویروا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

تنویر بخاری ہوراں پنجابی وچ مقدار دے لحاظ نال اپنی پوری نسل توں زیادہ کم کیتا اے ۔۔تنویر بخاری بڑا بھرواں تے پکا پیڈھا شاعر اے ۔۔اونہاں دی شاعری بندے دے بندے ہتھوں استحصال دے خلاف اک بھرویں آواز اے ۔۔۔بے انصافی تے ظلم نوں ویکھ کے اوہدا قلم چیک اٹھدا اے ۔۔تے اوہ قلم وار نال استحصال دے خلاف جہاد وچ شامل ہو جاندا اے ۔۔۔ایس کم لئی اوہ کوئی حیل وحجت نہیں کردا ۔۔انج لگدا اے جنویں اوہ آپ ایس تجربے وچ گزر رہیا اے ۔۔جہڑی اوس دے دل تے گزر رہی اے ۔۔۔۔۔اوہ لکھدا اے تے انج لوح ؤ قلم دی پرورش دا فریضاوی انجام دیندا اے تے حق دی گل کر کے اپنے ضمیر نوں وی مطمئن کردا اے ۔۔۔۔۔۔

جہڑا کسے ہماٹر ہتھوں ودھ کے برکی کھوہوے گا

اوہدی روٹی کھوہون والا وی کوئی آٹھ کھلوہوے گا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

تنویر بخاری جذبیاں ، صداقتاں تے انصاف دا پرچار کرن والا ایک حقیقت پسند شاعر اے ۔۔جہڑا نویاں تشبیہاں ، استعاریاں تے نادر ترکیباں دی بنتر نال نویں انداز وچ شعراں دے گلدستے سجاون دا ماہر اے ۔۔۔۔ایس میدان وچ ویاوس دے تجربے دا نواں روپ تے سوہنا اسلوب نکھر کے سامنے آؤندا اے ۔۔۔۔سچے جذبیاں نوں کوڈیاں دے بھاہ رلدیاں ویکھ کے اوہ تڑپ اٹھدا اے ۔۔۔۔۔

بوہا کھول حویلی دا

درشن کریے بیلی دا

جذبہ اے کوئی آٹا نہیں

لے آویں جو دھیلی دا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اوہ اپنے دل دا حال لکھدیاں ہویاں کوئی شے لکا کے نہیں رکھدا ۔۔اوہ جان دا اے پئی زمانے وچ محبّت توں علاوہ ہور وی دکھ ہے گے نیں ۔۔ایس لئی اپنے دکھاں نوں اوہ زندگی دا روگ نہیں بنن دیندا ۔۔شاعر اک نظریے تے وابستگی دے نال اپنے فن نوں نکھار دا اے ۔۔۔اوہ جان بجھ کے دکھاں دا تجربہ سہندہ اے کیوں جے انھوں علم اے پئی مصیبت دا پرچار کرنا مصیبت توں وی وڈی مصیبت بن جاندی اے ۔۔۔۔لوک درد ونڈان دی تھاں جگ ہنسائی کر دے نیں ۔۔۔۔ساری حیاتی فنکاراں نوں زمانے دیاں سٹاں سہنیاں پیندیاں نیں تے خاک چٹ کے وی ہنر دے نشے وچ رہنا پیندا اے ۔۔۔زخم کھا کے نکھرنا تے فنکار دی پچھان ہندی اے ۔۔۔۔ایہو خود داری ، آنا ،تے معیار ای تاں ہے جہڑا فنکار نوں عام بندیاں توں وکھریاں کردا اے ۔۔اوس نوں زمانے والیاں دی سنگت زنی دا پتا اے ۔۔پر اوہ قلم دی عزت دا دعویدار اے ۔۔۔

جگ کیڈا وی ہولڑا کر گھتے

رکھی رکھسی بھرم تے بھار تیرا

چپے ، برکی، گراہی توں وک جاوے

ایڈا بھکھڑا نہیں فنکار تیرا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

تنویر بخاری زندگی نوں ویکھن لئی بنیاں بنایاں اصطلاحواں تے ترکیباں دی وساکھی نہیں پھڑدا ۔۔۔ اوہدے کول حیاتی دا لولا لنگڑا ، انھا ، کانا یاں پھوکا تے سکھنا تصور نہیں سگوں اک مکمل انسان دی جویں حیاتی دا تصور اے ، اوہ جتھے سماجی استحصال دا ویری اے اوتھے اوہ لفظی چودھراہٹ نوں وی توڑ دا اے ۔۔۔انج لفظاں دی اجارہ داری توڑن دا عمل رٹیاں پیٹیاں ترکیباں نوں نابر ہون دا رویہ اصلوں سماجی استحصال توں نابر ہون دا اک پکھ بن کے سامنے آؤندا اے ۔۔۔۔زبان دے اجیہے لفظ جہناں نوں غیر شاعرانہ گنیاجاندا اے ۔۔اونہاں نوں جناب تنویر بخاری ہوراں اپنے جادو نال شاعرانہ بنا دیندا اے ۔۔۔۔۔۔۔۔اوہ زبان دے کمی کمین لفظاں نوں شاعری دی پگ بنھ دیندا اے ۔۔۔فر اوہدے لفظ بھی تشبیہاں ، رمزاں تے استعاریاں پاروں اجوکے سمے وچ ساہ لیندیاں محسوس ہوندے نیں ۔۔۔۔۔ایہ گل تسیں تھلے دتے شعراں چوں محسوس کر سکدے اؤ ۔۔۔۔۔کہ اوہ خالی نویں لفظ ای نہیں ورتدا سگوں اونہاں دے ذریعے نویں حیاتی دی گل کردا اے ۔۔۔۔۔۔

دھر اپڑن توں پہلاں دکھڑے مکن دی گل جھوٹھی اے

ساہ ایہ کیہ نیں کچی سڑک تے لاری دے ہچکولے نیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سوچنا واں زندگی اے یا کرائے دا مکان

جہڑے ویلے جی کرے مالک کہوے جا نکل جا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اوہدے متھے لگن تیکر سدھراں مر مک گئیاں

جا کے وچ پردیس بخاری مک جاۓ جیویں کرایہ

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

جدوں وی نویں دور دی گل ہووے ، سائنس دا ذکر وچ لازمی آؤندا اے۔۔سماجی رشتیاں دا کوئی سوجھوان اج سائنس دے اثرات توں اکھاں نہیں لکا سکدا ۔۔۔۔سائنس تنویر بخاری ہوراں دی شاعری اک بھرواں موضوع اے ۔۔۔۔۔۔ظاہرہ اوہ سائنسی ترقی نوں نند دا نظر آؤندا اے۔۔اوہ بڑی کوڑ نال سائنس دا ذکر کردا اے ۔۔۔۔ ھو سکدا اے اوہنوں ایہ سمجھان دی لوڑ پوے پئی سائنس نے انسان نوں بڑیاں سہولتاں تے آرام دتا اے پر ایہ سہولتاں تے آرام کسے کسے نوں نظر اؤندا اے ۔۔تنویر بخاری ہوراں معصومانہ لہجے وچ ایہ آکھ دتا سی پئی بادشاہ ننگا اے ۔۔۔۔۔ایس لئی اوہناں نوں مشینی ترقی دے ایس دور وچ تنویر بخاری ہوراں نوں ایہ ایہ آکھنا پیا سی ۔۔۔۔

چن تے چرخہ کت دیےکڑیے

دھرتی دے ننگیج لئی

کوئی چیز اونا کے گھل

اوہنوں پڑھ کے خیال تے انداز دی تازگی دا احساس ہوندا اے ۔۔پر کدے کدے ساقی ، جام، شراب ،تے گل و بلبل جہے مضمون وی اوہدی شاعری وچ روایتی معنیاں نال ای نظر آؤندے نیں ۔۔۔۔۔۔

امین خیال ، ہوریں تنویر بخاری ہوراں بارے لکھدے نیں ۔۔

" تنویر بخاری جتھے حیاتی دی لمی واٹ تے ٹر دا ٹر دا واٹاں وچ ہمیش پیش آون والے واقعات تے احساسات دی نشاندہی جیس خوبصورت طریقے نال کردا اے ،اودوں ودھ بھرویں تے سجیلے انداز وچ ادب دا پندھ وی مکاندا جاندا اے ۔۔۔ایہناں شعراں وچ شعریت ، وجدان تے ہور فنی سہپن ویکھو ""۔۔

جاندے سورج نے چک کھڑیا اس مٹیار دا سالو

شام پٹاری اوہدی چوں کھسکا لئی پھلکاری

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ساری رات بے سرتی وچ اڈاے اڈن کھٹولے نیں

سورج ٹھیڈا ماریا اے تے نین اساں وی کھولے نیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

میں تے ہواواں ہر اک ویہڑے وچوں گھم کے لنگھاں گا

بھلیو ! خوشبوواں نوں دسو کہنے پینکھڑ پایا اے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

میں کہہ آں کون آں کجھ وی نہیں کجھ ہاں تے مینوں ایہ سار کوئی نہیں

بڑی شے آں میں وی لوک آکھن مینوں جھوٹھیاں دا اتبار کوئی نہیں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

" بجھی عشق دی اگ نوں واء لگی، سماں آیا ای شوق جگاونے دا"

جاگ جندے نی اٹھ آگھیڑ اکھاں ،چا ء لاء لے درس ہنڈاونے دا

۔۔۔۔۔۔۔۔ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

Punjabi Ghazlan ۔۔۔۔۔Tanveer Bukhari

تنویر بخاری ہوراں دیاں کجھ غزلاں تھلے دتیاں جا رہیا ں نیں ۔۔پڑھو تے مزہ مانو ۔۔۔۔

(پنجابی غزلاں ۔۔۔۔۔ تنویر بخاری)

ے تونی لاؤ جہڑا کردا سینہ زوری اے

رل کے تونی لاؤ جہڑا کردا سینہ زوری اے ۔

توڑ اپڑے یا نہ اپڑے، میں تے گلّ چا ٹوری اے ۔

کڑیاں ونگاں لاہ سٹیاں تے جھپھّ لئیاں نے منڈیاں نے،

بابا! توئیؤں ای چپّ کر جا، کھچّ جے بالھا بھوری اے ۔

کلیاں پڑ دے وچ کھلو کے، ڈانگاں کھاندیاں رہنا ایں،

بھجّ کے ربّ دے اہلے ہوئیے، عرش نوں کہڑی موری اے ۔

کھانا پینا تے مر جانا، مقصد تے نہیں جیون دا،

ناہیں جہنوں پیڑ کسے دی، مٹی دی اوہ بوری اے ۔

نریاں غزلاں نال 'بخاری' سکھنا پیٹ بھریندا نہیں،

منہ بھنّ دتا پیار نے ہن تاں روٹی منگدی گوری اے ۔

2. عمر پڑھیندیاں بڈھی ہوئی، حالے علم اننجانا

عمر پڑھیندیاں بڈھی ہوئی، حالے علم اننجانا ۔

سمجھ کے اپنے آپ نوں دانا، جاہل رہیا نمانا ۔

نادر شاہ دے لشکر وانگوں، مدھّ گیا پیراں تھلے،

کہڑے وسلوں چیتے آوے، سانوں وقت پرانا ۔

اسیں بیہرسے جہے زردارا! بزدل آں یا صوفی،

سہِ جانے آں ظلم ترے نوں، سمجھ کے ربّ دا بھانا ۔

کھا جانا سی ویچ کے ربّ نوں، کر کے ہیرا پھیری،

جیکر ملاں وانگوں میں وی، ہندا ایڈ سیانا ۔

اسیں اوہناں چوں ناہیں جہڑے، نرے مرن لئی جمے،

اسیں ‘بخاری’ دنیاں نوں کوئی کم وکھا کے جانا ۔

3. لے گئیاں جد کھوہ کے مینوں، میریاں فنکاریاں

لے گئیاں جد کھوہ کے مینوں، میریاں فنکاریاں ۔

بے مزہ ہو گئیاں مٹھیآں چیزاں وستاں ساریاں ۔

ترس نہیں ظالم نوں آیا، ویکھ ربا ڈاڈھیا،

بالکاں دے سر چکائیاں، وقت پنڈاں بھاریاں ۔

کی بھلا لگا رہے گا حشر تیکر کرفیو،

رکھوگے کد تیک انجھ ہی بند بوہے باریاں ۔

روگیاں نوں تاں ولائتی، پیسیاں دی لوڑ سی،

شاعری سکھنی 'بخاری' کردی کی غمکھواریاں ۔

4. میریاں تدبیراں تے اؤگت ای گئیاں ساریاں

میریاں تدبیراں تے اؤگت ای گئیاں ساریاں ۔

مڑن لگیاں قدرتوں ای کھلھ گئیاں باریاں ۔

مڑ پرانے متراں دے چیتیاں آ پائی بھیڑ،

چڑھ گئیاں لاری تے جو سیٹاں توں ودھ اسواریاں ۔

کی پتہ کی کی تماشے لگے سن راہاں دے وچ،

میں جو آہمے لاہمے جھاتیاں نہیں ماریاں ۔

کردے نے سوہنے ہمیشہ عاشقاں دے دل تے راج،

چودھری کمیاں دے سر تے کردے جیوں سرداریاں ۔

لنگھ گئی اے آخری 'ویگن' وی ہن تے اٹھ بہو،

گن لویں 'تنویر' کل نوں پھیر آ کے لاریاں ۔

5. ساہاں دی زنجیر دی ای کافی اے مینوں سزا

ساہاں دی زنجیر دی ای کافی اے مینوں سزا۔

جان دے ہن زندگی نوں ریت دی پینکھڑ نہ پا۔

ʼکلا بہہ کے کرنا واں جد گلاں اپنے آپ نال،

انج لگدا اے جویں کوئی ہور ای اے بولدا۔

قاتل اے خوشبواں دا اس باغ وچ اونتر کوئی،

ʼوا نے سکھنی جھول اڈّ کے دتی پھزریں بد دعا۔

کردے او کیوں اوہدی چھاں ʼتے ملّ مارن دے یتن،

دوستو ! جہڑا کسے دی دھپّ نئیں جے سیکدا۔

رات دی چھاں بن گئی ʼتنویرʼ مینوں پوہ دی سیت،

تے دناں دی دھپّ مینوں ہاڑھ وانگوں ساڑیا۔

6. ہیاتی دوستو جے کربلا اے

ہیاتی دوستو جے کربلا اے ۔

شہادت پاؤن دا مینوں وی چا اے ۔

میں اکھیاں میٹ کے پیا ویکھناں واں،

اوہ میرے ساہمنے آیا کھڑا اے ۔

نسونہاں بندیاں دے چہریاں توں،

کتاباں 'چوں بھلا کی ٹولدا اے ۔

کری جاندے نے انج اکھر لباں 'چوں،

جویں جھولی 'چ مورا ہو گیا اے ۔

کوئی جھالو نہ بندا ایس دا وی،

'بخاری' وی جویں میرا بھرا اے ۔

7. درد دا موسم وی کی اے، دل لگی اے ہور کی

درد دا موسم وی کی اے، دل لگی اے ہور کی ؟

پیڑ دا بوٹا اے بس ایہ زندگی اے ہور کی ؟

آپ ای ٹل جائیگی یا مینوں پیسی ٹالنی،

روز واگوں اک بلا سر تے کھڑی ہے ہور کی ۔

میری تے جگ دی لڑائی دی وجھا بس جان لؤ،

سوہنیاں دے نال میری دوستی اے ہور کی ۔

آ گیئے سورج ہوا نیزے 'تے بالکل آ گیئے،

سوچناں واں دنیاں خبرے سوچدی اے ہور کی ؟

کیتیاں 'تنویر' نے کجھ تتلیاں بوتل 'چ بند،

ویکھیئے تے ہر غزل اڈدی پری اے ہور کی ۔

8. شعر؎ سونا ہون تے ٹومباں اوہنوں گھڑوا دیاں

شعر؎ سونا ہون تے ٹومباں اوہنوں گھڑوا دیاں ۔

سوچ شے ہووے کوئی تے اسدے ناویں لا دیاں ۔

'واج دیوے یا نہ دیوے اوسدی مرضی ہے ایہ ،

فرض اے اکوار اوہدا بوہا تے کھڑکا دیاں ۔

منیاں ہو جائیگا دو وقت دی روٹی دا آہر،

گھر دیاں گلاں کویں اخبار وچ چھپوا دیاں ۔

ختم ہوون فاسلے تے مکّ جاوے تیر-میر

جی کرے 'تنویر' کندھاں ساریاں ای ڈھھا دیاں ۔

9. کسے دی بھال وچ پے کے کھہا بیٹھے کھرا اپنا

کسے دی بھال وچ پے کے کھہا بیٹھے کھرا اپنا ۔

اسیں کیہ ہاں تے کہڑے ہاں کیہ ہن دسیئے پتہ اپنا ۔

ترے ملن توں پہلے وی میں تارے گندا رہندا ساں،

ترے ملن توں مگروں وی ہے اوہی رتجگا اپنا ۔

پتا سی جھکھڑاں دے کارنامے دا، تے مڑ کاہنوں،

میں نازک شاخ اتے پا لیا سی آلھنا اپنا ۔

ترے پیریں وی کنڈے نے، مرے پوٹے وی زخمی نیں،

مرا دارو وی ہو جاسی، اپا کر دوستا اپنا ۔

بڑا حیران ہوواں گا، میں کس رنگن 'چ آیا واں،

پچھاتا ای کہ نہیں خبرے، 'بخاری' آں ترا اپنا ۔

10. ویر ورودھ نے اتاں چائیاں، پیاراں دا رب وارث

ویر ورودھ نے اتاں چائیاں، پیاراں دا رب وارث ۔

فکے پیندے جان یرانے، یاراں دا رب وارث ۔

ڈبدے سورج وانگ کہانی چھیکڑ تے آ پجی،

پہلے دن دے کیتے قول 'قراراں دا رب وارث ۔

گاٹے توڑن والیاں پنڈاں پھاہ نہ مارن کدھرے،

بھارے چائی پھردے دنیاں-داراں دا رب وارث ۔

لیوڑ لتھیا ہویا وی جو کجن کجی کھڑھیاں،

ویلے دے شرلاٹیاں وچ دیواراں دا رب وارث ۔

ویکھن پئے 'تنویر' چپیتے ساقی دے منہ ولے،

اج سمیں دے ٹھیکے وچ میخاراں دا رب وارث ۔

11. کیتا جاندا اے تے آپے کر لوو کوئی اپا

کیتا جاندا اے تے آپے کر لوو کوئی اپا ۔

اوہ تے دارو دین دی تھاں زہر دے کے ٹر گیا ۔

توڑنا ایں ! جے ضروری، اک پاسے، کرکے توڑ،

رستے وچ کرچاں کھنڈن ایہ ٹھیک نئیؤں بیلیا ۔

کی اے جے کر چڑھ گئی، گھوکی ذرا کو زہر دی،

سدھراں دی ناگنی دسو کہنوں نئیں ڈنگیا ۔

سپنیاں دے پینڈے وچ وی، سی اوہ میرے نال نال،

پر سفر جگراتیاں دا کلیاں کرنا پیا ۔

چھاں غزل دی ماننی 'تنویر' تد ہندی نصیب،

دل دے ویہڑے وچّ اگ آوے جے بوٹا پیڑ دا ۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

تنویر بخاری ہوریں بہت بختاں والے پنجابی شاعر ، پارکھ ، کھوج کار، سوجھوان تے خلافت دے منصب تے بیٹھ کے اہل علم ؤ ادب تے عام لوکائی لئی روشنی ورتا رہے نیں ۔۔۔۔اوہدے ادبی کم دا کھلار پنجابی ادب وچ ایس والے سبھ ھ توں زیادہ اے ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ اوہ اپنے ادبی ناں تنویر دی عملی تصویر نیں ۔۔پئی ہر پاسے اوہنا ں دی توقیر تے تنویر دی روشنی کھنڈ رہی اے ۔۔۔۔۔۔۔۔۔اوہ اپنے اصل ناں دی سچی عکاسی کردے وکھالی دیندے نظر آؤندے نیں ۔۔۔۔۔۔۔اسم با مسمی نیں ۔۔۔پنجابی ادب نوں 300 سو توں ودھ کتاباں تے اپنیاں رنگ برنگیاں رچناواں نال پنجابی ادب دی آبیاری کرن والا لکھاری عجز و انکساری دی سچی تے سوہنی تصویر اے ۔۔۔۔۔۔منکسر المزاجی ، سادگی ، پیار ، ہمدردی ،سچائی تے ملنساری اونہاں دی شخصیت دے نمایاں پہلو نیں ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

امین خیال ہوریں ' جناب تنویر بخاری دی شخصیت بارے لکھدے نیں ۔۔۔۔

" آج کل دے زمانے وچ جدوں ہر کوئی اپنے اپنے راگ وچ مست اے۔ ۔کوئی رنگ وچ _ کوئی روپ وچ مست، کوئی مال وچ ،کسے نوں جوانی دا خمار اے، کسے نوں اقتدار تے وقار دا نشا ،۔۔پر ایہناں ساریاں ہںگامیاں نوں دور ،رنگ برنگیاں روشنیاں توں پرے ،گوجرانوالے دی دکھنی نکرے ،اک کلی وچ تنویر بخاری دیوے دے چاننے ،اپنے حال وچ مست اے ۔۔۔ایہنوں نہ کھان پین دا لوبھ لالچ اے، نہ لال پان دا ،۔۔۔۔خورے اوہدی ایسے طبع پاروں شیخ ہوراں ایہنوں " مست فقیر " بنا دتا اے ۔۔۔مزے دی گل ایہ وے جے اینہاں دا ناں وی فقیر محمد اے تے فن دے ایس فقیر بارے رؤف شیخ ہوری آکھدے نیں ۔۔۔۔

"تنویر بخاری ایک تاریخ مرتب کرنے والا شاعر ہی نہیں ، فن اور بیان پر عبور رکھنے والا نقاد بھی ہے ۔۔آنے والا دور اگر اس کے شعری اثاثے کی داد دے گا ۔۔تو اس کے نثری اور فکری کارناموں کو کبھی فراموش نہیں کر سکے گا۔""

محمّد سلیم ابن صابر ہوراں جناب تنویر بخاری دی شعری عظمت نوں مکھ رکھدیاں منظوم نظم وچ اوہناں نوں " غزلاں دا سلطان " قرار دتا اے ۔۔۔۔۔۔اپنے منظوم نذراناوچ آکھدے نیں ۔۔۔۔۔۔۔۔۔

**توں پنجاب دی دھرتی دا ایں مان ،بخاری

تیرا ماں بولی تے ہے احسان ، بخاری

حداں تیرے علم دیاں نیں اینیاں اچیاں

دھرتیوں اچا جناں اے آسمان ،بخاری

میں کلا نہیں ساری دنیا آکھے تینوں

نظماں دا شاہ ،غزلاں دا سلطان ،بخاری

تیرے گیتاں وچ ست سراں دا چسکا

جہڑا سندائے ہو جاندا اے قربان ،بخاری

لفظ غلام نیں تیرے 'حرف نیں پرجا تیری

شعراں دی دنیا دا توں پردھان ، بخاری

اپنے علم دے وگدے ہوۓ دریا دے وچوں

مینوں وی گھٹ علم کرو چا دان ، بخاری

میں صابر دا پتر نوں ، توں عبدالله شاہ دا

میں مسکین جیہا ہاں ،توں دھنوان ، بخاری** "

ساڈے اپنے عہد وچ اجہے شاعر تے قلمکار موجود نیں جہیڑے فکر تے فن دے اجہے چراغ روشن کرن لئی دن رات مصروف نیں ۔۔کہ اوہناں توں پھٹن والی روشنی لوکائی لئی کیف تے وجدان دا سر چشمہ ثابت ھو رہی اے ۔۔ایسے قبیلے وچوں اک شاعر تنویر بخاری ہوری نیں ۔۔۔جہناں دا فنی قد ایس عہد وچ سارے پنجابی لکھاریاں چوں اچیرا اے ۔۔۔۔ایہناں اتے پنجابی ادب نوں ہمیشہ مان تے فخر رہوے گا ۔۔۔

خلیل آتش ہوریں پنجابی دی ہر من پیاری شعری روایت دے اک نمائندہ شاعر اے۔۔اوہناں جناب تنویر بخاری نوں انج نذرانہ عقیدت پیش کیتا اے ۔۔۔

"کہندے نیں کڑیال کلاں

جنڈیالے کول اک گراں

اوتھے اک تنویر بخاری

آرٹ تے شعر دی اوہ الماری

مینوں لگدا نرا مداری

گھڑی مڑی اوہ اگ دھراوے

بھابی تائیں ناچ نچاوے

مینوں اوہدی سمجھ نہ آوے

چار چفیرے ایہدے تھبے

اتے ہیٹھاں ، سجے ، کھبے

گواچ گیا ایہ کدھروں لبھے

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

خلیل آتش ہوریں اپنی اک ہور منظوم نظم وچ تنویر بخاری ہوراں نوں انج نذرانا پیش کردے نیں ۔۔۔ونگی لئی کجھ شعر ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

"شیشا "سامنے رکھ بخاریا! میں

حرف حرف وچ تیری تصویر ویکھاں

مصرعے مصرعے چوں ڈلھکدی ڈھلک تیری

شعر پتھر دے اتے لکیر ویکھاں

وارث بیلیاں دے بنے ہین کھدو

ڈلھا رانجھے دی اکھ دا نیر ویکھاں

آتش وچ تنویر ، تنویر ، آتش

اک روح دے دو سریر ویکھاں

ایتھوں تک تخیل اڈان تیری

شروع وچ تیری اخیر ویکھاں

ظفر علی پنجابی دا کہواں تینوں

نثر وچ آزاد اسیر ویکھاں

چنی تاریاں دی لے کے ،غزل ووہٹی

بیٹھی سامنے بڑی دلگیر ویکھاں

جہنوں"مست فقیر"میں ویکھیا اے

اوہنوں اپنے پیار دا پیر ویکھاں

رسا سو ہتھ ای ، گنڈھ سرے اتے

گل ایس اتے گل مکدی اے

آتش وچ قصور ملنگ پھردا

اوہنوں وچ کڑیال ، فقیر ویکھاں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

پنجابی دے ہرمن پیارے بوٹے نوں گل و گلزار کرن والیاں وچ نور محمّد نور کپور تھلوی دا ناں اچیچا اے ۔۔ایہ وی حضرت تنویر بخاری دے حلقہ تلامذہ وچ شامل سن ۔۔۔نور کپور تھلوی اپنے ایس مہان استاد توں عمر وچ 25 ورہے وڈے سن ۔۔ایہ 1982ء تنویر بخاری ہوراں دے جادوئی اثر علم توں متاثر ھو کے ایہناں دے حلقہ تلامذہ وچ شامل ہوۓ سن ۔۔سید تنویر بخاری ہوراں دی شاگردی وچ آون دا عمل وی علم دی تریہہ ای سی ۔۔ایہ اجیھے شاگرد ویکھے گئے جہناں نوں استاد ہوریں وی "بابا جی" آکھدے ہندے سن ۔۔۔۔۔نور محمّد نور کپور تھلوی ہوراں اپنے استاد ہوراں نوں نذرانہ عقیدت انج پیش کردے نیں ۔۔نور صاحب دیاں چوکھیاں نظماں وچ تنویر بخاری ہوراں نوں سلام عقیدت ملدا اے ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

گروآ ! تینوں سدا سلام

توں جو مرضی سانوں کہہ لے

تیرے اسیں ہمیش غلام

گروآ ! تینوں سدا سلام

ساڈی بلبلے وانگ حیاتی

تینوں حاصل ہویا دوام

گروآ ! تینوں سدا سلام

شوخ پنجابی ادب دا گھوڑا

جس دی تیرے ہتھ لگام

گروآ ! تینوں سدا سلام

توں کیوں چڑیاں دے مونھ لگیں

بازا ! اپنا ویکھ مقام

گروآ ! تینوں سدا سلام

شاعر سوچ کے شعر بناون

تینوں ہندا اے الہام

گروآ ! تینوں سدا سلام

اوتھوں تک نہ پہنچ اساڈی

جتھے گونجے تیرا نام

گروآ ! تینوں سدا سلام

گوپیاں نال جو کرے تمسخر

توں اوہ کرشن مراری شام

گروآ ! تینوں سدا سلام

پین پلون دی محفل مکی

ٹٹ گئے سنے صراحی جام

گروآ ! تینوں سدا سلام

نور تیرے جاوے بلھاری

اوہ ہے فرش تے توں ایں بام

گروآ ! تینوں سدا سلام

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اپنی اک ہور منظوم نظم وچ نور محمّد نور کپور تھلوی ہوریں تنویر بخاری ہوراں نوں انج نذرانہ پیش کر دے نیں ۔۔۔نمونہ لئی اک بند ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

مینوں شوق دی چڑھی خماری اے

میری قسمت رب سواری اے

اج آیا پیر بخاری اے

ہن کھل جاون گیاں سبھ گنڈھاں

اج دسو نی میں کیہ ونڈاں

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

صابر نوید ہوریں پنجابی ادب دے اک سر کڈھویں شاعر سن ۔۔۔۔پیر تنویر بخاری ہوراں نال گوہڑا پیار رکھدے سن ۔۔۔۔اوہناں دی منظوم نظم چوں کجھ شعر ۔۔۔۔۔

دانا بینا سادھو سید سخی فقیر بخاری

مست الست قلندر صوفی میرا پیر بخاری

روشن قلب طبع وچ نرمی سینے علم خزانے

حسبھ وں نسبھ وں اچا،عالی ظرف ضمیر بخاری

عاشق تے حب دار نبی دا،آل اولاد علی دی

نال خدائی الفت رکھے رب نال۔ سیر بخاری

ویر،کرودھ،دپھیڑے، دھبہ نیڑے آون نہ دیوے

ایکت، پیار ، خلوص ،محبّت دی تصویر بخاری

عالم ، فاضل ، شاعر سچا _فلسفیاں تے حاوی

لیکے جے تصویر کوئی تے کرے اخیر بخاری

نظماں ، غزلاں ،گیتاں دے بت لفظاں نال تراشے

سوچاں نوں شاہکار بنا دے پتھر چیر بخاری

نازل ہون فلک دے اتوں بنھ بنھ حرف قطاراں

دھرتی اتے رب دا ہووے جویں وزیر بخاری

موموں نرم طبعیت جذبے سخت پھاڑاں وانگوں

سجناں دے لئی ڈھال تے دشمن لئی شمشیر بخاری

لوڑوں وادھو پلے کجھ وی ایس لئی نہ رکھے

لالچ ، لوبھ تے حرص ہوس دا نہیں اسیر بخاری

اوہدیاں اکھیاں وچ ہڑھ آون مونھ چوں نکلن چیکاں

مسکیناں دیاں پلکاں تے جد تکے نیر بخاری

پیندے نیں پھٹ میرے سینیوں صابر علم دے سومے

جہڑے ویلے لانداے مینوں گل تنویر بخاری

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

مقصود ناصر چودھری ہوریں اک منے ہوۓ کھوج کار تے پارکھ ہو گزرے نیں ۔۔۔اوہ اپنے اک مضمون " تنویر بخاری دے کجھ روپ " وچ لکھدے نیں ۔۔۔

" تنویر بخاری نے پنجابی شاعری دا اک دبستان بنا دین لئی اپنیاں ساریاں صلاحیتاں صرف کر دتیاں نیں ۔۔ایس درویش صفت شاعر دے سارے روپ گنوائیے تے شاید ایہدے نال پورا انصاف ساتھوں نہ ہو سکے ۔۔۔۔پنجابی ادب دے ایس آگو نے جس طراں پنجابی شاعری نوں نواں انداز ،نواں ڈھنگ تے نواں روپ دتا ۔۔ تنویر بخاری پنجابی (ماں بولی ) دی جنڈ تے جان اے ۔۔حقہ ، چائے تےپان اوہدے ساہمنے ہون تے فیر اوہدا قلم رک دا نہیں ۔۔ اک ای نشست وچ سینکڑیاں شعر آکھ کے دم لینا ۔۔تنویر بخاری نوں صرف اپنے پنڈ دیاں گلیاں ،چھپڑ ، ڈھور ڈنگراں ، کھیتاں کھلیاناں تے کچے کوٹھے کندھاں نال ای پیار نہیں ۔۔اوہ تے ایس وطن دے اک اک ذرے تے اک اک چیز نال پیار کردا اے ۔۔اوہ پاک وطن چوں ہر برائی تے جرم مکاؤن دا حامی اے ۔۔""

جناب تنویر بخاری ہوراں مزاحمتی شاعری وی چوکھی کیتی ۔۔اوہناں دے خیال موجب شاعری اک رزسٹینٹ ( Resistance) ہندی اے ۔۔ہر ادیب ، شاعر تے قلمکار اپنی رہتل دی مشینری وچ اک " رزسسٹر " (Resister)دا کم کردا اے ۔۔جہنوں اسیں Resistant وی آکھ سکنے اں ۔۔۔

تنویر بخاری ہوریں دا اک "خانقاہی نظام" دے نمائندہ نیں ۔۔یعنی اپنے مرشد دے تکیے دے اک مجاور نیں ۔۔۔فقیر ہون دے ناطے ایہناں دا لوکائی دے دکھ درد نال تعلق اے ۔۔لوکائی دی پیڑ ایہناں دی پیڑ اے ۔۔۔۔ایہ فقیر ضرور نیں ، پر تکیے وچ اکھاں میٹ کے اپنے آپ وچ گٹوں ہو کے بیٹھن والے ملنگ نہیں ۔۔۔جہنوں اپنی ذات توں اڈ ہور کوئی فکر ای نہیں ۔۔۔۔۔۔حجرے دی باری وچوں ایہناں نوں باہرلیاں چیکاں وی سن دیاں نیں تے خانقاہ وچ وچھی ہوئی پھوڑی اتے بیٹھے ایہ کلاشنکوف والیاں دی ٹھاہ ٹھاہ وی سن دے نیں ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ایہناں دا سیاست نال کوئی واسطہ نہیں رہیا ۔۔تے نہ ہی ایہ کسے پارٹی یاں دھڑے نال ہمدردی رکھدے نیں ۔۔۔۔۔۔۔پر سیاست ایہناں اتے تے ایہناں ورگے لوکاں تے وی اثر پوندی اے ۔۔۔۔۔۔۔۔ایہ سیاست دی ککھوں پھٹن والے ظلم تے دھکے شاہی ہتھوں چیکدے نیں ۔۔۔۔ایہناں دے آل دوالے تے ملک وچ سیاست جہڑا چن چڑھا رہی ہے ۔۔ایہ ویکھ کے ایہ اکھاں نہیں میٹ لیندے ۔۔۔۔۔۔۔کڑیال کلاں توں لے کے کشمیر ، بوسنیا ، فلسطین ، افریقہ ، تے ہور جتھے وی ظلم ہو رہیا اے ۔۔ایہ اوہنوں محسوس کر دے نیں ۔۔۔۔۔۔۔دنیا وچ ہون والے ظلم بارے ایہ اپنی شاعری وچ کھل کے احتجاج کر دے وکھالی دیندے نیں ۔۔۔۔۔ایہناں دیاں غزلاں وچ ایہ احتجاج صاف طور تے نظر آؤندا اے ۔۔۔۔ایہناں جنرل ایوب خان ،بھٹو ، ضیاء ،نواز شریف تے بے نظیر بھٹو دا زمانہ ویکھیا اے ۔۔۔تے ہر عہد وچ ہوؤن والے ظلماں

دے خلاف شعری مزاحمت کیتی اے ۔۔

پاکستان وچ مختلف سمیاں وچ کرفیو لگدے رہے ۔۔۔

€ اندر لگا کرفیو بنے خطرہ جان دا۔۔۔

قلماں تے پابندی لگی تاں ایہناں آکھیا ۔۔۔

پاؤندے رہو تنویر وانگوں ٹیبل اتے گھگھیاں

قلماں تے پابندی اے لکھنا کسے گھگو اے جی ۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

لکھ لعنت جس لعنتی دور اندر

قلم ویچنے پین لکھاریاں نوں

۔ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

حضرت بابا جی تنویر بخاری ہمہ صفت موصوف نیں ۔۔۔اوناں دی شخصیت دے کئی پہلو نیں ۔۔۔۔اوہ اکو ویلے شاعر وی نیں ،ادیب وی نیں ، حکیم وی نیں ،پیر وی نیں ،فقیر وی ،پارکھ وی ،کاتب وی ،مصور وی ، سبھ ھ توں وڈی گل انسانیت نال بہت پیار کرن والے ۔۔۔300 سو توں ودھ کتاباں لکھن والے ۔۔۔۔۔وارث شاہ دی دھرتی تے جنم لینے والے ایس عہد دے وارث ۔۔۔۔۔۔۔

تنویر بخاری ہوراں دا لافانی کلام سدا پنجابی ادب دے گلشن وچ مہکاں ونڈ دا رہوے گا ۔۔

نندے کون تنویر کلام میرا،ایڈا ابو الکلام میں نہیں بھاویں

بولی بخشی پر تاثیر جہنے ،رہوے ماں بولی حیات سدا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

(اگلی وار استاد محترم سید تنویر بخاری صاحب دی شاعری دے ہور پکھ تے انگ تے گل کتھ ہووے گی)