تعلیم وزیراں دی کانفرنس …… اِک شر انگیز تجویز ـــ٭رویل٭

تعلیم وزیراں دی کانفرنس …… اِک شر انگیز تجویز

جمیل احمد پال

تعلیم تے پیشاورانا تربیت دے وفاقی وزیر شفقت محمود ہوراں دی صدارت ہیٹھ صوبیاں دے تعلیم وزیراں دی کانفرنس وچ‘پورے دیس وچ اِکساہرے نصاب بارے اصولی منظوری دِتی گئی۔نال ایہ وی مِتھیا گیا کہ ”صوبے پنجویں جماعت تیکر اوہ زبان ذریعا تعلیم بناون گے جہدے راہیں بالاں نوں سمجھن وچ اسانی ہووے گی۔“

تہتر ورھیاں توں تعلیم تے ذریعا تعلیم بارے ان گنت ڈرامے بازیاں ہوندیاں رہیاں نیں۔ ایہناں وچ تعلیم سیانیاں نے ون سو َنے مشورے دِتے تے بھانت بھانت دِیاں بولیاں بولیاں۔ ایہناں سبھناں وچ جہڑیاں گلاں دی سانجھ وکھالی دیندی اے‘ اوہ صرف دو ای نیں۔

.1 پروفیشنل تعلیم دی بجائے نظریاتی تعلیم اُتے زور۔

.2 ذریعا تعلیم وجوں مادری زباناں‘ اُچیچے طور اُتے پنجابی توں گریز۔

اُنج تاں 1965دی جنگ دے بعد ای تعلیم نوں نظریاتی بنان دا جتن شروع ہو گیا سی۔ جنگ دے بعد سکول کالج کھلے تاں نصاب وچ کجھ چیزاں بدل گئیاں سن۔ ایہناں وچ معاشرتی علوم تے اردو دے نصاب اچیچ رکھدے سن۔ ایہناں دو مضموناں وچوں ”کافرانا“ قسم دیاں لکھتاں کڈھ کے مومنانا قسم دیاں چیزاں پا دتیاں گئیاں۔ مینوں خاب وانگوں یاد اے‘ اردو دی کتاب وچ اک مضمون ہوندا سی ”رام‘ سیتا اور لچھمن“ نویں نصاب وچوں ایہ غایب سی۔ انجے ای مہاتما بدھ بارے لکھت وی معاشرتی علوم وچوں کڈھ دتی گئی۔ (بہت بعد وچ ایہنوں کسے ہور کارن‘ اگلیاں کلاساں وچ بحال وی کر دتا گیا)۔

جنرل ضیاء دے دور وچ خاص طور اُتے تعلیم دا بیڑا غرق کرن دا عمل ودھ گیا۔ پڑھیار پہلاں وی لازمی اسلامیات پڑھدے ہوندے سن پر ہُن اسلامیات دا اک ہور مضمون ودھا دتا گیا۔ ایس ویلے پڑھیار اسلامیات دے دو مضمون پڑھدے نیں۔ اکو کتاب وچ سارا کجھ کیوں نہیں سمیٹ دتا جاندا‘ ایس گل دی سمجھ نہیں آ سکی۔ پڑھیاراں نوں سو سو صفحے دیاں دو کتاباں پڑھان دی بجائے دو سو صفحے دی اِکو کتاب پڑھا دین نال کیہ بچے وچوں اسلام گھٹ جاوے گا؟

ایسے دور وچ دوجا مضمون ”مطالعا پاکستان“ دے ناں نال پڑھایا جان لگیا۔ بچے معاشرتی علوم ہیٹھ اکو کتاب وچ تواریخ‘ جغرافیا تے شہریت دے تن مضمون پڑھدے سن۔ میٹرک پدھر اُتے ”تاریخ پاکستان“ دا مضمون سی پر ہُن مطالعا پاکستان دے ناں نال ہر پڑھیار لئی ایہ لازمی کر دتا گیا۔ اسلامیات تے مطالعا پاکستان سو نمبراں دا اے تے ایہ بی اے تیکر لازمی اے۔ تصدیق کیتی جا سکدی اے کہ انگریزی دے بعد سبھ توں ودھ پڑھیار ایسے مضمون وچ فیل ہوندے نیں۔

ایہ سارا کجھ ”نظریاتی تعلیم“ دے ناں اُتے کیتا گیا جہدے نتیجے وچ ساڈے اج دے پیشاور تعلیم یافتا ویکھے جا سکدے نیں۔ ڈاکٹر ہوون یاں انجینئر‘وکیل ہوون یاں کاروباری‘ ایتھوں تیکر کہ ساڈے کھڈاری وی کھیڈ توں زیادا تبلیغ کرن وچ دلچسپی رکھدے نیں۔ ساڈے ڈاکٹر دوائیاں دین دے نال نال دعاواں کراندے تے وظیفے دسدے نیں۔ایہدے پاروں چنگے تے پروفیشنل ڈاکٹر انجینئر تاں بدیساں نوں ٹر گئے جد کہ ساڈے ایتھے زیادا تر جہڑا بچ کھچ رہ گیا‘ کھاندے پیندے لوک اوہدے کولوں علاج کروان دی بجائے کدی بھارت‘ کدی امریکا جا کے گردے تے جگر بدلواندے ویکھے جا سکدے نیں۔

پاکستان وچ مادری زبان ذریعا تعلیم بنان دے سلسلے وچ وی واہوا ساری ڈرامے بازی کیتی گئی۔ دنیا بھر دے تعلیم ماہر مادری زبان نوں پرایمری کلاساں تیکر ذریعا تعلیم بنان اُتے زور دیندے آئے نیں پر ساڈے ایتھے‘ خاص کر پنجاب وچ مادری زبان دا سوال ای نہیں چُکن دِتا جاندا۔ جے کسے کمیشن یاں کمیٹی نے ذریعا تعلیم وچ مادری زبان اپناون دی گل کیتی تاں وی ایہدے اُتے عمل نہیں ہون دتا گیا۔ خاص کر پنجاب وچ مادری زبان بارے دشمنی دا رویّا پیدا کر دتا گیا۔ ساڈے کئی تعلیم وزیر تاں اینے سیانے نیں کہ پنجاب دی مادری زبان وی اردو قرار دیندے نیں۔ اوہناں نوں پتا ای نہیں کہ مادری زبان کیہ ہوندی اے۔

وڈی حقیقت اے کہ ساڈے عام لوک وی اپنی اولاد نوں اردو میڈیم راہیں نہیں پڑھانا چاہندے پر فیر وی قوم دے سِراُتے اردوسوار رکھی گئی اے۔ اردو میڈیم پاروں ہولے ہولے سرکاری سکولاں وچ بچے پڑھان دا رواج مکدا گیا اے۔ وچکارلے طبقے دے بچے وی سرکاری سکولاں وچ نہیں گھلے جاندے۔ ایس حقیقت نوں جاندے ہویاں کجھ سال پہلاں شہباز شریف حکومت نے پنجاب دے سرکاری سکولاں وچ انگریزی میڈیم اختیار کیتا تاں لوک اپنے بالاں نوں اوتھے گھلن لگے پر ہُن فیرحکومتی سیانیاں نے اردو میڈیم رایج کر کے سرکاری سکول ویلھے کرن دا پروگرام بنا لیا اے۔

ذکروکت تازا کانفرنس وچ ذریعا تعلیم دے طور اُتے جہڑی گل آکھی گئی اے‘ اوہ وی کھلی شرارت اے۔ ”بالاں نوں سمجھ آون والی زبان“توں کیہ مراد اے؟ سدھا سدھا مادری زبان دا ناں کیوں نہیں لیا گیا۔ انج لگدا اے کہ تعلیمی ارسطو ہمیشا وانگ پنجابی نوں نکرے لا کے رکھنا چاہندے نیں۔ اوہ پنجاب دی حد تیکروڈے شہراں وچ اردو تے دُراڈے علاقیاں وچ پنجابی دے مختلف لہجے‘ وکھری زبان بنا کے لاگو کرن دے چکر وچ نیں تاں جے پنجابی دا بیج مُکایا جا سکے۔ پچھلے تہتر سالاں دیاں ایہو جہیاں شر انگیز تجویزاں دا کوئی نتیجا نہیں نکل سکیا۔ ساڈا تعلیمی نظام اج وی بوسیدا‘ بے سمت تے بے نتیجا نظام اے جہڑا بونے تے شاہدولا دے چوہے پیدا کر رہیا اے۔ساڈے پڑھدے لکھے لوکاں دا ذہنی لیول ترقی یافتا دیساں دے پڑھے لکھیاں نالوں بہت نیواں ہوندا اے جہدے وچ ایہناں نوں پولیو ویکسین توں لے کے تعلیم لئی مالی گرانٹ مگر وی یورپی تے یہودی سازش نظر آوندی اے۔

تعلیمی نظام وچ پہلاں وی انج دیاں بے معنی تجویزاں پیش ہوندیاں رہیاں نیں جہناں اتے عمل کر کے اسیں ان پڑھتا دی دلدل وچ اجے تیکر پھسے ہوئے آں‘ آیندا وی ایہو کجھ ہوندا نظر آوندا اے۔ ایہو جہی تجویز پاروں سندھی تے پشتو نوں کوئی خطرا نہیں۔ ایہ زباناں اپنے اپنے علاقیاں وچ سکولی نظام وچ رایج نیں پر پنجابی زبان واسطے ایہ تجویزکھلی دشمنی ورگی اے۔ مادری زبان دی بجائے ”سمجھ آون والی زبان“ ورگی احمقانا یاں شر انگیز تجویزبارے پنجابیاں نوں احتجاج کرنا چاہیدا اے۔ پنجابی کدوں تیکر اپنی زبان نوں سکولی نظام توں باہر رکھنا برداشت کرن گے۔ حکومت ایہو جہیاں ڈرامے بازیاں بند کر کے پورے پنجاب وچ پرایمری سطح اُتے پنجابی نوں ذریعا تعلیم وجوں لاگو کرے۔