پاکستان ریلوے دی تواریخ دا سبھ توں وڈا منصوبا ـــــ٭رویل کالم٭

پاکستان ریلوے دی تواریخ دا سبھ توں وڈا منصوبا ـــــ٭رویل کالم٭

شیخ محمد انور

6.8ارب ڈالر مالیت دے منصوبے دی منظوری نال کراچی توں پشاور ٹریک اپ گریڈ کیتا جاوے گا۔

ایہ بہت خش آیند گل اے کہ وفاقی وزیرریلوے نے آکھیا کہ میں ملک کے اک لکھ توں ودھ لوکائی نوں روزگار دوواں گا۔ سی پیک منصوبے توں ہزاراں مزدوراں، ٹیکنیکل سٹاف تے انجینئرز نوں روزگار ملے گا۔

سی پیک منصوبہ توں ساڈی اقتصادی ترقی تے خشحالی دیاں نویاں راہواں کھلن گیاں۔

پاکستان دے قدیم دوست چین دے تعاون نال ریلوے دی جدت، اساری تے ترقی دے ML-1 نامی جس منصوبے دا اج کل ہر پاسے شہرا اے تے پچھلے دناں حکومت پاکستان نے ایہدی منظوری وی دے دتی اے جہدے اتے وزیراعظم عمران خان،وفاقی وزیر ریلوے شیخ رشید، پاکستانی قوم تے خاص کر ریلوے تے ملازماں لئی بہت بہت خشی دی خبر اے۔ ایہدے توں مراد کراچی توں پشاور تیکر ریلوے لاین براستا ملتان تے لاہور اے جہدا فاصلا تقریبن 1872کلو میٹر اے۔ پلاننگ کمیشن نے 6.8 ملین ڈالر یعنی 1122 ارب دا منصوبا منظور کردے ہوئے سفارشاں ایکنک نوں گھل دتیا ں نیں جہدی منظوری ہوگئی اے۔ جہدے وچ کراچی توں پشاور تیکر ٹریک تے برجز نوں تبدیل کیتاجاوے گا۔ ایس ویلے ایس منصوبے اتے کراچی توں پشاور تیکر 720 پھاٹک نیں اوہناں نوں ختم کردتا جاوے گا تے پھاٹکاں دی تھاں انڈر پاس تے فلائی اوور بنائے جاون گے جو کہ ایس منصوبے وچ شامل اے۔ جد کہ 2445 نکے وڈے پلاں دی وی اساری منصوبے دا حصا اے۔ ریلوے لایناں دے دوالی حصے وچ جنگلا لایا جاوے گا لاہور توں پشاور تیکر ڈبل لاین بنائی جاوے گی کراچی توں پشاور تیکر جدید سگنلنگ نظام لایا جاوے گا تے ایہ منصوبا مکمل ہون بعد مسافر گڈیاں دی رفتار 160 کلو میٹر فی گھنٹا تیکر ودھا دتی جاوے گی۔ ایس توں وکھ مال گڈیاں لئی ہور گنجایش پیداہو جاوے گی۔ تے اک دن وچ 100 توں ودھ گڈیاں اسانی نال کراچی توں پشاور وچ چلائیاں جاسکن گیاں ایہناں گڈیاں تے پسنجر ٹریناں دے چلن نال ملک دی اکانومی تے پاکستان ریلوے نوں زبردست مالی فایدا ہووے گا۔ ایہدے نال نال مسافراں لئی وی بہتر سہولتاں میسر آسکن گیاں۔ ایہدے وچ کوئی شک نہیں کہ پاکستان ریولے دی اشد لوڑ اے کیوں کی ریلوے دے کئی پل اپنی طبعی مدت پوری کرچکے نیں تے اکثر دیاں زندگیاں سو سال توں ودھ ہوچکیاں نیں۔ ایس توں وکھ پھاٹک ختم ہون نال دکھانت وچ یقینن سو فیصد کمی آجاوے گی۔ ٹریک دی حالت دن بدن خراب ہوندی جارہی اے کیوں کہ جنی انویسٹمنٹ ٹریک اتے ہونی چاہیدی سی اُونی نہ ہوسکی تے ٹریک اتے اینا کم نہ ہوسکیا کیوں کہ ریلوے دے مینول مطابق ٹریک اتے کم کرن والے گینگ میناں دی گنتی تقریبن 15000 توں گھٹ اے۔ نتیجتن دکھانت دے واقعات ودھ گئے نیں تے ریلوے وچ مسافراں دی سیفٹی دے معاملے وچ خدشاے موجود نیں۔ ایس لئی ایہدے وچ کوئی شک نہیں کہ ایہ منصوبا ریلوے تے پاکستانی قوم لئی نویں زندگی وکھاوے گا تے انشا اللہ ریلوے فیر پرانی زندگی 1970 وانگ پرفام کرسکے گی۔ اج ہر بندا جہنوں ریلوے بارے بالکل وی عمل نہیں تے خورے کدے سفر وی نہ کیتا ہووے پر اوہ تنقید وچ سب توں ودھ اگے ہوندا اے۔ ماضی دیاں حکومتاں ریلوے نوں نظر انداز کیتے رکھیا تے ریلوے وچ جنی انویسٹمنٹ کرنی چاہیدی سی کیتی نہیں گئی۔ حقیقت تے ایہ کہ 2011 وچ انڈین حکومت نے 12 ارب ڈالر ریلوے دی ترقی لئی انویسٹ کیتے تے ریلوے نظام نوں کشمیر دیاں پہاڑیاں تیکر اپڑا دتا۔ ایس سلسلے وچ کئی کلو میٹر تیکر ٹنل بنائیاں گئیاں۔ انڈین ریلوے دی ترقی دا اندازا ایس گل توں لایا جاسکدا اے کہ روز 13500 مسافر ٹریناں تے 9000 گڈز ٹریناں ملک وچ چلدیاں نیں پر اوتھے اوہو نظام اے اوہو ریلوے بورڈ اے جو 1947وچ سی۔ کیوں کہ اوہناں دی پارلیمنٹ نے اک بل منظور کیتا کہ لکڑ، تیل تے اجناس اک صوبے توں دوجے صوبے وچ روڈ راہیں منتقل نہیں کیتی جاسکے گی جہدے پاروں سارے بزنس ریل دی گڈز ٹریناں نوں ملدا اے۔ سعودی عرب نے ریولے دی اہمیت نوں محسوس کردے ہوئے ریلوے دے چار وڈے منصوبے شروع کررکھے نیں جہدے راہیں 2400 کلو میٹر ٹریک وچھایا جارہیا اے جد کہ 1200 کلو میٹر دی ہور توسیع کیتی جارہی اے۔ ایہناں منصوبیاں اتے 72 ارب ڈالر دے اخراجات کرچکے نیں تے 100 ارب ڈالر دی ہور انویسٹمنٹ کیتی جارہی اے ساڈے دوجے گوانڈھی ملک ایران نے اپنے ملک ریلوے نظام لئی وسطی ایشیائی ریاستاں تیکر رسائی حاصل کر لئی اے سابق امریکی صدر اوباما نے اپنی اک پالیسی بیان وچ آکھیا سی کہ ساڈی غلط حکمت عملی دی بنا اتے ریلوے نظام نوں بھرپور توجا نہیں دتی جاسکی پر امریکن ریلوے نوں ہور یورپین ریلویز دے نال تے جدید کر ن لئی 1 ارب ڈالر انویسٹ کیتے جاون گے۔ ساڈے منصوبے دے نال کجھ خدشات وی نیں کیوں کہ ساڈے ملک وچ جدوں اک حکومت ٹر جاندی اے تے دوجی حکومت آون اتے اوہناں منصوبیاں نوں یاں تے ختم کردیندی اے یاں اوہناں وچ تبدیلی کردیندی اے۔ 6.8 ملین ڈالر یعنی 1122 ارب دا منصوبا چاینا کولوں قرضا لے کے مکمل کیتا جاوے گا تے ایہدی اساری دا کم چاینیز کمپنیاں کرن گیاں۔ ریلوے افسراں تے ملازماں نوں آپس دیاں دوریاں ختم کرنیاں ہون گیاں کیوں کہ 1122 ارب دا قرضا سود دے نال واپس کرنا ہووے گا نہیں تے موٹر وے وانگ ریلوے نوں وی گروی رکھنا پوے گا۔

ظاہری طور تے پاکستان ریلوے کول ٹیکنیکل سٹاف، سپروائزری سٹاف، گینگ مین، شیڈ سٹاف، کیرج سٹاف، ٹریفک یارڈ سٹاف، اسٹیشن ماسٹر، ٹرین ڈرائیور، آر ٹی ایل سٹاف، الیکٹرک سٹاف، برج سٹاف، ٹیلی کام سٹاف تے سگنلنگ سٹاف سنے ہر شعبے وچ ملازماں دی شدید کمی اے۔ جہدے پاروں بہت سارے مسایل پیدا ہوچکے نیں ہر کیٹگری وچ سٹاف دا قحط موجود اے۔ ٹیکنیکل تے سکلڈ سٹاف خال خال نظر آوندا اے۔ ایس پاروں ریلوے دے ہر شعبے وچ مسایل پیدا ہورہے نیں۔ ریٹایرمنٹ بہت تیزی نال ہورہی اے تے متبادل بالکل نہیں۔ ماضی دیاں حکومتاں جی ٹی روڈ تے موٹر وے اتے توجا دتی، کاش اینی توجا ریلوے اتے دتی جاندی تے اج پاکستان پولوشن فری ہوچکا ہوندا۔ ML-1 منصوبے بعد روز ایس ٹریک اتے دن وچ سو توں ودھ پسنجر تے مال گڈیاں چلائیاں جاسکن گیاں۔ اج دے دور وچ جدکہ ریلوے کول انجناں دی کمی نہیں پر صرف 10 توں 12 گڈیاں چلائیاں جارہیاں نیں۔ دوجا مسئلا ٹرین چلان توں پہلے ٹرین دی لوڈنگ، ان لوڈنگ ٹرمینل دی وی لوڑ اے۔ جد کہ ریلوے کول محدود ٹرمینل نیں جہدے توں صرف 10 توں 20 ٹریناں چلائیاں جاسکدیاں نیں۔ وادھو گڈیاں چلان لئی ہور ٹرمینل بنانے پین گے جو کہ حالے تیکر سی پیک دے پراجیکٹ دا حصا نہیں نیں۔ ضرورت ایس امر دی اے کی سی پیک منصوبے وچ ہور نویں ٹرمینل وی شامل کیتے جاون۔ جے ایہ ٹرمینل نہ بنائے گئے تے ایس پراجیکٹ توں خورے اوہ فواید حاصل نہ ہوسکن جہدی اسیں گل کرچکے آں۔ ایس منصوبے اتے دل و جان تے خلوص نیب نال عمل کیتا گیا تے ایہ یقینن نہ صرف پاکستان دی لوکائی سگوں ریلوے لئی گیم چینجر دی حیثیت رکھے گا۔ چین دی لوکائی تے حکومت دا پاکستان نوں تحفا ثابت ہووے گا۔ سابقا حکومتاں دے دور وچ ایہ منصوبا اوہ توجا حاصل نہ کرسکیا جہدا ایہ مستحق سی پر وزیر ریلوے شیخ رشید نے ایس منصوبے نوں نویں سرے توں زندا کیتا، ایہدی ترجیحات نوں بہتر کیتا تے ریلوے دے منتظمین اتے واضح کردتا تے ایس منصوبے نوں عملی شکل وچ لیانا ہر صورت ضروری اے۔ ایہ پاکستان ریلوے دی بحالی دا منصوبا اے۔ خش آیند گل ایہ وی کہ ایس حکوم نے ML-1 تے ML-2 اتے کم کرن دا عندیا وی دتا اے۔ ML-2 لاین کوٹری توں دادو، جیکب آباد، ڈی جی خان تے کندیاں توں ہوندی ہوئی ML-1 نال مل جاوے گی۔ ML-3 جو کہ روہڑی توں براستا کوئٹہ ایران تیکر جاوے گی۔ گوادر توں نواں ٹریک کوئٹہ تیکر لیایا جاوے گا تاں جے گوادر پورٹ توں لیایا جان والا سامان ایران تے وسطی ایشیائی رستیاں وچ اپڑایا جاسکے۔ ہور ذہن وچ رکھنا چاہیدا اے کہ ایہ سارا کم چاینیز کمپنیاں نے کرنا اے۔ ایہ سی پیک دا واحد پراجیکٹ اے جو چاینا تے پاکستان وچ انتہائی اہمیت دا حامل اے سگوں ایہ پاکستان دی لایف لاین اے جہدی وجھا توں توقع کیتی جاسکدی اے کہ ایس لئی جو قرضا آوے گا اوہ باقی سی پیک پراجیکٹ دی نسبت کافی گھٹ شرح سود اتے ہووے گا۔ ایس پراجیکٹ دی اک خوبی ایہ وی اے کہ دھکانت دی روک تھام لئی اے ٹی پی یعنی آٹو ٹرین پروٹیکشن خد کار حفاظتی نظام نپیا جاوے گا یعنی جے خدانخاستا ٹرین نے ڈینجر سگنل کراس کرلیا اے تے فوری طور تے آٹومیٹک بریک لگ جاوے گی۔ جدوں نویں جدت نال یعنی 160 کلو میٹر دی رفتار توں ٹرین چلائی جاوے گی تے فیر ٹرین ڈرائیور، اسسٹنٹ ڈرائیور، گارڈ تے ٹرین عملے لئی کھان پین، ٹرانسپورٹ تے اوہناں دی رہایش دا بہترین انتظام کرنا چاہیدا اے تاں جے اوہ آرام کرسکن تے فیر دوبارا متھے ویلے اتے اپنی گڈی نوں لے کے اپنی منزل وانگ روانا ہون۔ ML-1 پراجیکٹ اتے پاکستان ریلوے تے گورنمنٹ آف پاکستان دا کنٹرول ہونا چاہیدا اے۔ ایس منصوبے اتے کم شروع ہون نال ٹریک اتے ٹریفک دا دبا ودھ جاوے گا۔ ٹریناں دی آوا جائی وچ کافی رکاوٹاں پیدا ہون گیاں۔ ضرورت ایس امر دی اے کہ انج دی حکمت عملی اپنائی جاوے کہ گڈیاں گھٹو گھٹ دیری دا شکار ہون تاں کہ مسافراں نوں گھٹو گھٹ تکلیف دا سامنا ہووے۔ بہر حال جدوں اینا وڈا منصوبا شروع ہووے گا تے یقینن مسافراں نوں تھوڑی بہت تکلیف تے چکنی پوے گی پر انشا اللہ آون والے ویلے وچ ایہ منصوبا پاکستان تے ایہدی لوکائی لئی خشحالی دا میل پتھر ثابت ہووے گا۔

ML-1 بارے وچ اک رائے وی اے کہ ML-2 نوں ML-1 توں پہلے بنانا چاہیدااے کیوں کہ ML-2 دے بنن نال ML-1 اتے ٹریفک دا دبا گھٹ ہوجاندا اے۔ ٹریناں دی آوا جائی بہتر انداز وچ چلدی رہندی اے۔ موجودا حالات وچ ایہ خدشا موجود اے کہ ML-1 اتے کم شروع ہوڈ بعد ٹریناں دے چلن وچ کافی رکاوٹاں پیداہون گیاں۔ اوہناں سارے خدشیاں دے باوجود ایہ حقیقت اے کہ ML-1 ریلوے دی لایف لاین اے۔ جہدی شدید ضرورت اے۔ ایس پراجیکٹ اتے عمل درآمد ہونا چاہیدا اے۔ ایہ ملک و قوم تے ادارے لئی ضروری اے۔ جہناں خدشیاں دی نشاندہی کیتی اے اوہناں بارے سوچنا چاہیدا اے تاں جے نقصان گھٹو گھٹ ہو سکے۔ ایس پراجیکٹ وچ حکومت نوں چاہیدا اے کہ ودھ توں ودھ پاکستانی لیبر، ٹیکنیشن، انجینئرنگ تے سکلڈ سٹاف نوں پھرتی کیتا جاوے تاں جے چاینا توں ٹیکنالوجی ٹرانسفر ہوسکے۔