ایہ کہانی نہیں .." مام دین کتھے اے ....؟ "ــــ لیکھ ــ٭رویل٭

ایہ کہانی نہیں..

" مام دین کتھے اے ....؟ "

ہرمیت ودیارتھی

6 فروری 1993.....دن شنیوار... فیروزپور دا سول ہسپتال، میرے دادا جی س.گردتّ سنگھ داخل نیں ایتھے۔ حالت بہت گنبھیر...بے ہوشی دی حالت۔ اچانک اکھاں پٹدے نیں تے پریوار دے چہریاں تے آس دے دیوے جگن لگدے نیں۔قریب سو ورھیاں دا بزرگ سریر ستھر اَواز چ بولدا اے ، "مام دین نوں بلاؤ،مام دین کتھے اے ؟" ساڈے چہریاں تے حیرانی آن بہندی اے ،" کون مام دین ؟ " تے دادا جی نے آخری ساہ لیا۔

اخیرلیاں رسماں نبھاؤندیاں ایہ سوال ہر پل ذہن وچ پڑیا رہا،"بھلا ایہ مام دین کون ہویا؟" کجھ دناں بعد کھیت گیا۔دُپہر دی روٹی مگروں سنگھنی نمّ تھلے آرام کردے وڈے تائے درشن سنگھ نال گلیں پے گیا۔ دادے دی محنت، درڑہتا،دلیری اتے سخاوت دیاں چلدیاں گلاں وچ میں اپنا سوال داغ دتا،"تایا !بھلا ایہ مام دین کون سی ؟ جہنوں چیتے کردا باپو تُر گیا۔

"مام دین"تائے دی آواز جویں ڈونگھے کھوہ دے دُھر اندروں کِتوں آ رہی ہووے----اپنے پچھلے پنڈ جنڈوالے دا تیلی سی،باپو دا لنگوٹیا یار،24گھنٹے دا ساتھ، 'علاقے 'چ تیلی تے مہاجن دی یاری دیاں گلاں ہوندیاں سن۔" میں چپّ چاپ سن رہیا ساں تے تایا، تایا تاں شاید جنڈوالے پہنچ گیا سی۔ دادے توں بہت کجھ سنیاں سی جنڈوالے بارے۔اودوں لاہور ضلعے دی قصور تحصیل دے چونیاں قصبے دے کول سی جنڈوالا( ہُن تاں قصور ضلع بن گیا اتے چونیاں تحصیل ہو گئی اے )

1947 پاکستان لئی نواں ملک لے کے آیا تے ہندوستان لئی آزادی پر پنجابیاں لئی اجاڑا۔جنڈوالے دے شاہ فقیر ہو کے فروزپور آن وسے۔ بڑی محنت کیتی۔ پتراں وی ویہہ پگا چھڈی۔پریوار رنگی بھاگیں وسن لگا۔چار بندے صلاحَ لیندے سردار گردتّ سنگھ دی پر دادے دے من وچ جنڈوالا کھبھیا ہویا سی۔

روز نویں کتھا چھڑدی، کوئی پرانا قصا، فیروزپور شہر دی بھٹیاں والی بستی وچ جنڈوالا وسدا، نچدا۔ جنڈوالے دا ذکر میرے دادے دا نت نیم سی پر مام دین دا ذکر کدے نہیں سنیا سی۔ساڈے بال مناں نوں وسر گیا ہونا اے جاں دادا ہی اپنی یاری نوں من ای من دھیاؤندا رہیا ہونا اے......

دل کے آئینے میں ہے تصویر ِ یار

جب ذرا گردن جھکائی دیکھ لی

خیر ہن مام دین میرے ذہن وچ پڑ گیا ۔من ہی من عہد کیتا، کدے نہ کدے ضرور جاواں گا جنڈوالے،مام دین نوں لبھاں گا تے اس نوں آکھاں گا کہ تیرے یار نے یاری پگائی اے آخری ساہ تک یاد کردا رہیا تینوں۔

" آہ کھڑا جنڈوالا،فروزپروں 40 کلومیٹر چونیاں تے اوہدے نال صرف چار میل تے باہی جنڈوالے دی" میں سوچدا رہندا پر جنڈوالا کوئی چنڈی گڑھ، دلی جاں پٹیالہ تھوڑی اے ، ٹکٹ لئی،گڈی بیٹھے تے پہنچ گئے۔ جنڈوالے تے فیروزپور وچالے اک لیک اے ۔اس لیک توں پار جان لئی پہلاں پاسپورٹ چاہیدا اے ،فیر جان دا سببّ تے نالے ویزا چاہیدا اے ۔صرف جانور، پنچھی تے ہواواں اپنی مرضی نال لیکوں آر/پار آ جا سکدے ہن۔بندے کول بھلا اینی آزادی کتھے؟

1998 وچ پاسپورٹ والا کنڈا وی کڈھ دتا۔یاراں دوستاں ٹچراں کرنیاں شروع کر دتیاں....."ہوں.. تیاریاں کنیڈے سیٹل ہون دیاں"۔ میں چپّ رہندا۔ کیہ آکھدا،"گھر دی سرداری چھڈّ کے بھلا غیراں دی غلامی کون کرے ؟"(ہُن دی گلّ نہیں کر رہیا، ہن تاں سارا پنجاب ایسے راہے بھج تریا اے بسّ امریکا کینیڈا دی پی.آر.چاہیدی اےکروا جو مرضی لوو،جلیا ویاہ تاں بڑی چھوٹی جہی گلّ اے)

مینوں تاں اچوی لگی ہوئی سی واہگیوں پار جان دی۔ سببّ بنیاں 2007 وچ گورو ارجن دیوَ جی دے شہیدی گرپرب موقعے۔بھائی مردانہ فاؤنڈیشن والے ہرپال سنگھ بھلر ہوراں ویزا لوا دتا۔اودھرلے لیکھکاں دے ناں پتے فون نمبر اکٹھے کرنے شروع کیتے ۔ فیصل آباد والے انجم سلیمی نوں سنیہا گھلیا " میں آ رہیا ہاں ۔" جان والا دن وی آ گیا۔ پروفیسر کلدیپ میرا ہم سفر سی۔اٹاری /واہگے دی اوہ لیک پار کردیاں فلماں ڈرامیاں کتاباں راہیں جانیاں 1947 میرے اندر گردش کرن لگا ۔ منٹو دا ' ٹوبھا ٹیک سنگھ ' جویں میرے نال نال تر رہیا سی "اپڑ دی گڑ-گڑ دی ایکسی دی بے دھیانا دی مونگ دی دال آف پاکستان اینڈ ہندوستان آف دی در فٹے منہ۔”

پرلے پار ناز سانوں لین آیا ہویا سی اعجاز اللہ ناز ۔ میں اس نوں دوہاں پنجاباں دا غیر سرکاری سفیر آکھدا ہاں ۔ اسیں ایس دے حوالے ساں تے اس نے اپنا آپ ساڈے حوالے کر دتا۔

ماڈرن کلونی پیکو روڈ،کوٹ لکھپت والا سندھو ہاؤس ساڈا ٹکانا سی۔بے گانگی دا کوئی نام و نشان ہی نہیں سی۔ہر پاسے اپنتّ ،محبت ہی محبت.....یار ملے یار بنے ۔ اعجاز توکل، محمد ندیم بھابھا،کھوج گڑھیا یار تے میرا گرائیں اقبال قیصر،عباد نبیل شاد،گجرانوالے دا تاج زاہد ممتاز، کرامت علی مغل، نسرین انجم بھٹی، کنول مشتاق، افضل ساحر ایوب قیصر کنے کُو ناں لواں۔ راتاں چھوٹیاں تے یار بتھیرے ......۔نجم حسین سید ،بابا نجمی اتے مقصود ثاقب نوں ملنا کسے زیارت توں گھٹّ نہیں سی۔(ننکانہ صاحب، پنجہ صاحب، ڈیرہ صاحب اتے ہور گرودھاماں دی یاترا وی اس پھیری دا حصا سی پر اوہ اس مضمون دا وشا نہیں ......پھر کدے )

ناز دے پتا بشن سندھو وچوں مینوں اپنے دادے دے نقش نظر آؤندے۔(ایدھرلے پنجابیاں نال اوہناں دی محبت دے قصے مرحوم تلوندر سنا سکدا سی ہن گرتیج کوہاروالا سنا سکدا اے یاں رمن دیپ سندھو)

میری جنڈوالا ویکھن دی پیاس ہور تکھی ہوندی جا رہی سی پر کوئی سببّ ہی نہیں بن رہیا سی۔ دن مکّ رہے سن۔ جس ویلے اقبال قیصر نوں میری پیاس دا احساس ہویا اوہ لاہور وچ میری آخری رات سی۔اوہنے تجمل کلیم نوں فون کھڑکا دتا۔"شاعر اے بہت پیارا، دوست اس توں وی ودھ،چونیاں دا اے"قیصر نے دسیا سی۔"ایہ کہڑی گلّ اے،کرو تیاری، میں ہنے آ کے لے جاندا ہاں، دس وجے نیں،راتیں اک وجے نوں جنڈوالے ہوواں گے

تجمل دے اماہ نے مینوں وی کھیڑے وچ لے آندا۔اگلی سویر میری واپسی، دل تے پتھر رکھ لیا۔انج اک ہور پھیری دا بہانا وی بنیاں رہا۔

(تسیں کہوگے گلّ تاں مام دین دی کرنی سی،ہور ای کتھا چھیڑ کے بہ گیا۔کیہ کراں دوستو ایہ سدھراں دا سفر اے من دیاں اچویاں،بے چینیاں دا سفرناما۔خیر....)

نومبر 2008...گورو نانک صاحب دا پرکاش دیہاڑا......آپاں پھر واہگیوں پار...لاہور دے ٹیشن تے ناز بھاء دے نال اس وار اکرم شیخ سی..روح والا بندا.

(نے فروری وچ اسیں سارے اکٹھے ساں فروزپور ۔کیندری پنجابی لیکھک سبھا دے سدے تے تجمل کلیم، انجم سلیمی، نسرین انجم بھٹی، زاہد ممتاز، ناز، شیخ عمرانہ مشتاق اتے اسدی بیٹی)ٹکانا پھر اوہی ماڈرن کالونی پیکو روڈ،کوٹ لکھپت والا سندھو ہاؤس ناز بھاء دا گھر۔

اگلے دن سویرے سویرے تجمل وی آ گیا۔گھٹّ کے پئیاں جپھیاں اجے کھلیاں وی نہیں سن کہ تجمل نے کہیا،"اج ہی چلیئے جنڈوالے؟"انھا کیہ بھالے دو اکھاں۔میرے لئی تاں ایہ میرے خواب نوں تعبیر ملن والی گلّ سی۔تجمل دے شاگرد تصدق بھٹی نے ڈرائیونگ سیٹ سبھا لی تے گڈی چھانگا مانگا دے جنگل نوں لنگھدی چونیاں دے راہ پے گئی۔ پنجابی دے پیارے شاعر رانا سدیی اختر نے سانوں جی آیاں نوں کہیا۔

دو گڈیاں دا چھوٹا جہیا قافلا چونیاں توں جنڈوالے دے راہ نوں پے گیا۔میرے من دی سکرین تے دادا گردتّ سنگھ بول رہیا سی،" مام دین نوں بلاؤ۔مام دین کتھے اے ۔" کار دی بریک لگی تاں میریاں سوچاں دی لڑی ٹُٹی۔ایہ جنڈوالے دی ستھّ سی۔میں کار چوں اتردیاں من ہی من اپنے وڈیاں دی جمن بھوئیں نوں سجداکیتا۔آلے دوآلے دے لوک نیڑے آ گئے۔اچی آواز وچ ' ست سری اکال سردار جی ' کہندے، خیر سکھ پچھدے۔ایوں واہوا 'کٹھّ ہو گیا۔ کسے نے پچھیا،"سردار جی وڈیاں دے گھر بار تکن آئے او؟" میرے ہاں کہن تے اوس نے اک منڈا بھیجیا،"جا بابے حاکم نوں بلا کے لیا،اوہنوں کلّ پنڈ دا پتے،پرانا بندے۔"

نکے قد والا بابا حاکم آ گیا۔74-75 سال عمر،چہرے تے اک چاء۔آؤندیاں مینوں جپھی چ لے کے گھٹیا تے پھر بولیا،"کنا چوں ایں توں کاکا؟"

" میں سردار گردتّ سنگھ دا پوت...."فقرا اجے پورا نہیں ہویا سی۔بابا اک دم بولیا،"توں درشن دا پتّ ایں۔"

"نہیں"

"جگیرے دا" بابا میرے بزرگاں دا ناں انج لے رہیا سی جویں اوہ اجے کلّ ہی وچھڑے ہون۔

"میں جگیر سنگھ توں چھوٹے امریک سنگھ دا پُتر آں۔"

پر بابا تاں جویں 61 سال پچھے پرت گیا سی،شاید اپنے یاراں نال وچرن لگّ پیا سی۔اینے لمے عرصے وچ اوس نوں نہ درشن وسریا سی نہ جگیر۔اوہنے میرے وڈے وڈیریاں دا کلے کلے دا ناں لے کے حالَ پچھیا ۔ پھر اوہ مینوں اس گھر ولّ لے تریا جو کدے ساڈا ہوندا سی۔ میں آزادی توں اکی سال بعد جمیاں بندا،جس نوں اجاڑے بارے صرف کتابی گیان اے بھریاں اکھاں نال اندر وڑیا ساں جے میرے نال باپو گردتّ سنگھ ہوندا پھیر........۔

بابے حاکم دے ویڑھے دی اوہ شام روحاں دے وصل دی شام سی۔پرانیاں یاداں سن، بابا حاکم دی الھڑ وریس دے قصے سن جہناں وچ میرے وڈے وڈیرے وی شامل سن، میرے دادے دی وڈیائی سی،میرے خاندان دی صفت صلاح سی ، پنڈ والیاں دی محبت سی،تجمل کلیم، رانا سدیھ اتے تصدق بھٹی دی گواہی سی۔اوہ بڑی بھری بھری شام سی پر.....کتے کوئی سکھناپن سی ۔بابے حاکم دے وڈے ویڑھے وچ گردتّ سنگھ دے پوترے نوں ویکھن/ ملن آئی بھیڑ وچ 'مام دین کتھے اے ؟'

میں بابا حاکم نوں اوہدے بارے پچھیا۔اوہنے مینوں کوئی جواب نہ دتا۔کول بیٹھے اپنے پتر نوں کہیا کہ اوہ مام دین دے منڈے نوں بلا لیاوے۔ مینوں سمجھ آ گئی سی۔مام دین ناں دا بھور وی اڈاری مار چکا سی۔مام دین دا پتر آیا۔بابے نے اوہنوں میرے بارے دسیا۔اوہ دھاء کے میرے ولّ ہویا نہ دعا سلام نہ فتح بلائی بسّ گلوکڑی پے گئی، پکی پیڈھی گلوکڑی۔اساں دوہاں دیاں اکھاں سِلھیاں سن، تے شاید سبھ دیاں ہی،جو اوتھے حاضر سن۔

ایہ دو بندیاں دی ملنی نہیں سی۔ایہ اس احساس دی جپھی سی جو کدے گردتّ سنگھ اتے مام دین وچالے دھڑکدا سی، ہن اوہناں دیاں الاداں وچ رمکیا اے ۔ پیار دا،سانجھ دا یاری دا احساس۔ اس نے اسے طرحاں پیڑھی در پیڑھی سفر کرنا اے ۔تدے تاں بے وساہی دے بدل چھٹن گے۔محبتاں دی کن من ہووےگی جس وچ اسیں پنجابی بِھج بِھج جاواں گے۔

٭٭٭٭٭