حرفاں دی دُنیا 

انسان نے کویں لکھنا شروع کیتا تے اوہناں نے لفظاں دی کویں ایجاد کیتی۔مینوں اج وی حیرانی ہوندی اے کہ زباناں وچ اینی سانجھ کیوں اے کیہ ایہ سبھ کدھرے اک مِک تے نہیں سن۔اسیں اگر اک اکھر ”ا“ (الف) توں گل شروع کریئے تاں ہر زبان وچ ایس دی اواز اکو جہی اے ایسے طرحاں ہور وی مثالاں دِتیاں جا سکدیاں نیں،ایہناں دی کھوج کردیاں ایہ گل تے نِتر جاندی اے کہ کسے نہ کسے ویلے جا کے ایہ سبھ اکو ای رہیاں ہوون گئیاں جے انج نہیں وی اے تے اک دوجے دے بہتا نیڑے ضرور رہیاں ہونیاں نیں۔ دُنیا ددی ہر زبان وچ اک تہائی الفاظ اوہ نیں جو صرف اوازاں دے مرکب نیں۔ زباناں ہولے ہولے اپنی منزل ول ٹردیاں نیں تے ایس نوں منزل تک اپڑن لئی اک لمّا چوکھا ویلا چاہیدا ہوندا اے۔جہڑیاں زباناں بہتیاں زرخیز ہوندیاں نیں اوہ تھوڑے ویلے وچ وی اپنی ہوند نوں ثابت کر دیندیاں نیں۔کئی زباناں اجہیاں ہوندیاں نیں اوہناں کول اکو ای شے واسطے ہزاراں اکھر ہوندے نیں تے ہزاراں شیواں واسطے کوئی وی اکھر نہیں ہوندا اے ایہ ایس لئی ہوندا اے کہ اوہ خاص واتاورن توں باہر گھٹ ای نکل سکیاں ہوون۔ ہر لحاظ نال اک مثالی زمانہ جس زبان نوں مِلدا اے اوہ ہر لحاظ نال مکمل ہوندی جاندی اے۔حکیم محمود علی خان ماہرؔ اجہے لسانیات دے ماہر نیں جہناں نے علم الحروف دے حوالے نال مُڈھلے کمدی نینہ رکھی سی اوہناں دے مطابق زباناں دے حوالے نال ویروا ویکھدے آں جس نوں پنجابی زبان وچ اپنے لفظاں وچ بیان کیتا گیا اے۔اوہ لکھدے نیں:

لگ بھگ چار سو قبل مسیح وچ بابل اندر سومری قوم دی حکومت سی تے اوس ویلے دے بادشاہ دا ناں حمورابی اے۔ایہ تہذیب جس نوں تواریخ سومری تہذیب دے ناں نال یاد کردی اے ایہ مہذب ترین حکومت منّی جاندی سی۔ایس قوم نے ای پرانا سومری خط بنایا۔ایس نو ں بعدوں خط ِمسماری دا ناں وی دِتا گیا۔ایہ خط غلیفی خط نال رلدا مِلدا خط سی۔

دجلہ و فرات دے درمیان ”تیب جورا“ شہر وچ اک ٹھِیکرا ملیا اے جس تے حضرت آدمؑ ؑتے حضرت حواؑ دیاں تصویراں بنائیاں گئیاں نیں۔ حضرت آدم بارے کہیا جاندا اے کہ اوہناں اُتے ۴۱ حرف اُتارے گئے سن۔ حالے تک دی کھوج مطابق حضرت آدم دی زبان سریانی ای سی۔ حضرت آدم نے پکیاں اِٹاں تے اپنے صحائف لکھے سن جہناں دی تعداد کوئی ۰۲ دے قریب سی۔ مصر دا پہلا بادشاہ خاندان ”میتاؤس“ سی جس نے گِلی کتب خانے دی نیہنہ رکھی۔ گِل یعنی مِٹی دیاں اِٹاں تے،پہلاں مِٹی دیاں اِٹاں تے لکھیا جاندا سی فیر ایس نوں اگ دے سیک نال پکایا جاندا سی۔ ایہ ”گِلی کُتب خانہ“ طوفان ِ نوح وچ ڈُب گیا۔ ایس گِلی دور دے مُک جاون توں بعد لوہے،تانبے،سیسے تے پِتل دے پتریاں اُتے لکھیا جاون لگ گیا۔ مصریاں نے خط تمثال دامُڈھ بنھیا ایہ اجہیا خط ہوندا اے جہدے وچ تصویراں بنائیاں جاندیاں سن۔ ایس نوں سبھ توں پرانا خط منّیا جاندا اے ایس دا زمانا 1996 قبل مسیح دسیا جاندا اے۔ ہیرو غلیفی اجہیا خط سی جس وچ جنوراں دیاں تصویراں بنائیاں جاندیاں سن۔

ایہدے پِچھے قصہ ایہ سی کہ مصری جنوراں دی پوجا کردے سن۔اوہناں نے ایہناں جنوراں دیاں تصویراں راہیں اپنے وچار وٹاندرے وی شروع کیتے جویں دُشمنی واسطے سپ دی تصویر،خشکی دے سفر واسطے کچھوے دی تصویر وغیرا۔ تن سورجاں دا مطلب سی تن دناں دا سفر تے کشتی دی تصویر ایہ درشاندی سی کہ ایہ دریائی سفر دی گل ہو رہی اے۔ فیر جدوں ایس مذہب دا بول بالا مُکیا تاں جنوراں دیاں تصویراں وچ کمی کر دِتی گئی۔جدوں مصریاں نے تصویراں دی تھاں حرفاں دی شکل بنائی تان ۵۱ حروف بنائے فیر ایہناں پندرھاں حرفاں توں چھے ہور حرف بنائے گئے جو ملا کے کُل اِکی (۱۲) حرف بن گئے۔ اہل ِ فنیشا نے مصریاں کولوں کتابت سِکھی۔بعدوں عبرانیاں نے فنیشا دے حروف واضح کیتے۔عبری خط نوں پرانے حمیری عرباں نے بنایا تے فیر ایس توں خط کوفی بنیا۔ مصر وچ ای یونانیاں نے قبطی خط شروع کیتا جس دے اٹھائی حرف سن۔

خلیفہ ولید بن عبدالملک اموی دے گورنر عبداللہ نے قبطی خط نوں عربی وچ ڈھالیا۔حضرت نوحؑ دے پوتے تے سام دے پُتر ارامی نے شمالی عرب وچ خط ارامی دا مُڈھ بنھیا۔ایس توں سبائی خط نکلیا تے سبائی خط توں صفوی۔ثمودی تے لحیانی خط نکلے۔ ایس دور وچ ای الف اکھر دا ٹیڑھا پن مُکایا گیا۔حکماء مصر نے ای پنج ہزار قبل مسیح وچ پیپاری ناں دے درخت نال کاغذ تیار کیتا ایہ اوہی درخت سی جس نوں یونانیاں نے پائپرس کہیا۔طویل تختہء کاغذ نوں قرطاس کہیا جاون لگا۔ہندوستان وچ کتاباں لکھن واسطے ”تاڑ“ نامی درخت دے پتّے ورتے جاندے سن۔ایہ اک گز لمّے تے اک انگلی موٹائی رکھدے سن ایس نوں روغن چڑھا کے ورتیا جاندا سی۔

چینی زبان بارے کافی دلچسپ گلاں مِلدیاں نیں۔چینی زبان دے حرف نہیں نیں سگوں نقش،نقوش نیں۔ایہناں نقوش دی تعداد لگ بھگ اسّی کُو ہزار بن جاندی اے جو اک ذہین بندا اپنی ویہ سال دی عُمر تک سِکھ سکدا اے۔ایس زبان دی اک خاص گل ایہ وی اے کہ ایہ اُپروں ہیٹھاں نوں لکھی جاندی اے۔ایہدے وچ اوہناں دا مننا اے کہ انسان اسماناں توں ہیٹھاں زمین ول آیا تے ایہ اُپروں ہیٹھاں ای زبان نوں وی لکھیا جانا چاہیدا اے۔ دو نقشاں نوں ملا کے نواں مفہوم دِتا جاندا اے جویں بال تے ماں توں مراد شرافت۔مُنہ تے زبان دا مطلب تقریر۔چن تے سورج توں مُراد چانن کرنا۔دو ہتھاں دا مطلب دوستی۔ ایس زبان دی اک ہور سوہنی خوبی ایہ وی اے کہ ایس زبان وچ بہت ساریاں صفحیاں اُتے لکھے نوں اک صفحے تے لکھیا جا سکدا اے ایس نوں مُختصر نویسی آکھ سکدے آں جو ساڈے ایتھے شارٹ ہینڈ کولوں کم لیا جاندا اے،ایس مُختصر نویسی دی وجھا کر کے ای حکیم جالینوس دیاں موٹیاں موٹیاں سولھاں کتاباں نوں اک مہینے وچ چینی زبان اندر نقل کر لیا گیا۔چینی زبان وچ اج وی سو صفحیاں دے مواد نوں اِک یاں چار صفحیاں تے لکھیا جا سکدا اے۔

اسلام دے مطابق حضرت ادریس ؑ نے علم الخط نوں ترقی دِتی۔عربی زبان دے کُل اٹھائی حروف تے چار اعراب یاں حرکات نیں۔ ایہ حرکات زیر۔زبر۔پیش تے جزم نیں۔ ایس اٹھائی حرفاں نوں چار تے تقسیم کرو تے ست آندا اے۔ایہناں ستاں دی وجھا ایہ وی اے کہ ست زمیناں،ست اسمان،ست ستارے نیں۔عربی وچ کوئی وی حرف ست حرفاں توں ودھ نہیں ہووے گا۔جہڑی قوم نوں جہڑے کماں نال دلچسپی ہوندی اے اوسے قسم دے لفظ زبان دے سانچے وچ ڈھلدے جاندے نیں۔ایس لئی عربی وچ اونٹ واسطے کوئی دو کُو ہزار لفظ نیں تے شراب واسطے ہزار دے لگ بھگ لفظ نیں ایسے طرحاں بہت ساریاں شیواں واسطے اک توں ودھ لفظ موجود نیں۔اپنی ایس زبان دی وجھا توں ای تاں اوہ باقی لوکاں نوں گونگے جاندے سن۔

مصری حروف ۲۲ ہوئے تاں مکمل ہو چُکے سن جوین ا۔ب۔ج۔د۔ہ۔ز۔ح۔ط۔ی۔ک۔ل۔م۔ن۔س۔ع۔ف۔ص۔ق۔ر۔ش۔ت۔ ایہناں بائی حرفاں وچ عرب والیاں چھے حروف اپنے ایجاد کیتے۔ث۔خ۔ذ۔ظ۔غ۔حرف عرباں دی ایجاد نیں ایہ سبھ حرف مِل کے اٹھائی حرف بن جاندے نیں جو اج وی عربی دے حروف تہجی نیں۔عربی اپنی زبان نوں سجّے توں کھبے لکھدے نیں کیوں جے اوہناں دا اپنے ویلے ایہ منّنا سی کہ آسمان دی حرکت وی سجّے توں کھبے ہوندی اے ایس لئی زبان وی ایسے طرحاں لکھی جانی چاہیدی اے۔اوہناں نوں اپنی زبان دانی تے پورا پورا مان سی جس اُپر اوہ فخر کردیاں ہویاں کدی کدی دوجیاں نوں گھٹیا وی جانن لگ جاندے سن۔پر ساڈے حضور ﷺ نے ایس گل توں منع فرمایا تے ساریاں نال پیار دا درس دِتا۔اوہ اپنی مادری زبان وچ گل کردے سن انج اپنی مادری زبان وچ گل کرنا سُنت ِرسولﷺ وی بن جاندی اے۔

اک ہور مایتھالوجی اے کہ عربی زبان کویں بنی کہندے نیں کہ اک عربی دے گھر ست مُنڈے پیدا ہوئے جس دے ناں اوہنے۔ابجد۔ہورج۔طیکل۔منسع۔مصقر۔شتثح۔ذضنطع رکھے سن ایتھوں ای عربیاں دے حروف تہجی بن جاندے نیں۔