سدھراں دے جنازے ـــــ کہانی ـــــ٭رویل٭

"بشریٰ، برہان یونیورسٹی توں آ گیا اے؟"اظہر نے اپنی سوانی کولوں پُچھیا۔
"نہیں برہان دے ابو اجہے نہیں آیا!"
"چلو جدوں آوے تے مینوں دسنا میں اوہدے نال کجھ گل کرنی اے۔” اظہر دے کہن مگروں بشریٰ باورچی خانے وچوں نکل کے اوہدے کول آئی تے آکھن لگی۔ "برہان دے ابو تُسیں ں اوہدے نال اعظم بھائی دی گل نہ کرنا، اوہ پہلے ای اپنی پڑھائی دا کر کے بڑا پریشان رہندا اے۔"
"بشریٰ اوہ میرا پُتر اے، میں اوہدا چنگا مندا جاندا آں ایس لئی مینوں اوہدے نال ایہ گل کر لین دے۔"اظہر نے اخبار توں نگاہ ہٹاوندیاں آکھیا۔
"میں اوہدے نال پہلاں وی ایہ گل کیتی سی پر اوہ اگوں بڑا اُچا بولدا اے تے کئی دیہاڑے غصے کارن بھکھاں کٹدا رہندا اے، اج فیر کدھرے اوہ انج ای نہ کرے۔ مینوں بڑی چِنتا لگی رہندی اے اوہدی!"بشریٰ نے دکھانت بھرے لہجے وچ آکھیا۔ بوہے دے باہر موٹر سائیکل دا ہارن وجا۔ “لگدا اے برہان آ گیا اے، میں بوہا کھولدی آں۔” ایہ آکھ کے بشریٰ بوہے ول نسی تے بوہا کھولیا۔ برہان نے موٹر سائیکل گیراج وچ کھلاری تے موڈھیاں توں بستا لا کے ہتھ وچ پھڑدیاں سدھا اپنے کمرے ول ٹر گیا۔ “برہان پانی لیاواں؟” بشریٰ نے اوہدے کمرے دی دہلیز تے کھلوتی نے پُچھیا۔
"نہیں میں تھکیا آں، دُدھ دا گلاس میز اُتے رکھ دیو میں نہا کے پی لواں گا۔” برہان نے ایہ آکھ کے میٹرس دے اک پاسے بستا رکھ دتا۔
"روٹی نہیں کھانی؟ اج تیرے واسطے ساگ پکایا اے۔ آکھنا ایں تاں ساگ نوں سیک دے کے اوہدے وچ مکھن پا دینی آں!” بشریٰ اوہدے میز کول کھلو گئی۔
"نہیں بُھکھ نہیں اے مینوں، میں بس نہا کے سوون لگا آں۔" برہان نے عینک تے موٹر سائیکل دیاں چابیاں میز اُتے رکھدیاں آکھیا۔
"برہان تیرے ابو نے تیرے نال کجھ گل کرنی سی۔ نہا کے اوہناں دی گل سن لئیں۔”
"جی ٹھیک اے۔"برہان نے تولیاپھڑیا تے غسل خانے وڑ گیا۔ نہاون مگروں اوہ جدوں کمرے وچ آیا تے اوہدی میز اُتے دُدھ دا گلاس پیا سی۔ اوہنے شیلف اُتے پیا سرہوں دا تیل ہتھ اُتے سٹ کے والاں نوں لایا تے کنگھی پھیر کے گرم چادر دی بُکل مار لئی۔ میز اُتے پئے دُدھ دے گلاس نوں پیون مگروں اوہنے گلاس باورچی خانے وچ رکھیا تے اپنے پیو دے کمرے ول ٹر پیا۔ بشریٰ باورچی خانے وچ بھانڈے مانجھ رہی سی۔ اوہدا دل کیتا کہ اوہ اپنے پُتر نال آپ ای گل کر لوے پر برہان دے متھے دیاں لکیراں توں چاپدا سی جویں اج وی اوہ چنگے مُوڈ وچ نہیں اے۔ ایہ نومبر دیاں راتاں سن۔ برہان اپنے ابو دے کمرے وچ وڑیا، “ابا جی تُسیں ں بُلایا سی مینوں؟” برہان نے پُچھیا۔
"ہوں! ہاں آہو میں سدھیا سی تینوں۔ آ صوفے تے بہ ، اک گل کرنی سی تیرے نال۔"اظہر نے اخبار توں نگاہ چُکدیاں آکھیا۔ برہان بیڈ دے ساہمنے والے صوفے تے بہ گیا۔ اظہر چُپ چاپ اخبار ول دھیان کیتیاں بیٹھا سی جد کہ برہان اپنے پیو دے چہرے ول ویکھ رہیا سی کہ کدوں اخبار تھلے ہووے تے اوہدا پیو اوہدے نال اوہ گل کرے جہدے واسطے اوہنے برہان نوں سدھیا سی۔ چھپنجاہ سال دا اظہر، سر تے چِٹے وال، مونہ اُتے ہلکی جہی داڑھی جہدے وچ کدھرے کدھرے کالے وال سن، خاکی رنگ دی گرم چادر موڈھیاں اُتے لئے، اکھاں تے نظر دی عینک لائے اخبار پڑھن وچ مگن، اپنے پلنگ اُتے بیٹھا سی۔ "برہان دے ابو، تہاڈے واسطے چاہ لیاواں؟"بشریٰ نے باورچی خانے وچوں اواز دے کے پُچھیا۔
"ہاں میرے واسطے چاہ دا کپ لے آ تے نال بھجے چنے وی پلیٹ وچ پا کے لے آویں۔ نالے ماسا گُڑ وی۔"اظہر نے بشریٰ نوں آکھیا، "برہان تو وی جے چاہ پینی اے تے تیرا کپ وی آکھ دواں تیری ماں نوں؟"
"نہیں ابا جی میں ہُنے دُدھ دا گلاس پیتا اے!"
"پڑھائی کیویں جا رہی اے؟ کوئی مسئلا مسائل!"
"نہیں ابا جی سبھ ودھیا جا رہیا اے۔"
"ڈیوٹی دی سنا اوتھے کیہ صورتحال اے؟ دفتر والے کجھ کہندے تے نہیں جدوں بارھاں وجے یونیورسٹی چلا جانا ایں؟'
"نہیں ابو جی دفتر والے سارے بڑے چنگے نیں اوہ ایس معاملے وچ کجھ نہیں بولدے۔ خاص کر کے میرے ہیڈکلرک صاحب بڑے مہربان نیں۔ نالے اوہناں نوں کم نال مطلب اے۔ ایس لئی یونیورسٹی توں ویلھا ہو کے سدھا دفتر ٹر جانا آں تے اپنے حصے دا کم مکا کے گھر آ جانا آں۔"
"پُتر قسمتاں نال نوکری ملی اے۔ توں تاں ایویں ای دو پاسے لتاں پھسا بیٹھا ایں۔ چھڈ دے یونیورسٹی، بتھیرا پڑھ لیا اے۔ نالے جدوں وی تیرے سمسٹر دی فیس جاندی اے گھر دا خرچا تنگ ہو جاندا اے۔ نوکری ول دھیان دے رب سبھ چنگیاں کرے گا۔"اظہر نے عینک لا کے اوہدی ڈبی وچ پاوندیاں آکھیا۔

"ابا جی ایہ تہانوں لگدا اے کہ شاید میں بتھیرا پڑھ لیا اے، پر اج بی اے دی تعلیم نوں کون پُچھدا اے! نالے میری پڑھائی اوہدوں وی تُسیں ں ایس خرچے دا کر کے ای چھڈائی سی، ہن جدوں میری کمائی وی آ رہی اے تاں وی تہانوں خرچے دا ای رولا اے۔"برہان نے پیو ول بغیر ویکھے آکھیا۔
“میں تے ایس کر کے آکھ رہیا سی کہ تیری صحت نہ خراب ہو جاوے۔ سویرے ست بجے دفتر جانا ایں، بارھاں توں لے کے شام چھے وجے تیک یونیورسٹی تے اوہدے مگروں رات نوں بارہ اک وجے گھر آونا ایں۔ ایہ چار پنج گھنٹے سوون نال تیری نیندر پوری نہیں ہوندی۔”
"ابو ساری عمر پئی اے نیندر پوری کرن نوں، اج اپنا آپ ساڑ لواں تاں کل نوں سکون دی نیندر سویا کراں گا۔"
"برہان دے ابو ایہ تہاڈی چاہ۔” بشریٰ نے چاہ والی ٹرے بیڈ اُتے رکھدیاں آکھیا تے آپ پیندیاں والے پاسے بہ گئی۔
"اوہ گل تیری ٹھیک اے پر ماں پیو دی وی کدی من لئی دی اے، اوہ بھلا ای سوچدے نیں۔"اظہر نے مہربان ہو کے آکھیا۔
'ہن تیک تہاڈی ای من کے ٹریا آں، تہاڈے کہے مطابق ای میں اپنے جیون دے سارے فیصلے کیتے نیں۔ تُسیں ں وی گواہ او جے تاں کدھرے مُکھ پرتایا ہووے!"
'"چنگے دھی پُتر دا ایہو وسب ہوندا اے کہ اوہ اپنے ماں پیو دے سُکھ دا کارن بنن تے اوہناں دی ہاں وچ ہاں رلاون۔"
"ابا جی تُسیں ں ایس گل واسطے مینوں سدھیا سی؟"برہان نے پیو دی گل کٹدیاں پُچھیا۔
"پُتر تینوں تاں پتا ای اے کہ تیری بھین دے ویاہ مگروں ایہ گھر کیویں کلا جہیا ہو گیا اے۔ نالے تیری ماں جوڑاں دی مریض اے تے اوہدے کولوں ہن گھر دے کم نہیں ہوندے۔” اظہر نے چاہ دا کپ پھڑدے آکھیا۔
"تے باجی اقراء ہے تاں سہی کم کرن نوں۔ ناشتے پانی توں لے کے گھر دے لیڑیاں دی صاف صفائی اوہ آپ ای کردی اے۔'
"اوہ تاں رب اوہدا بھلا کرے کہ اوہنے کدے سانوں اوپرا نہیں سمجھیا تے نہ اسیں اوہنوں اپنی دھی توں گھٹ جانیا اے پر ہمیش تاں اوہ انج پندرہ ہزار تنخاہ اُتے ساڈے گھر دے کم نہیں کر سکدی!"
"ابا جی تُسیں ں کہنا کیہ چاہندے او؟” برہان نے چِڑ کے پُچھیا۔
"پُتر تیرا ماسڑ اعظم آیا سی اج، اوہ تیرے بارے گل کردا سی تے اوہدی گل وی صحیح اے۔ جے تاں تو ہاں کر دویں تے ایہ گھر فیر وس پوے گا۔ توں دس کیہ آکھنا ایں ایس بارے!"
"کس بارے ہاں کرنی اے میں؟” برہان نے رُکھے جہے لہجے وچ جواب دتا۔
"تیرے ویاہ بارے۔ اسیں دوویں مائی بابا ایہ آکھنے آں کہ تیرا وی گھر وس جاوے تے اسیں وی جیون دی آخری عمرے اپنے دل دے چاہ پورے کر لئیں۔ تیری اک ہاں کرن نال ایس گھر وچ فیر رونقاں آ جاون گئیاں۔"
"ایہ ہر واری میری ہاں نال ای تہاڈی رونقاں کیوں جُڑیا ہوندیاں نیں؟ تہاڈی ایہناں رونقاں کارن میرا جیون جہڑا عذاب ہویا اے کدے اوس بارے سوچیا اے تُسیں ؟"برہان دے شبداں وچ اوہدے اندر بلدی اگ صاف وکھالی دے رہی سی۔
"اسیں تیرے ماں پیو آں پُتر، اسیں تیرا جیون کیوں عذاب بناونا اے؟"اظہر برہان دے جواب توں جویں کنبھ جہیا گیا سی۔ ایہ اوہدا اوہو پُتر سی جہنے اج تیک اوہدے سامنے اُچی اواز وچ گل تاں کیہ کرنی، کدے اکھ چُک کے وی نہیں سی ویکھیا۔ اج برہان نہیں اوہدے اندر دی اگ بول رہی سی۔
"ٹھیک ای تاں آکھدے نیں تیرے ابو، ہور کہناں چِر تینوں کنوارے بٹھائی رکھاں گے اسیں؟ سارے گلی محلے والے مینوں طعنے دیندے نیں کہ پُتر دی کمائی کھاون نوں اوہدا ویاہ نہیں کردی۔ کیہ اسیں ایہو کجھ سنن نوں رہ گئے آں!” بشریٰ دا تاں جویں گل کر دیاں اتھرواں نال گلا بھر آیا ہووے۔
"مینوں لوکاں نال کیہ مطلب اے؟ جس ویلے میرے گھر وچ دو ویلے دی روٹی نہیں سی لبھدی اوس ویلے ایہناں لوکاں نے بُرکیاں توڑ کے نہیں سی دتیاں! جس ویلے میرے پیو نوں دل دا اٹیک ہویا سی اوہدوں ایہ لوک اوہنوں ہتھاں تے چُک کے ہسپتال نہیں سن پھرے! امی جدوں تو ساون بھادو دی لگی جھڑی وچ ساری ساری رات چوندی چھتاں ویکھ کے رب اگے روندی سی اوہدوں ایہناں لوکاں نے آ کے ساڈے کوٹھے نہیں سن لِپے! ایہ لوک بس ویلھے کھاون نوں تے گلاں مارن نوں نیں، ایس لئی ایہناں دیاں گلاں کارن گھر وچ پُھٹ پاون دی کوئی لوڑ نہیں اے۔"
"آہو تینوں کیہڑا فرق پیندا اے! بھانویں تیرے واسطے اسیں وی مر جائیں۔ پہلاں ای تیرا کر کے میرے بھرا چُھٹ گئے نیں ہن میریاں بھیناں وی چُھٹ جاون گئیاں۔"بشری نے چُنی نال اتھرو پونجھدے آکھیا۔
"میرا کر کے چُھٹے نیں!” برہان نے حیرانگی نال پُچھیا، “اوہ میرے نہیں تہاڈے کارن چُھٹے نیں۔ اکو اک نانکے ای تاں بچے سن میرے کول، اوہ وی تہاڈے رشتے منگن کارن چُھٹ گئے۔ جد کہ تُسیں جانوں سی کہ میں کسے نال وی نبھا کرن نوں راضی نہیں۔ میں اگانہ ودھنا چاہندا سی، اپنے پڑھن دا شوق پورا کرنا چاہندا سی۔ جدوں میری اڈاری دا ویلا آیا تاں تُسیں میرے پر وڈ کے ای مینوں آہلنے توں دھکا دے دتا!"

برہان دی ایس گل مگروں بشریٰ دے اتھرو سن کے کھلون دا ناں نہیں سی لیندے۔ “برہان تینوں رب دا واسطا ای توں اپنے کمرے وچ جا! تیرا جو دل اے تو اوہ کر، پر اجے ایس کمرے توں ٹر جا۔” اظہر نے ہتھ جوڑدیاں آکھیا تے اپنی سوانی نوں چُپ کراون لگ گیا۔ برہان نے جدوں ایہ سبھ ویکھیا تے اوہ چُپ وٹ کے غصے نال بھریا اپنے کمرے جا وڑیا تے پورے زور نال بوہا بند کر کے جھٹ کو وکھیاں اُتے ہتھ رکھ کے کھلو گیا۔ اوہدا ساہ پُھلیا سی۔ متھے اُتے وٹ تے غصے نال رتا سوہا چہرے دے رنگ۔اوہدا دل کر رہیا سی کہ اوہ کندھاں وچ گھسن مارے۔ میز اُتے پئیاں شیواں نوں اوہ چُک چُک کے زمین اُتے مارن لگ گیا۔ اوہدا لیمپ جہنوں اوہنے چاہواں نال لیاوندا سی اوہنوں چُک کے سامنے والی کندھ وچ ماریا جہڑا کرچی کرچی ہویا فرش اُتے پیا سی۔ جہڑیاں کتاباں نوں پڑھے بغیر اوہنوں نیندر نہیں سی آوندی اوہناں نوں بُک ریک وچوں کڈھ کے کمرے وچ سُٹن لگ گیا۔ “تینوں ترس نہیں آوندا میرے اُتے یاں ساریاں آزمائشاں دے کے مینوں اج دا ولی مِتھنا ای؟” برہان اسمان ول مونہ کر کے آکھن لگا۔ جھٹ کوں مگروں اوہنے اپنی سگریٹ دی ڈبی پھڑی تے چھت اُتے ٹر گیا۔ چھت تے جاندے ہویاں اوہنے اک واری کھڑ کے اپنے پیو دے کمرے ول ویکھیا۔ کمرے دی بتی اجے وی جگ رہی سی تے رات دی ایس چُپ وچ کمرے اندروں اُٹھن والے ہوکے تے رون دیاں اوازاں صاف آ رہیا سن۔ اپنی ماں دے روون دیاں اوازاں پاروں جویں اوہدا کلیجاپاٹ گیا ہووے، اوہ مجبور سی کسے کارن نہیں تاں اپنی ماں نوں روندا ہویا نہیں سی ویکھ سکدا۔ برہان دیاں غصے نال بھریاں اکھاں وچوں اج اتھرواں دی تھاں رت چو رہیا سی۔ اوہ پوہڑیاں ول ودھیا تے چھت اُتے ٹر گیا۔ چار چفیرے ٹھنڈ دے بُلے تے گھور چُپ جویں کوئی قورستان ہووے پر برہان دے اندر نہ مکن والا شور سی جہدے کارن اوہنوں کجھ وی سنائی نہیں دے رہیا سی۔ اوہنے چھت اُتے پئی کرسی توں تریل نوں پونجھیا تے اک پاسے رکھ کے بہ گیا۔ ہتھ وچ پھڑی ہوئی گولڈ لیف دی ڈبی وچوں سگریٹ کڈھ کے لایا تے ڈبی نوں کرسی دے اک پاسے رکھ دتا۔ اج ہر کش کھچن مگروں اوہدے مونہ وچوں نکلن والے دھویں اندر من دیاں چیکاں سن جہڑیاں سڑ کے ماحول دی چُپ وچ گُھل رہیا سن۔ اک مگروں اک کش تے سگریٹ مکدے نال دوجا سگریٹ، جہدا دھواں ہوا وچ گُھل کے خوّرے کدھر گواچ جاندا۔ اوہ خواہش کردا کہ کاش اوہدے دُکھ وی سگریٹ وانگ ہوندے کہ اوہ دھویں وانگ اوہناں نوں ہوا وچ پُھوک دیندا تے اوہ انج ای کدھرے ہوا وچ گُھل جاندے تے فیر اوہنوں کدے نہ لبھدے۔

برہان اپنے چار بھین بھراواں وچ سبھناں وڈا سی تے اوہدے مگروں اوہدی اک بھین تے دو بھرا سن۔ اوہدا پیو سرکاری محکمے وچ کلرک سی پر ایس کرسی اُتے بہ کے وی نہ تاں اوہنے حرام کمایا تے نہ اپنے بالاں دے مونہ وچ پایا۔ اج توں چھبیہ ورھیاں پہلاں جدوں بشریٰ ویاہ کے اظہر دے گھر آئی تاں اوہ اپنے ماں پیو دے ایس فیصلے نال خُش نہیں سی۔ کیوں جے اظہر صرف چنگا کھانا تے چنگا پانا جاندا سی۔ نہ تاں اوہنے اپنی کمائی نال کجھ بچایا تے نہ بنایا، سگوں جہڑے گھر وچ اوہدے ماں پیو رہ رہے سن اوسے گھر دے اک کمرے وچ بشریٰ دے نال وس گیا۔ بشریٰ ماں پیو دے گھر نازاں نال پلی سی تے اپنے بھراواں دی لاڈلی سی۔ اوہدا پیو شیخوپورہ دے اک پنڈ دا عزت دار زمیندار سی تے اوہنے بشریٰ نوں پڑھن واسطے اوہدی نِکی ماسی زبیدہ کول لاہور گھل دتا جتھوں بشریٰ نے اپنے ویلے دیاں اٹھ پڑھیا سن۔ پِنڈ تھاں دی جم پل توں اڈ اوہ ماڈرن ذہن دی مالک سی کیوں جے لاہور دے طور طریقیاں تے ایتھے دے ماڈرن سماج نے اوہدے ذہن اُتے گوڑھے نقش چھڈے سن۔ بشریٰ دے تِن بھرا ریلوے وِچ ملازم سن تے اوہ سبھناں لاہور وچ ای ڈیوٹی کر رہے سی۔ مہینے مگروں جدوں اوہناں نوں تنخاہ ملدی تاں اوہ پوری تنخواہ بشریٰ دے ہتھ وچ پھڑا دیندے تے بشریٰ دا جویں دل مندا اوہ اپنے بھراواں نوں اوہناں دے خرچے لئی پیسے دیندی۔ بشریٰ نوں اوہناں نے کسے راجکماری وانگ رکھیا سی۔ اظہر دا گھر بہتا وڈا تاں نہیں سی پر لوک چنگے تے پڑھے لکھے سن۔ اظہر نے میٹرک مگروں فارمیسی دا کورس کیتا سی تے پیو دے کہن انوسار میڈیکل سٹور کھولن دی بجائے سرکاری محکمے وچ بھرتی ہو گیا۔ اوہدا نکا بھرا وی ریلوے وچ بشریٰ دے بھراواں نال ملازم سی۔ ہولے ہولے بشریٰ دا ایس گھر وچ دم گھٹن لگ گیا کیوں جے اوہ ازاد رہن دی عادی سی جویں اوہنے اپنے جیون دیاں اٹھارا بہاراں اپنے پیکے گھر کڈھیاں سن۔ ایتھے اوہنوں اپنی سس دے نال نناناں دیاں گلاں وی سننیاں پیندیاں سن۔ دیورانی دے آون مگروں اوہدا جی ہور گھابرن لگ گیا جویں اوہ کسے قید خانے وچ اے تے اوتھے ہور قیدی بھرے جا رہے نیں، جہناں دی خدمتگاری اوہدے موہڈیاں اُتے پا دتی اے۔ اظہر بشریٰ نالوں چوکھی وڈی عمر دا سی۔ بشریٰ دی ویاہ ویلے اٹھارا ورھے جد کے اظہر دی عمر تیہہ سال سی۔ بشریٰ نے کئی واری ہمت کر کے اظہر نال وکھرے گھر دی گل کیتی پر اظہر دے غصے کارن اوہ گل ہمیش لڑائی جھگڑے مگروں مُک جاندی۔ بشریٰ نوں اظہر جو پیسے خرچے واسطے دے کے جاندا سی، اوہ اوہناں نوں سنبھال لیندی تاں جے کدھرے اوکھے ویلے کم آ جاون۔ سال مگروں رب نے جدوں اظہر نوں بھاگ لائے تے سارا جگ اوہنوں مبارکاں دیون لگا۔ اظہر نوں رب نے چن جہیا پُتر دتا سی جہدا ناں اوہنے برہان رکھیا۔ جدوں دادے نے برہان نوں ویکھیا تاں آکھ دتا کہ اوہدا پوترا وی اوہدے بھانجے وانگ انسپکٹر بنے گا کیوں جے اظہر دی پھوپھی دا مُنڈا اوس ویلے پولیس وچ ڈی ایس پی سی۔ قدرت ولوں برہان نال کیتا گیا ایہ پہلا ہتھ سی جہڑا اوہدے وڈکیاں اوہدے ناں نال مِتھ دتا۔ اوہدے کولوں تاں ایہ پُچھن دا حق ای کھو لیا گیا کہ اوہ اگانہ کیہ بننا چاہندا اے۔

برہان اپنے پیو دادے وانگ سوہنا تے صاف ستھری طبیعت دا مالک سی پر بشریٰ نوں ڈر سی کہ پِنڈ دا ایہ ماحول اوہدے پُتر نوں وگاڑ دوے گا ایس لئی اوہ ایتھوں نسنا چاہندی سی۔ کیوں جے اوہدا دیور تصور حسین وہیا دے کجھ چر مگروں اپنی سوانی نوں لے کےاہور ٹر گیا سی تے محکمے ولوں ملے کواٹر وچ اپنی سوانی تے پُتر نال شفٹ ہو گیا۔ ایہ گل ہن بشریٰ نوں کھاون لگ گئی، کیوں جے لاہور دے ماحول نے اوہدے جیون وچ جویں انقلاب لیاوندا سی انج ای اوہ چاہندی سی کہ اوہدی اولاد پِنڈ دے ایس ماحول توں نکل کے لاہور دے ترقی پسند دور وچ پیر رکھے۔ برہان جدوں ٹرن تے بولن جوگا ہویا تے اوہنوں پِنڈ دے سکول وچ داخل کرا دتا جتھے اوہنوں ماسٹر سلیم جہیا استاد لبھ گیا جہنے گھٹ سہولتاں تے پِنڈ دے باغی ماحول وچ وی برہان دیاں نیہیاں پکیاں کیتیاں تے ہر گجرات واسی وانگ باہر جا کے ریال، درہم، پاونڈ یا ڈالر کماون دی بجائے اوہدے ذہن اندر اپنے دیس وچ رہ کے کماون دا چج پایا۔ برہان پڑھن لکھن وچ بہت ودھیا سی پر گھر وچ ہوون والی روز دی لڑائی تے پیو دے غصے کارن اوہ احساسِ کمتری دا شکار ہوون لگ گیا۔ برہان جدوں پنجویں ککشا وچ سی تے اوہدے پیو دا تبادلاگجرات توں لاہور ہو گیا۔ کجھ مہینے اوتھے کم کرن مگروں اظہر جدوں اک ہفتے دی چھٹی تے گھر آیا تاں سارے جی بڑے خُش سن خاص کر کے بشریٰ کہ جہنے نے اظہر دی کمی نوں سبھناں بہتا محسوس کیتا۔ پر چارے دھی پُتر پیو دے آون نال ایہناں خُش نہیں سن کیوں جے پیو دے ہوندیاں اوہ گھروں باہر کھیڈن نہیں سی جا سکدے۔ ہر رات وانگ اج وی اظہر کفتاں ویلے ہولی جہی اواز وچ ریڈیو لا کے بیڈ اُتے لمّا پے گیا۔ ریڈیو اُتے 1962 دی فلم "آرتی"دا گانا "آپ نے یاد دلایا تو مجھے یاد آیا، کہ میرے دل پہ پڑا تھا کوئی غم کا سایہ"وج رہیا سی۔ اظہر گانے دے نال نال اوہدے بول گا رہیا سی۔ اینےچِر وچ بشریٰ گھر دے کم نبیڑ کے کمرے وچ آئی تے اوہدے کول بیڈ اُتے بہ گئی۔ “تہاڈا کم کیویں جا رہیا اے؟"بشریٰ نے پُچھیا۔
"کم تاں انج ای اے جویں اپنے شہر وچ سی، بس کدے کدائیں محکمے نوں یکدم بھاجڑ جہی پے جاندی اے!"اظہر نے کول پئے ریڈیو دی اواز گھٹاوندیاں آکھیا۔
"تہانوں ساڈی یاد نہیں آوندی؟”
“یاد تاں بتھیری آوندی اے! کس پیو دا جی کردا اے کہ اپنی اولاد توں اڈ رہوے۔”
'تہاڈا تبادلاواپس نہیں ہو سکدا؟” بشریٰ نے اظہر دا سر گھٹدیاں آکھیا۔
"پہلاں میں سوچیا سی کہ تبادلاکرا لواں پر فیر خیال آیا کہ اپنے ضلع وچ بتھیرا ویلا کڈھ لیا اے، نالے لاہور وچ مینوں میرا گواچا ہویا بچپنا نظر آوندا اے۔ جدوں میں جمیا سی اودوں میرا پیو ایسے محکمے اندر لاہور وچ تعینات سی تے میں اپنے بچپنے دے ست سال لاہور وچ کڈھے نیں۔”
"تے کیہ تُسیں انج ای ہر وار کئی مہینیاں مگروں گھر آیا کرو گے؟”
"نہیں بشریٰ! میں مصطفیٰ بھائی نال اوتھے مکان لین دی گل کیتی اے۔ اک تھاں وی ویکھی اے۔ سویرے ابا جی نال گل کراں گا تے فیر اوتھے مکان بنا کے تہانوں نال لے جاواں گا۔"
"سوں رب دی، سچی!” بشریٰ نے کھڑ کے آکھیا۔
"سوں تیری! میری سویرے ای گل کر کے پیسیاں دا حساب لاونا آں۔"

اگلی سویر جدوں اظہر نماز ویلے اٹھیا تے اپنے پیو نال مسیتوں نکل کے باہر زمیناں ول ٹر پیا۔ دوویں پیو پُتر گلاں باتاں کردے کھڑ کھڑ ہس رہے سن۔ بابا ذوالفقار علی اپنے ویلے دے افسراں بارے اظہر کولوں پُچھن لگا، “اجکل سیکرٹری کون اے؟"
"اعظم سلمان صاحب نیں، ریٹائرڈ میجر اے تے بڑا کمال دا بندہ اے۔ چوکھی محنت کر رہیا اے ملازماں لئی۔"اظہر نے دسیا۔
"مصطفیٰ دا کیہ حال چال اے؟ اوہدے بال بچے کیویں نیں؟"ذوالفقار علی نے اپنی بھانجے بارے پُچھیا۔
"مصطفیٰ بھائی وی ٹھیک نیں۔ اجکل ہیڈکلرک دی کرسی سانبھ کے بیٹھے نیں تے میری تعیناتی اوہناں اپنے دفتر وچ ای کروائی اے۔"
"تے اظہر حسین روٹی پانی کیویں کرنا ایں؟"
"ابا جی روٹی پانی تاں مصطفیٰ بھائی گھروں آوندا اے۔ اوہناں بتھیرا زور لایا سی کہ ساڈے نال ای رہ لے پر میری طبیعت تہانوں پتا ای اے، کلیاں رہن دا عادی آں! ایس لئی میں وکھرا کواٹر لے لیا سی۔"
"مصطفیٰ نال تاں تیری بچپنے توں ای بڑی گوڑی یاری سی، ہن کیہ صورتحال اے؟"بابے ذوالفقار علی نے ہس کے پُچھیا۔
"ابا جی یاری تاں ساڈی اوہو جہی ای اے، بس بھرتی ہوون مگروں اوہ لاہور ٹر گیا تے میں گجرات وچ ای رہ گیا۔ فیر ویاہ مگروں سوانی دیاں ذمے واریاں، جہدا کر کے اوہدے کول ویلھ ای نہیں رہی ملن دی۔"

"ہن تاں تُسیں دوویں ویاہے ہوئے او، ہن وی سبھا اکو جہے نیں تہاڈے یاں کوئی فرق آیا اے؟"
"ابا جی نہ تاں سبھا بدلیا اے تے نہ کوئی فرق آیا اے! بلکہ ساڈی تاں حرکتاں وی اوہو دی اوہو نیں۔ جمعرات بیبیاں پاکؑ دربار، جمعا داتا دربا، ہفتے دی رات مصطفیٰ دی سرکاری گڈی لے کے لمّے سفر اُتے نکلنا، تے انج ساڈا ہفتا مک جاندا اے۔” اظہر دے گل کردیاں اینے چِر نوں دوویں پیو پُتر زمیناں اُتے اپڑ گئے۔ باجرے دی فصل تیار کھڑی سی۔ چارے پاسے چانن پُھٹ رہیا سی تے چڑھدے پاسوں بدلاں اُتے کسے الڑ مٹیار دے گلابی گلاں وانگوں سورج دی لالی دِس رہی سی کہ جہنوں ویکھ کے اکھاں چمک جاون۔ سکون دیون والے ہوا دے بُلیاں نال جدوں باجرے دے سٹے ہلدے تاں انج لگدا جویں کسے سوانی دے پیراں وچ پائی ہوئی پائل دے گھنگھرو چھنک رہے ہوون۔ “ویکھ اظہر ایس واری تیرے پیو نے فصل اُتے چوکھی محنت کیتی اے!"بابے ذوالفقار علی نے زمیناں والے پاسے ہتھ کردیاں آکھیا۔
"جی ابا جی میں اوہو ویکھ رہیا آں! ایہ تہاڈی تے ظہیر دی محنت اے کہ تُسیں دوواں رل ایس فصل نوں بھرویں بنایا اے۔ تے ایس واری منافع وی چوکھا لبھ جاوے گا۔"
"اظہر حسین میں سوچیا اے کہ اگلی واری زمین ٹھیکے تے دے دیواں کیوں جے ہن ظہیر دا من نہیں لگدا ایس کم وچ تے میرے کلے کولوں ایہدی سانبھ نہیں ہونی۔” بابے ذوالفقار علی نے وٹ تے پاندیاں آکھیا۔
"ظہیر دا من کیوں نہیں لگدا ایس کم وچ! اوہ کیہ سوچدا اے؟"اظہر نے حیرانینال پُچھیا۔
"تیرا ماما منظور حسین آیا سی کجھ دن پہلاں تے اوہ ظہیر دے کاغذ تیار کروا رہیا اے، کویت واسطے۔"
"تے ظہیر ایس کم لئی راضی اے؟"
"ظہیر دا تاں پتا نہیں ہر میں چاہنا آں کہ اوہ باہر ٹر جاوے کیوں جے مینوں ڈر رہندا اے کدھر ظہیر دی اٹھنی بہنی اوہنوں پُٹھے پاسے نہ لے جاوے۔ اوہدی یاری لنگڑیالاں دے مُنڈیاں نال اے تے مینوں انج جاپدا اے جویں اوہ بدمعاشی دی راہ اُتے ٹر پووے گا۔"بابے ذوالفقار علی نے ہوکا بھر کے آکھیا۔
"ابا جی میں وی تہاڈے نال اک گل کرنی سی!"
"ہاں اظہر بول، کیہ گل اے!"
"تہانوں تاں پتا اے کہ میرے تبادلے نوں اجے کجھ مہینے ہوئے نیں تے خوّرے ہور کہناں چِر اوتھے رہنا اے، ایس لئی میں چاہندا سی کہ اپنا بال بچالے کے اوتھے شفٹ ہو جاواں کیوں جے لاہور وچ کلیاں رہنا بہت اوکھا جہیا کم اے۔"
“پہلاں تصور حسین ٹر گیا، اُدھر ظہیر باہر ٹر جاوے گا تے اج تو وی ایہو گل کر دتی اے۔ مینوں کوئی اعتراض نہیں اے، اسیں دوویں مائی بابا اپنا ویلا لنگھا لواں گے نالے سارا پِنڈ اپنا اے کوئی وی سانبھ لوے گا۔” بابے ذوالفقار علی نے دکھانت بھرے لہجے وچ آکھیا۔
“نہیں ابا جی میرا یہ مطلب نہیں سی میں تاں بس آون والے ویلے دا کر کے آکھیا اے۔” اظہر گل کردیاں شرمندہ ہو گیا۔
“کوئی تھاں ویکھی اے لاہور وچ یاں سرکاری کواٹر وچ رہن دا ارادہ اے؟”
“ابا جی تھاں ویکھ لئی اے تے اوہدے نال ریٹ وی کر لیا اے۔ کجھ پیسے بشریٰ کول پئے نیں، کجھ زیور ویچاں گے تے باقی اپنے حصے دی زمین ویچ کے کر لواں گا۔”
“اظہر حسین اک گل ہمیش چیتے رکھیں، ایس زمین نے کئی ورھے تیری روٹی واسطے ان اگایا اے۔ بھکھ نال جدوں وی تو رویا ایں، ایس زمین نے اپنا ڈھڈ چیر کے تیرا ڈھڈ بھریا اے۔ ایس واسطے کدے زمین نوں وپار نہ سمجھیں۔ ایہنے ماں وانگوں تینوں سینے لا کے سوایا اے، تے ماواں ویچیا نہیں جاندا۔ دوجا دھی رانی دے زیور نہ ویچیں، ایہ اوس بالڑی دا گہنا اے ایس لئی جہنے وی پیسیاں دی لوڑ اے میں دے دواں گا۔” ایہ آکھ کے بابا ذوالفقار علی اظہر دا ہتھ پھڑ کے کھلو گیا تے گھر والے پاسے ٹر پیا۔

اظہر جدوں چھٹی توں واپس جاون لگا تے بابے ذوالفقار علی نے اوہنوں پیسے پھڑا دتے تے پُتر نوں پنڈ دے اڈے توں بس وچ بٹھا آیا۔ اظہر نے مصطفیٰ نال جا کے مالک مکان نوں بیانہ پھڑایا تے باقی دے پیسے دیون مگروں رجسٹری وصول کر لئی۔ اظہر نے دفتر دے ٹیلیفون توں پِنڈ دے PSO تے فون کیتا تے اپنے پیو نوں دسیا کہ اوہنے تھاں لے لئی اے تے گھر دا کم پورا کر کے اگلے ہفتے دو دن دی چھٹی اُتے گھر آ رہیا اے۔ بشریٰ لاہور جاون تے بتھیری خش سی کیوں جے ایہ اوہدا سُفنا سی کہ اوہ لاہور ٹر جاوے پر چاہواں دے ایہ وجدے ڈھول کدوں گِدھ دیاں چیکاں بن جاون گے تے اوہدی خُشیاں دُکھاں دا روپ دھار لین گیاں، اوہ ایس گل توں انجان سی۔ لاہور جاندے ہویاں اوہ سوچ رہی سی کہ جویں نکے ہوندیاں اوہدی ماسی دا گھر سی انج دا ای عالی شان گھر اوہدا ہوئے گا پر سارے سفنے تاں اوہدوں ٹُٹے جدوں گھر دیاں کچیاں چھتاں ویکھیاں۔ اظہر نے سمجھایا کہ چھتاں نوں پکا کرن واسطے اجہے پیسے نہیں سن ایس لئی گزارا کر، مگروں پیسے جوڑ کے چھتاں پکیاں کر لواں گے۔ پر بشریٰ جاندی سی کہ اظہر دی طبیعت وچ پیسے جوڑنا نہیں اے۔ ویلا لنگھدا گیا تے ہولی ہولی اظہر دا گھر گلی توں نیواں ہوندا گیا کیوں جے نویں بنن والی سڑکاں کارن جدوں اوہناں نے سیوریج لئی نالے بنانے شروع کیتے تاں اظہر دا گھر سڑک توں تِن فٹ نیواں ہو گیا۔ مینہ دے کارن گھر دی چھت تاں چوندی ای سی پر ہن کالی چھتاں دے چوون دا رولا نہیں سی سگوں مینہ وسن مگروں ویڑھے وچ پانی بھر جاندا سی جہنوں برہان تے اوہدے نِکے بھرا بالٹیاں نال باہر کڈھدے سن۔ اوس ویلے برہان دی ماں دیاں اکھاں وچوں ڈھیندے ہنجو اوہدا کلیجا چیر دیندے سن تے اوہ اپنی ماں دے لیکھاں لئی رب نال شکوا کردا۔ پیو دے دفتر وچ سبھ کرمچاریاں کول موٹر سائیکل تے کاراں سن جد کے برہان دا پیو اوس ویلے وی اک پرانی جہی سائیکل اُتے دفتر جاندا سی۔ گھر تے دفتر دی فکراں کارن اظہر نے کدی اپنے بالاں اُتے دھیان نہیں سی دتا۔ دھیان دینا تاں دور کدے پیار دا مِٹھا بول وی نہیں سی بولیا، بلکہ گھر نوں قورستان بنا کے رکھیا سی جتھے اوہنوں اپنے بالاں دے بولن دی اواز وی زہر لگدی سی۔ نکی نکی گل اُتے بالاں نوں کُٹنا تے اوہناں نوں غربت تے بدحالی دے طعنے دینا۔ اوہناں اگے جھولی چُک کے اوہناں دے حق وچ بددعاواں کرنیاں کہ رب کرے تہانوں موت آ جاوے تے میں سُکھی ہو جاواں۔ کیوں جے اظہر سمجھدا سی کہ اوہدی تنخواہ وچ بہت ے خرچے اوہدے بالاں کارن نیں۔ ویلے دے نال نال اظہر دے محکمے دی تنخواہ تاں نہ ودھی پر اوہدی اولاد جوان ہوندی گئی۔ کرپشن تے رشوت توں پرانہ رہن کارن اوہ اج وی اوسے سائیکل جوگا رہیا۔ روز دیاں پریشانیاں نال اوہ ذہنی مریض بندا جا رہیا سی تے اوہ اپنا سبھ کرود اپنی سوانی تے اپنے بالاں اُتے کڈھدا جس کارن کئی واری گھر وچ اظہر تے بشریٰ دی جھڑپ ہو جاندی تے گل طلاق تیک اپڑ جاندی۔

پیو دیاں گلاں تے اوہدی مار کُٹ نوں برہان کیویں وی کر کے سہہ لیندا پر جدوں اوہدے نِکے بھرا روندے ہویاں اوہنوں چِمڑ کے ایہ پُچھدے کہ “لالا کیہ اسیں اپنے ابو دی اولاد نہیں آں؟ ساڈے کسے متر دا ابو انج نہیں آکھدا۔ اوہ اپنے بالاں نال رل کھیڈدے نیں۔ ساڈا ابو کیوں آکھدا اے کہ رب کرے تُسیں مر جاو!” تاں ایہ گلاں سنن مگروں برہان نوں انج چاپدا جویں جیوندے جاگدے اوہدی کوئی کھل لا رہیا ہووے۔ ایہدا ذمے وار ہور تاں کوئی نہیں اوہدا اپنا رب سی جہنے اوہدے نال ایہ مذاق کیتا سی، دوجا قصور اوہدے پیو دا سی جہنے ایہنے بال جمّے! برہان سوچدا سی کہ جے اوہدا پیو اپنی تنخواہ نوں ویکھ کے بال جمن دا فیصلہ کردا تاں اج اوہدے اُتے ایہ نوبت نہ آوندی۔ پیو توں وکھ ہوون کارن اظہر اُتے جہڑا مہر دا سایہ سی اوہ وی مک گیا سی تے اوہنوں خرچے پورے کرن دیاں گُنجلاں وچ پا دتا۔ اک دیہاڑے اظہر دفتروں چوکھا غصے وچ پرتیا۔ اوہنے بشریٰ کولوں پانی دا گلاس منگیا۔ برہان نے نس کے پانی دا گلاس لیا تے اپنے پیو نوں دیون کمرے ول ٹر پیا۔ برہان کیہ جاندا سی کہ پیو نال کیتا اوہدا ایہ محبت بھریا سلوک اوہدے تے پُٹھا پے جاوے گا۔ جہڑے کولر وچوں برہان نے پانی دا گلاس بھریا سی اوہدے وچ اجے پانی ٹھنڈا نہیں سی ہویا تے اظہر نے گلاس مونہ نوں لاوندیاں نال ای چُک کے پرانہ ماریا تے برہان دے مونہ اُتے چنڈ مار دتی، “حرامزادیا، تینوں پتا نہیں لگ رہیا کہ پانی ٹھنڈا نہیں اے! ساری دیہاڑ تہاڈے جہی بے غیرت اولاد لئی میں باہر کھپنا آں تے گھر آ کے مینوں اوس کھپنے دا ایہ صلہ ملدا اے۔ جدوں آپ کماو گے تاں اوہدا پتا لگے گا کہ کویں دو ویلے دی روٹی لبھدی اے۔ تہانوں تاں کسے نے بھیک وی نہیں دینی بدنسلیو! جا دفع ہو جا تے ٹھنڈا پانی لے کے آ!” برہان اتھرو پی گیا کیوں جے ایہ کیہڑا پہلی واری ہویا سی۔ ہر رات برہان سوون توں پہلاں اپنے پیو دیاں گالاں سُندا تے اوہدی اکھاں وچ لُکے سفنے اتھرو بن کے اوہدے سرہانے اُتے وگ جاندے۔ برہان دی ماں جوڑاں دی مریض سی تے سال دے بارہ مہینے منجی اُتے پئی رہندی۔ اظہر جے دوائی لیا دیندا تے اوہ کھا کے گھر دا روٹی ٹکر کر لیندی نہیں تے گھر وچ کوئی شے نہ پکدی۔

برہان سیانا سی، اوہ سمجھ گیا کہ جے اوہنے ایس گھر نوں نہ سانبھیا تے اوہدے بھین بھرا رُل جاون گے۔ کیوں جے اوہدے پیو نوں اوہناں دے ہوون یاں نہ ہوون نال کوئی فرق نہیں سی پیندا۔ اوہ تاں جیوندے جاگدے وی اوہدے لئی انج ای سن جویں ٹردیاں پھردیاں لاشاں۔ بشریٰ جدوں وی اظہر نال گھر نوں نویں سرے توں بناون دی گل کردی تاں اظہر بشریٰ نوں گالاں کڈھن لگ جاندا۔ بشریٰ اپنے بھراواں دی مثال دے کے آکھدی کہ اوہ وی تہاڈے وانگ سرکاری ملازم نیں تے اپنی کوٹھیاں پا کے بیٹھے نیں، تے اک تُسیں ں اوہ جہدے کولوں ایس مکان دا کوٹھا پکا نہیں ہو رہیا۔ بجائے کوئی جواب دیون دے اظہر بشریٰ دے بھراواں اُتے کرپشن کرن تے لوکاں دے حق کھاون دا الزام لا دیندا جس کارن گھر وچ لڑائی شروع ہو جاندی۔اظہر بشریٰ دے ماں پیو نوں پِھٹکاراں پاوندا کیہ جے ایہ نواب زادی جم ای لئی سی تے ایہدے لئی کوئی نواب زادہ لبھ لینا سی، ایہنوں میرے گل پا کے میرا جیون کیوں عذاب بنایا اے! اُدھر بشریٰ اپنے سوہریاں نوں مندا آکھدی کہ جدوں پتا سی کہ اوہناں دا مُنڈا کسے دا جیون ای اجاڑ سکدا اے تے کیوں کسے دی دھی دھیانی نوں اوہدے وس پایا! اظہر تے بشریٰ دی ایس لڑائی نال اوہناں نوں تاں کوئی فرق نہ پیندا کیوں جے ایس جھگڑے مگروں اوہناں دا روٹی ٹُکر تے منجی فیر وی سانجھی رہی پر گھر دی جھڑپاں نے اوہناں دے بالاں نوں ذہنی مریض بناونا شروع کر دتا۔ برہان جدوں پیڑاں کارن بے انت روندا تے اوہ سبھ ادب تمیز بھل کے آدم نال گلہ کردیاں آکھدا، “تینوں رب نے سبھ دتا۔ دوویں جہاناں دی بادشاہی، فرشتیاں دی سرداری، جنت دی ملکیت، سبھ مخلوقاں توں افضل بنایا پر تیرے کولوں تیرا نفس نہیں ڈکیا گیا۔ سبھناں وڈا ناشکرا تاں تو سی جہنوں رب نے بے انت نعمتاں دتیاں پر فیر وی اک بی بی واسطے تو رب اگے روندا رہیا۔ تیرے کیتے ایس کم دا کر کے اسیں اج دنیا اُتے دھکے کھا رہے آں۔ تیرا کر کے ساڈے لیکھاں وچ ایہ غربت دا عذاب آیا۔ تیرے نال کسے دا کیہ گلہ کرنا، تیرے کولوں تاں اپنے پُتر نہیں سانبھے گئے تے تو کس حساب نال ایس سبھ لوکائی دا پیو بن گیا؟ قابیل آپ تاں مر گیا پر اپنی نسل وچوں اج میرا پیو ساڈے واسطے قابیل بنا گیا۔” اوہدا جی کردا سی اوہ گھروں نس جاوے یاں کسے نہر وچ چھال مار کے مر جاوے کیوں جے اوہدے پیو دیاں گلاں اوہنوں روز دیہاڑے مار رہیاں سن۔

برہان ستویں اٹھویں وچ سی جدوں اوہنے سویرے چھیتی اٹھ کے اپنی ماں نال ناشتا بنانا تے اپنے بھین بھراواں نوں تیار کر کے سکول لے جانا۔ سکولوں واپس آ کے اوہنے اپنی ماں سمیت اپنے بھین بھراواں نوں دُپہر دی روٹی ورتانی تے ایہدے مگروں گھر دی صفائی کرنی۔ دُھپے ہوئے کپڑے اکٹھے کر کے اوہناں نوں استری کرنا تے الماری وچ ٹنگ دینا تاں جے اوہدا پیو کپڑے استری نہ ہوون پاروں اوہدی ماں نوں گلاں نہ کرے۔ پیو دی جُتی پالش کرنی تے بھین بھراواں سمیت اپنے بوٹ پالش کرنے۔ اتوار نوں جدوں ماں نے کپڑے دھونے تے اوہدے نال رل کے کپڑے دھوانے۔ ایہناں وسیباں پاروں اوہدی ماں اپنے پُتر دیاں قسماں دیندی سی تے اوہدا سارا پروار برہان نوں ہتھاں اُتے چُکدا سی۔ گلی محلے دی ہر سوانی ہر جنّا برہان دے چنگے وسیب تے اخلاق پاروں اوہدی چنگیائی بیان کردیاں آکھدا کہ ایہدا پیو بھانویں کوڑی طبیعت دا مالک اے پر پُتر ہیرا اے! اپنے توں وڈے نوں جھک کے سلام کردا اے، کوئی بھیڑ نہیں، نہ باہر لوکاں نال لڑائی جھگڑا، نہ اوارہ گردی تے نہ بھیڑے یار بیلی۔ کیہڑا جاندا سی کہ ایس ہیرے نوں وی اک دیہاڑ کوڈیاں بھاء تُلنا پینا اے۔ برہان نوویں جماعت وچ اپڑیا تے اوہنے پِنڈ توں پنج کلو میٹر دور اک سیکنڈری سکول وچ داخلا لے لیا۔ داخلا لین مگروں اوہنے اپنے پیو کولوں سائیکل دی منگ کیتی تاں جے آون جاون دا کرایہ وی بچ جاوے تے اوہ سائیکل تے بازار جا کے گھر دے باقی کم وی کر لیا کرے گا جہدے واسطے اوہدوں پیو نوں ویلا نہیں سی لبھدا۔

برہان دے پیو نے اوہنوں سہراب دی سائیکل لے دتی۔ اوہناں دناں وچ برہان دی نانی فوت ہو گئی جہدے مرن مگروں اوہدے نانے نے پِنڈ دی زمین ویچ کے اپنے دھیاں پُتراں وچ پیسیاں دی ونڈ کر دتی۔ برہان دی ماں دے حصے پنجاہ ہزار آیا جہدے نال اوہدے پیو نے قسطاں اُتے موٹر سائیکل لے لئی۔ برہان دی خُشی دا ٹھکانہ نہیں سی کیوں جے ہن اوہدے گھر وچ وی موٹر سائیکل کھلوتا سی۔ اوہ اپنے پیو دی موٹر سائیکل نوں چاہواں نال سانبھ کے رکھدا۔ پیو دے گھر آون مگروں اوہ اوہنوں دھو کے ٹاکی ماردا تے خواہش کردا کہ رب اوہنوں ایہناں دیوے کہ اوہ اپنے ویہڑے وچ کار کھلارے۔ اپنی ماں تے اپنے بھراواں نوں سبھ سکھ دیوے جہڑا اوہناں کولوں قسمت نے کھو لیا۔ نال ای نال اوہ ایہ وی سوچدا کہ جدوں اوہ افسر بن جاوے گا تے اپنا وکھرا گھر لوے گا جتھے اوہ اپنے پیو توں اڈ ازاد جیون گزارے گا۔ پر اوہدی ایہ سوچاں تے گھر لئی فکراں اوہدوں ای مر جاندیاں جدوں اوہدا پیو فیر اوہناں نوں لعن طعن کرن لگ جاندا۔ برہان نوں ہن اندر ای اندر اپنے پیو توں نفرت ہوون لگ گئی سی کیوں جے اوہدا پیو ہن ہور وی کوڑیاں گلاں کرن لگ گیا سی۔ برہان دی ماں نال ہون والے جھگڑیاں لئی سبھ گلاں برہان نوں سننیاں پیندیاں۔ اوہدا پیو جدوں گھر دا سامان لین باہر جاندا تے برہان نوں نال لے بٹھا لیندا، مُڑ کے سارے راہ اوہدی ماں نوں ذلیل کردا تے برہان دے نال نال اوہدے باقی دے بھین بھراواں نوں مندا آکھدا۔ سبھناں ودھ دُکھ اوہنوں اوہدوں لگدا جدوں اوہدا پیو کسے دے سامنے اوہنوں ذلیل کردا۔ نہ تاں اظہر کسے آئے پروہنے دا لحاظ کردا تے نہ ای اوہدے رشتے داراں دا۔ جدوں برہان نوں اوہدا پیو اوہدے رشتے داراں دے سامنے کُٹدا تے ایہدے مگروں اوہدے کزن رل کے اوہنوں چھیڑدے تے اوہدے اُتے ہسدے۔ اک تاں پہلاں ای قسمت نے اوہنوں غریب جم کے اوہدا ہاسا بنایا سی ہن جگ اگے اوہدے پیو کارن اوہ ہاسا بن رہیا سی۔ ایہ سبھ کجھ اوہدے یاراں اگے وی کئی واری ہویا پر اوہ یار سن، جدوں ملدے تاں کدے ایس گل دا ذکر نہ کردے پر شریکابازی اوہنوں اندروں ای اندر کھا گئی سی۔

برہان دے مامے گھروں باہروں تگڑے سن۔ ریلوے وچ کیتی کرپشن نال اوہناں اپنے محل کھڑے کر لئے سن۔ بالاں دی پڑھائی توں لے کے اوہناں دے سکول کالجاں تیک سبھ کجھ ودھیا سی۔ پر برہان نوں ایس گل نال کدے فرق نہیں پیا۔ جے اوہنوں کسے شے توں ساڑ پیندا سی تے اوہ بس ایہ سی کہ اوہدے مامیاں نے کدی اپنے بالاں نوں نہیں جھڑکیا۔ سارا جگ بھانویں برہان دے وسیباں دی لکھ تعریفاں کردا پر اوہنوں ایہدے نال کیہ لگے جدوں اوہدے اپنے پیو دے مونہوں کدے اوہدے واسطے چنگا شبد نہیں سی نکلیا۔ برہان جدوں اپنی کلاس وچ پہلے نمبر تے آیا تے گھر آ کے اوہنے ایہ خبر اپنے پیو نوں چاہواں نال دسی۔ بجائے شاباشی ملن دے، اوہدے پیو نے آکھیا، “ایہناں ٹرافیاں نوں میرے سر وچ مار دے۔ روز دیہاڑے تیری ماں دیاں گلاں نال میں ادھا مر گیا آں تے اُتوں کوئی کم دھندا کرن دی بجائے تینوں ایہ ٹرافیاں وکھاون دی پئی اے! ایہ ٹرافیاں اپنی ماں نوں دے جا کے تے آکھیں ایہنوں اپنی ہِک نال لا کے رکھے تاں جے اوہنوں ٹھنڈ پے جاوے۔” ایہ سبھ سن کے برہان باہر آ گیا تے ٹرافی کوڑے دے ڈبے وچ سُٹ دتی۔

برہان نے فرسٹ ڈویژن وچ میٹرک پاس کیتا تاں اوہدا ماما اکبر اوہنوں ملن آیا۔ اکبر نے روٹی کھاون مگروں برہان کولوں اوہدے نمبر پُچھے تے فیر اپنی دھی دے نمبر دسے جو کہ اوس ویلے “دی ٹرسٹ سکول” وچ پڑھدی سی۔ اوہدی دھی دے نمبر برہان نالوں چوکھے سن۔ برہان دے مامے دی گل سندیاں نال ای اظہر نے غصے نال اوہنوں ویکھیا، ایس توں پہلاں اظہر کجھ بولدا اکبر نے آکھیا،”ویکھ جواناں، تیرا پیو کوئی لینڈ لارڈ تاں ہے نہیں کہ جہدے کارخانے چل رہے نیں تے تو پڑھائی مگروں اوہ سانبھنے نیں۔ اج چنگا پڑھ جاویں گا تے کسے میڈیکل کالج وچ داخلا لبھ جاوے گا۔ڈاکٹر بن جاویں گا تاں عزت وکھری، تے کمائی وکھری۔”
“پر ماموں۔۔۔”
“اوہ نہیں نہیں اکبر بھائی، ایہدے دادے نے آکھیا سی کہ ایہنوں انسپکٹر بناونا اے، ایہ پی سی ایس دا امتحان دے کے انسپکٹر بنے گا!” اظہر نے برہان دی گل کٹدیاں بڑی آکڑ نال آکھیا۔
“ابو میں انسپکٹرنہیں بننا، میں تاں۔۔۔”
“Oh shut up you bloody nonsense! What do you know about being an Inspector? Just look at your uncle DSP Haider. Don't you remember your late grandfather’s words?” اظہر نے برہان نوں جھڑکدیاں آکھیا۔
“اظہر بھائی کیہ کر رہے او، اوہ بچہ اے اجے۔ اوہنوں ایہناں رولیاں وچ واڑ کے کیوں برباد کرنا جے۔ انسپکٹری تیک ایہنے باہر چوکاں وچ ای دھکے کھاندیاں رہنا اے تے جے اگانہ ترقی نہ ہوون مگروں ریٹائر ہو کے پرت آیا تے کیہ کرے گا؟ سکیورٹی ایجنسی دے گارڈ سانبھے گا؟” اکبر نے اظہر نوں سمجھاوندیاں آکھیا۔
“ایہدے نال ایہدے دادے دی دعا اے!”
“وڈیاں دی گل بات ساڈے لئی سِر متھے اُتے اے پر ایہ اجے بال اے، ایہدے نال انج دی زور زبردستی کرن مگروں جے کامیاب نہ ہویا تے ایہ اندروں ٹُٹ جاوے گا! ایس لئی تُسیں ں ایہنوں پڑھن دیو ۔” اکبر دی ایس گل مگروں اظہر کجھ نہ بولیا۔ شامیں برہان اپنے پیو کول اک فارم لے کے آیا تے آکھیا کہ ایہدے اُتے اپنے دستخط کر دیو ۔ “ایہ کس شے دا فارم اے؟” اظہر نے پُچھیا۔
“ابو ایہ کالج دا فارم اے، گیارہویں دے داخلے واسطے۔”
“تے ایہدی فیس کون دوے گا؟ دوجا ایہ کالج گھر توں پندرہ کلومیٹر دے پند اُتے اے، تیرے آون جاون دا خرچا کون بھرے گا؟ میرے کول ایہناں کماں جوگے پیسے نہیں ہیگے۔” اظہر نے ایہ آکھ کے فارم اک پاسے سُٹ دتا۔
“ابا جی سرکاری کالج اے، سال دی فیس اکو واری جانی اے، ایس لئی تہانوں بہت ا خرچہ نہیں کرنا پووے گا، دوجا میں اپنی سائیکل تے ای آیا جایا کراں گا، تہانوں خرچہ دیون دی لوڑ وی نہیں اے۔” برہان نے تھلوں فارم چک کے آکھیا۔
“تے تیرے باقی خرچے کون پورے گا؟ کاپی، کتاباں، پنسلاں۔۔۔؟”
“رب وارث اے اوہ آپ ای کوئی حساب لا دوے گا، تُسیں ں مینوں پڑھن دیو میں تہاڈے کولوں کجھ نہیں منگاں گا۔”
“ادھر وکھا فارم!” اظہر نے فارم پھڑدیاں آکھیا، “ست ہزار روپے فیس! میرے کول اک پیسا نہیں ہیگا تینوں دیون واسطے۔” اظہر نے چیک کے آکھیا۔
“ابو میں کجھ پیسے جوڑے نیں، کجھ پیسے مامے تے نانے کولوں لبھے نیں، اوہناں نوں رلا کے میرے کول دس ہزار روپیہ ہے، میں فیس وی دے لواں گا تے کتاباں وی لے لواں گا تُسیں دستخط کر دیو بس۔” برہان نے بینتی کیتی تے اظہر نے غصے نال دستخط کر کے فارم اوہنوں پھڑا دتا۔

برہان نے اگلے دیہاڑے فیس جمع کراون مگروں رولنمبر سلپ لئی تے گھر آ گیا۔ ہفتے مگروں کلاساں شروع ہوئیاں تے برہان دی بھج دوڑ لگ گئی۔ سویرے چھیتی اٹھ کے سائیکل تے کالج اپڑنا، دُپہرے کالج توں ویلھا ہوون مگروں اوتھے گراونڈ وچ بہ کے پڑھدیاں ریہناں۔ داخلے دے تِن مہینے مگروں جدوں دسمبر وچ کالج والیاں امتحان لئے تے برہان نے اپنی کلاس وچ سبھناں چوکھے نمبر لے کے اپنا آپ ثابت کیتا۔ کالج دے اک پروفیسر نے جدوں برہان دی ایہ محنت ویکھی تاں لیکچر مگروں اوہنوں اپنے نال لے کے گراونڈ وچ آ گیا تے اوہدے بارے پُچھ گچھ کرن لگا۔ برہان دے حال احوال سنن مگروں اوس پروفیسر نے آکھیا کہ جے تو میری اکیڈمی آ کے نِکیاں کلاساں نوں پڑھا دیویں تاں میں تینوں تیرے خرچے جوگے پیسے دے دیا کراں گا۔ برہان نوں اپنے پیو دی گل چیتے آ گئی کہ جے اوہدے کول فیس جوگے پیسے نہ ہوئے تے اوہدا پیو اوہنوں کدے نہیں پڑھن دوے گا ایس لئی اوہنے حامی بھر لئی۔ برہان کالج توں ویلھا ہو کے اوس پروفیسر دی اکیڈمی جا کے بالاں نوں پڑھاوندا تے اپنی پڑھائی وچ جہڑی شے اوہنوں سمجھ نہ آوندی اوہ اپنے پروفیسر کولوں پُچھ لیندا۔ مہینے مگروں برہان نوں اکیڈمی ولوں ست سو روپیہ ملیا جہڑا اوہنے اپنی کاپی کتاباں واسطے بچا لیا۔ برہان سویرے ست وجے دا کالج گیا راتیں اٹھ وجے اکیڈمی توں پرتدا۔ روٹی پانی کرن مگروں اوہ سو جاندا تے راتیں دو وجے اٹھ کے پڑھدا رہندا۔ ویلا لنگھدا گیا تے برہان گریجویشن وچ اپڑ گیا۔ اوہو ماس چِتھن والے دن تے اوہو راتاں، پر ہن اوہدے جیون وچ پریشانی دا اک انک ہور جُڑ گئی سی، عالیہ! اوہدی پہلی محبت کہ جہنوں اوہنے کالج وچ ویکھیا تے رابطے وچ آون مگروں اک رات دوواں نے اپنے آپ نوں محبت دی بیڑی وچ بنھ لیا۔ عالیہ اوسے کالج وچ پڑھدی سی۔ اوہ اوہدی سینئر ہوون دے نال اک ودھیا دوست تے استاد وی سی۔ عالیہ اوہدے جیون وچ آون والی پہلی تے اخیرلی کڑی سی کیوں جے ایس توں پہلاں نہ تے اوہدے جیون وچ کوئی آئی تے نہ اوہدے مگروں اوہدا دل کسے ہور واسطے تے دھڑکیا۔ برہان دے استاداں نال عالیہ وی اوہدی بے انت محنت دی گواہ سی جہنے برہان نوں دن رات اپنا آپ ساڑ کے محنت کردیاں ویکھیا۔ انج تاں اوہ چنگی کڑی سی پر کدھرے نہ کدھرے شیزوفینیا (Schizophrenia) دی روگن سی کیوں جے یکدم اوہدا موڈ بدل جاندا تے اوہ عجیب جہیا گلاں کرن لگ جاندی سی۔ ایہ خورے اوہدے موئے پیو دی کمی کارن سی، پر کدے کدائیں تاں ایہو جہی بےتُکی گلاں نوں لے کے بہ جاندی کہ جہناں دا کوئی سر پیر ای نہ ہوندا۔ برہان صابراں وچوں سی تے اوہنے بچپنے توں لے کے ہن تیک ایہناں کجھ برداشت کیتا سی کہ عالیہ نوں رب ولوں ازمائش من کے اوہدے اُتے وی صبر کر لیا۔

گریجویشن دے امتحاناں توں اک رات پہلاں جدوں اوہ اکیڈمی توں گھر آیا تے عالیہ نے فون کر کے دسیا کہ اوہدے رشتے داراں وچ اوہدی گل پکی ہو رہی اے تے برہان جے تو میرے نال ویاہ کراونا چاہنا ایں تے اپنے ماں پیو نوں میرے گھر گھل دے۔ برہان ایس گل مگروں جویں بُت بن گیا ہووے، اوہدے لئی تاں ایہ سبھ ہیروشیما تے ناگاساکی تے ڈھیہن والے بم توں وی بھیڑی سی کیوں جے نوکری توں اڈ برہان لئی اک رولا ہور وی سی، اوہ ایہ کے عالیہ تے برہان دو وکھو وکھ برادریاں توں سن پر دوویں جی اکھاں اُتے بنھی ہوئی عشق دی پٹی دی خُشبو وچ اجہے مست ہوئے کہ نہ تاں پیراں تھلے بلدے کولیاں دا پتا لگا تے نہ ای اوہنوں پرانہ کر کے ڈونگھے کھوہ ول دھیان کیتا جہدے وچ ڈھیہن مگروں ساری عمر سدھراں ساڑنیاں سن۔ رب رب کر کے امتحان مُکے تاں برہان اپنا نتیجا اُڈیکن لگا۔ کیوں جے ایس نتیجے دے آون مگروں ای اوہ کسے تھاں کاغذ جمع کرا کے نوکری کرن جوگا سی۔ نتیجہ آیا تے برہان پورے پنجاب وچ پہلے دس امیدواراں وچوں سی تے اپنے کالج وچ ٹاپ کر گیا۔ ایس واری اوہنوں اک گل دی خُشی سی کہ جہڑا ماما ہر واری اپنی دھی دا طعنہ مار کے جاندا سی ایس واری اوہ گھر نہ وڑیا کیوں جے اوہدی دھی دے نمبر کدھرے گھٹ سن۔ برہان نے پوسٹ گریجویشن واسطے یونیورسٹی داخلا جمع کروایا کہ کجھ وی کر کے پڑھائی نہ رُکے، تے جے ایہدے نال کدھرے سرکاری محکمے وچ سیٹ لبھ گئی تے اوہ عالیہ گھر رشتے لے جاوے گا۔ پر برہان دی سبھ سوچاں فنا ہوون والیاں سن۔ داخلا لین دے کجھ دناں مگروں دادے دی دتی ہوئی دعا طوق بن گئی۔ پیو دے کہن تے انسپکٹر دے کاغذ جمع کروائے تے اوہدی تیاری شروع کر دتی۔ سویرے یونیورسٹی، شامیں اکیڈمی، رات نوں پڑھائی تے عالیہ جوگا کوئی ویلا نہ بچیا۔ برہان سمجھدا سی کہ اوہدی محبت بڑی کامل اے پر ایتھے پیغمبر کامل نہیں ہو سکے تے انسان کیہ شے سی۔ جہڑا جھگڑا اج تیک اوہدے ماں پیو وچ ہوندا رہیا اوہ برہان تے عالیہ وچ ہویا پر مکان یا خرچے دا کر کے نہیں، بلکہ اک دوجے توں اڈ ہوون اُتے۔ عالیہ کولوں جہنے الزام تے جہناں بھیڑا بولیا جا سکدا سی اوہ بول گئی۔ عالیہ نوں ایہ لگدا سی کہ برہان اوہدے نال کھیڈ رہیا اے ایس لئی اجکل اوہنوں ویلا نہیں دے رہیا۔ برہان اوہنوں کیہ دسدا کہ اوہ کدھر کُھبھیا اے جد کہ برہان عالیہ لئی شیشے وانگ سی جہدے وچ کوئی داغ نہیں سی۔ پر عالیہ اپنی مرضی نال اوس شیشے اُتے جان بُجھ کے داغ لا رہی سی جد کہ عالیہ نوں اوس ویلے اپنے نال کھیڈدا ہویا اوہدا اپنا ای پروفیسر عمران نظر نہیں آیا۔ خیر بتھیرا سمجھایا پر عالیہ نہ منّی۔ برہان مجبور سی کیوں جے اوہدے لئی ایہ اوہ نشا بن گیا سی کہ جہڑا چھڈو تے تاں موت، نہ چھڈو تے تاں موت۔ کچی عمر دی ایہ محبت برہان کدے وی بُھل نہیں سی سکدا۔ اک مگروں اک عالیہ لئی رشتہ آون لگ گیا تے ہر واری ایہ گل برہان دا سینہ چیر دیندی۔ اوہنوں انج لگدا جویں اوہدی کھبی بانہ کسے نے دب دتی ہووے تے اوہدے دل وچ کسے نے خنجر کھبو دتا اے۔ ادھا اوہنوں پیو نے مار دتا سی تے ہُن باقی دا بچیا عالیہ مار رہی سی۔ پِچھے تاں بس لاش ای رہ جانی سی۔

اک دیہاڑے جدوں برہان گھر وچ بیٹھا سی تے اوہنوں PTCL دے نمبر توں فون آیا، “برہان صاحب گل کر رہے نیں؟”
“جی میں برہان گل کر رہیا آں، تُسیں کون؟”
“بیٹا میں تہاڈے ابو دا افسر گل کر رہیا آں، تُسیں فوراً سروسز ہسپتال اپڑو تہاڈے ابو نوں ہارٹ اٹیک آیا اے۔” ایہ کہہ کے اوس افسر نے فون تھلے رکھ دتا۔ برہان دیاں اکھاں وچ اتھرو آ گئے۔ چنگا یاں مندا جیہو جہیا وی سی پر پیو تے سی۔ اوہنے اپنی ماں نوں ایہ گل دسی تے باہروں رکشہ لے کے سدھا ہسپتال اپڑ گیا۔ ایمرجنسی وارڈ وچ وڑدیاں نال ای اوہدی نگاہ اوہدے پیو تے پئی جہڑا ادھ بیہوشی وچ بیڈ اُتے پیا سی۔ دفتر دے سارے افسر اوتھے ای سن جہناں برہان نوں ویکھ کے چُپ کروایا تے دسیا کہ رون دی لوڑ نہیں، تیرے ابو ٹھیک نیں، اسیں تیرے نال آں تو پریشان نہ ہو۔ اگلے سمے جدوں ڈاکٹر نے ڈسچارج کیتا تے اوسے افسر جہدا ناں قاضی وحید سی، اوہنے اپنی سرکاری گڈی وچ برہان نوں کجھ پیسے دے کے CMH ہسپتال ٹوریا تے اپنی دھی دا نمبر وی دتا کہ جہڑی اوتھے کیپٹن ڈاکٹر سی۔ برہان نے اوتھے اپڑ کے اوس ڈاکٹر نال رابطا کیتا جہنے برہان دے پیو نوں دو دیہاڑے ہسپتال رکھ کے اوہدا علاج کیتا۔ اظہر دی طبیعت چنگی ہوون مگروں برہان اظہر نوں لے کے گھر آ گیا۔ ایہ گل انج تاں پوری برادری نوں پتا لگ گئی سی پر کوئی وی جی ایس کر کے ہسپتال نہ آیا کہ کدھرے پیسے نہ دینے پے جاون۔ برہان اپنے پیو نال ٹائم کڈھن لگ گیا۔ دوجے پاسے انسپکٹر دے امتحان دا نتیجہ آیا تے برہان کجھ نمبراں توں فیل ہو گیا۔ برہان نوں پیو اگے جاون لگیاں شرم آ رہی سی کہ کدھرے اوہدے پیو دا مان نہ ٹُٹ جاوے۔ خیر پیو نے ہر وار وانگوں کجھ گلاں کیتیاں جہڑیاں برہان نے چپ کر کے سن لئیاں۔ اوہناں دناں وچ برہان دا وڈا ماما قاسم اوہدے پیو نوں ملن آیا تے اظہر دی خیر خیریت پُچھن مگروں اوہنے برہان نوں نال لیا تے باہر آ گیا۔ “برہان اپنے ابو دا دھیان رکھیں۔ ایہ مرض بھیڑا اے تے تیرے گھر دے وسائل ایہنے نہیں کہ ایہنوں فیر پیراں تے کھلار لویں۔ اُتوں پُتر ایہ جھگی جہی وچ کہناں چر سر لکا کے رکھو گے۔ نکی بھین سُکھ نال جوان ہو گئی اے تے کل نوں اوہدا ویاہ وی کرنا اے، لوکی گھر بھار ویکھدے نیں تے تہاڈے کول جے اوہ وی نہ ہویا تے کسے نے ایس گھر رشتہ نہیں کرنا۔ نالے خیر نال توں وی کوٹھے جہناں ہویا ایں، روزگار ہووے گا تے رشتہ وی سوہنا لبھ جاوے گا۔”
“ماما جی تُسیں سچ آکھ رہے او پر ایہدا حل کیہ اے؟ نہ تاں میری پڑھائی مُکی اے تے نہ اجے کوئی چنگی نوکری لبھی اے۔”
“ایہ پڑھائیاں دے چکراں وچ نہ پے۔ تیرا پیو لینڈ لارڈ نہیں اے! میرے پُتر کجھ نہ وی کرن، بس پڑھدے رہن تے تاں وی سمجھ آوندی اے کیوں جے میں تے اوہناں دے ناں دی پراپرٹی تے کارخانے تیار کر چھڈے نیں۔ تیرے پیو نے تے موٹر سائیکل وی زمین دا حصہ لبھن مگروں لئی سی۔” مامے دیاں گلاں برہان نوں تلوار دے وار وانگ وڈ رہیاں سن پر مامے دیاں ہر گل سچی سی جہناں توں برہان انکار نہیں سی کر سکدا۔ “ماما جی تُسیں فیر ایہدا حل دسو کہ میں کیہ کراں؟”
“میرا پُتر کل دفتر آ کے میرے کولوں فارم لے جا تے ریلوے وچ نکا کلرک بھرتی ہو جا۔ چار پیسے آون گے تاں تیرا گھر وی بن جاوے گا تے تیرا پیو وی ٹھیک ہو جاوے گا۔” ایہ آکھ کے برہان دے مامے نے گڈی نوں سلف ماریا تے ٹر گیا۔ ساری رات برہان اپنے مامے دیاں گلاں نوں بہ کے سوچدا رہیا۔ اوہنے اپنے ماں پیو نال ایہ گل کیتی تاں اوہدے پیو نے آکھیا، “ویکھ برہان، میرے وچ ایہنی ہمت نہیں کہ میں ہُن باہر دیاں ماراں جھل کے تہانوں پالدا رہواں۔ میں تیری عمر وچ بھرتی ہویا سی، تاں جے اپنے پیو دا آسرا بناں۔ جے تیرا دل مندا اے تے فارم بھر دے، نہیں تے اگانہ تیری مرضی، پیو تیرا انج ای مر جاوے گا تینوں کاہدی پرواہ!” پیو دی گل سنن مگروں برہان چپ جہیا کر گیا۔ساری رات ایہو سوچ کے روندیاں لنگھ گئی کہ جدوں اپنی تقدیر بدلن دا ویلا آیا سی تے تقدیر نے میرے ہتھ ای وڈ دتے کہ نہ میں قلم پھڑاں تے نہ تقدیر دی کتاب وچوں اپنے ناں نال جڑی ایس غربت دی مُہر نوں مٹاواں۔ اوہنے عالیہ نال ایس بارے گل کیتی تے سمجھایا کہ اوہدے کول ہور کوئی راہ نہیں اے، اوہ اپنے گھر وچ اپنی ماں نال گل کر بیٹھا اے تے بتھیرا سمجھایا اے ایس بارے، ہن بس پیو نال گل کرنی باقی اے جہڑا صرف بھرتی ہوون مگروں ای ہو سکدی اے۔ عالیہ ایہ گل سنن مگروں من گئی۔

اگلی سویر برہان مامے کول گیا تے فارم بھر کے دے آیا۔ انٹرویو مگروں جدوں اوہدے گھر جوائینگ لیٹر آیا تے اوہدے اُتے لکھیا سی، “Poating Place Karachi Station (Temporary)”۔ برہان نوں کجھ سمجھ نہیں آیا تے اوہنے اپنے مامے نوں فون کر کے ایہدے بارے دسیا۔ مامے نے کجھ چر مگروں فیر کال کیتی تے سمجھایا کہ ایہ اک حساب دی ڈیپوٹیشن اے، اوتھے ایس ویلے ایمرجنسی لوڑ سی کلرک دی ایس لئی اوہناں نے تیرا ناں لکھ گھلیا اے۔ برہان نے اپنا سامان بنھیا تے ماں پیو کولوں اجازت لے کے کراچی لئی نکل گیا۔ برہان جہڑے سفنے ویکھدا ریل گڈی وچ سو رہیا سی اوہ سبھ کراچی سٹیشن تے اپڑدیاں نال ای ٹُٹن والے سن۔ نہ رہن نوں مناسب رہائش، نہ پین نوں صاف پانی، نہ موبائیل سروس تے اُتوں موت دا خوف ہر ویلے۔ آئے روز ریل گڈی دے حادثے یاں بم دھماکے۔ پر سبھناں وڈا قہر خدا دا ایہ کہ عالیہ نال رابطا نہیں سی ہو سکدا۔ اوہ ہر رات سرکاری ٹیلیفون توں عالیہ نوں فون کر کے خیر خیریت پُچھدا تے جدوں فون رکھن لگدا تاں عالیہ ولوں ایس گل دا زور ہوندا کہ اوہ گل کردا رہوے جد کہ برہان جاندا سی کہ ایس ویلے تیک دفتر بہناں ٹھیک نہیں ایس لئی اوہ فون رکھ کے ٹر جاندا تے اگلے دن فیر عالیہ نوں پہلاں مناوندا تے مگروں گل بات ہوندی۔ 02 دسمبر دی اوہ رات بڑی منحوس سی جدوں برہان نوں ٹائیفائیڈ ہویا تے اوہ اپنے کمرے وچوں باہر وی نہیں سی جا سکدا۔ ہفتہ عالیہ دی کوئی خیر خبر نہیں تے جدوں رب رب کر کے کجھ ٹرن پھرن دے قابل ہویا تے ایس واری دوجی وڈی جنگ دا ایٹمی بم “Little Boy” ڈھے وی پیا تے تباہی وی مچا گیا۔ عالیہ دی منگنی اوہدی سبھناں چنگی سہیلی دے بھرا نال ہو گئی سی جہدے نال ایہدا پہلاں ای رابطا سی۔ برہان بیماری دا کر کے چِڑچِڑا ہویا سی تے کجھ نہ بولدیاں غصے نال فون رکھ کے کمرے وچ ٹر گیا۔ اوہ جہنم وچ لنگھن والی رات وانگ سی، نہ پاسا ماریاں نیندر آوے تے نہ ٹر کے باہر جاون جوگی ہمت۔ “کاش ایہ چار کندھاں قوّر دیاں ہوندیاں تاں جے اندر دے ایس عذاب توں جان چُھٹ جاندی تے پاسے ماریا بغیر وی نیندر آ جاندی۔” اوہدے وگدے ہنجواں نال اوہدی ایہ خواہش ورد بن کے رہ گئی۔ برہان نے اوکھا سوکھا اپنے سال دا عرصہ پورا کیتا تے لاہور پرت آیا۔ برہان نے جہڑے پیسے جوڑے سن اوہناں سمیت کجھ یاراں بیلیاں کولوں قرضہ پھڑیا تے مکان ڈھا کے بناون لگ گیا۔ اوہدے کولوں جہناں پیسا لگ سکدا سی اوہنے لا دتا تے جہنوں اوہدا شریکا جھگی یا کُلّی آکھدا سی اوہنوں محل وانگ کھڑا کیتا۔ گھر بنن مگروں سبھ دا دھیان برہان تے اوہدی بھین ول سی کہ کدوں اوہناں دے وہیا ہوون۔ دوویں مامیاں نے چالاکی کھیڈی تے برہان دی ماں نوں اک مگروں اک دعوت تے بلا کے اپنی دھیاں دے رشتے دی گل کیتی کہ جہڑی بغیر کجھ سوچیاں سمجھیاں بشریٰ نے من لئی پر جدوں برہان نوں ایس بارے پتا لگا تے اوہنے چِٹا انکار کر دتا۔ بشریٰ بتھیرا پِٹی کہ میں ہاں کر بیٹھی آں پر برہان کسے گل تے نہ آیا تے دفتر جاندا شرط رکھ گیا کہ اوہدی ماں یاں اپنے بھرا رکھ لوے تے یاں اپنا پتر، تے جدوں اوہ انکار کر لوے گی تاں اوہدوں برہان نوں فون کر کے دس دوے تاں جے اوہ گھر پرت آوے۔ دو دن دفتر رہن مگروں اوہدی ماں دا فون آیا کہ اوہدے بھرا اج توں بعد اوہدے لئی مر گئے نیں تے اوہ اوہناں لئی۔ اوہدی ماں اوہدے اگے دوجی وار روئی سی پر اج وجھا اظہر نہیں برہان آپ سی۔ پر اوہ کیویں من جاندا، اج وی عالیہ اوہدے اندر انج ای زندہ سی جدوں اوہنے عالیہ نوں پہلی واری ویکھیا سی۔ اوہ اپنے آپ نوں پھٹکاراں پاون لگ گیا تے اوہدا جی کر رہیا سی کہ اوہ اپنے آپ نوں چپیڑاں مارے کہ جس ماں نوں سُکھ دیون دا سُفنا ویکھیا سی اج اوسے ماں نوں اپنے کارن روندیاں ویکھیا۔ بجائے ایس دے کہ برہان گھر جاندا، اوہنے اپنے ہیڈکلرک دی میز دا دراز کھولیا تے Vodka دی بوتل سامنے رکھ کے بہ گیا۔ بڑا چِر اوس بوتل نوں ویکھدا رہیا کہ ایہنوں ہتھ لاوے یا نہ لاوے! اخیر اوہنے بوتل دا ڈھکن کھول کے اوہنوں مونہ نال لا لیا۔ اوہدا مونہ کوڑا ہو گیا سی تے سینا سڑن لگ گیا۔ جدوں نشا چڑھیا تے اوہ ڈگدا ڈھیندا دفتر دے بوہے ول نسیا کہ باہر نکل کے مونہ تے پانی دا چھٹا مارے پر پیر ڈولن کارن زمین اُتے ڈگ گیا تے فیر اوہنوں سمجھ نہ آئی کہ اوہدے نال کیہ ہویا۔

اگلی سویر جدوں برہان دا کولیگ دفتر آیا تے اوہنے برہان نوں زمین اُتے ڈگے ہوئے ویکھیا۔ بھج کے برہان نوں چکیا تے پانی دے چھٹے مار کے جگایا۔ میز اُتے Vodka دی خالی بوتل ویکھ کے اوہ سمجھ گیا سی کہ ایہنے دناں توں برہان دے ذہن وچ جہڑی پریشانی چل رہی سی اوہدا کر کے اوہنے ایس برائی دی زہر نوں اپنے گل توں تھلے لا لیا اے۔ خیر اوہنے برہان دا پردا رکھیا تے اوہنوں چاہ پیا کے گھر گھل دتا۔ آکھدے نیں کہ رب دے عذاب کدی کلّے نہیں آئے تے اجے اوہدے مقدراں دی دہلیز اُتے اک ہور عذاب اوہدی اڈیک وچ سی تے ایہ کوئی ہور نہیں اوہدی اپنی عالیہ سی جہڑی دو ورھیاں مگروں پرت آئی پر ایس واری اوہ کلی نہیں سی، اوہدے نال سولہویں گریڈ دا اک سرکاری افسر سی جہڑا اوہدے اُتے دل ہار بیٹھا سی تے عالیہ اوہدے ناں دیاں قسماں کھاندی نہیں سی تھکدی۔ برہان نوں لگا کہ شاید عالیہ خالصتن اوہدے واسطے آئی اے پر ایہ گل تاں اوہدوں کُھلی جدوں اوس افسر نے اپنے آپ نوں گولی مار لئی کیوں جے اک کورس دے سلسلے وچ عالیہ اوس افسر نال ٹریننگ سنٹر تاں گئی پر ٹریننگ کرن دی بجائے اوس افسر نال یاری لا بیٹھی تے دو ورھے اوہدے نال اوسے دے گھر وچ اوہدی سوانی وانگ خدمتگاری کردی رہی۔ ایتھے تیک کہ دوواں دے ویاہ دی گل پکی ہو گئی۔ ایس ویاہ وچ عالیہ دی رضامندی شامل سی تے ویاہ دیاں تیاریاں زور تے سن جدوں شیزوفینیا دے روگ نے فیر زور پھڑیا تے عالیہ نوں دو سالاں مگروں اوہدی رُلی کھلی گلمے پاٹی محبت چیتے آ گئی۔ برہان دے جیون دے چھ سال اجاڑن مگروں اخیر عالیہ فیر اڈ ہو گئی۔ ایہ اوہ عالیہ نہیں سی جہنوں برہان جاندا سی، اوہدے ذہن وچ برہان لئی نفرت بھری گئی تے عالیہ اوہو نفرت برہان نال نبھاوندی رہی ایتھے تیک اوہ نفسیاتی مریض بن گیا تے مائیگرین دا علاج کراوندا رہیا۔ اک واری فیر گھر وچ برہان دے ویاہ دی گل چلی تے ایس واری اوہدے یاراں وانگ سبھا رکھن والا ماسڑ اوہدا رشتہ لے کے آیا سی جہدے توان برہان نے کدے کوئی گل نہیں سی لکائی۔ اوہنے پہلاں اپنی بھین دے ویاہ دی شرط رکھی جہدا کر کے اوہدی بھین دا ویاہ اوہدے تائے دے مُنڈے نال کیتا گیا کہ جہڑا اظہر دے ممیر دا پُتر سی۔ بھین نوں سُکھ نال اوہدے گھر دا کر کے ہن برہان کلا ہو گیا سی۔ اوہنے یونیورسٹی پرت کے داخلالے لیا۔ یار چنگے سن تے غم خوار وی پر اوہناں دی کیتی ہوئی نیکی غم خواری دی بجائے برہان لئی بس خواری بن کے رہ گئی۔ برہان دی ماں دی پریشانی ویکھ کے یاراں نے یونیورسٹی وچ ای اک کڑی دا رشتا ویکھ کے اوہدے نال برہان نوں بنھن دی کوشش کیتی۔ کڑی دے گھر گل بات ہوئی پر عالیہ دا سایہ برہان دے سر توں نہ لتھا تے اخیر اوہدے لیکھاں وچ لکھی عشق دی خواری نے اوہنوں کسے نال نبھا کرن جوگا نہ چھڈیا، تے اوہ ایس رشتے توں انکاری ہو گیا۔

ایس گل دے چار مہینیاں مگروں برہان دا ماسڑ اعظم اوہدے گھر آیا تے اپنی اک بھانجی دے رشتے دی گل کیتی جہڑی ایم بی بی ایس کر رہی سی۔ کڑی دی ماں نے برہان نوں اک ویاہ تے ویکھدیاں نال ای اوہدے بارے پُچھنا شروع کر دتا۔ اعظم گل کر کے تاں ٹر گیا پر اوہدے مگروں آون والے طوفان توں بےخبر سی۔ برہان جدوں دفتر توں پرتیا تے پیو نے سدھ لیا تے پر برہان اپنے سڑدے بلدے جواب دے کے سدھا چھت تے ٹر گیا۔ سگریٹ پیندیاں اوہدے کناں وچ اواز پئی۔ محلے دی مسیت وچ اعلان ہو رہیا سی، “حضرات اک ضروری اعلان سنو، حاجی اللہ دتہ ولد محمد بشیر جہڑا قضائے الہی نال فوت ہو گیا اے۔ مرن والے دا جنازاسویرے فجر دی نماز مگروں مقامی قوّرستان وچ پڑھایا جاوے گا۔"

اعلان دے مکن مگروں برہان دے دل وچ خیال آیا کہ “چار موڈھیاں اُتے وارو واری لاش نوں چُک کے قبر وچ دبن دا ناں موت نہیں اے، مر تاں بندا اودوں ای جاندا اے جدوں اوہدیاں سدھراں دے گل اُتے مجبوریاں دی چھری رکھ کے پھیر دتی جاوے۔"

٭٭٭٭٭