کہانی پراگا "بِرہا مچ مچایا" ــــ کتاب تبصراــ--٭رویل٭

ڈاکٹر صغرا صدف دا ناں پنجابی شاعری تے کہانیکاری وچ کوئی اوپرا ناں نہیں اے۔ اوہ پنجابی زبان و ادب نال نہ صرف اک لمے چِر توں جُڑے ہوئے نیں سگوں اوہناں نے پنجابی زبان وادب دی ودھوتری لئی وی اُچیچا کردار ادا کیتا اے تے اجے تیکر کر رہیاں نیں تے آس اے کہ اوہ ساری حیاتی انجے ای پنجابی زبان و اَدب دی سیوا کردیاں رہن۔پنجابی سنگت وچ اوہناں دیاں کہانیاں دا سلسلا تاں کافی چر توں سی پر اوہناں دے کہانی پراگے نوں چھپدیاں ہویاں چوکھا ویلا لگ گیا اے ایہدے وچ وی اوہناں دیاں ہور ادبی رُجھاں ای نیں جہناں نے نویاں کہانیاں نوں پڑھنہاراں توں دُور کیتا ہویا اے۔ایس کہانیکارا دا پہلا پراگا گیارھاں کہانیاں نال شنگاریا گیا اے۔ایس کہانی پراگے دی پہلی کہانی "تویت " اے جہدیاں پہلیاں سطراں ای پڑھنہار نوں اپنے ول متوجا کردیاں نیں جویں کہ کہانیکارا لکھدیاں نیں:

"میں بھاگاں آلی ساں تاں ای میرے جمن تے میرے ماں پیو شگن منایا تے ہائے ہائے پان آلیاں نوں مبارکاں دینیاں پئیاں ایتھوں تیکر کہ وڈی بے بے نے رب دی رحمت نوں اکھ بھر کے تکے باجھ ہئوکا بھر کے قبولیا"(ص11)

ایہناں سطراں وچ سماج وچ وسدیاں اوہناں لوکاں دی سوچ اُتے چَوٹ کیتی گئی اے جو اج وی دِھیاں دے جمن تے دُکھی ہوندے نیں ۔ کہانی دا مرکزی پاتر مائی عاشاں اے جو ونڈ ویلے سکھ پروار توں وچھڑی اے تے اک مسلم پروار وچ اپنا جیون لنگھا رہی اے اوس دیاں مثالاں ہور وی سوانیاں انج دیندیاں نیں"عورت اوہ ہوندی اے جو نبھانا چاہندی اے"ص15۔مائی عاشاں اوہ پاتر اے جس دے من وچ جھاتی پاون لئی کہانی بیانن والی دا دل کردا اے تاں اوہ اوس دے ماضی بارے جانن لئی اتاولا ہو جاندی اے کیوں جے اوہ ساہمنے والے گھر ای رہ رہی اے۔مائی دے پاتر بارے کہانیکارا دے وچار ویکھنے آں:

"ایہ آکھیا جاوے تے کوڑ نہیں ہووے گا جے مائی رج کے سوہنی سی۔میدے ورگا رنگ،سوہنے تِکھے نین نقش،لک پتلا،جُسا بانکا،قد اُچا،وال لمے تے کالیاں اکھاں جہناں'چ جھاتی پا کے اوہناں بارے کجھ آکھنا بہوں اوکھا کیوں جے اوہ اپنے کم نال کم رکھدی تے گھٹ کسے ول تکدی سی۔"ص16

ایس مائی عاشاں نوں جو اوس ویلے اٹھارھاں کُو ورھیاں دی ہونی ،ونڈویلے لالہ سردار ناں دے پنجتالی ورھے بندا اپنے گھر لے آیا جس نے بعدوں اوس نال نکاح پڑھوایا تے اپنی دوجی بیوی بنا لیا۔مائی عاشاں جدوں مر جاندی اے تاں اوس دے گلے وچ جہڑا تعویز اے اوہدے وچ ساری کہانی لُکی اے جس نوں مُردے نہوان والی ماسی سکینہ نے اپنے کول سانبھ لیا تے کہانی بیانن والی نے اوس نوں بھالیا۔کہانی وچ دلچسپی دا عنصر مُڈھ توں اخیر تک نال نال چلدا اے سگوں اگے کیہ ہووے گا پڑھنہار نوں وی کہانی وچ گوا دیندا اے۔ کہانی دے ایہ جملے کہانی دے مرکزی پاتر نوں ایویں دسدے نیں جس نال سوانی دی نفسیات ویکھی جا سکدی اے:

"اوہ جِنا چر جیوت رہی روبورٹ وانگ حرکت کردی رہی۔ایس لئی نہ اوہنوں بالاں نال پیار ہویا نہ گھر بار نال ۔اک دیہاڑی داڑ وانگ لگی رہندی سی۔"ص23

ایس توں مگروں کہانی بیانن والا پاتر ایوں محسوسدا اے جویں اوس دا جُسا اگ دا گولہ بن گیا ہوئے تے اوہ دوڑ کے اپنی مرضی توں بغیر ہوئے نکاح نامے نوں نفرت نال ٹوٹے ٹوٹے کر دیندی اے۔ کہانی نوں مُڈھ توں اخیر تیکر بڑے سوہنے انداز نال بیانیا گیا اے جویں ایس کہانی وچ بیانن اُتے زور اے اوسے طرحاں اگلی کہانی "دارُو " وچ کہانیکار دے وچاراں دا تے فلسفے دا پرچھاواں گوڑھا اے کیوں جے ایس نوں کہانیکارا نے اپنی کہانی دے واقعات نال جوڑن دا جتن کیتا اے ۔کہانی اوہناں بندیاں بارے اے جو بدیسی جیون لنگھا رہے نیں تے اپنی "غرض" پوری کرن لئی انسانیت توں ہیٹھاں دی سوچ رکھدے نیں۔پہلاں کہانی بیانن والی ایہ سوچ رکھدیاں کہندی اے"کتھے ساڈیاں مشرق دیاں اُچیاں رِیتاں تے کتھے ایہ نیچ پلیت لوک" پر جدوں اصل کہانی دا پتا چلدا اے تاں ظاہری طور تے گند وچ لتھڑے لوک اندروں کِنے وڈے نیں اوس دا اندازا ہوندا اے۔نیلو نوں انور صرف اپنے مفاد لئی ورتدا اے تے اوہ بدیس وچ صرف تے صرف پکے ہوون دی چاہ وچ کسے وی حد تک جا سکدا اے تے اوہ انساناں نوں وی ٹشو پیپر وانگ ورتدا اے۔ایتھے کہانیکارا نے بدیس وچ وس رہے لوکاں دی نفسیات نوں بڑی چنگی طرحاں بیان کیتا اے تے حقیقی رنگ نال کہانی بیانی اے۔انگریز سوانی پنجابیاں دے ایس فطری انداز نوں وی جان چُکی اے ایس لئی تاں اوہ کہنی اے:

"خورے کیوں اک ادھ واری میرے مونہوں پنجابی دے اکھر سُن کے انور دے متھے تے وٹ پے گئے۔مینوں لگا اوہ اپنی بولی نوں دوجیاں وانگ ہِینا سمجھدا اے۔ میں چُپ ہو گئی تے احتیاط کرن لگ پئی کہ اوہدے ساہمنے پنجابی نہ بولاں۔"ص37

"تختی " کہانی نوں ایہناں سطراں وچوں ویکھیا جا سکدا اے جویں کہ کہانیکارا دسدیاں نیں:

"بی بی ایہ تے دس جے بھرا تے پیو دِھیاں نوں اپنے پالتو جانوراں وانگ بے اختیار رکھنا چاہندے نیں تے اوہناں نوں علم تے چانن دی راہ تے کیوں پاندے نیں"ص50

ایس کہانی وچ وی اوس سوانی دے وچار ای نظر آندے نیں جو مائی عاشاں دے واقعے نوں سُن کے اپنا نکاح ناما نفرت نال ٹوٹے ٹوٹے کر دیندی اے۔ صغرا صدف دی کہانی"بدلا" تے " لا تعلقی " وچ وی کہانیکارا نے پڑھنہاراں نوں جذبات نگاری تے اپنے فنی لحاظ نال اگے نوں ودھن دی دس پائی اے۔"لاتعلقی " وچ سوانی دی بے وفائی نوں موضوع بنایا گیا اے جس نوں مرد اخیر واری لا تعلقی نال ویکھدا اے تے فیر ہمیش لئی اوتھوں نکل آندا اے۔ سوانیاں نوں کویں استحصال دا شکار کیتا جاندا اے تے پروارک سنبندھاں وچ جکڑی سوانی اجہیا فیصلا کردی اے جو کسے نوں وی قابل قبول نہیں ہوندا ۔اوہدے ماپے تے بھین بھرا وس نوں اُستانی بھرتی ہوون توں بعد اک کماؤ سوانی وانگ ویکھدے نیں تے اوس دیاں جذبیاں تے سدھراں دا اُکا ای خیال نہیں رکھدے نیں ،جویں کہ اوہ سوچدی اے؛

"میرا جی کردا،کوئی میرے تِکھے نین نقشاں دی وڈیائی کرے ۔میں وی کسے دی حیاتی وچ رنگ بھراں۔کوئی میرا وی رستاویکھے ،مینوں اُڈیکے،میری قدر کرے تے مینوں میرے ہون دا احساس دوائے۔"ص99

اوہ اپنے اندر دی عورت دی گچی گھُٹ چُکی سی پر اوس دیاں سوچاں پر لا کے اُڈیاں جا رہیاں سن۔اوہ جو ساری عمر کما کما کے گھر والیاں دا سبھ کجھ بناندی رہی اوہناں دیاں لوڑاں پوری کردی رہی سی اوس بارے کوئی وی نہیں سوچدا اے ایوں وی سوانیاں دا استحصال ہونا سماج اندر موجود اے جس نوں بڑی برِیکی نال صغرا صدف نے بیانیا اے۔آپ دی کہانی "سایکل والا"اک لکھاری دے جیون دی جھلک اے تے فیر اوس دیاں اوکڑاں بھری حیاتی توں بعد جو اوس دا کھٹیا کھا رہے ہوندے نیں اوس نوں بڑے حقیقی رنگ نال بیانیا گیا اے۔

ایہناں کہانیاں وچ سماج دے تے سماج بناون والے انساناں دے ای وکھ وکھ رنگ درشائے گئے نیں جو ساڈے آل دوالے نیں جیندے جاگدے ہوئے غرضاں دے مارے نفرت کردے تے نفرت دا شکار لوک،سوانیاں اپنے حقاں لئی لڑدیاں،ظلم سہندیاں تے ایس ظلم خلاف اواز چُکدیاں نیں۔ ڈاکٹر صغرا صدف سماج نوں جویں ویکھدے نیں اوسے ای طرحاں بیان کر دیندے نیں تے فیر ایس سماج وچ نویاں وستاں دی ورتوں نال کیہ کیہ تبدیلیاں آ رہیاں نیں تے سماج دی اندر دی سچائی کیہ اے ایس نوں صغرا صدف نے اپنی کہانی "ان بوکس " وچ بیان کیتا اے۔سرناویں تے ان بوکس لکھیا گیا اے جد کہ کہانی اندر "ان باکس" ایتھے وی اکساہرتا دی انہوند نوں پڑھنہار واسطے اوسے ای طرحاں دا مسئلا پیش آندا اے جویں ہور کہانیاں وچ اے۔ "ان بوکس " کہانی دیاں ایہ سطراں کہانی دے اندرلے سنیہے نوں واضح کردیاں نیں:

"سوشل میڈیا نے جتھے بہت ساریاں اسانیاں پیدا کیتیاں نیں اوتھے جنس دے حوالے نال بالاں نوں ویلے توں پہلوں جوان کر دتا اے تے اوہ ہر عورت نوں اِک نظر نال ویکھن لگ پئے نیں۔"ص129

"روگ " کہانی وچ اک سوانی دی نفسیاتی حالت نوں بڑے چجویں انداز نال بیان کیتا اے جویں کہ کہانیکارا کتاب دے اخیرلے صفحے اُتےدسدیاں نیں:

"خورے اوہدے لا شعور وچ اوہدی ماں دے ٹُٹے سفنے تے ہوکے سن ۔جہدے نال تھوڑا چر رہ کے اوہدا پیو کدے نہ مُڑن لئی انگلینڈ آ گیا سی۔اوہ کہدے کولوں بدلا لے رہی سی۔ایہ تے نہ کھل سکیا پر ایہ تے گل پک سی کہ اوہنوں کوئی روگ نہیں سی نہ ای کوئی بھیڑی روح اوہدے تے قابض سی"ص14

ایس پراگے نوں ویکھن توں بعد ایہ صحیح ہو جاندا اے کہ کہانیکارانے سماج دے دُکھاں نوں بڑی نیجھ نال ویکھیا اے تے ایہناں نوں اکھراں راہیں بیان کرن وچ بھاویں تھوڑا چر لگ گیا پر ایس دا سنبندھ سماج نال ای اے:

"ایہ اوہ ہی کہانیاں نیں جہناں نوں میرے دِل ،سُوجھ تے گیان توں قلم تیکر اپڑن وچ بہوں چر لگا۔کہانی وی پینڈا کردی اے تے بندا وی۔میں اکھ وچ ایکسرے مشین کیہ لائی ،سماج دی ککھ وچ پلدے دُکھ ساہمنے آن کھلوتے۔فیر اوہ اکھر بن گئے"(فلیپ)

اپروکت حوالے واسطے دتے گئے فلیپ وچ "کی " نوں کیہ وچ بدلنا ضروری سی کیوں جے فلیپ تیکر نوں ای چلاؤ جہی املا نال بیان کیتا گیا اے ایس طرحاں دیاں کئی مثالاں کتاب وچ تھاں تھاں ملدیاں نیں جہناں نوں اکساہرتا دی لوڑ سی۔ ایہدے پچھے ڈاکٹر صاحبا دی اپنی مصروفیت ہو سکدی اے جس کر کے اوہ ایس کتاب دی پروف ریڈنگ ول اُکا ای دھیان نہیں دے سکے نیں۔کہانیاں جِنیاں سوہنیاں نیں ایہدے واسطے جے تھوڑا سنجیدگی نال چھپوائی توں پہلاں دھیان دتا جاندا تاں کہانی پراگے دا ہور ودھیا رنگ ڈھنگ ہو سکدا سی۔ایس کہانی پراگے وچ گیارھاں کہانیاں نیں ،کُل صفحے 144 تے مُل 300 روپے اے ایس پراگے نوں وجدان پبلیکشنز لاہور ولوں چھاپیا گیااے۔