کیہ پنجابی‘ حملا آوراں دا خیرمقدم کردے رہے نیں؟(2)۔۔۔۔٭رویل٭

کسے قوم دی ایس توں ودھ کے بدقسمتی نہیں ہو سکدی کہ اوہدی تواریخ اودے بجائے اودے دُشمن لکھن تے بیان کرن۔ تے پنجابی اوہ بدقسمت قوم اے جہدی تواریخ اوہدے دُشمناں نے لکھی تے بیان کیتی تے ایہدے بارے وچ ون سونیاں بے بنیاد گلاں کھلاریاں تے جھوٹھے گھڑے۔ ایہناں وِچوں اِک جھوٹھ ایہ اے کہ پنجاب اُتے جدوں کسے پاسیوں حملا ہویا تے ایتھوں دے لوکاں نے حملا آور دا مقابلا کرن دی بجائے اگے ودھ کے اوہدا خیر مقدم کیتا۔ آؤ ایس الزام دا جایزا تواریخی حقایق دی روشنی وچ لئیے۔ پر ایس توں پہلے دو گلاں دی وضاحت ضروری اے:

(1)1 پنجاب توں مُراد کیہ اے؟

(2) پنجابی کون نیں یاں ایہ کہ کہنوں کہنوں پنجابی کہیا جا سکدا اے؟

پنجاب دے بارے وچ کجھ عرے توں ایہ غلط تاثر بن گیا اے یاں بنا دِتا گیا اے کہ شاید ایہ صرف لاہور‘ راولپنڈی وغیرا دے دوالے دا علاقا اے۔ جد ہ کجھ لوک ایہنوں صرف لاہور تک محدود کرن دی خاطر پورا زور لا رہے نیں۔ حقیقتن تواریخی طور اُتے پنجاب صرف کسے اِک صوبے‘ ریاست یاں انتظامی تے سیاسی اکائی دا ن اں نہیں سگوں اِک وسیع قطعۂ زمین تے ایہدی تہذیب تے ثقافت دا ناں اے۔ خواجا غلام فرید نے ایہنوں ملک پنجاب دا ناں دِتا اے تے خواجا نور محمد مہاروی نُوں ایہدا راجا مِتھ دِتا اے۔ ایس لئی خواجا نور محمد نُوں مخاطب کردیاں ہویاں اوہ کہندے نیں:

عرب وی تیڈی‘ عجم وی تیڈی

مُلک پنجاب دا راجا

تے خواجا نور محمد دی زبان دے بارے وچ اوہناں نے اپنے ملفوظات دے مجموعے ”مقابیس المجالس“ وچ بیان کیتا اے کہ

”تُسیں اکثر اوہ پنجابی زبان بولدے سوں جہڑی علاقا مہاران شریف وچ بولی جاندی سی۔“

(خواجا غلام فرید۔ مقابین المجالس۔ مقبوس22۔ جلد چہارم)

یعنی پنجابی زبان دی اوہ بولی جہڑی مہاران شریف (بہاولپور) دے علاقے وچ بولی جاندی اے۔

انج خواجا غلام فرید نے برِصغیر نے برِصغیر تے دُنیا دے ایس لمے چوڑے تے خوبصورت ترین خطے نُوں ملک پنجاب دا ناں دِتا اے جد کہ مولوی لطف علی بہاولپوری نے اپنے وطن نُوں دیس پنجاب دے ناں نال پکاریا اے تے کہیا اے:

سوہنے دیس پنجاب اُتے ہے پنج تن پاک دا سایا

پیر بہاء الدین میڈا جیس نور ظور ڈِکھایا

ملک پنجاب تے دیس پنجاب صوبا پنجاب توں مختلف‘ وسیع تر تے درست ترین اِصطلاح اے۔ ایہدا مطلب اے:

اوہ سارے علاقے جہڑے انتظامی تے سیاسی بنیاداں اُتے وُجود وچ آن والے بھاویں کسے وی صوبے یاں ریاست وچ واقع ہون پر اوہدی تہذیب تے زبان پنجابی ہووے۔“

آپ پنجابی زبان وی صرف لاہور‘ راولپنڈی تے ایہدے دوالے دے علاقیاں دی بولی نہیں سگوں اِک وڈی زبان اے جہدیاں درجناں بولیاں نیں جہناں دے وچکار معمولی لسانی فرق موجود اے جہڑا دُنیا دی ہر زبان دیاں بولیاں وچ ہوندا اے تے جو خواجا غلام فرید دے پورے مُلک پنجاب تے مولوی لطف علی بہاولپوری دے دیس پنجاب وچ بولی جاندی اے۔

لاہور ملک پنجاب دا‘ دیس پنجاب دا مرکز ضرور اے تے ہزاراں ورھیاں توں ایہدا اہم ترین شہر تے دِل وی۔ سگوں صرف دیس پنجاب دا نہیں‘ ہزاراں ورھیاں توں پورے برِصغیر دا اہم ترین تے سبھ توں وڈا شہر وی۔ پر پنجاب صرف لاہور یاں لاہور تے راولپنڈی دا ناں نہیں۔

دیس پنجاب دا جنوبی علاقا جدوں سندھی راجیاں دی غلامی وچ سی تے ایس دوران ایہ وسطی‘ مشرقی تے شمالی پنجاب توں کٹیا رہیا۔ ایسے طرحاں غیر پنجابی حکمران جدوں پورا دیس پنجاب اوہناں دے اقتدار ہیٹھ سی تے ایہدی شناخت نُوں مٹان دی خاطر ایہنوں ”صوبا لاہور“ تے ”صوبا ملتان“ وچ ونڈدے رہے تے خصوصن صوبا ملتان وچ ٹھٹھا ورگے غیر پنجابی علاقے شامل کر کے ایہدی پنجابی شناخت نُوں ختم کرن دی کوشش کردے رہے پر اوہ اپنے ایس مذموم مقصد دے حصول وچ کامیاب نہ ہو سکے تے خواجا غلام فرید دا ملک پنجاب تے مولوی لطف علی بہاولپوری دا دیس پنجاب ہمیشا ملک پنجاب تے دیس پنجاب ای رہیا تے اج وی اے۔ بھاویں ایہنوں مصنوعی لسانی بنیاداں اُتے ونڈن دیاں سازشاں جارج اے گریئر سن تے قدرت اللہ شہاب توں لے کے ہُن تک جاری نیں۔

اج ایہ علاقا مشرقی تے مغربی پنجاب‘ ہریانا‘ ہماچل پردیش تے پاکستان تے ہندستان دے کنے ای صوبیاں تے ریاستاں وچ ونڈیا جا چُکیا اے جد کہ انگریزاں نے پنجاب اُتے غاصبانا قبضے دے ویلے پنجابیاں ولوں کیتی جان والی شدید مزاحمت دا اوہناں توں انتقام لین تے پنجابی حریت پسنداں ولوں اگلیاں بغاوتاں دے خطرے نُوں گھٹ توں گھٹ کرن دی خاطر جو اقدامات کیتے اوہناں وِچوں اِک ایہ وی سی کہ پنجابی بولن والے متعدد ضلعے صوبا پنجاب توں کٹ کے نویں بنن والے صوبا سرحد (موجودا خیبر پختونخوا) وچ شامل کر دِتے۔ بھاویں ایہدے باوجود غلامی دے 98 ورھیاں دے دوران پورے برِصغیر وچ سبھ توں ودھ مزاحمت تے انگریز سرکار دے خلاف سبھ توں ودھ باغیانا اقدامات تے تحریکاں دیس پنجاب وچ ای چلدیاں رہیاں خصوصن ایہدے وسطی‘ شمالی تے مشرقی حصیاں وچ جد کہ ازادی دے ویلے قائداعظم ؒ نے ایس گل دی انتہائی کوش کیتی کہ پنجاب دی ونڈ نہ ہووے تے ایہدے لئی ایہ نقابلِ تردید دلیل وی دِتی کہ کیوں جے پورے دیس پنجاب دا وسیب (کلچر) اِک اے ایس لئی ایہدی ونڈ درست نہیں ہووے گی۔ پر انگریزاں نے پنجابیاں توں برطانوی سامران دے دیس پنجاب اُتے قبضے دے ویلے اوہناں دے خلاف کیتی جان والی زبردست مزاحمت تے ایس توں بعد انگریز سرکار دے خلاف پنجابیاں دیاں مسلسل تے نہ ختم ہون والیاں حریت پسندانا کارروائیاں دا انتقام لین دی خاطر ایہنوں دو ٹکڑیاں وچ ونڈ دِتا جہدے نتیجے وچ تواریخ دی سبھ توں وڈی ہجرت تے 20 لکھ توں ودھ پنجابیاں دا قتلام ہویا۔ جد کہ یُو پی دے پنڈت جواہر لال نہرو تے اوہناں دے جانشیناں نے سازش دے تحت بھارت دے حصے وچ آن والے پنجاب دے 3 ٹکڑے کر کے ایہنوں پنجاب‘ ہریانا تے ہماچل پردیش وچ ونڈ دِتا۔

دیس پنجاب ماضی وچ وی مختلف ریاستاں تے راجو اڑیاں وچ کدی ونڈ تے کدی فیر توں متحد ہوندا رہیا اے تے ایہناں دے حکمراناں دیاں فتوحات تے شکستاں دے نتیجے وچ ایہناں ریاستاں تے راجواڑیاں دیاں سرحداں وی تبدیل ہوندیاں رہیاں نیں۔ ایسے طرحاں انگریز دَور وچ ایہ پٹیالا‘ نابھا‘ بہاولپور تے ہوراں اُتے نسلی سٹیٹس (Princely States) وچ وی منقسم رہیا اے پر رہیا ایہ میشا پنجاب اے تے ہُن وی اے۔ خواجا غلام فرید دا ملک پنجاب تے مولوی لطف علی بہاولپوری دا دیس پنجاب۔

پر ایہ بیان کرن توں مقصود ایہناں علاقیاں نُوں فیر توں متحد کرنا یاں موجودا علاقیاں نُوں ماضی وانگوں فیر توں مختلف صوبیاں یاں ریاستاں وچ ونڈنا نہیں سگوں فقط ایہ دَسنا مقصود اے کہ ایس اصطلاح توں کیہ مُراد اے تے ایہدا اطلاق کہناں کہناں علاقیاں اُتے ہوندا اے تے ماضی وچ ہوندا رہیا اے۔ متحد رہن دا ویلا اوہ سی جدوں برِصغیر نُوں ازادی ملی تے قائدِاعظم نے اوس ویلے ایہنوں متحد رکھن دی انتہائی کوشش کیتی تے ایہدے متحد رہن دے حق وچ ناقابلِ تردید دلایل وی دِتے پر اوہناں دی گل منی نہیں گئی۔ ہُن اوہ ویلا لنگھ چُکیا۔ ہُن پنجاب دے ایہ حصے دو مختلف ملکاں دے حصا نیں تے اِنج ای رہن گے۔ خیر۔

ایہ سی دیس پنجاب دیاں حداں دا مختصر خاکا۔ تے ہُن ایس گل دی وضاحت کہ پنجابی کون نیں یاں ایہ کہ کہنوں کہنوں پنجابی کہیا جا سکدا اے؟۔

(جاری اے)