ترک اسرائيلی تعلقات دانواں دَور ۔۔۔۔ ۔۔۔۔٭رویل کالم٭

اج توں دس ورھے پچھانہ پرتیے تے اکھاں موہرے اک منظر آندا اے۔ترکی ولوں مظلوم فلسطينیاں نوں جان آلے امدادی بحری جہاز دے عرشے تے ترکی دا اک صحافی اپنی منزل غزہ ولے اکھاں لائی کھڑا اے۔اس سمے اس دا اپنے دفتر نال رابطاہوندا اے۔صحافی اپنی اخیرلی اطلاع دیندیاں ہویا ں آکھیا"میں نہیں جان سکیاکیہ ہون آلا اے پر فیروی مینوں انج جاپ رہیا کہ میرے سامنے اک نوی دنیا جنم لیندی پئی اے"ایندے نال ای رابطا ختم ہوندا اے تے اسرائيلی فوج ولوں اس امدادی بحری جہاز تے حملا ہو جاندا اے۔اسرائيل دے اس حملے کارن دس ترک رضاکار شہید تے پنجاہ زخمی ہو جاندے نے۔حملے دے نال ای زیادہ دیر لئی نہیں تے گھٹوگھٹ اک عشرے لئی ترک اسرائيل تعلقات دی دنیا بدل جاندی اے۔1990 توں لے کے 2010 تک ترک اسرائيل تعلقات ٹھیک جارے سن کہ ایہ انہونی پیش آئی۔اگلے پنج ورھیاں تک ترک اسرائيل تعلقات شش و پنج دا شکار رہے تے فیر 2015 امریکا نے مشرق وسطی وچ اپنے مفادات لئی دوناں ملکاں دی کشیدگی گھٹ کرن دی کوشش کیتی تے تعلقات نچلی سطح تے لے آئی۔لیکن 2017 وچ اسرائيل اپنیاں کرتوتاں تو باز نہ آیا تے معصوم فلسطينياں تے حملا کر دتا جندے وچ کئی اک فلسطينی شہید تے کئی اک زخمی ہوے۔اس انہونیدے ورودھ وچ ترکی نے اپنے سفیر واپس بلا لے تے تعلق واسطاختم کر دتا۔

معصوم فلسطينياں تے حملے کارن ترک صدر رجب طیب اردگان نے ورلڈ اکنامک فورم سمیت دنیا دے وڈے منچاں تے اسرائيلی ظلم دا کھلھ ڈُلھ کے پرچار کیتا۔تے اسرائيلی دہشت گردی دا پردا چاک کیتا۔پر پچھلے دناں دوواں ملکاں وچ اک وڈا بدلاؤ ویکھن نوں ملیا اے۔دو ڈھائی سالاں بعد ترکی نے فر اپنا سفیر اسرائيل گھلن دا اعلان کیتا اے۔یاد رہوے ایہ فیصلا اک پاسا اے اسرائيل نے حالے تک ایہدا کوئی جواب نہ دتا۔

ترک اسرائيل تعلقات جانن توں پہلا اینا دا مڈھ توں جائزہ لینا ضروری اے۔1949 وچ ترکی نے اسرائيل نوں بن دے سار ای تسلیم کرن دا اعلان کیتا۔ترکی پہلا مسلمان دیش سی جہنے اسرائيل نوں تسلیم کیتا۔سن1950 وچ ترکی دے سیف اللہ نے اسرائيلی انتظاميا نوں اپنے کاغذ وکھائے تے اپنے عہدہ قابو کیتا۔اسرائيل نوں جمدے سار فلسطينی مسلماناں نال بے انصافی باوجود تسلیم کرن دا کارن ترکی تے مصطفی کمال پاسا دی لائی گئی سیکولر چھاپ سی۔جو مصطفی کمال نے سیاست نوں مذہب توں وکھ کر کے مڑھی۔ 1949 توں اج تک کوئی تن تو چار وار ترک اسرائيل تعلقات ٹٹن جؤڑن دا شکار ہوندے رہے۔1956 وچ اسرائيل دی نہر سویز دے معاملے وچ مداخلت کارن ترکی نے اسرائيل نال تعلقات گٹھا لے۔تے 1980 وچ اسرائیل دا یروشلم تے ناجائز قبضا تعلق گٹھان دی دوجی وڈی وجھا بنیا۔البتا 90 دے دہاکے وچ ایہ تعلقات "اوسلو امن معاہدہ " کر کے پہلے والی سطح تے آگئے۔تعلقات وچ نواں موڑ 2010 وچ اودوں آیا جد اسرائيل نے "آپریشن کاسٹ لینڈ" دے ناں تے فلسطينی علیحدگی پسند تنظیم حماس تے حملاکیتا تے کئی معصوماں دیاں جاناں مکائیاں۔ترکی دے صدر نے اسرائيل دے اس کم نوں دھوکہ تے فریب آکھیا۔تے 2010 وچ اسرائيل نے ترکی ولوں کلے گئے امدادی بحری جہاز تے حملا کیتا تے دس بندے شہید تے پنجاہ زخمی کر دتے۔ایہ حملہ دوناں ملکاں دی سیاست وچ نواں موڑ لے آیا۔سن 2015 وچ امریکی مداخلت نے دوناں ملکاں وچ صلح صفائی کرواندیا ہویا واسطے بحال کروا دتے۔لیکن اسرائيلی کرتوتاں فیر وی ناں بدلیاں.2017 وچ احتجاجی فلسطينیاں تے حملاکر دتا۔اس فوجی حملے وچ کئی معصوم فلسطينی شہید تے کئی زخمی وی ہوئے اس حملے دا ورودھ کردیا ہویا ترکی نے اسرائيل توں اپنا سفیر واپس بلا لیا تے تعلقات ختم کرن دا اعلان کر دتا۔تے ہن دو ڈھائی ورھیاں بعد ترکی نے فیر اسرائيل ولے اپنا پلا نووایا اے تےاپنا سفیر اسرائيل کلن دا اعلان کیتا اے۔

ترک اسرائيل تعلقات دی بحالی دی زمینی جانچ پڑتال توں پہلاں ضروری اےکہ نوے سفیر بارے جانکاری لئی جاوے۔اسرائيل وچ تعینات ہون والا نواں سفیر 40 چالی ورہیا دا افق التاش اے۔جہڑا ترکی دے "سنٹر آف سٹریٹجک ریسرچ"دا چئیرمین تے طیب اردگان دا قریبی ساتھی اے۔ عبرانی زبان تے مسئلا فلسطين دی گوہڑی جانکاری رکھن والے افق التاش بارے اسرائيلی اخبار "دی ٹائمز آف اسرائيل" دا کہنااے کہ افق التاش" مہذب،سیانا تے فلسطين دا حامی اے"۔کی افق التاش ترکی تے فلسطين لئی اک ودیا سفیر ثابت ہوندا اے یا نہیں؟؟ اے تے آن آلا ویلہ ای دس پائے گا۔

نظر پانے آں کچھ ایہوں جہیاں وجوہات تے جناں کر کے ترکی نوں اسرائيل ولے نیونا پیا۔پہلی وجھا ترکی دا زمینی نقشا ایسا اے کہ اوہ اپنے اک پاسے کرد باغیاں نال متھا لائی بیٹھا اے تے اوندے نال ای ترکی دی داعش نال وی تن پنج چلدی اےتے دوجے پاسے یورپ واسیاں نال وی ترکی دی کٹ ای بنی اے۔یونان تے قبرص نال وی گیس، تیل دے رولے وچ ترکی دی ان بن اے۔اس تو وکھ پچھلے دو تن مہینیاں توں چار عرب ملکاں (سعودی عرب، متحدہ عرب امارات سمیت ) دا اسرائيلی نو تسلیم کرنا ترکی نو ں مجبورکردا اے کہ آن آلے ویلے لئی ترکی نوے سجن بیلی لبھے۔

اک کارن ترکی تے امریکا ولوں لائیاں گیاں معاشی تے تجارتی پابندیاں وی نے۔ترکی دا روس توں "جدید میزائل ڈیفنس سسٹم ایس400" دا خریدنا تے فیر امریکا دے روکن دے باوجود خریدنا اوندے غصے نوں ودھانداگیا۔اس لئی امریکا نے ترکی نوں اپنے ولوں دین آلے "ایف35"طیارے وی روک لے تے نالے ترک ہوابازاں دی ٹریننگ دا پروگرام وی منسوخ کر دتا۔اس دے نال نال ٹرمپ حکومت نے ترکی نال لین دین وی بند کر دتا تے کئی اک معاشی پابندیاں وی ترکی دے متھے مڑھ دتا۔20 جنوری نوں آن والے نوے امریکی صدر جوبائیڈن دے حلف لین توں پہلاں پہلاں ہو سکدا اے ترکی اسرائيل نال اپنے تعلقات ٹھیک کر کے اسرائيل نوں ترک امریکا تعلقات دی بحالی تے ترکی تے امریکا ولوں لگیاں معاشی پابندیاں چکن لئی مہرے دے طور تے استعمال کرے۔

ترکی دا بحیرہ احمر توں تیل تے گیس کڈھنا وی ترکی تے عالمی پابندیاں دا کارن اے۔ایسے کر کے ترکی دے نا صرف یونان تے قبرص نال معملات خراب سگوں معاشی اتحادی فرانس تے متحدہ عرب امارات نے وی یونان تے قبرص دا ساتھ دتا اے۔ایسے کر کے ترکی ایہ سوچن تے مجبور سی کہایسے کر کے ترکی ایہ سوچن تے مجبور سی کہ اوہ کسی ایہو جے سجن نال کھڑے جہیڑا آن آلے ویلے وچ ترکی تے لگیاں پابندیاں ہٹوا سکے۔مشرق وسطی دے بزرگ تجزیہ کاراں دا کہنا اے کہ ترکی دا ایہ کم آن آلی امریکی جوبائیڈن حکومت موہرے اپنے آپ نوں معصوم تے چنگا ملک ثابت کرن دی کوشش اے۔ہن ویکھنا اے کہ امریکا وی ترکی نو ں چنگا منندا اے یا ں نہیں۔طیب اردگان نے اسرائيل نال تعلقات بحال کر کے پاکستان ، ایران سمیت کئی اک سجن ملکاں نوں وی شش و پنج وچ پا دتا اے۔ترکی دا ایہ فیصلا کنا ٹھیک یا ں غلط ثابت ہوندا اے ایہ تاں آن آلا ویلا ای دسو گا۔ایسے کر کے اسی وی آن آلے ویلے تے ای اکھاں لائی بیٹھے آں۔ویکھنا اے کہ ہن اونٹھ کہڑے پاسے بیٹھدا اے۔