لَکھاں پنجابی مسیحیاں نال دَھروہ ۔۔۔۔٭رویل لیکھ٭

جے اسیں اِتہاس دے پنیاں تے جھات پائیے تے سانوں پتا لگدا اے کہ بر صغیر وچ مسیحیت دا مُڈھ پنجاب وچ ای بَجھا۔ سن 1849-50 وچ پادری جان نیوٹن تے پادری فورمن نے لاہور وچ پاک انجیل دا پرچار شروع کیتا۔ پادری فورمن دے ناں تے اج وی"فورمن کرسچن کالج" جہڑا کہ ایف سی کالج دے ناں توں جانیا جاندا اے ، ایس حقیقت دا جیوندا جاگدا ثبوت اے۔پاکستان دے دُوجے صوبیاں وچ پاک انجیل نوں لے کے جان دا سہرا وی پنجابی مسیحیاں دے سر ای بَجھدا اے۔پنجاب ایس پکھوں وی بڑا خش قسمت رہیا اے کہ مَنے پرمنّے مسیحی عالم وی ایسے ای ماں دھرتی تے جنمے۔

سادھو سُندر ؔسنگھ دا ناں مسیحیت دے پرچارکاں وچ ٹیِسی تے وکھالی دیندا اے۔ پادری امام ؔدین شہباز دی دھر سیوا نوں ایتھوں تیک سلاہیا گیا کہ امریکا دے اک مہا وِدیالے(یونیورسٹی) نے اوہناں نوں ڈاکٹریٹ دی ڈگری دان کیتی۔ اوہناں زبور شریف دی کتاب دا منظوم ترجماکیتا تے اوہناں دیاں دیسی راگاں وچ طرزاں وی بنائیاں۔ اج پوری دنیا وچ جتھے وی پنجابی بولن والا مسیحی اے اوہ اوہناں دے ہی پنجابی وچ ترجما کیتے زبور پڑھدا تے گاؤ ندا اے۔جوشوا ؔ فضل دین دا ناں ماں بولی دے اوہناں مسیحی سیوکاں وچ آؤ ندا اے جہناں سبھ توں پہلاں پنجابی ساہتک روپ نال دھرم پرچار شروع کیتا۔ اوہ لاہووچ خزانے تے قانون دے منتری سن ۔ اوس ویلے دی حکومت نے ماں بولی دی بھرویں سیوا پاروں پرمانک ٹِکا دے کے اوہناں دا مان ودھایا۔ اوہناں دا کیہ سارے پنجابی مسیحیاں دا مان ودھایا۔ اوہناں دی ساہت سیوا نوں اج وی مسلمان تے سکھ سوجھوان بھرویں آدر تے ستکار نال یاد کردے نیں۔ اوہناں دا اک وڈَا کارناما ایہ سی کہ اوہناں پاک انجیل دا پنجابی وچ منظوم ترجما کر کے دھر م پرچار نوں اِک نویکلا روپ دِتا۔ ایہناں توں اَڈ ہور وی بہت سارے ناں نیں جہناں دھرم پرچار لئی ماں بولی دا راہ چُنیاں۔

تے ہُن جدوں اسیں اپنے اج تے دھیان کردے ہاں تے کلیجے نوں رُگھ بھریا جاندا اے پئی اسیں راہوں ہٹ کے تے کُراہے پے گئے آں۔ ایہ اک حقیقت اے ، تے بڑی کؤ ڑی حقیقت اے کہ پاکستان وچ وسن والے مسیحی لوک وَڈّی گنتی وچ اَن پڑھ نیں یاں بہت ہی گھٹ پڑھے لکھے نیں۔ اِک اندازے مطابق مسیحی لوکاں وچ 10 فیصد پڑھے لکھے لوک نے، ایہناں وچوں وی تِن یاں چار فیصد اوہ لوک نیں جہڑے اُچ پدھری تعلیم حاصل کر سکدے نیں۔ مسیحی لوکاں دی اک بہت وڈی گنتی پِنڈاں وچ رہندی ہے جتھے لکھن پڑھن دا رُجحان صرف تِن توں پنج فیصد اے۔

ایہناں گلاں نوں مُکھ رکھ کے جے اَسیں پڑچول کرئیے تاں پتا لگدا ے کہ ایہناں وچاریاں نال کِنا وَڈّا دھروہ کیتا جا رہیا ہے۔پادری، مُناد ، فادر اتے دوجے دھرم سیوک عبادت ، دُعا ،پوتِرّ بائبل دی تلاوت اتے دُوجِیاں عبادتاں وچ وی ڈنڈی ماری جا رہے ہن۔ لوک جہڑے اُردو تے انگریزی دے جانو نہیں ہوندے اوہناں نوں ماں بولی توں اَڈّ ایہناں بولیاں وچ ہی دھرمی تعلیم تے سکھیاواں دئی جا رہے ہن۔ پولُس جہڑا یسوع مسیح دا اک وَڈّا پرچارک سی ، اوہنے اک واری آکھیا ’’ اوپری بولی وچ دس ہزار گلاں کرن نالوں چنگا اے کہ میں عقل دیاں پنج گلاں کراں‘‘ (تاں جے لوکاں نوں سمجھ آوے) پر اَسیں ایس گل نوں کئی واری پڑھ کے وی ایہدے تے عمل کرنا نہیں چاؤ ہندے۔ فیر اَسیں ایہ کس طرحاں آکھ سکدے ہاںکہ اَسیں دھرم پرچار دے بہت وَڈّے پرچارک ہاں؟ اسیں دھرم جانکاری نوں لوکاں تیک دھڑا دھڑ اپڑا رہے آں؟اسیں دھارمک ودھاء لئی دن رات اِک کر دتا اے؟ سوچن والی گل تاں ایہ ہے کہ لوک کِنا کُو سمجھ رہے اتے سِکھ رہے ہن۔

اَسیں تاں خدا دے کماں دے وی خلاف کری جا رہے آں ۔ خدا نے اک نظام بنایا اوہ ایہ کہ اوہنے اپنے لوکاں تیک اپنیاں گلاں اپڑؤ ن لئی لوکاں دی ماں بولی ہی ورتی۔جِویں کہ بنی اسرائیل نوں حکم دین لئی اتے نصیحت کرن لئی رَبّ نے حضرت موسیٰ نوں چُنیا۔ تے لوکاں دی اپنی ماں بولی عبرانی وچ حکم تے کتاب دِتی۔ حالاں کہ حضرت موسیٰ نوں مصری، کُلدانی اتے بابلی بولیاں وی بڑے ہی سُچجے ڈھنگ نال آؤ ندیاں سن۔ پر رَبّ دی مرضی ایہو ای سی کیوں جے بنی اسرائیل قوم دے لوک عبرانی بولدے نیں ، ایس لئی حضرت موسیٰ اوہناں لئی عبرانی وچ ہی اوہ حکم لکھ دین۔ تاں جے اوہ پڑھ تے سمجھ سکن۔ تے جے حضر ت موسیٰ رَبی حکماں نوں بنی اسرائیل قوم لئی مصری ،کُلدانی یاں بابلی بولیاں وچ لکھ دیندے تاں لوک ربی حکماں توں اُنج ای ہتھل ہو بہندے۔ زبور شریف واری وی اِنج ای ہویا۔حضرت داؤ د تے دوجے عبرانی شاعراں نے بنی اسرائیل قوم نوں عبرانی وچ ہی ربی حکماں دیاں لِکھتاں دتیاں۔ اسیں سارے ایس گل توں جانوں آں پئی پاک انجیل دی اصل بولی یونانی اے۔ ایہدی وجہ ایہ سی کہ اوس ویلے اوتھے دے لوکاں دی عام بولی جان والی بولی اتے سرکاری بولی یونانی سی۔ جے پاک انجیل دے کاتب پاک انجیل دیاں لکھتاںعبرانی وچ ہی لکھدے فیر تاں صرف بنی اسرائیل دے لوک ہی پڑھ سکدے سن۔ مقدس مرقس ، مقدس لوقا اتے مقدس پولُس لوکاں نوں یسوع مسیح بارے کِویں دسدے ؟ جے یونانی بولن والے لوکاں نوں عربی وچ انجیل پھڑا دِتی جاوے تے فیر اوہ کِنا کُو یسوع مسیح بارے جان سکن گے، ایہ اندازا تُسیں آپ لا لؤ ۔ پر اَسیں تاں اج ایہو ای طریقا ورتی جا رہے آں۔

اج سندھی مسیحی کِنے خُش قسمت نیں کہ اوہ اپنی ماں بولی وچ بائبل مقدس پڑھ سکدے نیں۔ بہت ساریاں مسیحی کتاباں مسیحی عقیدے تے تعلیم نوں سمجھن لئی سندھی وچ چھپ چُکیاں نیں اتے ہور وی چھپدیاں جا رہیا ہن۔ خیبر پختونخواہ وچ رہن والے مسیحی پشتو وچ پاک انجیل پڑھدے نیں۔ بائبل مقدس نوں سمجھن لئی ودھ توں ودھ پشتو زبان دیاں کتاباں لبھ جاندیاں ہن۔ بلوچستان دے مسیحی لوکی بلوچی تے براہوی وچ پاک انجیل لے سکدے نیں۔ تے اوہناں دی اپنی بولی وچ ان گنت مسیحی کتاباں وی مل سکدیاں ہن۔

پر پنجابی مسیحی جیہڑے پاکستان وچ 90 فیصد توں ودھ گنتی وچ نیں ، اوہناں وچاریاں نال اُچیچے طور تے دھرؤ کیتا جا رہیا اے۔ ایہناں لکھاں بدنصیب پنجابی مسیحیاں لئی ناں تے اپنی ماں بولی وچ بائبل مقدس دا ترجما ای اے تے ناں ای کوئی مسیحی کتاب۔ دسو ہُن ایہ وچارے کیہ کرن؟ بس چُپ چپیتے اُردو تے انگریزی دا موہراجری جارہے ہن۔ بھاویں سمجھ آوے تے بھاویں نہ آوے۔ فیر کئی واری اِنج وی ہُوندا اے پئی لوک آکھ دیندے نے’’ پادری صاحب! وعظ تے بہت چنگا سی پر سمجھ ذرا وی نہیں آئی‘‘۔

ایس ویلے پاکستان سے سب توں وَڈّے بائبل چھاپن والے ادارے ’’ پاکستان بائبل سوسائٹی‘‘ ( ایہناں دا دفتر لاہور وچ اے) کول وی پنجابی مسیحیاں لئی بائبل مقدس داکوئی نواں پنجابی ترجما نہیں اے۔ تے ناں ای اوہ لکھاں پنجابی مسیحیاں دی لوڑ نوں مکھ رکھ کے ایہنوں چھاپن دی کوشش کردے نیں۔ سن 1884 وچ شاہ مکھی( پنجابی دا فارسی رسم الخط) وچ یسوع مسیح دے پہاڑی وعظ نوں چھاپیا گیا۔ اتے مگروں سالاں پچھوں پاک انجیل دیاں پہلیاں پنج کتاباںمتیؔ ، مرقسؔ، لوقاؔ، یوحناؔ دے انجیلی بیان تے رسولاں دے کماں دی کتاب نوں پنجابی روپ دے کے چھاپیا گیا۔ اخیر 1912 وچ شاہ مکھی دا پورا نواں عہد ناماچھاپ دتا گیا۔ 1952 وچ بولی دی ترقی اتے پنجاب اَڈّ ہون پاروں ایس ترجمے دی درُستی کر کے چھاپیا گیا۔ 1951 وچ پادری قادر بخش نوں چُنیا گیا سی پئی اوہ اک واری فیر ایس ترجمے نوں ساجھ سنوار کے درُست کرن۔ پر 1954 وچ اوہناں دے چلانا کر جان توں بعد ایہ کم اوتھے دا اوتھے ای کھلو گیا۔ تے مُڑ کسے نوں ایہ ہمت نہیں ہوئی کہ اوہ ایس کم نوں اگاں ٹورے۔ تے ناں ای کِسے ہور مسیحی ادارے نے پاک انجیل دا پنجابی ترجما چھاپن ول دھیان دِتا۔ پرانے عہد نامے دا پنجابی ترجما تے اُکا ہے ای نہیں۔

ہور تے ہور پاکستان دے سبھ توں وَڈّے مسیحی کتاباں دے چھاپن ہار ادارے ’’ مسیحی اشاعت خانہ ‘‘ (ایہناں دا دفتر لاہور وچ ہے تے پورے پاکستان وچ ایہناں دیاں چھپیاں کتاباں پڑھیاں جاندیاں ہن) ایس ادارے نے وی کدی کوئی پنجابی مسیحی کتاب چھاپن دی لوڑ نہیں سمجھی تے ناں ای کدی ایہ کوشش کیتی اے پئی کسے اُچ پدھری کتاب ، کسے بائبل ڈکشنری دا پنجابی ترجما چھاپے۔ خورے ایہ لوک کِدھے کولوں ڈردے نیں یاں مسیحی وچاریاں نال اُچیچے طور دھرؤ کردے نیں۔انگریزی توں اُردوترجمے خورے ایس لئی بہُتے چھاپدے نیں کہ ایہدے نال ڈونیشن بہُتی ملدی اے۔

ایس ویلے پاکستان وچ سبھ توں ودھ بائبل سکول، بائبل کالج، بائبل انسٹیٹیوٹ ، سیمنریاں، تے دوجے مسیحی تعلیمی ادارے پنجاب وچ ہی ہن۔ پر کِنے دکھ دی اے کہ کِسے دانصاب وی پنجابی وچ نہیں۔ تے ناں ای ایہناں اداریاں وچ پنجابی زبان وچ لکھایا پڑھایا جاندا اے۔ پاکستان وچ اجہے ہور کئی ادارے ایسے وی ہن جہڑے پاکستان وچ وسدے مسیحیاں نوں ڈاک راہیں بائبل مقدس سکھاؤ ن دی کھیچل کر رہے ہن۔ اجہیا اک دارہ ’’ پاکستان بائبل انسٹیٹیوٹ ‘‘ دے ناں توں فیصل آبادوچ بڑے لمے چِر توں کم کر رہیا ہے۔ جہناں سندھ وسدے مسیحی لوکاں لئی سندھی وچ اتے خیبر پختونخواہ دے مسیحی لوکاں لئی پشتو وچ بائبل کورس تیار کیتے نیں جیہڑے ڈاک راہیں منگوائے جا سکدے نیں۔ ایہناں کول اُردو اتے انگریزی دے وی بہت سارے بائبل کورس موجود نیں ۔ایس ادارے دا ہیڈ آفس فیصل آباد وچ اے تے ایہدی اک کرُنبھل راولپنڈی وچ وی اے۔ پنجاب وچ دو تھاواں تے دفتر ہون دا کر کے وی ایہناں کول پنجابی مسیحیاں لئی پنجابی وچ کوئی بائبل کورس موجود نہیں۔ ہُن جہڑے لوک پنجابی زبان وچ بائبل مقدس دیاں سِکھیاواں سِکھن دے چاہیوان ہون ، دسو اوہ کیہ کرن؟ پاکستان وچ مسیحی اخبار تے وڈی گنتی وچ مسیحی رسالے چھپدے نیں۔ اجکل بے شمار آن لائن مسیحی اخبار سوشل میڈیا تے وی نظر آؤ ندے نے۔ ایہناں وچوں 90 فیصد توں ودھ پنجاب وچوں ای چھپدے نے۔ مسیحی پترکارتے مسیحی صحافتی تنظیماں وی سب توں زیادہ پنجاب وچ ای نے، پر اج تیک کِسے مسیحی تنظیم، چرچ یاں پترکار نے ایہ نہیں چاہیا تے نہ ای ایہ سوچیا کہ پنجابی مسیحیاں نوں اوہناں دی اپنی ماں بولی وچ کوئی مسیحی کتاب، اخبار یاں رسالا دینا چاہیدا اے۔

جے اسیں اپنے گوانڈھی چڑھدے پنجاب تے جھات پائیے تاں پتا لگدا اے کہ اوہناں ماں بولی وچ دھرم پرچار لئی اینا کم کیتا اے کہ جے اسیں سو سال وی لگے رہیے تاں نہیں کر سکدے۔ اوہناں دے بائبل سکولاں ، بائبل کالجاں ، بائبل انسٹی ٹیوٹاں تے سیمنریاں وچ پنجابی زبان وچ لیکچر دتے جاندے نیں۔ تے اوہناں دا سارا نصاب وی پنجابی وچ بنایااے۔ ایس لئی اوہ دھرم پرچار وچ پاکستانی پنجابی مسیحیاں توں اگے نیں۔ اوتھے صرف پنجابی زبان دے مسیحی رسالے ای پنجھی توں ودھ نکل رہے ہن۔ ان گنت مسیحی کتاباں ماں بولی وچ چھاپیاں جا رہیاں ہن۔ ترجمے چھاپے جا رہے نیں ، بائبل کورس چھاپے جا رہے نے۔ ’’ بائبل سوسائٹی آف انڈیا‘‘ ہر دس سال بعد بائبل دا نواں پنجابی ترجما چھاپدی اے۔ ہور تاں ہور گورمکھی پنجابی دا بائبل ترجما انٹر نیٹ تے وی مل سکدا اے۔ جدوں انٹر نیٹ تے پنجابی مسیحی کتاباں لبھن لئی کھوج کرئیے تاں گورمکھی پنجابی دیاں لکھاں کتاباں ساہمنے آ جاندیاں نیں۔

پر اسیں ماں بولی وچ دھرم پرچار لئی کوئی اجہیا کم نہیں کیتا جِہدے تے اسیں مان کر سکئیے۔ اسیں تاں اپنے پہلے مسیحی سُوجھواناں دے کم نوں ہی اگاہاں نہیں ودھا سکے۔ اوہ لوک کِنے بد نصیب نیں جہڑے ناں تے اپنی ماں بولی وچ خدا دا پاک کلام پڑھ سکدے نے تے ناں ای وچارے سُن سکدے نے۔ ایہو ای وجھا اے کہ ساڈے گھٹ پڑھے لکھے یاں ان پڑھ لوک دھرم جانکاری توں پِچھے نیں۔ جدوں اوہناں نوں گرجیاں وچ ہی سمجھ نا آوے تاں اوہ باہر جا کے کیہ دسن گے؟تے فیر جد لوکی اوہناں کولوں دھرم بارے کجھ پُچھدے نیںتے سمجھ ناں ہون پاروں اوہ بِٹ بِٹ لوکاں دا مونہ تکی جاندے نیں۔

دھرم پرچار دا سبھ توں چنگاڈھنگ ایہ ہے کہ لوکاں نوں اوہناں دی ماں بولی وچ دسیا جاوے تاں جے اوہ دھرم بارے ودھ توں ودھ سِکھ سکن۔ پاکستان وچ آؤ ن والے انگریز مشنری سب توں پہلاں اوس علاقے دی بولی سِکھدے نیں جِتھے اوہناں رہنا ہووے۔ پادری جانؔ نیوٹن تے پادری فورمنؔ ایہدی سبھ توں سوہنی مثال نیں۔ ہور وی نویاں تے پرانیاں بہت ساریاں مثالاں موجود نیں۔ پر اسیں ایسے پنجاب دھرتی وچوں جنم لے کے وی ایہنوں ہینا جاندے آں۔تے ماں بولی وچ دھرم پرچار کرنا تے گل کرنا اپنی توہین سمجھنے آں۔

اک واری مَیں اک بہت وَڈّے گرجے دے اک بہت وَڈّے پادری صاحب نوں پُچھیا ’’ پادری صاحب! کدے پنجابی وچ وی وعظ کیتا جے؟ ‘‘ اگیوں ناساں چاہڑ کے کہن لگا’’ یار بندا پنجابی میں وعظ کرتا ہوا بد تمیز لگتا ہے‘‘ اوہدی ایس گل نے تاں میرا کلیجا ای ساڑ کے سواہ کر دِتا۔ میں کہیا ’’ پادری صاحب ! ماں بولی وچ وعظ کرن نال بندا جاہل نہیں گنیا جاندا ، جاہلانا پن تاں ایہ اے کہ کسے نوں تہاڈی سمجھ ای ناں آوے پئی آکھ کیہ رہے او۔ تے ناں ای پنجابی وچ وعظ کرنا بد تمیزی اے۔ بد تمیزی تاں ایہ اے پئی تُسیں لوکاں تے رُعب جھاڑن لئی تے اوہناں نوں ایہ احساس دوان لئی کہ اوہ ان پڑھ تے جاہل نیں ، اُردودے اؤکھے اؤکھے اکھر، یونانی، عبرانی تے انگریزی اکھر بھریں روپ نال ورتو۔ اوہناں دی ماں بولی وچ وعظ ناں کرو تے اوس بولی وچ وعظ کرو جہنوں سمجھن لئی اوہ سوچی پئے رہن۔ ‘‘

فیصل آباد توں ای چھپن والے اک مسیحی بلٹن دے اک ’’ایڈیٹر صاحب‘‘ نے تاں میرے وچاراں نوں ، میرے ماں بولی نال پریم نوں جان کے میرے پکے بدعتی ہون دا فتوا وی لا دِتا۔ ایسے ای ادارے دے ایگزیکٹو سیکریٹری صاحب نے وی میرے تے زبان

پرست مسیحی ہون دا ٹھپا لا کے مینوں کافر قرار دے دِتا۔ بندا پُچھے جے ماں بولی وچ دھرم پرچار کرنا بدعت اے تاں فیر سبھ توں وڈے بدعتی سادھو سُندؔر سنگھ ، پادری امامؔ دین شہباز تے جوشواؔ فضل دین نیں ۔اوہناں توں وی ودھ وڈے "بدعتی تے کافر ’’ جیزز فلم ‘‘ (Jesus Film ) والے نیں جہناں پنجابی زبان وچ ایس فلم دا ترجما کیتا۔

جد اسیں اپنی ماں بولی چھڈ کے دُوجیاں بولیاں وچ دھرم پرچار کراں گے تاں تسیں آپے سوچو اسیں کنی کو دھرم سیوا کرسکاں گے؟ اسیں مسیحیت دی بولی صرف اُردو تے انگریزی بنا دتی اے۔جے تسیں اپنے لوکاں وچ دھرم پرچار نوں ترقی دین دے چاہیوان جے تاں ماں بولی دی ودھ توں ودھ ورتوں کرو نہیں تاں لوک ،دھرم توں اُکا ای وانجھے ہو جان گے۔

٭٭٭٭٭