بیابان تاتار ……….. ٭ رویل ٭

)مشہور اطالوی لیکھک دینو بوتزاتی دے جگ دُھمے ناول The Tartar Steppeدا پہلا باب۔ Stuart C. Hood دے انگریزی ترجمے توں پنجابی روپ ۔((انگریزی توں ترجما :خالد فرہاد دھاریوال)

1

فوجی افسر بندیاں ہی جیووانی دروگو ستمبر دی اک سویرے اپنے شہر توں بستیانی قلعے اَپڑن لئی نکل پیا۔ ایہ اوہدی پہلی تقرری سی۔

اجے رات باقی سی کہ اوہ اُٹھ بیٹھا تے اوہنے پہلی وار لفٹین دی وردی پائی۔ وردی چڑھا کے بتی دی لوئے شیشے وچ خُد نوں نہاریا پر چہرے اُتے جس خُشی دی آس سی اوہدا اوتھے ناں نشان نہیں سی۔ گھر وچ اُکا چپ چان سی پر نالدے کمرے وچوں کجھ مٹھا جہیا کھڑاک سنائی دے رہی سی، ماں اوہنوں وداع کرن لئی اُٹھ رہی سی۔

ایہی اصلی جیون دا مڈھلا دن سی جہدی اوہنوں ورھیاں توں اُڈیک سی۔ اوہ ملٹری اکیڈمی وچ لنگھائے بے سوادے دناں بارے سوچن لگاتاں اوہنوں کتاباںوچ گزاریاں اوہ کسیلیاں شاماں یاد آئیاں جدوں اوہنوں سڑک اُتوں ویلھے تے شاید خُش باش لوکاں دے ٹہلن دی آواز سنیدی ہوندی سی؛ نالے یاد آئے اوہ بگل جو سیال وچ اوہناں سیت کوٹھریاں اندر اوہنوں سنائی دیندے سن جتھے ہمیشا سزا دا ترٹھ چھایا رہندا سی۔ اوہنے اِک اِک کرکے اپنے اوہناں کشٹ بھرے دناں نوں یاد کیتاجہڑے مکن وچ ہی نہیں آؤندے سن۔

اوڑک ہن اوہ افسر بن چکیا سی۔ اوہنوں ہن نہ تاں کتابی کیڑا بننا پوے گا تے نہ ہی حوالدار دیاں جھڑکاں توں گھبراؤن دی لوڑ اے۔ ایہ سبھ کجھ تاں ہن بِیت چکیا سی۔ اوہ رُکھے دن تے مہینے، سال بن کے ہمیشا لئی لد چکے سن، تے پھر کدی نہ پرتن والے سن۔ جی ہاں، ہن جیووانی دروگو افسر بن گیا ہویا سی، اوہ ہن امیر ہو سکدا سی، کنیاں ای مٹیاراں دیاں اکھاں دا تارا بن سکدا سی، پر اوہنوں ایس گل دا احساس سی کہ اوہدی جوانی دے مڈھلے دیہاڑے تاں شاید ہن لد گئے نیں۔ اجہیا سوچدے ہوئے دروگو شیشے وچ نیجھ لا کے اپنے ہی چہرے دی نراش مسکڑی نوں ویکھ رہیا سی۔ اوہ چہراجہنوں لوچن دی اوہنے ناکام کوشش کیتی سی۔

کنی بے تُکی گل ! ماں توں وداع لیندے سمے اوہ لاپرواہی نال ہس کیوں نہیں رہیا سی ؟ ماں دیاں نصیحتاں اُتے کن دھرن دی بجائے اوہنوں کیوں اوہدی جانی پچھانی تے ہمدرد آواز دی بس پرتار ہی سنیدی پئی سی ؟ کیوں اوہنوں اپنی متھی تھاں اُتے رکھی گھڑی، چابک تے ٹوپی نہیں مل رہی سی تے بے دھیانا اچوی وچ کمرے دے چکر کٹ رہیا سی ؟ اوہ کسے محاذ اُتے تاں چلیا نہیں سی۔ اوہدے کئی پرانے ساتھی لیفٹین تاں اوس سمے ٹھہاکیاں دے وچ اپنے اپنے گھراں توں روانہ ہو رہے سن جویں کدھرے میلے وچ چلے ہون۔ اپنی ماں لئی اوہدے مونہوں کیوں چنگے بولاں دی تھاں بے تُکے تے نراشا بھرے شبد نکل رہے سن ؟ پہلی وار اپنے پرانے گھر، جتھے اوہ جمیا سی،جتھے اوہدے دل وچ آس پُھٹن لگی سی، نوں چھڈن دی کڑتن، ہر بدلاؤ نال جڑے ڈر، ماں توں وداع لیندے سمے دے ڈسکارے، ایہ سارے رل کے اوہدے من اُتے بھار بن رہے سن۔ پر ایس سبھ اُتے چھایا ہویا سی اِک خیال جہنوں اوہ صحیح طرحاں سمجھ نہیں رہیا سی، اک طرحاں دا بھَے، جویں اوہ کسے اجہے سفر اُتے چلیا ہووے جتھوں پرتن دی کوئی امید نہیں۔

اوہدا یار فرانسسکو گھوڑے اُتے شہروں باہر کجھ دُور تائیں اوہنوں چھڈن آیا۔ سُنجیاں سڑکاں اُتے گھوڑیاں دیاں ٹاپاں وج رہیاں سن۔ پَو پھٹ رہی سی، شہر اجے نیندر وچ ڈُبیا سی ؛ کئی اُتلیاں منزلاں دیاں باریاں کھلن لگیاں سن جہناں توں تھکے چہرے وکھائی دے رہے سن، جہناں دیاں ویران اکھاں کجھ پل لئی اُگدے سورج دے کرشمے اُتے ٹکیاں سن۔

دونوں یار چپ سن۔ دروگو، بستیانی قلعے دے بارے وچ سوچ رہیا سی پر اوہدے سروپ دی کلپنا اوہدے وسوں باہر سی۔ اوہنوں ایہ وی پتا نہیں سی کہ بستیانی اصلوں ہے کتھے، تے نہ ہی اوہ ایہ جاندا سی کہ اوہنے ہور کنی دُور جانا اے۔ کجھ لوکاں نے دسیا سی کہ گھوڑے اُتے اک دن دا پینڈا اے تاں دوسریاں نے ایس نالوں گھٹ دسیا، پر اصل وچ اوتھے گیا اوہناں وچوں کدے کوئی نہیں سی۔

شہر دی بُتی اُتے اپڑ کے ویسکووی اوہدے نال گلاں کرن لگا، عام جیہیاں گلاں جویں دروگو گھڑسواری کرن نکلیا ہووے۔ پھر اچن چیت فرانسسکو بولیا:

"ویکھدا پیا ایں اوہ ساوی پہاڑی! ہاں، اوہی۔ اوس پہاڑی دی سِکھر اُتے اک کوٹھا جہیا وکھائی دے رہیا اے نا !" اوہ بولدا جا رہیا سی، "اوہ قلعے دا ہی حصہ اے، باہر نکلی ہوئی اِک بُرجی۔ مینوں یاد اے پئی دو ورھے پہلاں جدوں اپنے چاچے نال میں شکار کھیڈن نکلیا تاں اودھروں لنگھیا ساں۔“

اوہ ہن شہروں باہر نکل آئے سن۔ مکئی دے کھیت، چراگاہاں تے لال جنگل شروع ہو گیا۔ دُھپ نال چمکدے رستے اُتے دونوں نال نال اگانہ ودھ رہے سن۔ جیووانی تے فرانسسکو پرانے یار سن۔ اوہ ورھیاں تائیں اکٹھے رہے۔ دوناں دے اکو جہے اُدھم، سانجھی مترمنڈلی ؛ اوہ روز اک دوجے نوں ملدے سن۔ پھر ویسکووی موٹا ہو گیا پر دروگو افسر بن گیا۔ دروگو نوں ہن احساس ہویا کہ اوہ اک دوجے توں کِنے دُور نیں۔ پہلاں ورگے اوس سکھالے جیون نال دروگو دا ہن ناتا نہیں رہیا سی، اوہدا تاں ہن اوکھے تے انجان کماں نال ہی واہ سی۔ اوہنوں جاپیا کہ اوہدے تے فرانسسکو دے گھوڑے دی چال وچ چوکھا فرق پے گیا اے۔ اوہدے گھوڑے دیاں ٹاپاں پہلاں نالوں گھٹ پھرتیلیاں ہو گیاں نیں جیویں تھکیویں نال بھر گیاں ہوون۔ لگدا سی جیویں پشو وی جان گیا اے کہ ہن جیون وچ بدلاؤ آؤن والا اے۔

اوہ دونوں ہن اک پہاڑی دی ٹیسی اُتے آن اپڑے سن۔ دروگو نے پچھانہ مڑ کے چانن وچ اپنے شہر اُتے جھات پائی۔ چھتاں توں سویر دا دُھواں اُٹھ رہیا سی۔ اوہنے اپنے گھر دی باری نوں کھوج لیا۔ باری کھلی سی۔ شاید صفائی کرن والی کمرے نوں سانبھ ستھر رہی سی۔ اوہ سوچن لگا کہ اوہ ہنے بسترا چکے گی، سارا سامان الماری وچ رکھے گی تے پھر باری بند کر چھڈے گی۔ انج مہینیاں تائیں ایس کمرے وچ صبرگھتی دُھوڑ تے دُھپ بھرے دناں وچ نمِی جہی چانن دی لکیر توں علاوہ کوئی نہیں وڑے گا۔ تاں ایہ سی انھیرے وچ قید اوہدے بالپن دا سنسار۔ اوہدی ماں کمرے نوں اوسے طرحاں رکھے گی تانجو لمبے سمے تیک باہر رہن مگروں وی پرتن ویلے اوہ اپنے آپ نوں پھر توں اوتھے ویکھے۔ پر اوہنوں ایہ مغالطا سی کہ اوہ سدا لئی الوپ ہوگئی خُشی نوں سانبھ کے رکھ سکے گی، یاں پھر ویلے دی چال نوں تھم لئے گی۔ اوہدا ایہ گویڑ غلط سی کہ پُتر دے پرتن اُتے کمرے دی باری تے بوہا کھولن نال سبھ کجھ پہلاں ورگا ہو جاوے گا۔

اودوں اوہدے یار ویسکووی نے بڑے پیار نال اوہنوں وداع کیتا تے دروگو اکلا ٹردا ہویا پہاڑاں دے لاگے ہون لگا۔ جدوں اوہ قلعے ول جان والی گھاٹی دے درے کول اَپڑیا تاں سورج سر اُتے سی۔ سجے پاسے پہاڑ دی سکھر اُتے اوہ بُرجی وکھائی دے رہی سی جہدے بارے وچ ویسکووی نے اوہنوں دسیا سی۔ لگدا سی ہن بہتا پندھ باقی نہیں۔

قلعے اُتے اپڑن دی چنتا وچ دروگو کھان لئی کدھرے ٹھہرے بِناں اپنے تھکے ہوئے گھوڑے نوں ہر پل اُچے ہوندے تے دریاں وچوں لنگھدے رستے اُتے ہکدا رہیا۔ رستا سنجا ہوندا جا رہیا سی۔ اوہنے اک کوچوان کولوں پچھیا کہ قلعے تائیں اپڑن وچ اجے کِنا سماں لگے گا۔

”قلعہ؟ کہڑا قلعہ ؟"کوچوان نے جواب دتا۔

”بستیانی قلعہ۔"دروگو بولیا۔

”ایدھر تاں کوئی قلعہ نہیں اے،"کوچوان نے کہیا۔"میں تاں کدی کسے قلعے بارے نہیں سنیا۔ “

ظاہر اے اوہدی جانکاری غلط سی۔ دروگو پھر چل پیا پر جیوں جیوں دن ڈھلدا جا رہیا سی اوہنوں چنتا ہون لگی۔ اوہ قلعے نوں ڈھونڈن لئی گھاٹی دے اُتلے کناریاں نوں دھیان نال ویکھ رہیا سی۔ اوہ کلپنا کر رہیا سی کہ گول فصیل والا اوہ کوئی پرانا قلعہ ہووے گا۔ جیوں جیوں سماں لنگھدا گیا اوہنوں جاپن لگا کہ فرانسسکو نے اوہنوں غلط دسیا سی۔ جہڑے بُرج دی اوہ گل کر رہیا سی اوہ تاں ہن بہت پچھے رہ جانا چاہیدا سی۔ ترکال ہون لگی سی۔

جیووانی دروگو تے اوہدے گھوڑے نوں ویکھو ! کنِے چھوٹے لگ رہے نیں اوہ، اوہناں اُچے ہوندے جنگلی پہاڑاں دی ڈھلان دے ساہمنے۔ دن ڈُبن توں پہلاں قلعے وچ اپڑ جان لئی اوہ چڑھدا جا رہیا اے پر اوہدے توں وی چھوہلی چڑھدی آ رہی اے انھیرے دی لہر جو اوس ڈونگھیائی توں اُٹھ رہی اے جتھے تیز ویہن شُوک رہیا اے۔ کجھ سمے بعد اوہ لہر درے دے اوس پار دروگو تیک آ پجدی اے، پھر شاید اوہنوں نراش نہ کرن لئی اوہ ہولی ہوندی جاپدی اے، تے پھر گھڑسوار نوں پچھے چھڈدی، پہاڑی ڈھلان تے چٹاناں اُتوں تلکھلدی اُٹھدی جاندی اے۔

پوری وادی بنفشی ہنیرے نال بھری پئی سی، بس پہاڑاں دیاں بہت اُچیاں ساویاں ٹیسیاں دُھپ وچ چمک رہیاں سن کہ اچن چیت دروگو شام دے صاف اسمان ہیٹھ وکھائی دیندی کالی جہی تے وشال فوجی عمارت دے ساہمنے آن اپڑیا جیہڑی چوکھی پرانی تے اجاڑ لگ رہی سی۔ ایہی عمارت قلعہ اے ایہ جان کے دروگو دے دل دی دھڑکن ودھ گئی۔ پر سبھ کجھ فصیل، برجیاں وغیرہ اوہنوں ڈراؤناتے سراپیا ہویا واتاورن سرجدے لگ رہے سن۔

ایدھر اودھر چکر لاؤن تے وی اوہنوں قلعے دا بوہا نہیں ملیا۔ انھیرا ہو چلیا سی پھر وی کسے تاکی وچ چانن وکھائی نہیں دے رہیا سی تے نہ ہی فصیل اُتے کسے چوکیدار دی بتی دا کوئی ناں نشان سی۔ اوتھے بس چِٹے بدل وچ اک چمگدڑ جھولدا وکھائی دے رہیا سی۔ انت وچ دروگو نے زور دی ہاک ماری۔

”او بھئی!" اوہ چیکیا،"اوتھے کوئی ہے؟“

قلعے دی کندھ توں ہیٹھاں انھیرے وچوں تد پکی داڑھی والا اک منگتا، ہتھ وچ اک تھیلا پھڑی نکلیا۔ پر ایس انھیرے وچ اوہ صاف نظر نہیں آ رہیا سی، بس اوہدیاں اَکھاں دیاں پتلیاں ہی لِشکدیاں دِس رہیاں سن۔ دروگو نے اوہدے ول شکرگزاری نال ویکھیا۔

”تسیں کہنوں بھال رہے ہو صاحب ؟" بندے نے پچھیا۔

”میں قلعہ لبھ رہیا ہاں۔ کیہ ایہی اے؟“

”ایتھے تاں ہن کوئی قلعہ نہیں اے،“ اوہ اجنبی بڑی بھلی آواز وچ بولیا۔ ”سبھ کجھ بند ہو گیا۔ ایتھے دس کُو ورھیاں توں کوئی نہیں اے۔“

”تے قلعہ کتھے اے ہن ؟“ پریشانی وچ دروگو نے اچن چیت بندے نوں پچھیا۔

”کہڑا قلعہ ؟ کیہ اوہ ؟“ ایہ کہندے ہوئے اوس اجنبی نے ہتھ چک کے سینتر کیتی۔

اودوں جیووانی دروگو نوں اک بہت دراڈے اُچے نیویں پہاڑاں اولھے( انھیرے وچ ڈُبے) خالی حصے اندر آتھن دی لالی وچ رنگی ہوئی اک ننگی پہاڑی وکھائی دتی۔ جہڑی جادوئی دھرتی اُتوں اُبھردی نظر آ رہی سی۔ تے اوس پہاڑی دی ٹیسی اُتے وکھائی دتی خاص پیلے رنگ دی گول پٹی ورگی قلعے دی رُوپ ریکھا۔

تاں اجے کنی دُور اے! نجانے اجے کنے گھنٹیاں دا پندھ باقی سی تے اوہدا گھوڑا ڈاڈھا تھک گیا سی۔ دروگو منترمگدھ ہویا اپنے آپ کولوں پچھ رہیا سی کہ اوس اجاڑ، لگ بھگ اگم تے دنیا توں اینے الگ تھلگ قلعے وچ اخیر کیہ کھچ ہو سکدی اے۔ کہڑا بھیت سانبھی بیٹھا سی اوہ قلعہ؟ پر ویلا لنگھدا جا رہیا سی۔ سورج دیاں انتم رشماں اوس دُور دراڈی پہاڑی نوں ہولی ہولی چھڈدیاں جا رہیاں سن تے پیلے بُرجاں اُتے ڈونگھی ہوندی رات دیاں کالیاں پرتاں چڑھدیاں جا رہیاں سن۔

(چلدا)

٭٭٭٭٭