میڈیا دی آزادی…… کس حد تک؟ ۔۔۔۔۔۔٭رویل لیکھ٭

میڈیا تے پریس دے وجود وچ آون دے نال ای ایہ سوال پیدا ہو گیا سی کہ ایہنوں کس حد تیکر آزادی حاصل اے تے کس حد تیکر ہونی چاہیدی اے۔ شروع دور وچ جدوں صرف پرنٹ میڈیا دا دور سی،ایہدا اثر وی گوڑھا تے دیرپا ہوندا سی۔ اج وی لوک چھپے ہوئے مواد اُتے فوری یقین کر لیندے نیں۔ میڈیا نے لوکاں وچ اپنا اثر رسوخ، عمل دخل تے ریٹنگ ودھان لئی کئی حربے ورتنے شروع کیتے۔ پیلی پرچاکاری وی ایہناں وچوں ای اک اے۔ مڈھ توں ای پریس ایس قابل سی کہ لوکاں دے جذبات بھڑکا کے اوہناں نوں اپنے مطلب واسطے ورت سکے۔ ایسے پاروں حکومتاں پریس توں خوفزدا رہن لگ پئیاں۔ اوہناں دی کوشش ایہ ہو گئی کہ کسے نہ کسے طرحاں پریس اُتے قابو پایا جاوے تے اوہنوں اپنے مطلب تے لوڑ دے مطابق ورتیا جاوے۔ ایہدے پاروں پریس تے حکومتاں وچکار شروع توں ای کھچ تان شروع ہو گئی۔ پریس نوں قابو کرن لئی اک پاسے حکومتاں نے اشتہار تے پیسے دا سہارا لیا، دُوجے پاسے قانون دے رگڑے وچ لیا کے پریس نوں اپنی مرضی مطابق چلان دا جتن کیتا۔ پاکستان سمیت تیجی دنیا دے اکثر ملکاں وچ اج تیکر ایہو حربے ورتے جا رہے نیں۔

مغرب وچ پریس دی روایت پرانی ہون پاروں اوتھے دا پریس زیادا میچیور تے سنجیدا ہو چُکیا اے۔ عام کر کے اوتھے دے پریس نوں کوئی وی ایسی خبر چھاپن توں، جہڑی اوہ عام مفاد دے مطابق سمجھے، روکنا لگ بھگ ناممکن اے۔ پچھے جہے اک عرب ملک دی شہزادی دا سکینڈل چھپن توں روکن لئی برطانیا دے اک اخبار نوں پنج کروڑ ڈالر پیش کیتے گئے تاں اخبار نے اینی وڈی رقم ٹھکرا دِتی تے خبر نوں چھاپ دِتا۔ پاکستان ورگے ملکاں وچ جتھے لوک سستے مُل وک جاندے نیں، اجہیاں روایتاں نہیں ملدیاں۔

پریس دی آزادی ایویں نہیں مل گئی۔ برطانیا وچ شروع دَور وچ ای اخباراں اُتے بھارے ٹیکس لا دِتے گئے تاں جے اخبار مہنگے ہو جاون تے لوکاں وچ اوہناں دی خریداری گھٹ جاوے۔ رہندی کسر مختلف قانوناں نال پوری کیتی گئی پر اوتھے دے پریس نے ایہناں سبھ مسئلیاں دا ساہمنا کیتا۔ اج اوتھے پریس آزاد اے۔ پریس واسطے کوئی وکھرا قانون وی نہیں۔ صرف ہتک عزت دا اک قانون موجود اے جو پریس سمیت ہر اک واسطے اے۔ ایہدے باوجود برطانیا دا پریس تے میڈیا سنجیدا اے تے لوکاں دے مفاد دے خلاف کوئی خبر گھٹ ای چھپدی اے۔ اوتھے لوکاں نوں گل کرن دی پوری آزادی حاصل اے تے کسے دی شہرت نوں نقصان اپڑائے بِنا، سارا کجھ چھاپیا جا سکدا اے۔

پریس تے میڈیا نوں نتھ پان دا کم تیجی دنیا دے ملکاں وچ زیادا ہوندا اے جتھے لوکاں وچ تعلیم دی شرح وی گھٹ اے تے عام کر کے آمرانا حکومتاں قایم نیں۔ ایہناں حکومتاں دے بادشاہ تے حکمران، اپنیاں عیاشیاں وچ ڈُبے رہندے نیں، اوہ لوکاں دے ٹیکس نال کٹھا کیتا سرمایا اپنے شوقاں وچ ڈوبدے رہندے نیں تے اوہناں دا جتن ایہ ہوندا اے کہ اوہناں دے کرتوت لوکاں دے ساہمنے نہ آون۔ ایہدے پاروں میڈیا نوں خرید کے یاں دھمکا کے من مرضی مطابق چلایا جاندا اے۔

پاکستان وچ میڈیا نوں پابند کرن دی کہانی بہت پرانی اے۔ 1958دے مارشل لاء تے ایوب دور وچ پہلی واری پریس آرڈیننس راہیں پریس نوں زنجیراں پاون دے جتن کیتے گئے۔ نواں ڈیکلریشن ملنا محال ہو گیا۔ اوسے دور وچ فاطمہ جناح دی ریڈیو اُتے تقریر وچوں اک فقرا لوکاں تیکر اپڑن توں روکن لئی ریڈیو اُتے اوہدا نشریا بند کیتا گیا تاں زیڈ اے سلہری نے اپنے اخبار وچ اوہدی خبر بنا کے چھاپ دِتی جہدے پاروں اوہناں نوں دشواریاں دا ساہمنا کرنا پیا۔ ایوبی دور وچ ای ”نیشنل پریس ٹرسٹ“ ناں دا اک ادارا بنا کے کئی اخباراں نوں سرکاری تحویل وچ لے لیا گیا تاں جے اوہ حکومتی اقدامات دا ای کلما پڑھدے رہن۔ جنگ 1965وچ وی خبراں اُتے سنسر لگا رہیا تے 1971دی جنگ سمے وی ایہو حالت سی۔ فیر 1972 وچ پیپلز پارٹی دی حکومت بنی تاں اوہدے کولوں توقع سی کہ اوہ پریس نوں ازادی دیوے گی۔ پارٹی اپنے منشور وچ وعدا کر چکی سی کہ نیشنل پریس ٹرسٹ توڑ دِتا جاوے گا۔ پر پارٹی نے اپنا وعدا پورا نہ کیتا سگوں بہت سارے اخبار رسالیاں دا گلا گھوٹن دا جتن کیتا۔ ایس دور وچ اخباری کاغذ دے کوٹے دے ذریعے وی اخباراں نوں دبایا گیا تے ایہدے نال نال صحافیاں نوں تھانے تے جیلاں وی وکھائیاں گئیاں۔1977 وچ ضیاء الحق نے حکومت دا تختا اُلٹایا تاں پریس اُتے ہور وی اؤکھا ویلا آ گیا۔ ضیاء دور وچ پرچاکاراں نوں کوڑے مارن دی روایت قایم ہوئی۔ پریس دے خلاف ایہ سارے کم عام کر کے ملکی یکجہتی تے انج دے لفظاں دے اولھے کیتے جاندے نیں۔

محمد خاں جونیجو ملک دے وزیر اعظم بنے تاں اوہناں نے پابندیاں کجھ نرم کیتیاں، ڈیکلریشن دا ملنا سوکھا ہو گیا تے گل کرن دی وی کجھ ازادی مل گئی۔

پاکستان وچ ٹیلی وژن سرکاری چینل دے طور اُتے ای کم کردا رہیا پر جدوں غیر سرکاری چینلاں نوں وی کم کرن دی اجازت مل گئی تاں شروع وچ ایہ چینل کافی محتاط ہو کے کم کردے رہے۔ بعد وچ چینلاں دی بھرمار دے نال نال زیادا توں زیادا لوکاں تیکر اپڑاء دا مسئلا ہویا تاں ریٹنگ دی خاطر چینل اک دُوجے توں بازی لے جان دے جتن وچ پے گئے جہدے پاروں معیار بہت تھلے آ گیا۔ پر حکومت اودوں کوئی قدم چکدی اے جدوں پانی سر توں اُچا ہو جاندا اے۔ حکومت اُتے منفی اثرات پینے شروع ہوون تاں اوہ بہت چھیتی قدم چک لیندے نیں۔ بعض واری مختلف حساس اداریاں اُتے تنقید وی میڈیا نوں مہنگی پیندی اے۔ پاکستان وچ وی کئی چینلاں نوں ان ویکھے اقدامات دا ساہمنا کرنا پیا۔ کیبل کمپنیاں نوں مختلف چینلاں نوں آخری نمبراں اُتے لے جان دے حکمنامے وی ویکھنے پئے۔

اج پاکستان وچ میڈیا دُوجے کئی ملکاں نالوں بہتر انداز وچ ازاد اے پر ایہ ازادی لین لئی پرچاکاراں نے وڈِیاں قربانیاں دِتیاں نیں جہناں وچ قیداں کٹن تے کوڑے کھان دے نال نال تشدد پاروں موتاں وی شامل نیں۔

انٹرنیٹ دی آمد نے حالت بلکل ای بدل چھڈی اے۔ ہُن کسے گل نوں نشر ہون توں روکنا لگ بھگ ناممکن ہو گیا اے۔ حکومتاں بے و س ہو گئیاں نیں کہ کسے چیز نوں روک سکن۔ ایہدے باوجود حکومتاں دی کوشش ہوندی اے کہ اپنے بارے منفی جذبات کھلارن والی چیز نوں کسے نہ کسے انداز نال روکیا جاوے۔

میڈیا دی آزادی اک سہانا سفنا اے۔ جمہوریت دے پھل اودوں ای حاصل ہو سکدے نیں جدوں میڈیا وی آزاد ہووے تے گل کہن دی آزادی رکھدا ہووے پر ایہدے باوجود پاکستان ورگے ملکاں وچ جتھے لوکاں وچ تعلیم دی شرح بہت گھٹ اے، میڈیا دی ازادی دو دھاری تلوار وانگوں اے۔ اصلوں آزاد میڈیا اوتھے ای بہتر رہندا اے جتھے لوکاں وچ سو فیصد خاندگی موجود ہووے۔ سیاسی شعور وی ہووے تے ذمے واری دا احساس وی۔ نہیں تے میڈیا دی آزادی لوکاں نوں گمراہ کر دیندی اے۔

دُوجے پاسے ایہ وی حقیقت اے کہ میڈیا یاں پریس اُتے پابندی لانا ہُن بے معنی ہو گیا ہویا اے۔ دنیا دے گلوبل ولیج بنن پاروں کوئی چیز لُکی نہیں رہی۔ دنیا دے دُوجے کونے دا چینل ایتھے ویکھیا جا رہیا ہوندا اے تے جے اپنے چینل کوئی خبر لکا وی جاون تاں کوئی نہ کوئی ہور چینل اوہ خبر فاش کر دیندا اے۔ انٹرنیٹ دے ذریعے وی ہر چنگی ماڑی خبر، ہر بندے تیکر اپڑ جاندی اے۔ ایس صورت وچ اصلوں سانوں آزاد میڈیا دی ضرورت تے ہے پر اوہدے نال نال ذمے وار میڈیا وی درکار اے۔ میڈیا ریٹنگ دے چکر وچ پے کے لوکاں نوں گمراہ نہ کرے، پریس اپنی اشاعت ودھان لئی منفی ہتھکنڈے نہ ورتے، سکینڈل نہ چھاپے تے ذمے واری کولوں کم لوے تاں میڈیا دی آزادی ورگی نعمت ہور کوئی نہیں۔

٭٭٭٭٭