ایس گیت وِچ لوڑھی دے تہوار دے نال نال کسے ٹبر وِچ سج جنمے بال لئی اسیساں تے نیک تمناواں دا بھرواں اظہار اے۔ لوڑھی سیال دی رُت دا پنجاب دا اِک مقبول، ہرمن پیارا لوک تہواراے۔ بنیادی طور تے پنجاب وِچ ایہ تہوار وکھ وکھ علاقائی مناسبتاں نال منایا جاندا رہیا اے۔ دھرمی پکھوں ویکھیے تے ایہ تہوار اجوکے دور تائیں اپڑدیاں ہُن سکھ مت اَتے ہندو مت دے منن والیاں نال اِی سنبندھ ہوکے رہ گیا اے۔ حالاں کہ سن سنتالی دے خونی گھلوگھارے توں پہلاں دے سمے وَل اِک سرسری جھات پایئے تاں ایہ تہوار مسلماناں دا وِی اونا اِی اے جِنا سکھ مت یا پنجاب وچ وسن والے دوجے دھرماں دےمنن والیاں دا۔
لوڑھی اِک عظیم موقعا اے جہڑا پنجاب دے کساناں لئی چوکھی اہمیت دا حامل اے۔ شہری علاقیاں وِچ ایہ کسے وی رہائش گاہ تے منایا جاندااے جدوں کہ پنڈاں تھاواں وِچ ایہ تہوار کُھلے میدان یاں دارے وِچ منایا جاندااے۔ ایہ تہوارلوکاں نوں رَل بیٹھن، ونڈ کھاون ، آپسی بھائی چارے تے پیار بھرپن دی بھرویں مثال اے۔
بعض لوکاں دا یقین اے کہ لوڑھی دا ناؤں لوئی توں اے، تے لوئی سنت کبیردی گھروالی دا ناؤں سی۔ ایس لئی کُجھ لوک ایس نوں مائی لوئی نال وی جوڑدے نیں۔ کُجھ لوک ایس بارے اِک ہور افسانا سُناندے نیں۔اوہناں دے نزدیک لوڑھی دالفظ 'لوہ' توں نکلیا اے۔ جس دا مطلب اے اَگ۔ لوڑھی نوں پنجابی علاقیاں وِچ لولی، لوہری یا لوہا وی آکھیا جاندااے۔
ایہ تہوارتمل ناڈو اَتےاندھرا پردیش وِچ وی منایا جاندااے۔جدوں کہ سکاٹ لینڈ وِچ ایہ تہوار سٹون ہاؤس دے فائر تہوار نال مناسبت رکھدااے۔ پاکستان بنن مگروں ستر دے دہاکے تک اپڑدیاں اپڑدیاں ایہ تہوار کسے نا کسے صورت وِچ پاکستانی پنجاب وچ وی منایا جاندا رہیا اے ۔ پر ضیائی مارشل لاء سمے جدوں پاکستان (خاص طور تے پنجاب) دے ختنے کرکے ایس نوں نویں سریوں مسلمان بناون دی ناکام کوشش کیتی گئی ۔ تاں پنجابیاں نوں لوڑھی دے نال نال بسنت، وساکھی تے ہور دوجے سانجھے موسمی تے ثقافتی تہواراں ہتھوں ہتھ دھونے پئے۔
لوڑھی دے تہوار بارے اُنج تے کئی افسانے پنجاب واسیاں دی یاداشت وِچ اج وی محفوظ ہَن، جہناں وِچوں اِک افسانا دُلے بھٹی نال وی جوڑیا جاندا اے۔ پنجابی دا اِک لوک گیت اے:
سُندر مُندریئے۔ ۔۔ہو
تیرا کون وچارا۔۔۔ہو
دُلا بھٹی والا۔۔۔ ہو
دُلے نے دھی ویاہی۔۔۔ہو
سیر شکر پائی۔۔۔ہو
کُڑی دا لال پٹاکا۔۔۔ہو
کُڑی دا سالو پاٹا۔۔۔ہو
سالو کون سمیٹے۔۔۔ہو
چاچا گالھی دیوے۔۔۔ ہو
چاچے چُوری کُٹی۔۔۔ہو
زمینداراں لُٹی۔۔۔ہو
زمیندار سدائو۔۔۔ہو
گن گن پولے لائو۔۔۔ہو
اِک پولا گھٹ گیا۔۔۔ہو
زمیندار نٹھ گیا۔۔ہو۔۔۔
آکھیا جاندا اے کہ ہندوستان وِچ مغل دور حکومت دوران پنجاب وِچ کمی کمیاناں اَتے مہاتڑاں تہماتڑاں دیاں کنواریاں خوبصورت لڑکیاں تے عورتاں نوں زبردستی ویچن دی اِک لہر چلی سی۔ ایس وچالے دُلے بھٹی نے سرمایا دار طبقے دے ایس ملوزوری دے کارج ورودھ(خلاف) جاکے اوہناں باندی عورتاں تے کُڑیاں نوں بازیاب کروان دی جھنڈی چُک لئی۔ تے اوہ پنجاب واسیاں دی اکھ دا تارا بن گیا۔ اِنج دُلے بھٹی نے سرمایا داراں دے خلاف اعلانِ جنگ کردیاں ہویاں اوہناں نوں لُٹنا چھوہ لیا۔ اَتے اوہناں کولوں لُٹیا ہویا سرمایا اوہ اوہناں باندی تیویاں دے تاوان اَتے ویاہ شادی دے اخراجات لئی خرچن لگ پیا۔
اُپر درج لوک گیت بارے مشہور اے پئی سُندری تے مُندری دو بھیناں سن جہناں دا اِک غریب ہندو خاندان نال تعلق سی۔ اوہناں نوں بازیاب کروان ویلے دُلے بھٹی کول جو سرمایا سی اوہ اوس اوہناں دے تاوان دے عوض دے چھڈیا اَتے دو بھیناں دی شادی کرن ویلے اوس کول کُجھ نہ بچیا ۔ تے اوس سیر سیر شکر اوہناں کُڑیاں دی جھولی وِچ پاکے اوہناں نوں ودعیا کیتا۔ اِنج دُلا بھٹی پنجاب وچلے سبھ مذہباں دی سانجھ ہونبڑیا۔ اَتے لوکائی نے ایس واقعےنال سنبندھ اِک گیت گھڑ لیا، جہڑا اج وی لوڑھی دے تہوار تے ہسی خُشی گایا جاندااے۔ ایس گیت نوں گاون ویلے کُجھ لوک اِک بندے دوالے گھیرا گھت کھلوندے نیں۔ اوہ مخصوص شخص جس دوالے اوہ گھیرا گھت کے کھلوندے نیں اوہ ایس گیت نوں گائی جاندااے تے اوہ سبھ کورس دی شکل وِچ "ہو" دا لفظ آوندیاں اِی گیت گاون وِچ اپنی اپنی رَلت دا احساس جگاندے نیں۔
کُجھ لوکاں دا یقین اے کہ ایہ تہوار سیال دی رُت دے انتم دا نشان اے۔ ایہ تہوار ہر سال تیرھاں چودھاں جنوری دی درمیانی رات نوں منایا جاندا اے۔ بھارتی پنجاب وِچ تے ایس تہوار دے دیہاڑ سرکاری چھٹی ہوندی اے پر ساڈے پاسے ایس بارے اجوکے دور وِچ اِکا دُکا تھاواں تے کُجھ پنجابی پیارے اپنے اپنے تئیں ایہ تہوار مناندے ضرور نیں پر ایس دیہاڑ سرکاری طورتے ایس تہوار نوں مناون لئی کوئی آہر نہیں کیتا جاندا۔ لوڑھی Bikrami کیلنڈر نال منسلک اے۔ایس بارےکئی ہور افسانے ہندو دھرم دے منن والیاں دا وی نیں۔ شاید ایسے پاروں لوڑھی نوں ہندو اونے ذوق شوق نال مناندے نیں جِنے چاء نال پنجاب وِچ وَسن والے سکھ، عیسائی یا مسلمان۔ اِنج ایہ اک قدیم وسطی موسم سرما دا ہندو تہوار اے، ہمالیائی پہاڑاں دے قریبی علاقیاںوِچ جتھے موسمِ سرما برصغیر دے مقابلے وِچ زیادا سرد ہوندااے، ہندو روایتی طور تے اوہناں علاقیاں وِچ پُرانے ویلیاں توں ایہ تہوار مناندے چلے آرہے نیں۔ ایس تہوار نوں کُجھ لوک سورج دیوتا (سوریا) نال وِی جوڑدے نیں۔ اوہ لوڑھی دے گیتاں وِچ سورج دیوتا دا ذکر کردے نیں تے اوس کولوں گرمیاں دی آون والی رُت بارے پُچھدے نیں اَتے فیر اوس دا شکریا ادا کردے ہوئے گھراں نوں پرتدے نیں۔
پنجاب وِچ ایس نوں فصلاں دی نویں کٹائی نال وی جوڑیا جاندااے۔ تاں اِی تے ایس تہوار دا جشن مناون ویلے گُڑھ ، گچک، مونگ پھلی تے میوے دار گِریاں دا اہتمام کیتا جاندااے۔ ایس تہوار نوں مناون ویلے لوک کسے اِک تھاں اکٹھے ہوندے نیں تے اَگ دا مچ بال کے اوس دوالے چوکڑی مار کے بیٹھ جاندے نیں۔ تے ایس دے نال نال کُجھ جوان مُنڈے کُڑیاں،کول بالے ہوئے مچ دوالے کھلو کے نچدے ٹپدے ہوئے گیت گاون لگ پیندے نیں۔ ایس دوران اوہ مونگ پھلی دے چھلڑ اوس بالے ہوئے مچ وِچ سُٹدے رہندے نیں۔
پنجاب دے وکھ وکھ علاقیاں وِچ لوڑھی منگن دا رواج وی عام اے۔ایس سبھ کاسے لئی تقریبن10 توں15 دن پہلے اِی کُجھ نوجوان مُنڈے کُڑیاں اپنے آنڈھ گوانڈھ توں کُجھ پیسے یا کھاون پیون والیاں شیواں اکٹھیاں کردے نیں تے فیر لوڑھی دی رات اوس نوں آپو وِچ ونڈ کے کھالیندے نیں۔ ایس وِچالے مُنڈیاں والی ٹولی وِچ اک اجہے رُکن دا انتخاب کیتا جاندااے جہدے لک دوالے اک رَسی بنھی جاندی اے تے اوس دا چہرا کسے اجہی شے نال دھویا جاندااے کہ کوئی اوس نوں پچھان نہ سکے۔ خیال ایہ کیتا جاندااے کہ منتخب فرد توں لوڑھی دیاں شیواں فراہم کرن توں انکار کرن والے لوکاں لئی رکاوٹ دے طورتے کم لیا جاوے۔مُنڈیاں نوں لوڑھی دیاں شیواں اکٹھیاں کرن سمے گیت گاونے پیندے نیں۔
دن دوران،اوہناں گھراں ساہویں جہناں وِچ نویں سج جنمے بال ہوون ، اوہناں گھراں دے دروازیاں اگے جاکے گیت گاونے پیندے نیں۔ ایس کارج دے عوض ہسی خُشی اوس گھر دے لوک لوڑھی منگ رہے مُنڈے کُڑیاں نوں مٹھیائی یا بعضے ویلے پیسے وی دے دیندے نیں۔ایس توں ایہ ظاہر کیتا جاندااے کہ نویں پروہنے یعنی نِکڑے بال دا سواگت کیتا جارہیا اے۔ پنجابی دا اِک لوک گیت اے:
چلو لوڑھی ،منگن چلیے،
لوڑھی دا تہوار آیا،
آؤسارے رل کے گایئے،
رانی دی ماں پتر جایا،
سانوں دے ریوڑھیاں پُھلے،
تیرا کاکا ودھے پُھلے،
سانوں دے تِلاں دی گچک،
تیرے ویڑھے نچے کتھک،
سانوں دےدے گُڑھ دی روڑی،
تیری رب ملاوے جوڑی۔۔
ایہ تے ایویں ونگی پاروں اے، ایسے گیت نال رَلدا مِلدا اِک ہور گاون اے:
راجا سُتا وچ رزائی،
اساں تے کھانی اے مٹھیائی،
سانوں دے مائے پتاسے،
تیرے گھر وچ گونجن ہاسے،
سوہنے پُھل باگاں وچکار،
تیرا جیوے راج کمار،
دُدھ پیا کڑھدا وِچ کڑاہی،
تیرا پُت بنے سپاہی،
بُڈھی ماں اُنے سلائیاں،
اسیں کہڑے ویلے دیاں آئیاں،
باگیں نچے مور،
سانوں چھیتی چھیتی ٹور،
بُڈھا بابا پیوے حقا،
ایہ تاں گھر اے ڈاڈھا بُھکھا،
بھاویں دتی نہیں توں لوڑھی،
فر وی رب ملائے جوڑی۔۔
فر وی رب ملائے جوڑی۔۔
سندھی کمیونٹی دے کُجھ حصیاں وِچ ایہ تہوار لال لوئی دے طور تے منایا جاندااے۔ لال لوئی دے دن بالاں نوں اپنے ماں پیواَتے دوجے وڈے رشتے داراں کولوں لکڑی دیاں سوٹیاں لیا کے رات نوں اگ بالن دا آکھیا جاندا اے۔تے فیر راتیں اوس اگ دوالے لوک اکٹھے ہوکے رقص کردے نیں۔اوس رات عام طورتے مہماناں نوں کھاون لئی سرہیوں دا ساگ تے مکئی دی روٹی پیش کیتی جاندی اے۔
لوڑھی دا تہوار پنجابیاں دی سانجھ دی علامت اے جہڑا اج وی پنجاب دے وکھ وکھ علاقیاں وِچ کسے نا کسے صورت وِچ موجود اے۔ ساڈے پاسے ایس نوں عقیقے دے طور تے وی منایا جاندااے، جس دی شکل بھاویں کُجھ وی بنے، پر اصلوں ایہ لوڑھی دا اِی اِک روپ سہی ہوندااے۔ جس وِچ کسے وی خاندان دے لوک صرف ایس لئی اکٹھے ہوندے نیں کہ سج جنمے بال دی سلامتی لئی دُعا کرسکن اَتے رَل کے کُجھ وَنڈ چِکھن۔
سکھ مت وِچ وی ایہ تہوار خاص طور تے اوہناں گھراں وِچ منایا جاندااے جہناں گھراں وِچ نواں بال پیدا ہووئے۔ ایسے لئی تے پنجابی دے لوک گیتاں وِچ اوس سج جنمے بال دی صحت مند زندگی اَتے آون والے روشن کل دے موضوع ملدے نیں۔جویں:
