قلم دی اکھ وچوں رَت ڈولھن والا شاعرــــ رویل کتاب جھات

رفاقت حسین ممتاز نے اپنا نویکلا شعری پراگا ”پِیڑاں وکنے آئیاں“پنجابی پڑھن والیاں نوں دان کیتا اے ایس پراگے دی پہلی نظم ”گیارھویں والے دے ناں“ اے جس نوں پڑھدیاں ای اجوکے سمے دے ایس نویکلے رنگ ڈھنگ والے شاعر دا مہاندرا ساہمنے آ جاندا اےجویں کہ ایس پراگے دا سرناواں وی پِیڑاں توں شروع ہوندا اے ایس طرحاں ای رفاقت حسین ممتاز دے ہر شعر اندر جو کرب لُکیا اے اوس نوں ہر حساس پڑھن والا ایوں ای محسوس کر سکدا اے جیوں کوئی لکھن والا اپنی تخلیق دے لمحے وچوں لنگھدا ہویاں اگانہ نوں جاندا اے۔اک چنگا شاعر نہ صرف اپنے آل دوال نوں جاندا اے سگوں اوہ اپنے خطے دے ماضی حال دے نال نال اجوکے تے کلوکے رنگاں نوں وی اپنے کلام وچ خوبصورتی نا ل بیان کر دین دا فن رکھدا اے۔اج دا فنکار احساس دی اک وکھری ای دُنیا وچ موجود اے تے ایہ مادیت بھریا زمانا اوس نوں جین جوگا سوکھا ساہ وی نہیں لین دیندا اے۔ایس لئی تاں رفاقت حسین ممتاز ورگے شاعراں نوں ہونٹھ سی کے جینا پیندا اے۔رفاقت حسین ممتاز ہوراں نوں اک لکھن والے دے اوس کرب نال وی ناتا اے جو اوس نوں کسے وی صورت وچ جین لئی جتن کرن نہیں دیندا اے۔اپنی دھرتی نال جس نوں پیار ہووے اوہ ایس اُپر ظلم ہوندا ویکھ نہیں سکدے ہن جس کر کے اوہ اپنے کلام وچ اشارے کنائے نال اپنی محبت دا اظہار کرنوں نہیں جھکدے نیں،جویں کہ اوہ لکھدے نیں:

کہڑی مِٹی دی گل کرنا ایں

ویکھ مِٹی میری دی ذرخیزی

کنک بیجو،بارُود اُگدا اے

کنک بیجو بارُود اُگدا اے،ایہ اصل وچ بہت وڈا سنیہا اے ساڈے دیس دی سیاسی تے سماجی صورتحال نوں ایس اک مصرعے اندر جیوں رفاقت حسین ممتاز ہوراں نے سمیٹ دِتا ہووے۔جمہوریت مکاون توں بعد فیر دہشت گردی نے کویں ایس مُلک نوں نشانا بنایا اے۔”ضرورت ٹال نہیں ہوندی“ساڈے وسیب دی بڑی ڈھکویں تصویر اے تے پورے سماج دیاں کئی رنگاں نوں بھرپور انداز نال عکاسی کر رہی اے۔حیاتی نوں گزارن واسطے تے بھرم نال جیون واسطے انیکاں لوکاں دا جیون اجہیا اے جو اپنیاں ضرورتاں ٹال کے جیون لنگھا رہے نیں۔تے جے ضرورتاں ودھ جاون تاں اوس نوں پورا کرن لئی اپنی حیاتی نوں بالن وی بنالیا جاندا اے۔ایسے لئی تاں اوہ لکھدے نیں تے ایوں لگدا اے قلم دی اکھ وچوں لہو ڈُلھ رہیا ہووے۔ اوہناں دی نظم”اکو دم دی لوڑتا“وچ رفاقت حسین ممتاز لکھدے نیں کہ اوہ اپنی انج گزار رہے جیوں پھاہ لے کے جیون گزار رہے ہوون،ایتھے اوہ اوہناں ماڑیاں تے لسّے لوکاں دی اواز بن جاندے نیں جو پِیڑ نال رُچے ہوئے نیں۔

میں کیکن روڑھ داں عمراں دی کھٹی

بھریجے رہن دے پِیڑاں دے کُجے

اوہناں دی نظم ”اکلا جاگدا سی“ وچ اکلاپا اے تے ایس اکلاپے وچ اوہ اوہناں خوف دیاں صداواں دا وی ذکر کردے نیں جس نال ایہ اکلاپا اوہناں دے جیون دا اک وڈا حصا بن گیا اے۔ایہ خوف اصل وچ سماجی ریتاں رواجاں دا خوف اے تے بلاواں اوہ لوک نیں جو ایس خوف نوں ودھوون واسطے اپنا کردار ادا کردیاں نیں۔ پر ایس توں اگے رفاقت حسین ممتاز کہندے نیں کہ اوس نوں اوہ لاریاں تے وعدیاں دا وی چیتا آندا اے جس نوں پورے ہوون دا آس اج وی اے۔ محبوب دا ذکر کسے وی شاعر دا محبوب موضوع ہوندا اے جس نوں اوہ اپنے ای ڈھنگ نال بیان کردے نیں رفاقت حسین ممتاز ہوراں نے محبوب دا زکر کیتا وی اے تے ایہدے وچ وی نویکلتا وکھائی دے گئی اے:

ہرے جہے اک گھر دے ہرے ببنیرے اُتوں

مار اُڈاری اُڈے حرف کبوتر وی

میں اپنے جیون دی لہندی چڑھدی دُھپّے

پہلی واری ڈٹھا انج دا منظر

اک جگھا تے بیٹھے دِل تے دِلبر وی

رفاقت حسین ممتاز کہندے نیں کہ خوف سپاں دے وانگ راہواں اُپر بیٹھا اے۔تے ماڑے نوں ڈرا رہیا اے ایہ خوف تگڑے دا پیدا کیتا ہویا اے جس کر کے ماڑا سُکھ دا ساہ وی نہیں لے سکدا اے اپنی مرضی نال ساہ لینا تاں بہت دُور دی گل ہو گئی اے۔ایسے لئی تاں ساڈے شاعر نوں دُکھاں دی بھان ای ہر پاسے دکھائی دیندی اے۔ایہ ای اوہ جیون اے جہڑا ’دھپاں پالے ڈھو کے‘ وی نہیں بدل سکیا اے۔ ایس توں وکھ رفاقت حسین ممتاز ہوراں کول جہڑی اک ہور انمول گل اے اوہ ہے اوہناں دے بیانن دا ڈھنگ دا وکھرا ڈھنگ،اوہن چِتھی ہوئی بُرکی کھانا پسند نہیں کردے نیں ایس لئی تاں اوہ اک اک مصرعے تے ڈھیرو ڈھیر محنت کردے نظر آندے نیں تے اوہ اجہیا مصرع تے خیال ساہمنے لیاندے نیں جہدے وچ نویں گل کیتی ہوندی اے۔اوہناں نے تشبیہات تے استعاریاں دی ورتوں واسطے وی اپنے آپ نوں اک مخصوص دایرے وچ نہیں رکھیا جویں عام کر ک شاعراں کول مِل جاندا اے۔نظم ”اودوں آیا ایں“وچ اوہناں نے نادر تشبیہات تے استعاریاں نال اپنے کلام نوں شنگاریا اے:

اودوں آیا ایں!!!

جدوں جُسے دی بوٹی

ہجر دے کالیاں کاواں نے

بھُن کے کھا لئی اے

ایسے ای نظم دے اگانہ اوہناں دا اک ہور رنگ ویکھو تے اجہی رمز گھٹ ای کدھرے پنجابی شاعری وچ دکھائی دیندی اے:

اودوں آیا ایں!!!

جدوں زلفاں دے کُنڈل

وگوچے دے کراہ دے نال

نِسل ہو گئے نیں

یاں فیر ایہناں دے ایس رنگ توں اندازا کیتا جا سکدا اے:

میں تینوں کسراں دساں

میں تینوں کسراں آکھاں

جے مُٹھ نوں کھول وی لئیے

اُڈیکاں دی تَلی اُتے

ہوا دے رنگ نہیں چڑھدے

رفاقت حسین ممتاز ہوراں نوں جدوں عجیب دِن دکھائی دیندے نیں تاں اوہناں نوں اپنے چفیر اُجاڑ نظر آندا اے۔خبیث روح دی ہواڑ کھلر جاندی اے جس نال دُپہراں دا رنگ سفید سُولاں ورگا ہو جاندا اے تے ہر دُپہر عذ اب بن جاندا اے۔ایس سارے ماحول نال سارے رنگ کدھرے گواچ جاندے نیں۔ایہ رنگاں دا گواچنا اصل وچ اوہناں چنگیاں قدراں دا گواچنا اے جس نال اچھائیاں وی نال گواچ جاندیاں نیں۔انج رفاقت حسین ممتاز ہوراں نوں اپنا آل دوالا دکھائی دیندا اے۔اج دی گل،اجوکے سماج دی گل اجوکے انسان دی گل تے اجوکے دور دیاں مسئلیاں دیاں گلاں رفاقت ہوراں دا پسندیدا موضوع اے۔اوہناں نے بہت سارے دُکھ جیوں اپنے اُتے ہنڈائے نیں تے ہنڈا وی رہے نیں جس کر کے اوہناں نے انسان دے اصل نوں جنا کولوں جانیا اے اوس نوں اونے ای حقیقت نال اپنے شعراں وچ وکھا دِتا اے۔رفاقت ممتاز ہوراں نے اپنے ویلے نوں تے ایس وچ جیون بِتا رہے لوکاں دیاں پچیدگیاں نوں موضوع بنا دِتا اے۔اج جتھے سوشل میڈیا نال ہر کھیتر وچ اک تھرتھلی پئی ہوئی اے۔ اج دا انسان جتھے اپنے قریبی لوکاں کولوں دور ہو گیا اے اوتھے اوس نے اپنے آپ نال ناتا وی توڑ لیا ہویا اے جو اوس دیاں اپنے واسطے پائیاں گنجھلاں نوں ہور گنھلدار کر دیندا اے۔

رفاقت حسین ممتاز ہوراں کول کئی وار تاں ایوں لگدا اے جے اوہ نویں شاعری وچ نویں رجحانات نال جانو کروا رہے نیں۔ ایہ ایس کر کے وی اے کہ اوہ لفظاں دی بازیگری دی تھاں اک سنہیا پڑھن والے نوں دے رہے نیں۔ایہ سنہیا اج دا سنہیا اے ایہ گل اج دی گل اے۔اوہ نویں تقاضیاں نوں سمجھدے نیں تے ایس نوں پورا وی کردے نظر آندے نیں۔ایسے کر کے اوہناں دی شاعری پڑھ کے اجوکے پنجاب دے واسیاں دیاں پیڑاں نال واہ پیندا اے تے فیر احساس ہوندا اے کہ ایس طرحاں دی پِیڑ نوں جڑن والا ساڈے آل دوال وی اے تے کدے کدے اوہ پیِڑ پڑھنہار وی محسوس کر رہیا ہوندا اے۔کدے تاں اوہناں دے کلام توں ایہ وی اندازا لایا جا سکدا اے کہ حساس شاعررفاقت حسین ممتاز ورگے آپ وی ایسے طرحاں دی پیِڑ جڑ کے ای کلام ساہمنے لیاندے نیں ایسے لئی تاں اپنی نظم”کھلارا“ وچ چار حرفاں دے کھلارے نوں سانبھ وچ نہ آون دا زکر کردے نیں۔اک شاعر اوہی اے جو،جو خُد جڑدا اے تے اوہی اپنے کلام وچ بیان کردا اے نہ کہ اجہی دُنیا وسا کے لکھدا اے جہدے وچ اوہ خاباں خیالاں وچ ای جا سکدا اے اصل وچ حقیقت اندر ایسی کوئی تھاں موجود ای نہیں ہوندی اے۔نظم ’خالی کمرا‘ تے’پورا سو‘ اکلاپے دے خیال نال پُرچیاں نظماں نیں ایہ اکلاپا اوہناں دا بچپن دا ہانی لگدا اے۔ایسے لئی تاں اوہ ”برہا توں سلطان“ ورگا شاہکار لکھدے نیں۔

”کُڑیو بالو“ اجہی نظم اے جو ماضی وچ کھبے رہن دی ریاضت نال ای ممکن اے پر ایہ اج وی ایوں ای تازا ہو جاندی اے جویں ساڈے ساہمنے ای کوئی کہ رہیا ہووے کہ کُڑیو بالو|،چیز ونڈی دی|،لئی جاؤ| اُمید دین دے نال نال رفاقت حسین ممتاز ہوریں ”مِدھی ہوئی لوکائی دا پراناڈھولا“ وی بیان کردےنیں ایہ مِدھی ہوئی لوکائی اُپر اوہ سمے دا تیز خنجر چلدا وی وکھاندے نیں ایہ خنجر چلدا ای جا رہیا اے تے کنے ای ورھیاں توں ایس وچ کوئی گھاٹ نہیں ہو رہی اے۔شاعر ہوراں دے نیڑے ایہ دھرتی بمار ہو چُکی لہو پئی تھُکدی اے،اج وی ایہ دُہائی دے رہی اے پر کوئی ایس دی نہیں سُن رہیا اے۔رفاقت حسین ممتاز ہوراں کول ناامیدی کدھرے نہیں مِلی اے بھاویں کنے ای بُرے حالات کیوں نہ ہوون،اوہ اُمید نوں کسے طرحاں وی چھڈن لئی تیار نہیں نیں۔ایسے لئی تاں اوہن اپنی ”غیر سیاسی نظم“ حبس دے ڈونگھڑے کوجھے سمّے وچ ایوں لکھدے نیں: میری جاچے زرا دیر نہیں ہن

جبر تے جور دے کالے دِناں دی

فضا تبدیل ہوون والڑی اے

ہڈ ورتی“ نظم وچ اجوکے دور دے مشین نال جُڑے انساناں دا زکر اے،انج تاں ایہ چھوٹی جہی نظم اے پر لکھاری نے ایس وچ سمے دی بھرپور گل چھوہ دِتی اے جو جذباتی رنگ نال رنگی گئی اے۔ایہ ہڈ ورتی اج دے ہر اوس انسان دی ہڈ ورتی اے جو سمے نال جھوجھدا پیا اگانہ نوں جانا چاہندا اے پر دھوکھیاں موہرے آ جاندے نیں۔شعری پراگے وچ اک کردار وی نظر آندا اے اوہ ایس پراگے دا جیوں مرکزی کردار اے اوہ کردار بے منزل تے کشمکش دا شکار نظر آندا اے۔ایہ کشمکش اج دے ہر اوس انسان اندر وی نظر آندی اے جو ایس معاشرے دا حصا ہو کے وی ایس وچ رہن لئی تیار نہیں اے کیوں جے اوہ آئیڈل حالات دا چاہیوان اے جتھے انسان دی قدر ہووے تے انسانیت دی وی۔رفاقت حسین ممتاز ہوراں دی سدھر اے کہ اوہناں کول اجہی دُنیا ہووے جس نال خوف دیاں اوازاں انسان کولوں مُک جاون ایہ خوف دیاں اوازاں اوس نوں جین نہیں دے رہیاں نیں۔ایہ خوف اوہنوں اپنے ای ورگے انساناں کولوں نیں کیوں جے موہ دے نفرت دے جہڑے بی سُٹے گئے سن اوہ ہن طاقتور رُکھ بن چُکے نیں۔اپنی نظم ”قہر دی رات“ وچ اوہ ”آلھنیاں وچ چڑیاں تڑفن‘‘دے اک مصرعے نال اجہیا سماں بنھ دیندے نیں جس نال خوف چفیرے دکھائی دین لگدا اے۔

”فراق“نظم وچ ہجر تے وچھوڑے نوں مار مکاون دی گل اے پر اوہ حالے مُکیا نہیں۔رفاقت حسین ممتاز ہوراں نے اپنے کلام وچ جدت اُتے زور دِتا اے پر ایہ جدید ڈھنگ اجہیا نہیں اے جس نال تاثیر ای اُکا مُک جاوے سگوں آپ دے کلام وچ تاثیر وی ودھ جاندی اے۔ایس کلام وچ بھاویں رمزاں بھریاں گلاں مِلدیاں نیں پر ایہ رمزاں وی سانوں اسانی نال سمجھ وچ آ جاندیاں نین جس سادگی نال رفاقت حسین ممتاز ہوراں نے بیان کیتیاں نیں اوسے سادگی نال پڑھنہار اں نوں وی سمجھ آ جاندیاں نیں۔ایس نال اوہ وحدت تاثر وی قایم کرن وچ بھرپور ڈھنگ نال کامیاب ہو گئے نیں۔

کالی رات تے اکلاپا آپ دا خاص موضوع اے اوہ اکلاپے نوں ہنڈاندے تے جردے پئے نیں ایسے لئی تاں اوہ راتاں نوں وی جاگدیاں ہویاں کدے ماضی وچ جا گواچدے نیں تے کدی موجودا دُکھاں نوں یاد کردیاں آون والے ویلے دی کوئی بھیانک تصویر ویکھدے نیں۔ رفاقت حسین ممتاز کہندے نیں کہ محبت اک اجہیا ڈومنا اے جس کولوں جنا وی ہو سکے بچن دی لوڑ رہندی اے کیوں کہ ایس دُنیا وچ اجہے ناسمجھ زیادا نیں جو محبت نوں نہیں سمجھدے نیں تے اوس دا مذاق اڈ اندے نیں۔ پر جدوں اوہناں ناسمجھاں نوں محبت دی سمجھ آندی اے نا اوہ دیوانیا نوں کسے وی گلی دے موڑ تے جپھا مار کے رو پیندے نیں۔ رفاقت حسین ممتاز ہوراں نے ایہ ثابت کر دِتا اے کہ شاعری فن توں اگے مواد دی خوبصورتی نال وی جُڑی ہوئی اے۔اج دا شاعر مواد دی خوبصورتی نوں جے کجھ نہیں سمجھے گا تاں اوہ کسے طرحاں وی نویکلی گل نہیں کر سکدا اے۔اپنی نظم ”کوڑا گھُٹ“ وچ اوہ اک وڈی حقیقت نوں بیان کردے نیں:

شاعر جے نا۔۔۔۔

ایہ لووووووو۔۔۔۔۔رَکھ لو!

ساڈے ولوں

ایہناں دا کجھ

کھا پی لینا۔۔۔۔

رفاقت حسین ممتاز ہوراں دے کلام وچ جہڑی بنیادی گل اے اوہ ہے جیون دا کرب تے حیاتی دیاں اوکڑاں۔تے فیر اوہ اپنی نظم”کجھ نہیں“ وچ ایس مقام تے اپنے آپ نوں کھلوتا ویکھدے نیں جتھے اوہناں واسطے خاب،خیال،سانجھ،رنج،ملال تے تانگھ کجھ نہیں رہ گئے نیں ہور تے ہور اوہ ایوں وی آکھ دیندے نیں:

"میں کھلوتا واں

اوس تھاں جتھے

ہجر کجھ نہیں

وصال کجھ نہیں“

رفاقت حسین ممتاز ہوراں کول بیانن دے انداز وچ زور تے شدت دا رنگ اے اوہ محبت دے یاں خوف دے کھلرے جذبے نوں بیان کرن واسطے زور دار تے شدت بھریا انداز ورتدے نیں جو پڑھن والیاں اُتے وی اوسے ای زور تے شدت نال اپنا اثر چھڈ کے جاندا اے۔ایہ ایس لئی وی ہو سکدا اے کہ اوہناں کول انسان نوں شدت نال متاثر کرن دا جہڑا جذبا موجود اے اوس نوں ایوں ای بیانیا جا سکدا سی۔جتھے رفاقت حسین ممتاز ہوراں دے کلام وچ تنہائی دیاں تے انتہائی کرب دیاں گلاں نیں اوتھے اُمید دی ٹھنڈنال بھریاں گلاں دے نال نال ترو تازگی وی مِلدی اے۔ایس شعری پراگے دی اخیرلی نظم ”فیر مِلاں گے“ دے وچ ایوں ای لگدا اے کہ پڑھنہار اک چنگے شعری پراگے دی ہور اُمیدرفاقت حسین ممتاز ہوراں کولوں رکھن دی آس لے رہیا اے۔

انشاء اللہ

فیر مِلاں گے

آون والی

ہور کسے موسم دی رُتے

ڈھیر گرم جہی چاہ دے ورگی

ہور کسے اک

نویں نکور نظم دے نال

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔