kraamaat@gmail.com
+ +92 333-430-6384
پرویز سندھو
April 08, 2022
روح دا کوئی حصا اکثر اوہنوں پُچھدا۔
“عشق دی کوئی کہانی میرے دل نوں ٹُنبدی نہیں۔”
اوہ ہّس کے جواب دیندی۔
“لے دس، تیرے دوالے روز ہی کوئی نہ کوئی محبت دا ماریا اپنی کہانی تینوں سنا جاندا اے...کوئی تاں ہوؤُ تیری قلم دے میچ دا...۔”
“نہیں، ایہ محبتاں دے وِشے میری قلم نوں راس نہیں آؤندے۔”
“تے پھیر تینوں کیہو جہی کہانی چاہیدی اے۔”
روح پُچھدی۔
“ کوئی ایسی کہانی، جہڑی دھرتی نال جُڑی ہووے...مٹی نال لتّھ پتّھ ہووے...چکڑ چ پیدا ہو کے چکڑ چ ای گواچ گئی ہووے...امبراں دے تاریاں دی گل نہ کردی ہووے۔”
تے اوہ اُداس ہو جاندی۔
ورھیاں توں ایہ سلسلا چلدا آیا سی۔ کِنیاں ہی کہانیاں اوہدے دل توں ہوندیاں ہوئیاں کاغذ دی ہک تے آؤن نوں کالھیاں پیندیاں پر قلم دی نوک دے نخرے دی بھیٹ چڑھ جاندیاں۔
تے اِک دن اچانک اوہدی قلم مسکرائی۔
“جھلیے، روز میرے نخرے دے میہنے ماردی ایں...چل اج کوئی پریم کہانی لکھیے، دوویں رل کے اُلیکیے تیرے عشق دی گاتھا...چل مُڑیئے بچپن ولیں جتھے پہلی وار تینوں اوہ موٹیاں اکھّاں والا پتلا جہیا مُنڈا ملیا سی...اوہناں ویلیاں دی گل کریئے، جدوں تینوں پتہ وی نہیں سی کہ محبت ہوندی کیہ اے۔”
ایس وار اوہ قلم دے نال نال آپ وی مسکرا پئی۔
“اوہدی گل اج نہیں کرنی...اوہ تاں اج وی جیوندا جاگدا میرے نال نال تُریا پِھردا اے۔ اوہ کہانی اودوں لکھی جاوے گی، جس دن اوہ مُک گیا جاں اوہدے توں پہلاں میں مُک گئی۔”
“بھلا ایہ کیہڑی گل ہوئی۔”
قلم دے متھے تے تیوڑی اُکری۔
“جے کسے دن کٹھے ہی مُک گئے...پھیر کون لِکھُو تیری کہانی۔”
قلم نے ٹھاہ کردا اِک سوال کیتا تے اوہ اِک جنونی جہیا ہاسا ہسّی۔
“ کملیے، ایہی تاں دیکھنا جے عشق سچا ہے تاں کٹھے مردے آں جاں نہیں۔”
“نی جھلیے، تیریاں گلاں کئی وار مینوں سمجھ نہیں آؤندیاں...خبرے کیہ اُول جلُول بولدی رہندی ایں۔”
تے اوہدی قلم کدھرے ڈونگھی سوچ وچ اُتر گئی۔
“توں میرے بارے اینا نہ سوچ۔ میرے ورگا جنونی بندہ ایس دنیا توں بھلا کد جر ہویا تے نہ ہی ایسا عشق کسے نوں قبول ہونے...توں گل کر کسے ایسے قصے دی، جہڑا گوانڈھ چ جاں پنڈ دے کسے نُکر والے گھر دا ہووے۔”
“توں دس، میں کیہ لِکھاں ؟”
“ہُوں......تُوں کلی کون ہوندی ایں لِکھن والی۔ ٹھہر جا، میری روح نوں ساویں ہون دے...جد تک روح نہیں ساتھ دیندی...نہ مینوں کہانی لبھنی اے تے نہ تیتھوں لکھی جانی اے...۔”
اوہدی گل سُن کے قلم کھِڑکھِڑا کے ہسّی۔
“چل پھیر چھیڑ کسے مجنوں دی گل...چھوہ کسے رانجھے دا قصہ جاں پھیر لکھ سٹ کسے مرزے صاحباں دی کہانی۔”
“نہیں، اوہ کتابی قصے نیں۔ میری روح کسے ہڈ ماس دے پتلیاں دے عشق دی کہانی لبھدی پِھردی اے۔”
اوہنے قلم دی نوک نوں اپنی اُنگل دے پوٹے چ چوبھدیاں جواب دتا۔
ایس وار اوہ تے قلم دوویں چُپ سن۔ روح دا اوہ عاشق ٹُکڑا کدھرے دور بھٹک رہیا سی۔
بھلا ایہ کیہی تلاشی سی ؟ ہور سینکڑے وِشے اوہدے آلے دوالے بھٹکدے پھردے سی پر روح نوں صرف اِک عشق دے وشے دی ہی کیوں تلاش سی ؟
‘روح دیاں ڈونگھیاں رمزاں نوں کون سمجھے۔’
جد کدے وی اوہ، روح تے قلم اِک تھاں اکٹھیاں ہوندیاں تاں ایہناں وچ تکرار ہوندا سی پر ایہناں تناں دا میل ہمیشہ اِک خوبصورت احساس نوں جنم دیندا۔
“نی جھلیے ! کہانیاں تاں تیرے گھر دے کونے کونے چ دبکیاں بیٹھیاں نیں...آلا دوالا دیکھ...کر دے اج گھر دے کھونجیاں دی جھاڑ پونجھ۔”
اچانک اوہدی روح دا بھٹکدا اوہی ٹکڑا گھر دے اِک کھونجے وچ جا کھڑویا۔
قلم دی گل سُن کے اوہ وی تربھک کے اپنے گھر دے اوس کونے وچ روح دے نال جا کھڑی ہوئی، جتھے اوہدا نکا جہیا پنڈ وسدا سی۔ پچھلے پندراں ورھیاں توں اوہدا ایہ پنڈ سجیا سجایا اوسے نُکرے پیا سی۔ بھاویں امریکہ چ رہندیاں اوہنوں جُگڑے ہو گئے سی پر پھیر وی جدوں اوس کھونجے ول تکدی تاں اوہنوں پورے دا پورا پنڈ یاد آ جاندا تے اوس پنڈ دی ہوا وچ تیردیاں کہانیاں اوہدی جھولی وچ جا ڈِگدیاں۔
ماں دی بھیجی نشانی ول اوہدی نظر اٹھی۔ اوہدیاں اکھاں تَر ہو گئیاں تے اوہنوں یاد آیا پندراں کو سال پہلاں ماں نے ساگ کٹن والی لوہے دی بھاری مشین پنڈوں بھیجی سی۔
نال سنیہا وی آیا سی۔
“پُت، مینوں پتے رسوئی دے کم تینوں نہیں آؤندے۔ پھیر وی آہ ساگ کٹن والی مشین بھیج رہی آں...سوچیا، میری دھی گھر دے کم کردی اوکھی ہونی آ...ایہدے نال ساگ سوکھا کٹیا جاندے۔”
لوہے دی بھاری مشین جہڑی اوہنے کدے ساگ کٹن لئی نہیں ورتی سی پر سجاوٹ دا حصہ بن کے رہ گئی سی تے اِک دن گھر نوں سجاؤندی نے اوس مشین دے موہرے اِک نکی جہی ٹوکری لیا رکھی سی۔ دُوجے دن ٹوکری وچ کجھ بناوٹی گھاہ لیا کے رکھ دتا سی۔
تے ماں ولوں بھیجی ایس مشین دے دوالے اِک نکا جہیا پنڈ وس گیا۔
پنجاب توں لیاندیاں چکی پیہ رہیاں، دودھ رِڑھکدیاں، منجے بسترے تے پیڑیاں تے سجیاں بیٹھیاں گُڈیاں نال اوہدے گھر دا ایہ کونا جیوندا جاگدا اِک ٹبر جہے وانگ مہک اُٹھیا سی۔
شاید اوہدے اندروں اوہدا بچپن اجے گیا نہیں سی۔
اوہ جدوں وی اُداس ہوندی، اپنے اوس پنڈ کول آ بیٹھدی تے اوہدے اندرلی اِک نکی جہی کڑی نچ اُٹھدی۔
تے اِک کہانی اوہدی روح نوں رُشنا جاندی۔
“نی سُن سکھیے سہیلیے، کدھرے ایہی کہانی تاں نہیں جہڑی تیرے چیتیاں چ بھٹکدی پِھردی اے۔”
قلم نے روح نُوں ہُجھ ماری۔
“اوہ دیکھ اپنی سہیلی دی کہانی، جہڑی ورھیاں توں ایہدے چیتے وِچوں نہیں وِسری۔”
روح نے قلم نوں اشارہ کیتا۔
پر اوہ چپ سی کدھرے دُور پہنچ گئی سی شاید۔
نِکڑے جہے پِنڈ دیاں گلیاں وچ بھجی پِھردی دو گُتاں والی اِک نکی جہی کُڑی۔ لال اٹّاں دیاں گلی وچ نٹھی جاندی دے اچانک اوہدے پَیر اِک تھاں تے رُک گئے۔
“سڑکے تے رڑ وٹیا
“جہناں یاری نہ لائی
“اوہناں دُنیا توں کیہ کھٹیا”
ٹُٹے ہوئے دروازے دیاں جھیتاں وچ دی اِک مٹھی جہی مردانہ آواز نال اوہ تھائیں کھڑ گئی۔
کھچ...کھچ کردی پٹھے کُترن والی مشین دی تال تے گاؤندا اوہ سانولے رنگ والا فقیر جہیا بزرگ اوہدے موہرے ساکار آ کھڑویا۔
“سہیلیے کون نیں ایہ لوک ؟”
قلم نے تجسّس جہی نال پچھیا۔
“ایہ نے میری عشق دی کہانی دے پاتر۔”
“ایہ تاں عام لوک نیں...مٹی گھٹے نال لبِڑے تِبڑے۔”
قلم نے بُلھ سکوڑے۔
“اڑیئے، عشق کتے اوہی تاں نہیں ہوندا جہڑا راجیاں دے محلا ں وچ جنم لیندا اے جاں محبت اوہی تاں نہیں ہوندی جہڑی اسماناں توں تارے توڑن دی گل تارے...جاں پھیر گڈیاں دیاں لیہاں تے سر رکھ کے جان دیوے...
جھلیے محبت دے بہت روپ ہوندے نیں۔”
“نی ایہ تاں کوئی بزرگ غریب جہیا بندہ جاپدے۔”
قلم جھٹکے نال رُکی۔
“بھلا بابیاں دے عشق دی کہانی وی ہوندی اے ؟”
قلم دے بُلھاں تے اِک شکایت اُبھر آئی۔
تے اوہ کھڑکھڑا کے ہسّی۔
“جھلیے، بابے کیہڑا بزرگ ہی جمدے نیں۔”
“اچھا...تے پھیر دس جوانی چ اوہنے کیہڑی نہر پٹی سی...جاں صاحباں نوں کڈھ کے لیایا سی...اوہ پھیر کون سی جہڑی کچے گھڑے تے تیر کے ایہنوں ملن آؤندی سی۔”
قلم نے شرارت نال پُچھیا۔
“نہیں نی کملیے، ایہ تاں عام لوک سی...ہڈ ماس دے پتلے...روزمرا دی زندگی نال لڑدے غریبی نال جُوجھدے لوک سن۔”
“تے پھیر ایہ کِدھر دے عاشق ہوئے۔”
قلم دا جواب سُن کے اوہنے اِک لما ہوکا لیا۔
“ کملیے کلمے، نی تُوں کیہ جانے...عشق اسماناں توں وشال تے دھرتی دی ہک نالوں ڈونگھا ہوندے۔”
“پھیر دس تے سہی ایہ عشق کتھوں شروع ہویائے کتھے ختم ہویا۔”
قلم نے تجسس نال پُچھیا۔
“بس پنڈ دے کچے گھر توں شروع ہو کے پنڈ دے سِوّیاں تک۔”
اوہ اُداس جہی ہو گئی۔
“اڑیئے ایہناں عاشقاں دا ناں تے دس دے۔”
“بھگت سیوں تے رتنی۔”
اوہ مُسکرا کے بولی۔
“ہائے نی، ایہ تاں عاشقاں دے ناؤں وی نی لگدے...اکھے بھگت سیوں تے رتنی۔”
قلم نے نہورا جہیا ماریا۔
“چل پھیر اوتھے چلیے، جتھے ایس عشق دی شروعات ہوئی سی۔”
قلم شرارتی ہاسا ہسدی اوہدی روح نال پِنڈ ول نوں اُڈ گئی۔
اکّھ دے پھور وچ اوہ درزیاں دی بیہی آ گئی سی جویں کل جہے دی گل ہووے۔
وڈی لال اٹ دی بیہی دے دوواں پاسے کچے پکے گھراں دی ڈار۔ پہلا تن منزلا پکا صاف ستھرا گھر رجے پجے درزیاں دا سی تے نال دا اِک جٹّاں دا گھر چھڈ کے سارے دے سارے گھر درزیاں دے سن۔ ایہ اِکو اِک بیہی سی، جہڑی پنڈ دے دوجے پاسے ول نہیں سی نکلدی۔ بیہی دے اخیر تک نکے وڈّے گھر سن۔ جہڑے درزی پنڈ چھڈ کے شہر کم کرن جاندے سی،اوہناں دے گھراں چ لال رنگ دا فرش چمکدا دوروں دسدا سی تے کجھ گھراں دے ٹُٹے بوہیاں اُپر غریبی پہریدار بنی بیٹھی سی۔ اوہناں ہی گھراں وچ اِک گھر اوس جوڑے دا وی سی۔ ساری بیہی وِچ سویرے سویرے نیانیاں دا چِیک چہاڑا تے دن ویلے کپڑے سیون والیاں مشیناں دی گڑ گڑ۔
بھگت سیوں دا کچا کوٹھڑا نھیرے نالوں وی ہنیری کوٹھڑی۔ اِک کمرہ، نِکا جہیا ویڑھا۔ بس ایہی سی بھگت سیوں تے رتنی دی ملکیت۔
“اگانہہ دس۔”
قلم بے صبری ہوئی پئی سی۔
“ماں دسدی ہوندی سی کہ اوہدے ویاہ توں بہت سال پہلاں رتنی ایسے گھر ویاہی سی۔”
رجّ کے غریب باپ دی دھی تے انتاں دے غریب بھگت سیوں دی گھروالی...پر ہتھاں وچ لوہڑیاں دا سنجم، زبان وچ مٹھاس تے چھٹی ورگی سوہل جہی دیہہ وچ عمراں دا ساتھ نبھاؤن دا حوصلہ۔
اُپروں تھلی دے تن پُت تے اِک دھی...خبرے اینی غریبی وچ کِنج پالے سی اوہ نیانے تے کیویں ویاہی سی اِکو اِک دِھی۔”
“جھلیے، ایہ بھلا کاہدی عشق کہانی ہوئی۔ ایہ تاں گھر گھر دی گل اے...ہر گلی محلے وچ اجہے غریب جوڑے رہندے نیں۔”
اوہدی قلم نے تکھی چوبھ ماری۔
“ہاں نی قلمے توں صحیح کیہا، اجہیاں کہانیاں تاں کونے کونے چ مل جان گیاں پر ایہ جوڑا وکھرا سی۔”
تے اوہدیاں اکھاں موہرے دوویں بزرگ آ کھڑوئے۔
اوہنے بچپن توں لے کے بھگت سیوں تے رتنی دا اِکو روپ دیکھیا سی۔
سکڑی جہی رتنی، سانولا رنگ...دنداں دی ذرا کو جنی اُچی بِیڑ۔
چہرے اُپر غریبی تے عمر دیاں لیکاں دا جال تے متھے دی تیوڑی وچ گھلیا زندگی بھر دا سنگھرش۔ نکیاں نکیاں اکھّاں وچ موئے انگنت سُپنے۔
رتنی دا اوہی اِکو لباس کالا گھگرا، نکی بوٹی دی قمیض تے گھسمیلا جہیا دُپٹہ۔
جوان کُڑیاں بُڑھیاں اکثر اوہدے گھگرے نوں دیکھ کے ہسدیاں۔
“بھلا ماں جی، ہُن گھگرا پاؤندا ای کون آ ؟”
رتنی ہس کے کہندی۔
“نہ دِھیے، تہاڈا بابا مینوں ایں ای ویاہ کے لیایا سی۔”
بابے دے ناں تے کُڑیاں مُونہہ چ پلّہ لے کے ہس پیندیاں۔
بابے بھگت سیوں دا رنگ کالا، بھاری دیہہ سر تے چٹی پگڑی۔
گول مول ڈھڈ توں اُتانہہ چڑھیا کُڑتا تے گٹِیاں توں تھوڑا اُچا پجامہ۔
گلی وچ آؤندے جاندے دی جیبھ اُپر کسے گیت دیاں سطراں گاؤندا اوہ کسے صوفی فقیر جہیا جاپدا۔
تے جاں پھیر کسے ٹپے دی اچی ہیک لاؤندا تاں کولوں لنگھدی کوئی ووہٹی سنگ نال ہس ہس کے دوہری ہو جاندی پر اوہ بے خبر جہیا گاؤندا اگانہہ لنگھ جاندا۔
“کوٹھے توں اڈ وے کاواں “سد پٹواری نوں
“جند ماہیئے دے ناں لاواں...”
ورھے پہلاں بچپن وچ سنی بھگت سیوں دی آواز دے پچھے پچھے تردی اوہ باہرلی حویلی کول آ کے رک گئی۔
گارے نال چنیاں اٹاں والے دو کمرے۔ چھن والی رسوئی...بوہے کول اوہی پٹھے کترن والی مشین تے بان دے منجے اُپر مٹھ کو چترے بترے جہے والاں نوں کھلاری بیٹھی رتنی تے دون والے پاسے بیٹھا رتنی دے والاں نوں تیل لاؤندا بھگت سیوں۔ والاں دا چیر بناؤندے دے، جوآں کڈھدے دے بلھاں تے نچدا کوئی ٹپا ویہڑے وچوں ہوندا ہویا بیہی تک اپڑ جاندا۔
“سڑکے تے رڑ وٹیا
“بالو دی زنجیری ٹٹ گئی
“ہتھ لا کے کیہ کھٹیا...”
“اڑیئے دس خاں...ایہ کون سی کوئی فقیر جاں کوئی سادھو...تیرے چیتیاں چ ایہ لوک کیوں وسے ہوئے نیں...۔”
قلم نے بے صبری نال پچھیا۔
اوہنے میلاں دا سفر تہہ کرن ورگا لمبا ہوکا لیا۔
“تے سن پھیر جھلیے...میں ادوں نیانی ساں...نہیں ساں جاندی اس پیار ویار دیاں گلاں پر بابا بھگت سیوں تے ماں جی رتنی میرے دل دے قریب سن۔ اج وی اوہ دوویں میریاں یاداں دے حصے نے...بھگت سیوں درزیاں دا پت سی پر اوہ باقیاں وانگ کپڑے نہیں سی سیوندا۔ اوہ کپڑے ویچدا سی گلیؤ گلی، پنڈو پنڈ۔ ایہدے نال ہی اوہنے ٹبر پالیا سی۔ سویرے اٹھ کے سائیکل دے کیریئر اُپر تھاناں دیاں تہیاں لد کے گھروں نکلدا۔ بیہی تک رتنی اوہدے سائیکل دے پچھے پچھے تردی۔ ادوں تک
مُونہہ ‘چ کوئی گیت گاؤندا بھگت سیوں سائیکل نوں ساواں کردا کدے کپڑیاں والی ڈگی نوں ٹھیک کردا پچھے آؤندی رتنی ول دیکھدا...گلی دے موڑ تے آ کے رتنی سائیکل دے پچھانہ کھڑ کے کپڑیاں دے تھاناں دیاں تہیاں تے پولا پولا ہتھ پھیردی۔ بھگت سیوں سائیکل اُپر چڑھن توں پہلاں رتنی نوں کہندا
“رتنیے، اپنا دھیان رکھیں، باہلا کم نہ کریں۔”
جنا چر بھگت سیوں رتنی دیاں اکھاں توں اوہلے نہ ہو جاندا، ادوں تک اوہ بیہی دے موڑ تے کھڑی رہندی، مل مل دے دپٹے نوں سوت کردی دن دے کماں وچ رجھ جاندی۔
پنڈ والے گھر توں باہر نکی جہی حویلی وچ بنھے پشواں دے کم کردی اوہ بھگت سیوں بناں ‘کلی ‘کلی جہی لگدی، بناں روح توں تری پھردی دیہہ جاپدی۔ مٹی دے گارے نال جوڑ جوڑ کے کھڑیاں کندھاں دے اندروں اوہدی کھنگھ کئی وار بیہی دے دوجے موڑ تک سندی۔ نکے موٹے کم کردی کدے باہر گلی وچ کھڑ کے ڈھلدے سورج ول دیکھدی بھگت سیوں نوں اڈیکدی۔
شام ڈھلے بھگت سیوں اپنی پھیری توں آؤندا۔
تے پھیر اوہ دوویں رل مل کے گھر دا کم کردے۔ کدے چلھے دی بلدی لٹ لٹ اگ موہرے بیٹھ کے چاہ پیندے تے کدے پشواں لئی گھاہ کھوتن تر جاندے۔
“نی فلانیئے، رتنی تے بھگت سیوں دا باہلا ای موہ آ۔”
دوواں نوں قدم نال قدم ملا کے ترے جاندیاں نوں دیکھ کے پنڈ دی کوئی شرارتی کڑی دوجی نوں ہس کے آکھدی۔ پر رتنی نے کدے کڑیاں وہٹیاں دیاں گلاں دا برا نہیں سی منیا۔ اوہ ہمیشہ موہریوں ہس پیندی۔
کئی وار تاں ایوں لگدا سی جویں سارے پنڈ وچ اکو اِک جوڑا جہڑا اِک دوجے نوں انتاں دا موہ کردا سی۔ جدوں لوکاں دے گھراں وچوں تیویں آدمی دے لڑن دی آواز آؤندی، ادوں ایہ دوویں جنے چلھے دی مٹھی مٹھی اگ موہرے بیٹھے دکھ سکھ کر رہے ہندے۔
انج تاں اوہ دوویں پنڈ والے گھروں حویلی نوں وی آؤندے تاں دوویں اکٹھے ہی
آؤندے۔ رتنی موہرے تے بھگت سیوں پچھے پچھے، جویں دوویں کسے ڈور نال بنھے ہوئے ہون پر جے کدھرے رتنی ‘کلی کھیتاں ول نوں نکل جاندی تاں بھگت سیوں پلاں گھڑیاں وچ انھا بولا ہو جاندا۔ رتنی نوں لبھدا کسے نوں پچھ بیٹھدا
“کڑیئے، اپنی ماں جی نوں دیکھیا کدھرے۔”
چنی دا لڑ مُونہہ ‘چ پا کے ہسدی کڑی لوٹ پوٹ ہو جاندی تے کول کھڑی کوئی التی ووہٹی کہہ دیندی :
“بھائیا اودھر نوں جنگل پانی گئی اے...جاہ سنگھ لے اوہنوں۔”
کڑیاں دے نال اوہ وی ہس پیندا۔
پر اوہدے لئی ایہ عام جہی گل سی۔ کتھوں تے کیویں اوہناں دی اینی محبت نے موڑ لیا سی، کسے نوں نہیں سی پتہ پر اوہناں سمیاں ‘چ اجہیا جوڑا کسے نے نہیں سی ویکھیا۔ شاید ریجھ تاں ہر عورت مرد دی ایہی سی کہ اوہناں نوں وی کوئی اجہیا پیار کرے پر نکے جہے پنڈ وچ کون اینی ہمت کر سکدا سی۔
تے پھیر اچانک جوان پت دی موت بعد اوہ ہمیشہ لئی پنڈ والا گھر چھڈ کے حویلی آ وسے سن۔ شاید گھر وچ نونہہ نال کوئی لڑائی جھگڑا سی پر اوہناں نے حویلی وچ نکی جہی دنیا وسا لئی سی۔ اِک کمرے وچ مجّھ اتے اِک ادھ ہور پشو تے دوجی وچ دو منجیاں۔ ویہڑے دے اِک پاسے پشواں دی کھرلی تے پٹھیاں والی مشین...۔
پٹھے...مشین...رتنی ماں جی...بابا بھگت سیوں...تے اوہدے بچپن دیاں
یاداں...۔
اوہدی سوچ جھٹکے نال اِک تھاں تے آ کے رک گئی۔
“نی دس خاں ایس مشین نال تیری کیہڑی یاد جڑی ہوئی اے۔”
قلم نے سوال کیتا۔
“یاد تے کوئی وڈی نہیں پر ایس مشین نوں دیکھ کے مینوں اوہ دوویں چیتے ضرور آ جاندے نے۔”
اک ہوکا اوہدے دھر اندروں نکلیا۔
ماں نے جس دن ایہ مشین بھیجی سی، اس دن وی میں اداس ہوئی ساں۔
“ کیوں ؟”
قلم نے سوال کیتا۔
“نکی عمر نوں پتہ نہیں ہندے کہ غریبی کیہ ہوندی اے...اوہنوں وی نہیں سی پتہ پر انا کو احساس ضرور سی کہ رتنی تے بھگت سیوں روز دی زندگی نوں مر مر کے کڈھدے نے۔ اوہناں دناں وچ رتنی ماں جی کھنگھدی کھنگھدی ڈھڈ پھڑ کے منجے اُپر ڈھیری ہو جایا کردی سی پر پھیر وی چلھے چونکے دا کم کردی روٹی بناؤندی تے بھگت سیوں بابا چلھے موہرے بیٹھ کے نکیاں نکیاں گلاں کردا۔ کدے مگھدی اگ نوں ہلاؤن لگ جاندا، کدے دھوئیں نوں پھوکاں ماردا۔اس عمرے ہن اوہ کپڑیاں والی ڈگی دی تھاں گھاہ کھوت کے سائیکل پچھے لد کے لیاؤندا تے کدے کدھروں پٹھے وڈھ کے لے آؤندا۔ اوہناں دوواں دی زندگی بس اسے گھیرے وچ گھم رہی سی۔
“اڑیئے، توں ایہ تاں دسیا ای نہیں کہ تیری کیہ سانجھ سی اس جوڑے نال۔”
قلم نے مڑ اوہی سوال کیتا۔
قلم دی گل انگولی جہی کر کے اوہ بھگت سیوں تے رتنی دی ہوے لی دا در ٹپ کے بان دے منجے تے جا کے بیٹھی تے اچھوپلے جہے اوہدی قلم وی اوہدے سجے ہتھ جا بیٹھی۔ ایہ تھاں اوہدی قلم لئی اِک دم نویں سی پر اوہدی روح اتھے خبرے کنی وار آ چکی سی۔ ایہ تھاں اوہدی روح لئی اوپرا نہیں سی۔ اج پہلی وار اوہ، اوہدی روح تے اوہدی قلم تنے جنیاں اِک تھاں تے اکٹھیاں بیٹھیاں سن تے اوہناں دے دوالے انیکاں ہی مٹھیاں یاداں نچ پئیاں۔
“آ نی کلمے، لکھ میری بالو دی کہانی۔”
تے پھیر اس حویلی دے ویہڑے وچ صرف چٹے ربناں والی گلابی کوٹھی والیاں دی پوتی بیبی، بیبی دی روح اوہدی قلم تے دو سانولے جہے پرچھاویاں بناں اتھے ہور کوئی نہیں سی۔
“کوٹھے تے کھلو ماہیا
“چن بھاویں چڑھے نہ چڑھے
“سانوں تیری لوء ماہیا”
بی بی نے اچی آواز وچ ہیک لاؤندے بھگت سیوں دے پرچھاویں ول دیکھیا تے اوہ بہت پچھانہہ پرت گئی۔
“یاد نہیں عمر دا اوہ کیہڑا ورھا سی، پر اچانک اِک دن اوہ سہیلیاں نال کھیڈدی کھیڈدی اس پشواں والی کچی حویلی وچ آ وڑی سی۔ انج تاں اسے بیہی ‘چ نت کھیڈدی بھجی پھردی وڈی ہوئی سی۔ اوہدا گھر کیہڑا کوئی باہلا دور سی۔ اوہ بیہی دے موڑ والی گلابی کوٹھی والے سردار دی پوتی تے پنڈ دے نیانیاں دی سردارنی۔ گھر وچ کدے ڈکا
نہیں سی توڑیا پر اِک دن اچانک ہی بابے بھگت سیوں نوں پٹھیاں والی مشین موہرے ہپھدے نوں دیکھ لیا سی۔ ساہو ساہو ہویا بزرگ اِک مشین دے اگلیرے پاسے مشین دے ہتھے نوں پورے زور نال گھماؤندا ہویا تے رتنی پٹھیاں دے رگ بھر بھر کے مشین دے پچھلے پاسے کھڑی کدے کھنگھ نال دوہری ہو جاندی تے کدے اپنے ساہاں نال لڑدی ہوئی ہمت کرکے پٹھیاں دا رگ بھر لیندی۔”
اس عمرے بی بی نوں نہیں سی پتہ کہ ایہنوں غریبی نال لڑنا کہندے نیں۔
پر کجھ تے سی جہڑا اوہدے اندر دھوہ پاؤندا سی تے اس دن اوہنے اڈیاں چک کے بابے دے ہتھوں مشین دا ہتھا پھڑ لیا سی۔
“کوئی نی پت رہن دے...تیرے کپڑے خراب ہو جان گے۔”
بابے نے حیرانی تے موہ نال سر تے ہتھ رکھدیاں کیہا سی۔
پر اوہ کتھے کسے دی سندی سی۔
“رتنیے، توں بہہ جاہ، ‘رام کر لے...میں رگ لاؤندے۔”
تے دیکھدیاں دیکھدیاں نکی جہی کڑی نے پھرتی نال مشین نوں گیڑا دتا تے بابے بھگت سیوں نے پٹھیاں دا رگ لاؤندیاں اچی ہیک لائی تے گھڑی پلاں ‘چ مشین موہرے پیا خالی ٹوکرا ہرے کچور رنگ دے نکے نکے ٹکڑیاں نال بھر گیا۔ اس دن توں بعد جدوں وی اوہ بابے بھگت سیوں دی حویلی وچوں مشین دی کھچ کھچ سندی تے اوہ بھج کے بابے دے موہرے جا کھڑدی ماں جی کدے کوئی نکا موٹا کم کردی، کدے منجے تے بیٹھی اسیساں دی پنڈ کھول لیندی۔
“نی دھیے، جیندی رہُ۔ رب تینوں لمبیاں عمراں دیوے، جہڑا کم ڈھڈوں جمے نہیں کردے، اوہ توں کر جاندی ایں۔”
تے پھیر ایہ سلسلہ عام جہیا ہو گیا۔ گھروں جھڑکاں پیندیاں پر گھردیاں دا غصہ بھل بھلا کے ترکالاں پیندے ہی اوہ پٹھے کترن جا لگدی۔ پتہ نہیں بابے دے گیتاں ‘چ کوئی کھچ سی جاں اوہدا اس جوڑے نال کوئی جنماں دا ساتھ سی پر ہن اوہدی ایہ روز دی عادت بن گئی سی۔
دیکھدے دیکھدے بیبی دا قد مشین دے ہتھے نالوں گٹھ اچا ہو گیا سی تے بھگت سیوں دے گیتاں دے معنے ہن اوہنوں کجھ کجھ سمجھ آؤن لگ پئے سی۔
“انبی دا بوٹا ای
“تیرے بنا اس جگ تے نی بالو
“ساڈا جینا جھوٹھا ای”
اک دن بھگت سیوں نے مٹھی جہی ہیک کڈھی تے بیبی نے اِک جھٹکے نال مشین روک دتی۔
“بابا جی، ایہ ‘بالو’ کون اے۔”
بھگت سیوں نے پٹھیاں دے رگ والا ہتھ تھاہیں روک لیا۔ منجے اُپر بیٹھی رتنی نے میلے دپٹے نوں بلھاں ‘چ گھٹ لیا۔
“پت بالو قصیاں کہانیاں ‘چ وسدی کوئی پری ہے، جہدی اجے تینوں سمجھ نہیں آؤنی۔”
بھگت سیوں نے جھٹکے نال گل مکاؤنی چاہی۔
“نہیں بابا جی، مینوں دسو...ایہ بالو کون ہے ؟”
اوہدے اندرلی ضدی کڑی اینی چھیتی منن والی نہیں سی۔
“پت بالو کتاباں دے ورقیاں ‘چ بند کوئی سوہنی سنکھی کڑی ہے، بالکل تیری ماں جی رتنی ورگی۔”
بھگت سیوں دی گل سن کے رتنی نے میلے دپٹے دا لڑ بلھاں نال چبیا۔ اوہدیاں اکھاں ہسیاں تے بیبی نے حیرانی نال رتنی ول دیکھیا۔
اوہدی نیانی بدھی نوں سمجھ نہیں سی آ رہیا کہ رتنی وچ سوہنے ہون والی کیہڑی چیز سی۔ ایہ اوہناں پریاں ورگی تاں نہیں جہناں بارے اوہ بچپن توں سندی آئی سی۔ دودھ چٹے رنگ، سنہری وال تے سوہنے نقشاں والیاں پریاں دے روپ رتنی نال تاں نہیں سی ملدے۔
انگنت سوال سن جہڑے اوہدی نیانی روح نوں کدے سمجھ نہیں سی آئے تے نہ ہی رتنی دا سہپن اوہدی سوچ دے میچ آیا سی۔ پر ہن اوہ بھگت سیوں نوں سوال نہیں سی پچھدی۔ سالاں دے سال لنگھ گئے سن بھگت سیوں تے رتنی دے ویہڑے دیاں اوہ کمزور جہیاں مجھاں دے کیلے سنے ہو گئے سن۔ کھرلیاں مُونہہ ٹڈی اسماناں ول جھاکدیاں رہِ گئیاں سن۔ بوریاں تے پلیاں نال ڈھکی مشین کدوں دی چپ چپیتے کونے وچ کھڑی چٹے ربناں والی کڑی دے ہتھاں دی چھوہ نوں اڈیکدی بڈھی ہو گئی سی۔ جے اس حویلی وچ کجھ نہیں سی بدلیا تاں اوہ سی بھگت سیوں تے رتنی دی محبت۔
جیوں جیوں رتنی دی صحت نگھردی جا رہی سی اویں اویں دوواں دے پیار دی سانجھ ہور گوڑھی ہوندی جا رہی سی۔ رتنی دا زیادہ وقت منجے اپر ہی بیتدا تے بھگت سیوں دا وقت رتنی دی چاکری ‘چ بیت جاندا۔
خبرے کیہڑی چندری کالی کھنگھ رتنی نوں چمبڑ گئی سی، جہڑی اوہدے ہڈاں نوں اندروں اندر خور رہی سی۔
سکی لکڑ دی ٹاہنی ورگی رتنی دی دیہہ نوں بھگت سیوں پھلاں وانگ سانبھ سانبھ رکھدا۔
“ہائے اینی محبت۔”
اچانک اوہدی قلم جھٹکے نال رکی۔قلم دی سیاہی کاغذ دی ہک نوں لہو لہان کر گئی۔ اج پہلی وار اوہدی قلم نوں احساس ہویا سی کہ ضروری نہیں محبتاں محلاں والیاں نوں ہی راس آؤندیاں نے۔ عشق قصیاں تک ہی سیمت نہیں ہے۔
محبتاں کہانیاں وچ ہی نہیں جیوندیاں، ایہ عشق تاں سچ مچ مٹی وچ پیدا ہو کے مٹی وچ ہی ختم ہو سکدا ہے۔
“چھیتی دس خاں پھیر کیہ ہویا ؟”
قلم نے سیاہی دا گھٹ بھردیاں کاہلی نال پچھیا۔
اوہدی روح اجے وی حویلی دیاں تڑکدیاں کندھاں وچوں بھگت سیوں تے رتنی دی خوشبو لبھدی پھردی سی۔
پر اوہ تے کدوں دے مک گئے سن۔
رتنی بھورا بھورا کرکے مکدی جا رہی سی۔ بھگت سیوں سویرے اٹھدا، چلھے دی مٹھی مٹھی اگ اتے چاہ بناؤندا، گھٹ گھٹ کرکے آپ رتنی نوں پلاؤندا، ماہیئے دا کوئی ٹپا چھیڑ لیندا۔
“کھوہاں دا پانی اے
“سجناں توں وار دیواں
“جند ایویں وی تے جانی اے”
مٹھ کو ہوئی رتنی وچ نہ ہن کھنگھن دی ہمت سی نہ جیون دی۔ کئی وار چندری کھنگھ اوہنوں موت دے دروازے تک لے جاندی پر بھگت سیوں تھمھ بن کے موت نوں موہریوں ہو کے ٹکردا۔ سویر توں لے کے شام تک تے شام توں لے کے ساری رات اوہ کدے رتنی دے مُونہہ وچ پانی پاؤندا، کدے تلیاں جھسدا۔
کدے سر دے سکے والاں وچ تیل لاؤندا، چٹے رکھے والاں دے چیر بنا بنا کے جوآں کڈھدا۔ بیہی وچ لنگھدے لوک بھگت سیوں نوں دیکھدے تے مسکرا کے اگانہہ لنگھ جاندے۔
ہن پنڈ والیاں نوں ایہ سارا کجھ عجیب نہیں سی لگدا۔
پر پھیر وی کئی وار بھگت سیوں نوں ہاسے ٹھٹھے نال سوال کر دیندا۔
“بابا اینا موہ ؟...اوہ وی آودی زنانی نال...۔”
تے بھگت سیوں ہس کے کہندا :
“پت ویاہ کے لیاندی اے۔ مہاراج دی حضوری ‘چ وعدہ کیتا سی...نالے بلیا ساری عمر میرے موڈھے نال موڈھا لا کے دکھ سکھ ‘کٹھیاں نے جھلے نے...ہن کداں ‘کلی نوں چھڈ دیاں۔”
سچ مچ اوہنے رتنی نوں اِک پل وی اکلے نہیں سی چھڈیا۔ نکے بال وانگ اوہ رتنی نوں ہتھاں تے چک کے گھگرے سمیت نلکے کول بنے کھرے وچ لیا کے بٹھا دندا تے ہولی ہولی پانی دی گڑوی لے کے رتنی نوں نہاؤندا...پوٹیاں نال رتنی دے چہرے اُپر صابن لاؤندا تے گلے کپڑیاں سنے چک کے کوٹھڑی وچ لے جاندا۔
کئی وار پنڈ دی کوئی بڑھی کڑی کھسر پھسر کردی
“ہاء...نی کل راتیں ویڑھے چ اکو منجے تے ...۔”
“پھٹے مُونہہ اس عمرے...۔”
آپس وچ گل کرکے ہسدیاں کڑیاں لوٹ پوٹ ہو جاندیاں۔
پر اوہ دوویں پنڈ دے لوکاں توں بے خبر اِک دوجے دا ہتھ پھڑ کے موت ول نوں نکے نکے قدم پٹدے ترے جا رہے سن۔
تے ہن چٹے ربناں والی کڑی نوں محبت دے معنے سمجھ آؤن لگ پئے سی۔ ہُن وی اوہ کدے کدائیں بھگت سیوں دی حویلی دا دروازہ لنگھ کے دوواں دے کول آ بیٹھدی۔ بھگت سیوں دی بالو ہن اوہنوں خوبصورت لگن لگ پئی سی۔ اوہناں کول بیٹھی اوہ اکثر سوچدی
“محبت ہووے تاں اجہی جہڑی ہڈاں نال جاوے...بس سچڑے عشق دی
پینگھ اِک وار اسمانیں اڈے تاں مڑ کدے نہ لتھے۔”
“بابا جی، ماں جی وی تہانوں اینا ہی پیار کردی اے۔”
اک دن اوہنے بھگت سیوں نوں پچھ لیا سی۔
“بگیا، میں تیری ماں جی نوں کدے پچھیا ای نئیں...نالے پترا، پیار پچھن دسن والی چیز نہیں ہوندی۔ ایہ تاں جد ہو گیا، بس ہو گیا۔”
تے شاید اوہ آخری دن سی جدوں بھگت سیوں نے لمبی ہیک لائی سی۔
“نلکے توں جگ بھریئے
“جہناں نال لا لئیاں
“اوہناں پچھے لگ مریئے”
اک رات پنڈ دے کتیاں دا جھنڈ ترکالاں ویلے بھگت سیوں دی گلی وچ دی لنگھیا۔
آلے دوالے دے گھراں دیاں عورتاں آپو اپنے گھراں وچوں باہر آ گئیاں۔ آؤن والے ماڑے ویلے دی کالخ واتاورن وچ گھلدی جا رہی سی۔
“ہن تے وچاری نوں چک لا ربّا۔”
کوئی کوئی سیانا بول پنڈ دی ہوا وچ اڈ کے گواچ جاندا۔
“بابا تاں رو رو مر جو۔”
کوئی نیانی بدھی والا ہس ہس دوہرا ہو جاندا۔
ادھی کو رات نوں بھگت سیوں دی حویلی وچوں واہگورو واہگورو دیاں آوازاں حویلی دیاں کندھاں پاڑ کے بیہی تک پھیل گئیاں۔ گھڑی پل ‘چ سارے پنڈ نوں خبر ہو گئی۔ جیوں جیوں لوکاں نوں پتہ لگدا گیا، بھگت سیوں دی حویلی تاں کیہ ساری دی ساری بیہی ‘چ لوک آن کے کھڑے ہو گئے۔
رتنی نوں ہتھاں ‘چ چک کے بیٹھا بھگت سیوں اجے وی اچی اچی واہگورو واہگورو کر رہیا سی۔
لوک حیران سن۔ کجھ سیانیاں نے اگانہہ ودھ کے زمین تے چٹی چادر وچھائی تے رتنی دی لاش نوں بھگت سیوں دی گودی وچوں چک کے چادر اُپر لٹا دتا۔
لوک حیران سن۔ بھگت سیوں دی اکھ وچوں اِک وی ہنجو نہیں سی وگیا۔ رات پتہ نہیں کیویں لنگھی۔ چڑھدی سویر پنڈ والیاں نے بالن اکٹھا کر کے سویاں وچ لجا رکھیا سی تے پنڈ دیاں عورتاں رتنی نوں اشنان کراؤن آ کھڑیاں ہوئیاں۔
بھگت سیوں اجے وی رتنی دی لاش کول بیٹھا پاٹھ کری جا رہیا سی۔
“پُت، میں ایہ سارے رواج نہیں مندا۔ نالے ہن تاڈی ماں نوں کسے اشنان دی لوڑ نہیں۔”
آنڈھ گوانڈھ حیران سی، دن چڑھدے ہی رتنی دی دیہہ نوں اشنان کرا کے چٹا گھگرا، کڑتی دے دودھ چٹے انلگ دپٹے نال شنگار کے بھگت سیوں سرخرو ہو کے بہہ گیا سی۔ پنڈ دے لوک کول آ کے بیٹھدے افسوس کردے تے سوچدے بھگت سیوں ہن وی رویا، ہن وی رویا، پر بھگت سیوں دی اکھ گلی تک نہیں سی ہوئی۔
رشتے دار دھیاں پتاں نوں سدے دتے گئے۔ ارتھی چکن دی تیاری ہوئی تے اچانک بیہے دے موڑ تے نال دے پنڈوں سدے واجے والے آ کھڑے ہوئے۔ پنڈ دے لوکاں دے مُونہہ ٹڈے رہِ گئے سن۔ پنڈ ‘چ کوئی ویاہ نہیں سی۔ کوئی خوشی دا ماحول نہیں سی۔ اِک پاسے اِک لاش تے چہوں قدماں تے وج رہے واجے سن کے لوکاں دا حیران ہونا بن دا سی۔
حویلی وچوں ارتھی اٹھی، بھیڑ وچوں کئیاں دے رون دی آواز آئی۔
ارتھی دے نال نال تریا جا رہیا بھگت سیوں اچانک کھڑ گیا۔
عورتاں دی بھیڑ ول دیکھدے نے سبھ نوں چپ رہن لئی کیہا۔
“نہ نہ...پت کسے نے نھیں رونا...پت تاڈے رون نال رتنی دی روح نوں
دکھ ہوؤُ...بس سارے واہگرو واہگرو کرو...۔”
روندیاں بڑیاں کڑیاں چپ ہو گئیاں۔
بھگت سیوں دی حویلی توں لے کے سویاں تک جاندے ہجوم ورگا درش لوکاں نے پہلاں کدے وی نہیں سی دیکھیا۔ موہرے موہرے برات وانگ سجیا بینڈ،پچھے رتنی دی ارتھی تے مگر سارے دا سارا پنڈ۔ اجہی ارتھی پہلاں کسے نے نہیں سی دیکھی۔
سِویاں دے اندر لکڑاں تے پاتھیآں نال چنی ہوئی چکھا نوں دیکھ کے بینڈ والیاں دی دھن اداس جہی ہو کے آپے چپ ہو گئی سی تے بھگت سیوں تے اوہدے مگر کھڑے لوکاں دے کنٹھ وچوں واہگورو دے جاپ دی آواز ہور وی اچی ہو گئی سی۔
واہگورو واہگورو دا جاپ پنڈ دی ہوا وچ گھل کے سویاں ‘چ وسدیاں روحاں نوں چھوہ رہیا سی۔
رتنی دا سوا بلدا رہا۔ بھگت سیوں دی اکھ وچوں اِک وی ہنجو نہیں کریا۔ دھیاں پتاں نے باپ دے گل لگ کے رونا چاہیا تاں اوہ کہہ دیندا :
“نہ شیرا، اپنی ماں دی روح نوں تکلیف نہیں دینی، مساں ستی اے...سون
دیؤ آودی ماں نوں۔”
سوا ٹھنڈا ہون تک بھگت سیوں کول بیٹھا رہیا۔
سارا پنڈ چپ سی۔
تے ہن اوہ تے اوہدی قلم وی خاموش سن پر روح اجے وی بھگت سیوں دی حویلی وچ بھٹک رہی سی۔
“نی دس، پھیر کیہ ہوئٔے...بالو توں بناں ماہیا کنج جیوندا رہ گیائے ؟”
اخیر قلم نے چپ توڑی۔
تے اوہ جویں نیند توں جاگی۔ اوہنے اپنے آلے دوالے تکیا۔ اوہدے گھر دے کونے وچ وسیا اوہدا نکا جہیا پنڈ تے اوہی ماں دی دتی مشین تے مشین دے آلے دوالے کھڑے گڈے گڈیاں جویں اکو جھٹکے ‘چ ساہ وہونے ہو گئے ہون۔
“نہ نی، اس دن صرف بالو ہی نہیں مکی...اس دن توں بعد بھگت سیوں دی حویلی وچوں کدے کسے نے بالو ماہیئے دے ٹپیاں دی آواز نہیں سنی۔ اوہدے پران تاں بالو دے نال ہی چلے گئے سن۔ پچھے تاں اِک بت رہِ گیا سی۔ تے اجے رتنی دا تیرھواں وی نہیں سی منایا، اِک رات چپ چپیتا بھگت سیوں وی اس جہیان نوں الوداع کہہ گیا۔
“ کہندے نے، آخری وار اوہنے رتنی نوں ‘واج ماری تے کجھ پلاں چ اوہدے ساہاں دی ڈور ٹٹ گئی سی۔”
اوہدے بولاں دی نمی قلم دی سیاہی ‘چ گھل کے چارے پاسے پسر گئی جاپی۔
“معاف کریں اڑیئے...مینوں پتہ نہیں سی پتہ کہ محبت دا ایہ روپ وی ہوندے۔ توں سچ آنہدی سیں...چن تاریاں نال ہی عشق نہیں ہندا، ایہ تاں چکڑ چ وی پیدا ہو سکدے...۔”
قلم دی اکھ وچوں اِک ہنجو نکل کے کاغذ دی ہک تے پھیل گیا۔
ہُن اوہ دوویں چپ سن۔ مساناں ‘چ دھکھدی اگ وانگ اوہناں دے اندریں وی کجھ دھکھ رہیا سی۔
اوہناں دوواں کول جویں شبد مک گئے سن، پر روح اجے وی بھگت سیوں دی حویلی دے بوہے ‘چ اکھاں گڈی کھڑی سی۔ جتھے چٹے ربناں والی کوٹھی والے سردار دی پوتی منجے نال جڑی بیمار رتنی دے چہرے وچوں کسے پری دے نقش لبھ رہی سی تے گھسمیلے کپڑیاں والا صوفی جہیا بابا بھگت سیوں کدے رتنی دے سر دیاں جوآں کڈھدا، کدے گھٹ گھٹ کرکے پانی پیاؤندا، اچی ہیک نال گاؤن لگ پیندا سی...۔
گڈی آئی اے ٹیشن تے
پچھے ہٹ وے بابو
مینوں ماہیا دیکھن دے
پچھے ہٹ وے بابو
وے مینوں بالو دیکھن دے...
وے مینوں بالو دیکھن دے...
٭٭٭٭٭
