رابندرناتھ ٹیگور۔۔۔۔٭رویل کالم٭

رابندرناتھ ٹیگور۔۔۔۔٭رویل کالم٭

شاعر، کہانیکار،ناول نگار،ڈراما نگار،فلسفی،مصلح،چِتر کارتے اُستاد وجوں جانن دے نال نال آپ نوں لوکائی "ارسطونی ادیب" وی پُکاردے سن۔آپ نوں 1913وچ نوبل پرائز آف لٹریچر نال سنمانیا گیا۔ڈونگھے احساس نال بیانیا،ہر زمانے وچ سجریاں معلوم ہوندیاں لکھتاں لکھن والے دی سوہنی نثر تے جادوئی شاعری آپ دی پچھان سی۔

”انگریزی زبان بڑی سوہنی اے پر اسیں اوس نوں اپنی زبان دی قیمت تے قبول نہیں کر سکدے ہاں“ رابندر ناتھ ٹیگور ہوراں نے کلکتہ وچ اِک جگت پدھر دی کانفرنس دوران اپنے خطبے وچ کہیا سی۔اوہناں دا مَننا سی کہ مادری زبان وچ تعلیم ماں دے دُدھ وانگ اے۔

اَٹھ ورھیاں دی عمر وچ شاعری شروع کر دتی سولھاں ورھیاں دی عمر وچ ”بھانو سِمیا“ شعری پراگا لکھیا جو اوس ویلے دی سرکار نے ضبط کر لیا۔ٹیگور نے بنگالی ساہت نوں نویکلا رنگ دِتا اوہناں نے شدید قسم دے کلاسیکی مہاندرے والے شعری ادب نوں نہیں رچیا جس وچ زبان نوں اُلجھا کے گنجھلک طریقے نال بیانیا جاندا ہونداسی ٹیگور لسانی سختیاں دے ورودھ وچ وکھالی دیندے نیں۔آپ دیاں لکھتاں دی اُچیچی پچھان عام بول چال دی زبان دا ورتارا اے آپ دیاں لکھتاں آل دوالے دے مشاہدے تے ادھارت نیں تے غور وفکر دی بھرپور دعوت وی دیندیاں نیں جس کرکے آپ دی لکھت نوں ہر پدھر تے سراہیا جاندا اے۔

انڈیا دا قومی ترانا ”جن گن من“ تے بنگلا دیش دا ”امر شونار بنگلا“ دے شاعر رابندر ناتھ ای نیں ایس دے نال نال سری لنکا دا ترانا وی آپ دی لکھت دے اثر وچ ای رچیا گیا اے۔

مغربی بنگا ل دے علاقے کنش دے رہن والے سن۔آپ دے وڈکے اپنے آپ نوں کُشاری اکھواندے ہوندے سن۔آپ دا جنم کلکتہ وچ7مئی1861نوں ہویا،ماں دا ناں سرادھا تے پیو داناں دابندر ناتھ ٹیگور سی۔ٹیگور دے تیرھاں بھین بھرا سن تے اوہ سبھ توں نِکّے سن بالپن وچ آپ نوں ”رابی“ دے ناں نال پُکاریا جاندا رہیا۔آپ دے ماپیاں نے آپ دی تعلیم دے نال نال موسیقی سکھاون دا وی پربندھ کیتا ہویا سی تے اِک اُستاد رابی نوں گھرے ای موسیقی سکھاون لئی آندا ہوندا۔آپ نوں روایتی قسم دی تعلیم اُکا پسند نہیں آئی سی جس کر کے چھیتی ای سکولی تعلیم چھڈ دتی تے گھر وچ ای وکھ وکھ علم سکھاون والے ماہر اُستاداں دی سیواواں لئیاں جان لگیاں۔سکول دی تعلیم دوران جدوں ماسٹر ہوریں لکڑ دے کالے تختے تے کجھ لکھ رہے ہوندے سن تے رابندر ناتھ باہر رُکھاں ول تے اَزاد پنچھیاں ول من لائے ہوندے تے اوس ویلے جہڑے درِش اوہناں نے اپنیاں اکھاں وچ سموئے سن اوہ بعدوں اوہناں دیاں لکھتاں وچ وی جھلکدے پئے نیں۔اصل وچ اوہ فطرت دے نیڑے رہنا پسند کردے سن جس کر کے روایتی پڑھائی لکھائی اوہناں نوں اُکا پسند نہیں آئی۔ بالپن وچ سوچ تاں آئی ہونی جیون وچ اوہناں نوں موقعاملیاتے اوہ کوئی مثالی تعلیمی ادارا ضرور بناون گے تے فیر اوہ ویلا وی آیا جس دا ویروا اگے آوے گا۔روایتی قسم دی تعلیم نال جدوں اوہنا ں اپنا ناتا توڑیا فیر بُہتا ویلا حویلی دوالے گھُم پھر کے ای لنگھاندے ہوندے گھر وچ جہڑے علوم اُستاد اں اوہناں نوں پڑھایا اوہدے وچ ڈرائنگ،جغرافیا،تواریخ،اَدب،ریاضی،سنسکرت تے انگریزی سن۔

رابندر ناتھ ہوراں دے ابا جی اپنے کاروبار دے سلسلے وچ بُہتا چر سفراں وچ ای لنگھاندے سن جدوں آپ گیارھاں ورھے دے ہوئے تاں اوہناں نال کلکتے ول نوں سفر شروع کیتا تے کئی مہینیاں تیکر بھارت دیس گھُمدے پھِردے رہے۔ایس سفراں دوراں اوہ ڈلہوزی توں امرتسر وی اپڑے تے امرتسر وچ اِک مہینے دا قیام کیتا اوہ نانک بانی تے گربانی توں بہت متاثر ہوئے سن سکھ مذہب دے حوالے نال اوہناں نے چھے نظماں وی لکھیاں نیں۔

رابندر ناتھ نے پہلی کہانی 1877وچ لکھی جس دا ناں سی ”بھکارنی“

آپ دے ابا جی آپ نوں وکیل بنانا چاہندے سن جس کر کے اوہناں نے آپ نوں انگلینڈ وی گھلیا ایہ1878دا ورھا پرگٹن دے اِک سکول وچ آپ نوں داخل کروایا گیا ایس علاقے وچ آپ دے پروار دے کافی جی رہ رہے سن۔یونیورسٹی کالج لندن وچ وچ آپ نے قانون پڑھنا شروع کیتا پر ایہ پڑھائی وی چھڈ دِتی تے بُہتا دھیان شیکسپئیر دیاں لکھتاں کارنویس،انتونی تے قلوپطرا پڑھن وچ لایا۔بدیس وچ دوورھے لنگھان مگروں 1880وچ واپسی بنگال اندر ہوئی۔

رابندر ناتھ دا ویاہ 1883وچ دس ورھیاں دی مِرنالنی دیوی نال ہویا تے پنج بال ہوئے۔1890وچ وڈکیاں دی جائیداد سانبھن لئی شیلادھیا چلے گئے تے ایسے ای ورھے ”مناسی“ نظماں دا پراگا وی چھپیا۔

گگن ہرکارا نال میل ملاقات وی ایتھے ای شروع ہوئی جو مشہور گیت کار سی تے جس دے گیتاں نے آپ نوں متاثر کیتا سی تے اوس دی تعریف کرنوں آپ رہ نہیں سکے۔

شانتی نکیتن وچ جا کے اِک آشرم بنایا جس دا مقصد سی بالاں نوں فطری ماحول وچ پڑھائی سکھلائی کروائی جائے تے اوہناں دے دماغاں نون تعلیم توں نفرت کرن والا نہ بنایا جائے۔

ٹیگور دے پروار نے بنگال وچ احیائے عُلوم دی تحریک وچ موہرلا کردار ادا کیتا تے فنون لطیفہ نوں ودھاون پھیلاون وچ وڈا کردار ادا کیتا۔

ٹیگور دا وڈا بھرا دیوجندر ناتھ منیا پرمنیا فلسفی تے پرسدھ شاعر،اِک بھرا ستیاندر ناتھ پہلا ہندوستانی سی جو انڈین سِول سروسز تے اشرافیا نال سنبندھ سی۔

اِک بھرا جیوتندر ناتھ موسیقار، کمپوزر تے ڈراما نگار تے بھین سورن کماری ناول نگارسن۔آپ دے بھراجیوتندر ناتھ دی بیوی کدمبری دیوی سی جس نال رابندر ناتھ ہوراں دی واہوا بن دی سی اوس نے بھر

جوانی وچ خُدکشی کر لئی ایس اچان چک موت نے رابندر ناتھ دے جیون تے دماغ اُتے ڈونگھا اثر چھڈیا جس نوں اوہ ساری عمر نہیں وسار سکے۔

ویہویں صدی وچ داخل ہون تے ”نویں صدی دا انت“ لمّی نظم لکھی۔ایسے طرحاں ”گیتانجلی“ پراگے اندر بے مثال نظماں لکھیاں جو ہر زمانے وچ سجریاں ای معلوم ہوندیاں نیں۔ رابندر ناتھ ٹیگور نے22دسمبر1901وچ شانتی نکیتن اندر برہمچاریہ آشرم بنایا جہدے وچ پنج اُستاد رکھے گئے سن تے پنج ای پڑھیاراں نال ایس دا مُڈھ بنھیا گیا۔ ایس آشرم وچ بالاں نوں رُکھاں ہیٹھاں بہ کے فطری ماحول وچ تعلیم دِتی جاندی سی رابندر ناتھ کہندے سن کہ اُستاد دیپک وانگ ہوندے نیں نیں جس دے چانن نال پڑھیار سِکھدے نیں۔ایتھوں دے پڑھیاراں نون سویرے چار وجے اُٹھنا ہوندا اے فیر سارے پڑھیار راگ بھوپالی الاپدے تے کسرت توں بعد تعلیم دا سلسلا شروع ہوندا ایس توں مگروں کھیڈ تے باغبانی واسطے وی چوکھا ویلا کڈھیا جاندااے۔ایس تعلیمی ادارے وچ جہڑیاں زباناں سکھائیاں جاندیاں سن اوہدے وچ سبھ توں پہلاں بنگالیاں دی ماں بولی بنگلا زبان دوجی زبان انگریزی سکھلائی جاندی ایس توں وکھ اتہاس،چِترکلا،سنگیت سبھ پڑھیاراں واسطے لازمی ہوندا اے۔رابندر ناتھ ٹیگور جی تعلیم وچ کسے وی قسم دی کٹڑتا دے خلاف سن اوہ انسان نوں فطری طور تے پروان چڑھدا ویکھنا چاہندے سن تے تعلیم نوں وی فطری انداز نال دیون دے چاہیوان سن۔اوہناں نوں مادری زبان دی اُچیچتا دا وی خیال سی ایس لئی پڑھیاراں نوں مادری زبان نال جوڑنا چاہندے سن۔بالاں واسطے پرچے ”بالک“ اندر اوہناں نے بالاں دی نفسیات بارے لکھیا تے اوس ول دھیان دین دی پریرنا دتی۔

ایس تعلیمی ادارے وچ چائنا تے جاپان توں لوک پڑھان وی آئے تے پڑھن وی۔مالی معاملات پورے کرن لئی آپ نے اُڑیسہ دا جگن ناتھ پوری بنگلا ویچ دِتا جدوں فیر وی ایس دا خرچ پورا نہ ہویا تاں رابندر ناتھ ہوراں دی گھر والی نے اپنے گہنے وی ویچ دِتے۔پڑھیاراں کولوں تیرھاں روپے فیس وصول ہوون لگی۔گاندھی ہوراں نوں جدوں شانتی نکیتن دے مالی حالات وگڑن دا پتا چلدا اے تاں اوہ سٹھ ہزار دا چیک دان کردے نیں۔ایہ دس مارچ دی تاریخ سی جتھے اَج وی ’گاندھی تہوار‘ منایا جاندا اے بھاویں رابندر ناتھ جی اوہناں دے ’اَزادی دے نظریئے‘ دے خلاف سہمت نہیں سن۔

اوہناں ای سبھ ہندوستانیاں نوں کہیا ”ہر کوئی اِک دوجے نوں راکھی بنھّے کہ اسیں اِک دوجے نال آں“

رابندر ناتھ ٹیگور نے 1910.12وچ اپنیاں نظماں دا انگریزی وچ وی ترجما کیتا ایذرا پاؤنڈ نال ملاقات ہوئی تاں اوہناں نے لندن دی انڈیا سوسائٹی ولوں ایس نوں شایع کروان دی وی پربندھ کر دتا۔

رابندر ناتھ نوں انگریز سرکار ولوں ”سر“ دا خطاب 1915وچ بادشاہ جارج پنجم ولوں وی دِتا گیا جو جلیانوالا باغ وچ پنجابیاں دے قتلام کرن تے انگریز سرکار نوں موڑ دِتا تے اپنی دھرتی نال پریم دا وکھالا کیتا۔ اوہناں اوس ویلے دے وائسرائے لارڈ چیلمس فورڈ نوں لکھیا

”اوہ ویلاآ گیا اے جدوں عزت دے بَیج (badge) ساڈے لئی شرمندگی دا کارن بن رہے نیں۔“

ایسے ای ورھے سید عبدالماجد نے انجمنءِ اسلامیہ ولوں آپ نوں سلہٹ بلایا،1921وچ پِنڈاں دے جیون وچ سُدھار لیاون لئی اِک تنظیم بنائی جس دا ناں ”بہبود گھر“ رکھیا گیا۔رابندر ناتھ نے جگت پدھر دے ساہت نوں گوکھیا ہویا سی تے اِک وڈے سوجھوان دے طور تے جانے جا رہے سن اوہ صدیاں توں پرچلت چھُوت چھات تے ذات پات نوں کویں چنگا سمجھ سکدے سن اوہناں نے ایس دے ورودھ وچ بولنا شروع کیتا تے کئی سیاستداناں نوں ایہ گل اُکا ای پسند نہ آئی کیوں جے اوہ ذاتاں پاتاں تے اُچ جھک نوں ای اِک ہتھیاروجوں ورت رہے سن۔ایس طرحاں رابندرناتھ تے گاندھی دے وچکار وی اختلاف ویکھن نوں ملدا اے تے اوہ گاندھی دے خلاف بولنوں ذرا نہیں جھَکدے سن۔ جدوں بہار وچ بھونچال آیا تے ہزاراں لوک مارے گئے سن گاندھی نے ایس دا ذمے وار تھلڑی ذات نال تعلق رکھدے دَلتاں بارے کہیا کہ ایہ ظلم دا بدلا لین والا بھونچال کرما دے طورتے آیا اے۔ٹیگور نے ایس سوچ نوں وی ماڑی تے ’ذِلت نال بھری سوچ“ کہہ کے نِندیا۔

اعراق دے بدوواں دے قبیلیاں ول وی1932دے ورھے وچ گئے اوتھے اِک قبیلے دے سردار نے دسیا کہ ساڈے پیغمبر حضرت محمد ﷺ نے فرمایا اے کہ سچے مسلمان دی ایہ پچھان اے اوس دی زبان تے ہتھ نال کسے نوں نقصان نہیں اَپڑ سکدا۔ٹیگور نے جدوں اپنی ڈائری وچ جیون بارے ایس واقعے نوں لکھیا تاں لکھیا”میں ایہناں اکھراں وچ انسانیت دی واج نوں پچھان کے دھنگ رہ گیا ساں تے ڈھیر حیرت وچ ڈُبیا رہیا“۔رابندرناتھ ٹیگورہوراں نے لگ بھگ32دیساں دی سیر کیتی سی تے اوہ ہر پدھر اُتے شدت پسندی نال بھرپور قوم پرستی دی مذمت کردے رہے۔ امریتا سین کہندیاں نیں ”ٹیگور نے تحریک اَزادی دی قوم پرست شکلاں خلاف مزاحمت کیتی“اوہ سامراجیت دی کسے شکل نوں وی پسند نہیں کردے سن۔ایران دے دَورے دوران اوہناں نے خطاب کردیاں کہیا”ایشیا دا ہر دیس اپنے تواریخی مسائل نوں اپنی طاقت فطرت تے لوڑاں موجب حل کرے گا تے ایہ سبھ علم دے چراغ دے چانن نال ای ممکن ہو سکے گا“ آپ نے برطانوی انتظامیا نوں ”ساڈی سماجی بیماری دی سیاسی علامت“ کہیا تے اوہناں دے ای وچار سن کہ غربت دی انتہا تے رہن والیاں واسطے انھے انقلاب دا سوال ای پیدا نہیں ہوندا۔اوہ کہندے سن کہ تعلیم اجہی دِتی جاوے جہدا کوئی نا کوئی مقصد ہووے بے مقصد تعلیم نہ دِتی جاوے۔چیتے رہوے کہ ہندوستان وچ انگریزاں دی حکومت ویلے ایہ اوہ ویلا سی جدوں مغربی تعلیم دا ورودھ ہو رہیا سی تے کسے نہ کسے طرحاں ایس دی نندیا وی ہو رہی سی۔ انج لگداسی کہ رابندر ناتھ جی دی قلم وچوں انگریزاں خلاف اگ لکھی جا رہی اے ایس لئی اوہناں تے پابندی وی لائی جاندی رہی۔

کلکتہ وچ اِک جگت پدھر دی کانفرنس وچ شاما پرساد بڑے پریشان سن کہ رابندر ناتھ انگریزی وچ خطاب نہیں کیتا ٹیگور ہوراں نے اپنے خطبے وچ کہیا ”انگریزی زبان بڑی سوہنی اے پر اسیں اوس نوں اپنی زبان دی قیمت تے قبول نہیں کر سکدے ہاں“

اپنے بھرپور جیون وچ اوہ اپنی بھرجائی دی خُد کشی مگروں 23نومبر1902وچ بیوی دے وچھوڑے نے وی دُکھی کیتااوس رات اوہ سارا ویلا چھَت اُتے ٹہلدے رہے۔رابندر ناتھ ہوراں نے اپنی بیوی دے بارے 27نظماں لکھیاں۔ ایس توں اگلے ورھے ای دِھی رینوکا وی اگلے جہان ٹر گئی 19جنوری1905نوں پیو دی موت نے وی اندروں توڑ دتا۔پُتر شمندر ناتھ دی تیرھاں ورھیاں وچ موت نے وی اِکلا کر دتا سبھ توں وڈی دِھی وی بنگال توں باہر سی تے پُتر امریکا گیا ہویا سی جیون وچ اِکلاپے نے جیوں جکڑنا شروع کردتا سی۔ ”کابلی والا“ آپ دی جگ دُھمی کہانی اے جہدے وچ افغان توں آئے اجہے بندے دی کہانی اے جو ایتھوں دے وسنیکاں واسطے سُکّے میوے لیاندا اے۔انج دے کئی وپاری اوس سمے سُکے میوے ہندوستان وچ ویچن آندے سن جس کابلی والے دی کہانی رابندر ناتھ جی سنا رہے نیں اوس دی اِک دِھی، جو کابل وچ اے جدوں اوہ بدیس وچ روزی روٹی دی خاطر آندا اے تاں اوس نوں اپنی دِھی دی بہت یاد آندی اے۔اوس دی نفسیات نوں بیان کردی ایہ کہانی اپنے سمے دی بھرویں انداز وچ گل کردی اے ایہ اوہ ای ویلا سی جدوں بنگالی سماج ”کابلی والیاں“ کولوں ڈردا ہوندا سی۔

اُنہتر ورھیاں دے ہوون تے آپ نے چِترکاری شروع کیتی تے اگلے کجھ ورھیاں وچ تِن ہزار چِتر بنائے۔رابندر ناتھ ٹیگور ہوریں 1937 وچ بے سُرتی دی حالت وچ چلے گئے آپ نوں پراسٹیٹ کینسر دا روگ لگیا جس پاروں ست اگست1941نوں آپ دی وفات ہوئی۔

رابندر ناتھ دیاں کجھ لکھتاں دا جے ذکر کریئے تاں شعری کھیتر وچ جہڑیاں کتاباں نیں اوس وچ سبھ توں پہلاں 1884وچ بھانو سمہاٹھاکر (ٹھاکر دے گیت) ایس توں مگروں ”مناسی(مثالی)1890،”سونار دھاری (سنیہڑی بیڑا)1894، گیتانجلی (چڑھاوے دے گیت)1910،گیتا مالیا(گاوناں دی چدّر)1914، بالاکا(بگلیاں دی اُڈان)1916 آپ نے گیارھاں ڈرامے وی لکھے جہناں وچوں بالمیکی پرتیبھا (جنیتن بالمیکی)1881،وسارجن (قربانی)1890،راجا (انھیرے دا بادشاہ)1910، ڈاک گھر1912،مکت دھارا (آبشار)1922،چندا لیکا(اچھوت کُڑی)1933ایس طرحاں گلپ وچ نشانِرھ(ٹُٹیا بھجیا آلھنا)1901،گورا1910،گھیرے بیرے (دُنیا تے گھر)1916،نان فکشن وچ ”جیون سمرتی (میریاں یاداں)1912،چھلبیلا(میرے لڑکپن دے دیہاڑ)1940وچ چھپی سی ایس دے نال نال آپ دیاں لکھتاں دا انگریزی توں وکھ کئی زباناں وچ ترجما ہویا اے۔

رابندر ناتھ دیاں کجھ قیمتی گلاں

1۔میں نیندر وچ سُفنا تکیا کہ جیون خُشی اے۔

2۔ایمان اوہ پنچھی اے جو انھیرے وچ چانن محسوسدا اے۔

3۔سُہپن سچائی دی مُسکان اے۔اوہ اپنے مُکھ توں کامل شیشے تکدی اے۔

4۔رُکھ سُنن والے اسمان نال گلاں کرن دا جتن اے۔

5۔کسے وی بال نوں اپنی تعلیم تک محدود نہ رکھو کیوں جے اوہ کسے ہور ویلے جنمیا اے۔

6۔تعلیم جیون دی تیاری نہیں،تعلیم ای تے جیون اے۔

7۔تِتلی مہینے نہیں لمحے گِن دی اے تے اوس کول بہت ویلا ہوندا اے۔

8۔پھُل دیاں پَتیاں توڑ کے تُسیں پُھل دی خوبصورتی نہیں بھال سکدے۔

9۔مادری زبان وچ تعلیم ماں دے دُدھ وانگ اے۔

10۔خوبصورتی صرف محبت دی اَکھ نال ویکھن والی سچائی اے۔

11۔اِک وار اسیں سُفنا تکیا کہ اسیں اجنبی آں،جاگے تاں پتا چلیا کہ اسیں تاں اِک دوجے نال ڈھیر مَوہ رکھدے ہاں۔

12۔”مینوں میرا دیوا بالن دیو“ ستارے نے کہیا”ایس گل نال کوئی بحث نہیں کہ ایہدے نال انھیرا مُکدا اے یاں نہیں“

13۔ بندے ظالم نیں پر انسان رحمدل اے۔

14۔موت،چانن دا بُجھ جانا نہیں سگوں دن دے چانن وچ دیوا بجھاونا اے۔

15۔ اسیں دُنیا نوں غلط پڑھنے آں تے کہنے آں کہ ایس نے سانوں دھوکھا دِتا اے۔

٭٭٭٭٭