وارث شاہ دی لفظالی…… پنجاب دی ایکتا دی شان ۔۔۔۔۔کاشف حسین

وارث شاہ دی لفظالی…… پنجاب دی ایکتا دی شان ۔۔۔۔۔کاشف حسین

وارث شاہ نوں غالب وانگ اوکھت پسند آکھیا جاندا اے پر ایس اوکھت پسندی نے پنجابی دے قدیم شبداں نوں محفوظ کر دتا اے۔ وارث شاہ دا کلام پنجابی دی لغت بن گیا اے۔ وارث تے دُوجے پنجابی کلاسیکی شاعراں دی زبان وچ جہڑا فرق اے اوہ ایہ اے کہ دُوجے پنجابی شاعراں نے اِک لاین وچ اک ای محاورا ورتیا اے۔ ایہ ممکن اے کہ اوہ اِک ای شعر وچ لہندی تے چڑھدادوویں محاورے ورت لین جویں کہ میاں محمد بخش دا شعر اے:

اُ س دن عید مبارک ہو سی‘ جس دن فیر ملاں گے

ایس مصرعے وچ تسیں ویکھ سکدے اوکہ ایہدا پہلا حِصّا لہندی جد کہ دُوجا چڑھدے دا محاورا اے پر وارث شاہ دوہاں نوں ملا کے لگاتار ورتدے وکھالی دیندے نیں۔ وارث نوں پنجاب دا ہر لہجا ورتن دا شوق تاں ہے ای سی پر اوہناں نے لہجیاں نوں ملا کے ورتن دا تجربا وی سوچ سمجھ کیکیتا اے جویں کہ:

ٹکی گھِن کے ویڑھیوں کڈھ چھڈیں سانوں ٹھگ کے مُول نہ مار ہیرے

ایس مصرعے وچ صرف لفظ ”گھِن“ لہندی بولی دا اے۔ باقی مصرعے دا محاورا چڑھدی دا اے۔ ایسے طرحاں:

جو کوئی جمیا مرے گا سبھ کوئی‘ گھڑیا بھجسی واہ سبھ ویہن گے وے

جیبھ بُرا بولیسیا راولا وے‘ ایہ ہڈ سزائیاں لہن گے وے

کیکوں رزق نے آن اُداس کیتا‘ اس نوں کہڑے پِیر دی اوٹ ہے نی

ایہناں مصرعیاں وچ لفظ ”کیکوں“ لہندی تے باقی محاورا چڑھدی د ا اے۔

رزق رب دیسی اسیں اُٹھ چلے‘ ایہ لَے سانبھ مجھیں گھر آئیاں نیں

کیہ جانیے اُوٹھ کس گھڑی بہِسی اجے ویاہ دی وِتھ وی لمڑی ہے

ملن کھانیاں تہناں پھاڑ کر کے جیکوں ماریاں جے تویں کھاء میاں

جس وقت دتا اساں چاء فتوا‘ اوس وقت ہی

مار اتارن گے

گداں کسے دے نہیں چرا آندی‘ دانی ہوئیکے غیب کیوں بولنی ایں

اج کل جہان ہے سہج میلا‘ کسے نت نہ حکم تے تھیونائے

ایتھوں تیکر کہ وارث نے ڈوگری جموالی وی ورت سُٹی اے جہدے توں پتا چلدا اے کہ وارث نیڑے پنجاب دیاں حداں کتھوں تیکر سن۔

دھرمی راجے کُوں ماہنوواں لیہ لتی کیہ بی کاندی اندھیر ہے چڑھے دھارا

ایہناں دی لفظالی اینی کھلاوریں اے کہ اِکو شے لئی پنجاب دے وکھ وکھ لہجیاں وچ ورتے جاون والے وکھ وکھ شبد اوہناں کول موجود نیں۔ جویں ”لاٹھی“ لئی کتکا‘ ڈنڈکا‘ سوٹا‘ مطہر‘ مہلی۔ ”زنانی“لئی تیویں‘ سوانی‘ تریمت‘ عورت‘ رن‘ بیوی (تیویں شبدمالوے دوآبے تے تریمت ڈیرا غازی خان‘ بہاولپور ایریا وچ ورتیاجاندا اے)۔ ”چادر‘‘ لئی بوچھن‘ جُلّی‘ چادر۔”جوان کُڑی“لئی چھوکری‘ چھوہری‘ چھوہر‘ نڈھی‘ کُڑی۔ ”کھوتے“لئی گدھا‘ کھوتا‘ گدوں‘ کھوتڑا۔”چاول دی فصل“ لئی دھائیں‘ مُونج‘ چاول۔ ”آری“ لئی آرا‘ کاتی۔ ”ذبیحے“لئی ذبح‘ کہایا۔ ”سُور“ لئی

سُور‘ خوک۔ ”فیر“لئی پھیر‘ وت۔ ”روون والی“ لئی روندی‘ رُنی وغیرا۔

وارث شاہ دے کلام وچ نہ صرف پنجاب سگوں پوری سندھ وادی دے حوالے ملدے نیں۔ اج پنجابی داستان وی عمر ماروی دی داستان نوں اپنے شعراں وچ حوالا نہیں بناندی پر وارث شاہ نے دو تھاواں اُتے ایہدا ذکر کیتا اے۔

ویکھ بوبناں مارون قہر کیتی‘ ہور کئی کر چلیاں یاریاں نی

پھوگر عمر بادشاہ خوار ہوئے ملی مارون ڈھول دے رالیاں نوں

ایسے طرحاں اوہ سندھ تے نیویں پنجاب وچ بندے لئی ورتے جاون والے شبد ”ماہنو“ دی ورتوں وی کردے نیں جہڑا اج باقی پنجاب وچ ناپید اے۔ اردو دی پنجاب وچ لگوتی نے صرف پنجاب دی ایکتا ای نہیں سگوں ثقافتی سانجھ نوں وی نقصان پہنچایا اے۔ وارث اپنے کلام وچ پنجاب دے وکھ وکھ علاقیاں دااحاطا وی کردے نیں جویں کہ اوہناں دا اِک مصرعا اے:

ویکھاں روہیوں‘ ماجھیوں‘ پتیوں ہے راوی ویاہ کہ اکے جھناؤں دا ای

(میں ویکھاں تاں سہی آون والا روہی دا اے یاں ماجھے دا۔ یاں فیر راوی‘ بیاس‘ یاں چنھاں دے دوآباں دا وسنیک اے)

وارث شاہ دے کلام وچ بار یاں دوآبے دے علاقے دا دو تھاں ذکر اے۔ اِک مصرعے وچ اوہ بار نوں ”خزانے دی بار“ نال تشبیہ دیندے نیں یعنی کہ اوہ بار یاں دوآبے نوں پنجاب وِچ خزانا سمجھدے نیں جہنوں انگریز نے بعد وچ دریافت وی کیتا تے دریا وچوں نہراں کڈھ کے ایس علاقے وچ خشحالی دی نویں لہر دا مُڈھ بنھیا۔ اُنج چنھاں تے جہلم دے وچکارلے اُتلے علاقے نوں وی خزانے دی بار آکھیا جاندا اے۔

٭٭٭٭٭