نسائی جذبیاں دا شاعر ہرویندر سنگھ …….صفیہ حیات۔۔۔۔۔رویل کالم

نسائی جذبیاں دا شاعر ہرویندر سنگھ …….صفیہ حیات۔۔۔۔۔رویل کالم

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ایس جگ چ شاعری اودوں ہی شروع ہوگئی سی جدوں انسان نوں بول چال دی سدھ بدھ ہوئی بھاویں اوس سمے لکھت پڑھت وچ نہیں آرہی سی پر شعر سینہ بہ سینہ اک نسل توں دوجی نسل تک اپڑ رہے سن ۔اسیں کہہ سکنے آں شاعر مڈھ قدیمی توں پیدا ہوندے رہے تے رہندی دنیا تائیں پیدا ہوندے رہنے ۔پر اوہ شاعر بہت گھٹ نیں جہناں تے فخر کیتا جاسکے ۔جہڑا شاعر اپنے لوکاں دے دل دی ، حالات دی شاعری کرے اوہ کدے نہیں مردے سگوں امر ہو جاندے نیں

سید وارث شاہ کہندے نیں:

وارث شاہ اوہ سدا ہی جیوندے نیں

جہناں کیتیاں نیک کمائیاں نیں

اج دا ایک شاعر چڑھدے پنجاب توں جہنے حیاتی دے درد سمندر نوں اپنیاں ساہواں نال پنیا اے۔ساہواں نوں چھاننی بنان دا عمل بڑے بڑی ریاضت مگروں نصیب ہوندا اے ۔ہرویندر سنگھ اپنے دور دی اَواز بن کے ظلم ، دھرو، تے سماجی ناہمواریاں نوں سبھ دے ساہمنے لیاندے نیں۔

نسلی فرق تے لکھی نظم "ازلاں دی اجل"چ کالے گورے دے نسلی امتیاز نوں واضح کردے نیں:

جدوں کوئی فلائڈ ماریا جاندا ہے

تاں اس نال تھوڑا جہیا

مارٹن لوتھر کنگ وی مردا ہے

نیلسن منڈیلا وی مردا ہے

تے امبیدکر وی

پر ہاں

ایہ سبھ زندہ وی ہو جاندے نے

جدوں کوئی جارج فلائڈ ماریا جاندا ہے

جدوں لوکاں دا خون ابالا کھاندا ہے

ازلاں توں پھلائڈ کیاں مگر لگی

اجل نوں مارن لئی

جو صدیاں توں زہریلے سپّ وانگ ڈسدی آ رہی ہے

جو حالے وی وس گھولی جا رہی ہے"

او جاندے نیں کہ قلم قبیلا ہی ستے ضمیراں نوں جگا سکدا ہے۔

روح تے قلبوت دا سفر اوہناں دے تجربیاں وچ نکھار دی وجہ بنیا اے۔ایس سفر وچ ذات دا اکلاپا تے روح دیاں گہرائیاں نے اوہناں نوں اندر دی چپ نال گلوکڑی پوائی اے۔ہرویندر سنگھ نے ایس اداسی دے ہوندیاں ہویاں وی عزم دی بکل ماری ہوئی اے ۔او کہندے نیں آس تے نراس نال ہی حیاتی دی تکمیل ہوندی اے۔لکھدے ہوئے صوفی درویش دا چولا پاکے عشق دیاں اوکھیاں راہواں تے ٹر دے عشق دا گیت الاپ دے ہن:

"توں مینوں کدے نا نہ ملیں

مٹی دا مٹی نوں کیہ ملنا

مٹی نے مٹی نوں مل کے

مٹی ہی بننا ہندا

میں نہیں چاہندا میرا تیرے نال رشتا

مٹی بن کے

مٹی وچّ مل جاوے

توں مینوں کدے نا ملیں

ملنا اصل ‘چ ملنا نہیں

وچھڑنا ہندا ہے

ملنا اکّ بھرم ہی ہندا ہے

توں وی مینوں کدے نہ ملیں

کیوں کہ

قلبوتاں دا وصل

اصل نہیں ہندا"

ہر ویندر سنگھ نے اپنے سچے جذبیاں نال ایس دو میل نو ں شنگاریا اے ۔حضرت سلطان باہو ہوراں دے مطابق

دل دریا سمندروں ڈونگھے

کون دلاں دیا ںجانے ہو

ہرویندر سنگھ اپنی تخلیقی وجدان توں کم لے کے ایس سمندر چ ڈبکی مار کے شاعری کر دے تے لکھدے نیں:

"جدوں خد خدا ہے عشق کردا

جدوں خد خدا ہے عشق کردا

اودوں کردا ہے رانجھے تے ہیر پیدا

آپنے پاک آپے دے نال آپ میلے

پا ک روحاں تے کرکے سریر پیدا

کرنا ہووے اصل جے وصل پکا

کردا اؤلیئے ولی فقیر پیدا

عشق روپ ہے ربّ دا نا دوجا

کائنات ہے چلدی جس سہارے"

ہرویندر سنگھ اپنی نظماں راہیں اوس احساس نوں بیان کردے نیں جتھے سورج ہوندے وی کوئی نگھ نہیں۔ایہ بے حس سورج ساڈا سماج ہےجہدے ہتھ مجبور انساناں دیاں تقدیراں نیں ۔اوہ اپنے کساناں دی اواز بن جاندے نیں تے سیاسی بازیگراں تے سماجی راٹھاں دے دوغلے پن نوں اپنی نظم وچ جارہانہ انداز اختیار کردے جبر تے ظلم دے منفی رویاں تے استحصالی طبقے دے ہٹھیلے طبقے دی جاگرتی دا احساس دواندے لکھ دے نیں۔

"میں ہر مندر جاندا ہاں

تاج سرتاج امارتاں دے

درشن کرن جاندا ہاں

تے

ہر واری

مینوں اتھے آ کے

ٹلّ ٹلیاں دا شور نہیں

کرتیاں دیاں ہتھوڑیاں چھینیاں دا

سنگیت سنائی دین لگدا ہے

غلاماں داساں دیاں اداس آوازاں

آؤن لگدیاں ہن

دھیاں ،بھیناں ،پتنیاں تے ماپیاں نوں

ملن لئی ترسدے

مجبور مزدوراں دے

ویراگمئی ہاڑے ،ہوکے ،ہاوے

سنائی دین لگدے ہن

میں اس اشٹ دے کدے وی درشن نہیں کر پاؤندا

جس دی یاد وچّ اہ تیرتھ ستھل

'راجیاں مکدماں ' نے بنوائے ہندے ہن

اس لئی میں ہر واری

اہناں دی تامیرکاراں کاریگراں

نتمستک ہو کے پرت آؤندا ہاں"

نظم نے قدیم غلامی نظام دے ظلماں نوں آشکار کیتا-نظم وچ دسیا جد غلاماں دیاں سسکیاں تے آہاں دے وچ شامل چھینیاں تے ہتھوڑیاں دیاں آوازاں اوناں دے تراشے مجسمیاں، محلاں، عبادت گاہواں تےحاکماں دیاں سیر گاہواں وچوں نکلدیاں سنائ دندیاں نیں اودوں دل دہل جاندا اے- اوناں آوازاں نوں سن کے غلامی دے نظام نوں قائم رکھن والے حاکماں دے تاریخی دور توں نفرت ہو جاندی اے- محنت کش غلام طبقا تے اج وی جدید غلامی دے نظام وچ جی رہیا ہرویندر سنگھ ہوراں اپنے شعراں دے ذریعے اوناں فنکاراں، سنگ تراشاں، مزدوراں تے کاریگراں دے ہنر نوں خراج عقیدت پیش کیتا تے اوناں دی بے قدری کرن والے حاکماں نوں ظالم آکھیا اے۔

ہرویندر سنگھ دی شاعری وچ موضوعات دے کھلار دے نال نال جذبیاں دا سیک وی اے کدے کدے تے انج لگدا اکھر آگ وچ نہائے ہوئے ہوون ۔انج جویں من دے پانبھڑ لیڑیاں نوں وی ساڑ رہے ہوون۔ایہ اگ پوہ ماگھ دے سیالاں نوں اہاڑھ بنا دیندی اے

اپنی نظم " رشتیاں دیاں عمارتاں "چ لکھدے نیں

"توں

اینا لمبا سمے ناراض نہ رہیا کر

رشتے وی گھراں ورگے ہندے نیں

جو بیابان ہو جاندے نے

زیادہ سمے خالی رکھن نال

ایہناں اندر

جالے لگّ جاندے نیں"

نظم دے آخر چ کہندے نیں:

"توں

اینا لمبا سمے ناراض نہ رہیا کر

دو لفظاں دی معافی ہی

کافی ہندی ہے

رشتیاں دیاں عمارتاں نوں

آباد رکھن لئی"

او زندگی دے سارے رشتیاں نوں جوڑ کے رکھنا چاوءندے کہ زندگی اینہاں رشتیاں دے گلدستے نال ای سوہنی لگدی

اک آفیسر ہوندے ہوئے وی اوہناں دا مل ورتن تے بیٹھن کھلون ہیٹھلے طبقے نال وی ہے۔اس حوالے چ ایہناں دی نظم "گوبراہا" لاجواب ہے۔

ایہ نظم پڑھ کے آکھاں چوں ہنجوواں وگدے نے تے ہوکیاں دی ہوک سنائی دیندی ہرویندر سنگھ سچا تے کوڑا شاعر ہے جہدی شاعری وچ مظلوم تے محکوم لوکائی دا سچ شامل اے ۔ایہ اوہ سچ ہے جس نے گوتم نوں گیان ، عیسی نوں صلیب تے سقراط نوں زہر پین تے مجبور کیتا۔بابا فرید نوں شلوک، نانک نوں شبد ، سلطان باہو نوں ہو، تے بلھے شاہ نوں تھیا تھیا نچن تے مجبور کیتا ۔

اپنی ایک نظم " حیاتی چولا" چ کہندے نیں

"ایہ حیاتی چولا جو مے پایا اتے ہنڈھایا

کائناتی کسے درزی سیتا ساہاں دا دھاگا پایا

کلّ حیاتی چولا جو مے پایا اتے ہنڈھایا

رنگ برنگ ٹاکیاں لا کے سالم ہے بنایا

ممتا پیار محبت نفرت کترن کترن لایا

کجھ جگّ دے کجھ جگوں باہرے رشتے اس وچّ سیتے

اندر تے چولے دے باہر والے سبھ رنگ جی کے

ایہ چولا مے اک دن لاہ کے تر جانا ہے چپّ چپیتے ...

سبھ رنگ جی کے"

ہروندر سنگھ دے اکھراں دی صداقت ، جذبیاں دا سیک تے لہجے دی بے باکی اوہناں نوں حبس زدہ لوکاں دا نمائندہ بنا دیندی اے۔ اوہ کدے وی ہتھ تے ہتھ رکھ کے بہ جانا پسند نہیں کردے ۔او ہ کہندے نیں میرے اکھر سورج تے میں اندھیریاں دا ویری آں۔

او اپنے وجود دے مٹ جان توں پہلاں دوجیاں دیاں حسرتاں ، معصوم سدھراں تے نکیاں نکیاں خُشیاں دا اہتمام کر کے اپنے سریر دیاں کرچیاں نوں چن کے دوجیاں دے ننگے پیراں نوں زخمی ہون توں بچان لئ جتن کردے تے اپنے قلم ۔ راہیں سماج دی نا انصافیاں تے لکھدے ڈر دے نہیں۔

۔۔۔۔۔۔۔

سوانی نوں مرد دے ایس طاقتور سماج وچ بے بس تے بے قیمت سمجھیا جاندا اے ۔جنم توں مرن تیک اوہنوں احساس کمتری دا شکار رکھیا جاندا اے تے بے بس ناری ایس جبر نوں مندا جاندے ہوئے وی سماجی پریشر چ ایس نوں قبول کرن لئی مجبور اے۔تریمتاں نظم ویکھو ۔لکھدے نیں:

"تریمتاں

خود نہیں سوندیاں

صرف رات نوں سواؤندیاں نیں

آدھ ستیاں جاگدیاں

سویرے کیتے جان والے کماں دی

لمیری لسٹ دے سپنیاں نال

جاگو-میٹی وچّ ہی رات کٹّ لیندیاں نیں

لگدا تریمتاں

ہر

پل

گھڑی

پہر

اٹھو پہر

چتو پہر

چل سو چل وچّ رہندیاں

امرت ویلے سورج نوں سرگھی دے پنگھوڑے ‘چوں اٹھاؤندیاں

راتیں دیر تکّ رات نوں جگائی رکھدیاں

سوں کے وی خُدنوں کرم ‘چ پائی رکھدیاں

آہ ! بے چاریاں تریمتاں"

ہرویندر سنگھ ہوراں کول نسائی جذبے تے مسائل فرد واحد دی صورت وچ ویکھے جا سکدے نیں۔مرداں دے جبر دے خلاف اک اک لفظ چ گوڑھا احساس پھل وانگ خشبو کھلادا ہے تے سوانیاں نوں جین دا ڈھنگ سکھا وندے نیں تے کہندے نیںکہ اندروں اندری گھٹ گھٹ کے مرن تے جرن نالوں ودھ ہمت تے حوصلے نال زندگی دیاں اکھاں چ اکھاں پاکے جینے مجبوریاں دی گھمن گھیریاں چوں نکلو تے آسمان ول ویکھدے ، پنچھیاں کولوں اڑنا سکھو ۔ نراشجذبیاں دی تھاں آس امید دے دیوے بال کے جیو۔

اپنی نظم " جب میں نظم لکھدا ہاں" چ کہندے نیں

"جدوں میں کامی عورتاں بارے نظم لکھدا ہاں

تے

روڑی توں روٹی چکدی عورت لئ

میرے دل چ عزت ودھ جاندی اے

جدوں میں طوائفاں لئی نظم لکھدا ہاں

جہڑیاں ں اپنا جسم بیچ کے

روزی روٹی دی کماؤندیاں

تے مینوں اوہ عبادت دے قابل لگدیاں "

ہرویندر سنگھ سوانی دے دکھاں تے مجبوریاں تے جدوں لکھدے نیں تے قلم لکھدا نہیں روندا اے تے کرلاندا اے۔عورت دی بے بسی تے مرد دی حاکمیت بارے لکھی ایہ نظم سماج دے منہ تے زوردار تھپڑ اے:

"ایہ کیسیاں ریتاں نیں

ایہ کیسے شبد نیں

جس وچّ عورت دی مرضی دے

کوئی معنی نہیں

اسدی ‘نا تے ہاں دا کوئی مطلب نہیں

اسدے ہاسے نوں

اوس دی' ہاں ، سمجھیا جاندا ہے

ایہ کیسا ربّ ہے

صرف مردانا ربّ ہے

عورتانہ احساس توں خالی

ایہ کیسی عبادت گاہ ہے

جتھے ناریاں دے کیرتن نال

مریادا وچّ وگھن پیندا ہے

ایہ کیسے مندر نیں

جتھے معصوم بالڑیاں نوں

دیوداسیاں بنا دھرمی طوائفاں

بنا دتا جاندا ہے

ایہ کیسا حجّ ہے

جتھے جان لئی

عورت نوں محرم دا

محتاج ہونا پوے

ایہ کیسی شریعت ہے

جتھے عورت دا بدن تاں پورا

پر اسدی گواہی ادھی ہی قبولی جاندی ہے

ایہ جنت وی کیسی ہے

جتھے مرد لئی حوراں

پر عورت لئی حور- سونکناں

پیش کیتیاں جاندیاں ہن"

ایہناں دی شاعری عورتاں نوں سر چک کے جین دا سدھا دیندی اے تے پرانے رواجاں تے ریتاں نوں قبولن توں انکار ی ہے۔

او ہ ترقی پسند تے روشن خیال نے اسلئے لکھدے نیں

" ایہ ریتاں

میرے پیو دادے نے رچیاں

میری ماں بھین نے قبول کیتا

پر میریاں

دھیاں

دوہتیاں

پوتیاں

اسنوں انکارنگیاں

اسنوں پتراں دے نال ہی

اگّ وچّ ساڑنگیاں

اپنی اک مشہور زمانہ نظم " پانی کے جسم والی عورت" چ اوہناں عورت نوں جویں یں خراج پیش کیتا بہت ودھیا ہے۔ایس نظم نے سوانیاں نوں سر چک کے جینا سکھایا تے جہڑا سماج عورت نوں جُتی سمجھدا ایہ نظم اس دے مونہتے اک تھپڑ اے۔

نظم وچ کہندے نیں

"عورت دا جسم پانی دا بنیا ہندا ہے

اس نوں چھوا تاں جا سکدا ہے

پھڑیا نہیں جا سکدا

اس نوں کلاوے وچ نہیں لیا جا سکدا

اس نال ترل ہو کے رلیا جا سکدا ہے

کلاوے وچ محسوس ہندا اسدا وجود

محض چھلاوا ہندا ہے

عورت دے تن تک پہنچں دا پینڈا

اسدے من دیاں پگڈنڈیاں وچوں دی ہو کے گز ردا ہے

شاہرا ہاں راہیں سدھے عورت دے تن تک

پہنچں والے شہسوار

اکثر اسدے من 'چو ڈگ جاندے ہن

عورت دا جسم پانی دا بنیا ہندا ہے

اس تک پہنچں لئی پانی بننا پیندا ہے

جے تہانوں اسدیاں اکھاں دے

کھارے سمندراں 'چ تیرن دی جاچ آؤندی ہے

تاں اوہ تہانوں ست سمندراں توں وی

اگانہ دی سیر کروا سکدی ہے"

اپنی اس نظم دے آخر چ کہندے نیں

"عورت نوں ملن لئی

جیتو جرنیل وانگ نہیں

بلکہ کسے مقدس درگاہ دی

زیارت کرن آئے فقیر وانگ

جتی باہر لاہ کے آؤ نا پیندا ہے

ستکار نال زیارت کرنی پیندی ہے

عورت تن جیو نہیں من جیو ہے

عورت زندگی نہیں جذبے جیندی ہے

عورت نوں ملن لئی مرد نہیں

عورت بننا پیندا ہے

عورت نوں ملن لئی بندا نہیں

خدا بننا پیندا ہے"

جد وی عورت لئی دنیا دے کسے وی خطے چ آواز بلند کیتی جاوے گی۔اوتھے ہرویندر سنگھ دیاں نظماں دے حوالے دتے جان گے۔

ایہو جہے شاعر کدے نہیں مردے جہیڑے ہواواں دی مخالف چلن ۔تے عام لوکی ایہنا ں نوں چنگاں کہن یا ں نانہ۔پر ایہ اپنے ویلے دے سقراط ہوندے تے مر کے وی نہیں مردے سگوں ہمیش حیاتی دے رنگ وچ رنگ جاندے۔

٭٭٭٭٭