پنجابی منکھ دے سنگھرش رتے جیون دی برتانتکاری کردا ہے سال 2022 دا ناول

پنجابی ساہت ہمیشہ آپنے سرجناتمک(تخلیقی) دور دے سنکٹاں(بحراناں) تے چنوتیاں(چیلنجاں) نوں مخاطب رہیا اے۔ وچکارلے سمیں ساہت دے ساہتک روپ ، جاگیرداری سماج وچلے مُنکھ (انسان)نوں اوس دی سالم آزاد ہوند بارے سجاگ کردے ہر قسم دےستا( اقتدار) سیاست دے خلاف سنگھرش (جدوجہد) کرن دی اُورجا(توانائی) دیندے رہے ہن ۔ برطانوی بستی وادی(کالونیل)دور دے پونجی وادی پربندھ (سرمایہ دارانہ نظام)وچ پچھمی ساہت سنسکرتی(یورپی ادبی تہذیب)دے پربھاو(اثر) ہیٹھاں کئی ادبی رنگ روپ پیدا ہوئے ۔ ایہناں وچ جاگیرداری سماج والے وسطی عہد دے بھاو بندھ دی تھاں پونجی وادی صنعتی سماج دے نویں جیون ساہت دا تخلیقی مرکز بنے ۔ پنجابی ناول وی پچھم دی ساہت سنسکرتی دے اثر ہیٹھاں لمی برتانتک داستان دے روپ وچ پونجی وادی سماج دے چرتر (کردار، کرتو)نوں آپنے وشال کینوس تے پیش کرن والا برتانت رُوپ بن کے اُبھریا ہے۔ پنجابی دا مڈھلا ناول سنگھ سبھا لہر دے اثر ہیٹھ بھائی ویر سنگھ ولوں لکھیا ‘ سندری’ (1898) اے جیہڑا آپنے سمیں دے سبھیاچارک سنکٹاں وچ سکھ سماج نوں اوس دے جوجھارو ورثےبارے جاگروک کردا اک آدرشک (مثالی)سِکھ دی سرجنا تے زور دیندا ہے۔ ایس پچھوں آدرش واد(مثال پسندی)سدھارواد(اصلاح پسندی)، پرگتی واد(ترقی پسندی)، یتھارتھواد(حقیقت پسندی) ، اُتر یتھارتھواد(مابعد حقیقت پسندی)، پنجاب سنکٹ (بحران)، پرواس (بیرون ملک)سمیت سمکال (معاصر)تک دے وشویکرن(گلوبلائزیشن)دے دور دے اُپ بھوگتاواد( مابعدصارفیت) تک دے پنجابی سماج نوں ناول دی وِدھا (صنف)نے آپنے دستاویزی سروپ وچ پیش کیتا اے۔ ایس طرحاں بستی واد توں اُتر بستی واد تک دے پنجاب دی سماجک ٹور دی جیونت(زندہ) تے بہوں پاساری تصویر پنجابی ناول وچ روپمان (متشکل)ہوندی آئی اے ۔ سال 2022 تک پجدیاں پنجابی ناول آپنے وشے وستو (موضوع)، نائک پرمپرا (ہیرو ازم)، شیلی (اسلوب)تے درشٹی(نقطہ نظر)پکھوں لگا تار پرورتن مُکھی(تبدیلی پسند)رہیا ہے۔ ایس سال وِشیاں(موضوعاں)دی ونّ سونتا والے انیکاں(متعدد) ناول پنجابی پاٹھکاں دے سنمکھ (ساہمنے)پیش ہوئے ہن۔ ایہناں وچ بلویر پروانہ، پرمجیت جج تے دھرم سنگھ کمیانہ دے ناول 'کمدار' ، 'ٹرالی یُگ' ، 'کرونا تے کسان' تے '378 دن جیہناں دِلی ہلا دتی' وچ کرونا کال دی دہشت تے کیندر سرکار(مرکزی حکومت)دیاں کارپوریٹ پکھی نیتیاں(پالیسیاں)دے سماننتر (برابر، مقابلے)دلی دیاں برونہاں تے اُٹھے وشال کسان اندولن نال جڑے برتانتک ویروے پیش ہوئے ہن۔ بلبیر پروانہ 'ٹرالی یگ' ناول وچ اُپ بھوگتاواد دے ویہن وچ نستّے تے بھونترےپنجاب وچ اُٹھے کسانی اندولن دے سماجک چیتنا تے پئے پربھاو پھڑدا ہے۔ پرمجیت جج آپنے ناول 'کرونا تے کسان' وچ کسانی اندولن بارے تبصرہ نما برتانت اُساردا ہے۔ اوسدے ناول دے سارے پاتر وکھو وکھرے بودھک (عقلی)پینتڑیاں توں ایس اندولن دے آرتھک(معاشی)، سماجک تے سبھیاچارک(ثقافتی)پاساراں (پہلوواں)بارے چنتن (شعور)دی مدرا (کیفیت، حالت)وچ پیش ہوئے ہن۔ دھرم سنگھ کمیانہ آپنے ناول '378دن جیہناں دلی ہلا دتی' وچ بےشک ایس اندولن (تحریک)دا رزنامچے ورگا گھٹناوی برتانت پیش کردا ہے پر لیکھک ایس کسانی اندولن دے راہیں نال پنجابی سبھاء دی ستا(اقتدار) سیاست توں نابری دے پرتیماناں نوں دِرڑتا دیندا ہے۔ انج ایہہ ناول کسان اندولن دے پروچن وچوں پنجابی سماج دےجوجھارو اتہاس تے دؤر دی درِش کاری (منظرکشی) کردے پیش ہوئے ہن ۔ پچھلے کئی سالاں توں پنجابی ناول پنجاب دے آدِ کالین(مڈھلے دور):مدھکالین(وسطی عہد)تے نِکٹ کالین(زمانہ حال)اتہاس دےکتھا دھراتل وچ مہتوپورن اتہاسک پرسنگ (اہم تواریخی حوالے)، پاتراں تے گھٹناواں (واقعات) دی روشنی وچ سمکال (معاصر) دیاں چنوتیاں (چیلنج) پرتی (بارے) اک کٹیک سِرج رہیا ہے۔ ایس سال بلدیو سنگھ سڑک نامہ آپنے ناول 'جیونا موڑ' راہیں پنجاب دی لوک دھارا وچ سورم گتی دی مِتھّ بن کے لوک مناں وچ رچ وسے لوک نائک جیونا موڑ دی جیون وِدھی نوں آپنے ناولی پروچن دا کیندر بنا کے پیش کردا ہے۔ برطانوی ستا ، جاگیرداری پربندھ تے شاہوکاراں دے بندوآ جال وچ دمن (استحصال)کردی پنجاب دی نمن (چھوٹی) کسانی تے سیری کرن (مزارع بناؤن)دے ودروہی(احتجاجی)تیور پرگٹ(ظاہر)کردا ایہہ ناول جیونا موڑ دے لوک دھارائی بمب (عوامی شبیہہ)نوں گلپ (نثر)دے یتھارتھک(حقیقی)سروپ وچ کھوج پورن درِشٹی (تحقیقی نگاہ) توں سانبھدا ہے۔ ایسے طرحاں عطرجیت آپنے ناول 'اب جوجھن کو داؤ' وچ سِکھ راج دے پتن (زوال) توں بعد ہن تک دے 175 سالاں دے اتہاسک کال کھنڈ نوں ناولی برتانت دا حصہ بنا کے پنجاب دی دھرتی توں سمیں سمیں تے ستا سیاست خلاف اٹھیاں لہراں دی دستاویزی پیشکاری کردا ہے ۔ ناول وچ کسے کیندری پاتر (مرکزی کردار)دی تھاں پنجابی قوم دے تے ججھارو کردار نوں نائک بنا کے بستی وادی کال (کالونی گیر عہد) توں اتر بستی وادی کال (مابعد کالونی گیر دور) تک دے اتہاس دا گلپی کرن (تحریری) کرن دا جتن کردیاں انقلابی لہراں تے آگوآں دے انتر ورودھ (باہم مناقشے) وی پیش کردا ہے۔ انج سمکال (معاصر)دے سنکٹاں (بحراناں) دے حل لئی اتہاس نوں ٹول باکس وجھوں ورتن دے رجحان پنجابی ناول دا آرمبھ (شروع) توں ہی حصہ بن دے آئے ہن۔ ہرجیت کور ورک دے ناول 'بچے شرن جو ہوئے' وچ چمکور دی گڑھی وچ شہید ہوئے سنگھاں دے انتم سنسکار (کفن دفن)کرن والی دلیر سکھ عورت شرن کور دے جوجھارو کردار تے دھیان کیندرت(مرکوز)کیتا گیا ہے۔ ناول کارا ورتمان(موجودہ) دور وچ ناری دی ہوند تے ہستی نوں درپیش چنوتیاں دے حل لئی سِکھ اتہاس دیاں دلیرعورتاں دے جیون درشن (فلسفہ حیات) نوں آپنی ناولی درشٹی دا آدھار (بنیاد)بناؤندی ہے۔ پنجابی ناول کاراں نے ہری کرانتی(سبز انقلاب)توں بعد دے بدلے ہوئےپنجابی سماج وچ گھاٹے دے کھیتی، ارتھ چارے(معیشت) ، پنجاب سنکٹ ، کسانی مسئلے ، دلت چنتن (اچھوت شعور)، مدھ ورگی(درمیانے طبقے)جیون دے دنڈی جیون(دشوار زندگی)سمیت پرواسی جیون (بدیسی جیون)تے ناری سرکاراں (نسائی معاملات)بارے سنوادی(مکلالماتی)رچناواں سرجیاں ہن ۔ پرواسی سنویدنا(احساس)پکھوں ایس سال ہرجیت اٹوال دا ناول ‘سفر’ پرواسی جیون دے مول واس(دیس)تے پرواس (بدیس )وچ جھولدے ، جھلکدے جیون دی روائتی پیشکاری، ایسوسی ایشن (آئی.ڈبلیو. اے.) ناں دی بھارتی مزدور سنستھا (تنظیم)دے آگوآں دیاں پراپتیاں(حصول، کھٹی)، انتر ورودھ (آپسی اختلاف)، سدھانتک (اصولی)/ ویہارک (روایتی)وِتھاں وغیرہ نوں آپنے برتانتک سنگٹھن (اکٹھ) دا حصہ بناؤندا ہے ۔ پرواسی ناول کار نچھتر سنگھ گِل آپنے ناول 'لاجو'وچ آئی نوٹس(مشاہدہ)کرکے پرواس دھارن (ہجرت)کرن والے پنجابی نوجواناں نوں آؤندیاں چنوتیاں دے پرسنگ (بابت)وچ آپنی دھرتی تے رہ کے کرت (کم کار)کرن دی پریرنا دین والا لکیری تے اکہری بنتر والا برتانت سرجدا ہے ۔ ہرکیرت کور چاہل آپنے ناول 'چنن رُکھ' وچ پرواسی جیون دیاں وسنگتیاں(اوکڑاں)نوں پیش کردا پنجابی عورت دی ڈائسپورک حد تے پریوارک جیون دے مسئلیاں نوں سمبندھت (متعلق)ہے ۔ ناول ، پنجابی عورت پاتر چنی ولوں پرواس دی دھرتی تے ہائیبرڈ سبھیاچار ، قانون ووستھا (نظام)تے آواس پرواس دیاں کلاج جیون پرتاں نوں پنتھ کردا پرتیکول ستھتیاں(مناسب صورتحال) وچ وی آس تے امید دا پروچن سرجدا ہے ۔ مہندرپال دھالیوال دا ناول 'بھلیا پنڈ گراں' پرواس دھارن دے کارناں دی پڑچول توں بعد پرواسی جیون وچ پنجابی بندے دے پریوارک سیٹلمینٹ ، کاروباری سنگھرش تے اگلی پیڑھی نال انتر ورودھ ستھتیاں دی داستان پیش کردا ہے ۔ اِنج اپروکت (مندرجہ بالا)ناول پرواسی بندے دے روائتی ہیروےتے آپنے جگیرو سماج پرتی رُدن دی تھاں پرواس دے نویں مہاندرے نوں پیش کردا ہے ۔

پنجاب دیاں مرد پردھان سماجک بنتراں وچ عورت دا مرداوی پتر ستا (پدرسری) توں نابر رُوپ تے آپنی ستنتر (آزاد)ہوند لئی جوجھن دے گلپی بمب وی ایس ورھے دی پنجابی ناول کاری دا حصہ بنے ہن ۔

مرداویں پتر ستا وچ ابلا ناری (مظلوم عورت) دی بمبکاری (عکاسی) دی تھاں اوسدے سبلا (سکھالے، خوشگوار) روپ نوں ڈاکٹر شرنجیت کور دا پلیٹھا ناول 'سورج دی چھاویں' پیش کردا ہے۔ ایس پرسنگ وچ ڈاکٹر گرمندر کور سدھو دا ناول 'امبریں اڈن توں پہلاں' عورت دے آزاد فضا وچ اُچیاں تے من پسند اڈاناں بھرن دی چاہت دا برتانت ہے۔ ہرسمرن کور دا ناول 'کندھاں کولے'پنجابی سماج اندر جاتی ، جماتی(طبقاتی)، لنگک (جنسی)تے آرتھک (مالی، معاشی)وکھریویاں کارن اپجے دکھانت (پیدا ہوئے المیے) نوں پیش کردی رچنا ہے۔ ناول وچ عورت پاتر کیرت دے جیون سنگھرش نوں روپمان (متشکل، اجاگر) کرکے مرداویں ستا نال وعرت دی بھڑنت نوں لکیری کتھا وچ بیانیا گیا ہے۔ ایسے طرحاں کرندیپ کور بھائی روپا دے ناول 'دیجے بدھّ ببیک' وچ ان پڑھتا ، غریبی تے مانوی لالساواں (انسانی لالچ)دی ککھ وچوں پلدے ڈیراواد (خانقاہی)دیاں وسنگتیاں (تضاداں) نوں ناول دے ڈیرا سنچالک (ناظم) رشی دیو عرف تے ریشم دے جیون ویرویاں دوارا پیش کیتا گیا ہے۔

پنجاب دے سانجھے فکراں تے سروکاراں نوں پیش کردیاں ایس سال کجھ ناول کاراں نے جتھے پنجابی جن جیون (عوامی زندگی) دے چلنت مدیاں نوں ناولی دھراتل تے پیش کرن دے اُدم کیتے ہن اوتھے ہی ورگی سماج (طبقاتی معاشرے)وچ دلت جیون یتھارتھ دی کرورتا (ظلم)وچ پسدے جیون دی سنویدنا(حساسیت)وی نشر کیتی ہے۔ دلت جیون دی کرورتا وچ آپنے ستنتر وجود (آزاد وجود)تے سالم ہستی نوں قائم رکھن پکھوں رگھبیر سنگھ مان دا ناول 'تپدے پیراں دا سفر'اہم ہے ، جس وچ دلت عورت بھانی دے سنگھرش رتے جیون نوں درشٹی مان کیتا گیا ہے۔ ناول کار ودیا دوارا سشکتی کرن (تعلیم راہیں طاقت)حاصل کرن ، انتر جاتی(غیربرادری)ویاہ تے بودھک(شعوری)طور تے سجگ ہون دی گلپی درشٹی دوارا دلت مکتی دے پرشناں (سوالاں)نوں مخاطب ہوندا ہے۔ جورا سنگھ سندھو دا ناول 'عشق جیہناں دے ہڈیں رچیا' انتر جاتی ویاہ دی تمنا رکھدے پریمی پریمکا راج تے رانی دی محبت دے رستے وچ آؤندیاں رکاوٹاں دا برتانت ہے۔ ایس سال پنجابی دے کجھ ناول پنجاب دے نکٹکالی اتہاس سماجک چال وچ پنجابی بندے نوں درپیش سنکٹاں دا برتانت سرجن ول رُچت (راغب)ہن۔ ایہناں وچ کرشن پرتاپ دا ناول 'شطرنج دے مہرے' ویہویں صدی دے آخری تن دہاکیاں دی سیاسی بساط تے لوکائی نوں داء تے لائی رکھن والیاں کوجھیاں سیاسی چالاں دا برتانت اُساردا ہے۔ سیاست دی اس غلیظ بساط اُتے عام عوام نوں دھرماں ، جاتاں ، کھیتراں تے ہور ونڈیاں دے مہریاں دے روپ وچ ورتن دے کتھانکی ویروے شامل ہن۔منموہن سنگھ ورک اپنےناول'یودھا' وچ پنجاب دے اٹھویں دہاکے دے سنکٹاں دی گلپی نشاندیہی کردا ہے۔ ناول وچ آپریشن بلیو سٹار ، پردھان منتری دے قتل ، پنجاب وچ دو فرقیاں دے تناء تے تکھے ورودھ سمیت ایتھے اُٹھی کھاڑکو لہر (دہشت گردی )تے سٹیٹ دے ٹکراء وچ عوام ولوں بھگتے سنتاپ دیاں پرتاں اجاگر ہوئیاں ہن۔ پنجابی غزل گو بوٹا سنگھ چوہان آپنے ناول 'اجڑے کھوہاں دا پانی' وچ آپنی کلاتمک برتانت شیلی دوارا پنجابی سماج وچ مدھکالی جیون بودھ والے اوہناں جیون مُولاں نوں نکاردا (رد کردا)ہے ، جیہڑے منکھّ نوں اکھوتی (نام نہاد)قسم دی انکھ ، غیرت تے ہینکڑبازی وچ بنھدے ہن ۔ یادویندر سنگھ بدیشا دا ناول'بوہڑ پتّ' بوہڑ دے پرتیک دوارا (علامت راہیں)پنجابی جیون یتھارتھ وچ رشتیاں دی ٹٹّ بھجّ ، پدارتھ وادی (چیز پرستی)سوچ ، بھرشٹ (بدعنوان) نظام تے ہور سماجک برائیاں نوں پیش کیتا گیا ہے۔ جیونی مولک ناولی پرمپرا (سونحی ناول دی روائت) وچ ایس سال بلونت سنگھ سندھو دا ناول 'گولڈن پنچ'پنجاب دے پرسدھ مکےباز(باکسر)کور سنگھ دے بچپن ، جوانی ، فوج وچ نوکری ، مکےبازی کھیڈ وچلیاں پراپتیاں تے مکےباز محمد علی نال ٹکر سمیت اوس دے جیون سنگھرش نوں دلچسپ برتانتکی انداز وچ پیش کردا ہے۔ اجہیاں رچناواں پنجابی ناول دا وستو گھیرا(موضوعاتی دائرہ)ہور وسیع کردیاں ہن۔ انجنیئر ڈی.ایم.سنگھ دا ناول 'لفافہ' صحت سیواواں(خدمات)دے کھیتراں وچ کارپوریٹ گھرانیاں دی اجارےداری وچ یوجنابدھ(منصوبہ بندی) ڈھنگ نال ختم کیتیاں جا رہیاں سرکاری صحت سیواواں تے میڈیکل کھیتر وچ ودھدی مانوی انیتکتا(انسانی بد اخلاقی)دا برتانت اُساردا ہے۔

سارنش (نتیجے دے)طور تے کہنا بندا ہے کہ سال 2022 دا پنجابی ناول آپنے ونّ سونے کتھا برتانت نال پنجابی سماجک یتھارتھ(سماجی حقیقت )دے بہوں بھانتےمہاندرے (کثیر رُخی) نوں پرتیی بمبت(منعکس)کردا ہے۔ ایہہ ناول جتھے برتانتکاری دے جیونی مولک تے نائک کیندرت رجحاناں ول ودھدا ہے اوتھے ہی آپنے تبصرہ نما ، آلوچناتمک (تنقیدی)تے رومانس وادی برتانتک لہجے دے رلویں ملویں پرگٹاوے دا واہک بندا ہے۔پنجاب دے ناولی برتانت وچ بھارو کسانی چیتنا والے مُدیاں دے نال نال ایس سال پنجابی ناول نے سِکھ اتہاس ، برطانوی بستی وادی اتہاس ، سنتالی دے دُکھانت ، دلت سنویدنا ، نو پرواس سمیت نِکٹ کالین اتہاس دیاں اہم گھٹناواں وچ پنجابی بندے دے سنگھرش بھرے سروپ نوں سپلیمینٹ کیتا ہے۔ ایس سال انیکاں ناول دوجیاں بھاشاواں توں پنجابی وچ انوواد (ترجمہ)وی ہوئے ہن۔ ایس سال ہی پرسدھ ناولکار نندر گِل تے سکھدیو سنگھ مان دا چلانا پنجابی دے ناول سنسار لئی اسیہ (ناقابل برداشت) گھاٹا ہے۔

جے۔ بی۔ سیکھوں

صدر شعبہ پنجابی ،پوسٹ گریجویٹ سری گرو گوبند سنگھ خالصہ کالج ، ماہل پور، ضلع ہشیارپور

(روزنامہ اجیت جالندھر دے تھورے سیتی التھا: خالد دھاریوال)