کُجھ خطاں بارے جانکاری

خط اجہیا گیان تے فن اے جو انسان دےانترمن نوں درشاندا اے۔صدیاں پہلاں جدوں انسان وحشیانہ جیون ہنڈا کے غاراں وچ وسن لگا تاں اوس دے مشاہدے وچ اپنے آل دوال دے درندیاں دا گُوڑھا مشاہدہ سی جہناں دیاں حرکتاں نوں اوس نے اپنے ساہمنے ویکھیا ہویا ہووے تاں اوہناں نے اوس نال رلدے ملدے ای چتر واہنے سن۔ایہ اوہ ویلا سی جدوں لفظاں دی ورتوں نہیں سی شروع ہوئی تے ایہی ویلا سی جد زباناں دے مُڈھلے اُصول گرامر دی صورت وچ نہیں سن لِکھے گئے ہوئے۔لوکی اپنے جذبیاں نوں تصویراں راہیں ای بیان کر کے سانجھا کردے سن۔

ایس واسطے اوہناں نے اپنے آگوواں دی چترکاری جنگلی جنوراں نال کیتی اے ۔مُڈھ وچ اپنے کسے حکمران لئی سَپ بنایا جاون لگا سَپ دے نال نال شیر ورگے خونخوار جنوراں نوں وی بہادری تے لڑائی واسطے چِترکاری دا حصہ بنایا گیا فیر ویلا بِیتن مگروں دوستی دے جذبے نوں بیانن لئی کبوتر دی چِترکاری شروع ہو گئی۔پتھر دے دور وچ انسان نے تہذیبی طور تے تھوڑی ترقی کرنا شروع کر دِتی ہوئی سیٗ پتھراں تے چِتر وی بنائے جاندے سن اجوکے سمے تک جیہڑے چِتر ساہمنے آئے نیں اوہناں وچوں سبھ توں پرانا پتھراُتے ای بنیاہویا اے۔پتھراں توں بعد مِٹی دیاں تختیاں اُتے کجھ اُکریا گیا جس دی نشانی " گِلی کُتب خانے" دی صورت وچ میسو پوٹیمیا(موجودہ عراق) توں لبھی ہوئی اے۔لکھن لکھان دا مُڈھ اج توں کوئی چھے ہزار قبل مسیح توں رکھ لیا گیا سی دھرتی ہیٹھ اجہیا ڈھیر خزانہ اے جو میسوپوٹیمیا توں وکھ مصر، چین،بابل ،جنوبی امریکا تے ہورناں دیساں وچ پیا اے۔

سومیرین وسیب وچوں اِک پتھر اجہیا ملیا اے جہدے اُتے دُنیا دا سبھ توں پرانا ساہت رچیا گیا اے تے اوہ لکھت پُوری دی پُوری پڑھی وی جا چکی اے۔

"کدی وی اجہیا کھوتا نہ خریدو جو بہت ہِنکے،کدی لڑائی ویکھن لئی ایدھر اودھر نہ بیٹھوتے نہ ای لڑائی وچ پینا چنگا اے۔کسے اُتے لعنت نہ گھلو اوہ تہاڈے کول ای پرت آوے گی۔"

ایہ اوہ ویلا سی پتھر،پِتل یاں مِٹی اُتے نقش بننا شروع ہو چکے سن تے ایس توں اگانہہ ول سفر جاری سی ۔

ہیرو غلفی دا مطلب اے مذہبی خط۔

جس سمے عراق تے بابل وچ مِیخی خط سی تاں مِصریاں نے ہیرو غلفی نوں ودھوتری دین دی ٹھانی ہوئی سی۔

مصر وچ لگ بھگ 3200 توں 3500 قبل مسیح ایہ خط دے نمونے ملدے نیں تے ہور پھرولا پھرولی جاری اے۔ایہدے وچ22 بنیادی تصویراں سن تے فیر ایہ تصویراں ای اِک اِک حرف دا نشان وی بنیاں تے ایہدے واسطے اوہناں نوں لما پینڈا طے کرنا پیا۔

ہیرا طیقی:

ہیرا طیقی دا مطلب اے مذہبی پیشوا تے ایہ خط عام لوکائی نہیں سی لکھ سکدے ۔

دیمو طیقی خط:

دیموس دا مطلب اے عام لوکائی ۔ ایہ خط وی ہیرو غلفی توں ای نکلیا سی پر ایس نوں عام لوکائی لکھ پڑھ تے سمجھ وی سکدی سی۔ایہدے وچ خط شکستہ وانگ لمیاں لکیراں واہیاں جاندیاں نیں۔

ایہ سارے خط مصر وچ چھے سو قبل مسیح تک رائج رہے سن۔

مصر وچ ہیرو غلفی خط شروع ہویا ایسے نوں ای تصویری خط وی کہندے نیں۔ایہ وی گل چیتے رکھن والی اے کہ دُنیا دیاں ساریاں زباناں دی اکھر پٹی ایسے ای خط توں نکلی ہوئی اے تے ایسے ای تصویراں دی مدد نال دُنیا وچ پہلی وار اپنے وچاراں دی سانجھ نوں منوایا گیا ۔

ہیرو غلفی مصر توں وکھ عراق تے چین توں وکھ جاپان تے شمالی امریکا تک وی سمجھیا جاندا رہیا۔ایہ عمودی قسم دا خط سی جس نوں چینیاں نے اجے تک اپنایاہویا اے۔ہیرو غلفی نوں عرضی صورت وچ وی لکھیا جاون لگا جیوں اجوکے سمے سطراں وچکار لکھدے نیں۔ایہ خط مصر توں دوجے دیساں تک ایس لئی اپڑیا کہ دیساں دے آپسی تعلقات ودھیا سن تے آوا جاوی ہوندی رہندی سی جو اک سماجی لوڑ وی سی ایسے ای ہیروغلفی دے صدقے ای اگے کئی خط نکلنا وی فطری گل سی کیوں جے وکھ وکھ دیساں وچ اپنی واج نوں ظاہر کرن واسطے اکھر مقرر کرنا بہت ضروری ہو گیا سی تے ہر دیس نوں اپنی لوڑ موجب ایہ سبھ کرنا پیا۔

پِکٹو گرافی یاں تصویراں واہ کے کجھ لکھناPICTOGRAPHY نوں ای اکھراں دے نشان دا مُڈھ مِتھیا جاندا اے۔

خیال نویسی نوں آئیڈیو گرافیIDEOGRAPHY وچ کسے تصویر نوں استعاراتی طور تے ورتیا جاون لگیا جیویں کبوتر نوں امن دا نشان مِتھ لیا گیا۔سورج توں مراد دن ،کچھو کُما خشکی دے سفر واسطے تے بیڑی(ناؤ) پانی دے سفر واسطے۔

صورت نویسی نوں ہائرو گرافی وی کہندے نیںHIEROGRAPHY ایہ اوہ ترقی پذیر شکل اے جس نال واج واسطے کوئی نویں نشان مقر ر کر لِتے جاندے نیں۔جیویں کہ ا۔ب۔ج دے بارے تہانوں سمجھا دِتا گیا اے۔

ہیرو غلفی دیاں 22 تصویراں جو 22 اکھر بنے اوہ ای ابجد۔ہوز۔حطی۔کلمن۔سعفص۔قرشت بنے ۔

عرباں نے ہزاراں ورھیاں بعد ایہدے وچ ثخذ تے ضظغ ودھا دتے۔

ایرانیاں نے پ۔چ۔ژ۔گ ودھائے۔

ہندوستان وچ ٹ،ڈ،ڑ ودھ گئے۔

٭٭٭٭٭

سریانی خط:

نبطی خط عام لوکائی دیاں گلاں لکھن واسطے سی جد کہ سریانی خط اجہیا نہیں سی۔عرب وچ سبھ توں پہلاں ایہی خط ای رائج سی ایس نوں سطرنجیلی خط وی کہیا جاندا اے ایسے ای خط وچ مقدس کتاب انجیل لکھدے ہوندے سن ۔حضرت خدیجہ رضی اللہ تعالیٰ عنہا وی ایس خط دے ماہر سن ۔

ایہ خط ،خط ِکوفی نال مشابہت رکھدا سی جس دی وجھا ایہی اے کہ سریانی خط کولوں بہت سارے اُصول لِتے گئے سن۔ایہ خط یہودیاں دا اُچیچا خط اے۔ جہدے وچ مَدّے والی الف نوں لفظاں دے وچکار آون کر کے ملا کے لکھیا جاندا اے تے کھڑا زبر لا دِتا جاندا اے۔

ظالمین تے ظٰلمین

رحمٰن (786) تے رحمان (787)

خط کوفی:

ویلے دے لنگھن دے نال نال حیرہ دا ناں ای کوفہ ہو گیا سی۔

حرب بن اُمیہ ،کوفہ توں ایہ خط سِکھ کے آئے سن جس کر کے ایس نوں خط کوفی سدّیا جاون لگ پیا۔

ایہ اوہ ای ویلا سی جدوں عرب واسیاں نوں خطاطی دا کوئی اتا پتا نہیں سی۔

جنگ بدر وچ جو قیدی گرفتار ہوئے سن اوہناں نوں خطاطی دی تعلیم دیون واسطے وی کہیا گیا سی۔

ابو الاسودولی(وفات 69 ہجری) نے چالھی ہجری توں پہلاں زیر زبر ظاہر کرن واسطے نقطے ایجاد کیتے سن ایہ نقطے گول گول ہوندے سن۔

ابو الاسود دولی ( 688ء-603ء)دا اصل ناں ظالم بن عمرو بن سفیان سی جو عام الفتح دے ورھے پیدا ہویا۔آپ دا تعلق بنی‌ کنانہ مُضَردی اِک شاخدئل نال سی جس کارن آپ دولی مشہور ہوئے سن۔آپ نوں علم نحو دا بانی شمار کیتا جاندا اےجنگ جمل دے وچ آپ نوں ای حضرت عائشہ رضی اللہ تعالیٰ عنہا کول مذاکرات واسطے گھلیا گیا سی۔ بصرے دے والی ابن عامر نے جہڑا وفد امیر معاویہ کول گھلیا سی اوہدے وچ ابوالاسود دولی وی شامل سی۔ ابو الاسود دولی نے امام حسین رضی اللہ تعالیٰ عنہ دی شان وچ مدح کیتی تے مرثیہ وی لکھے ہوئے نیں۔ ابن زیاد دی حکومت دے دوران اوس دے عہدے داران کولوں مدد دی بینتی وی کردا رہیا سی غرض نال اصفہان تیکر سفر وی کیتا تے ایسے ابن زیاد دی ہجو وی لکھی۔

تواریخی روایت نوں ویکھیے تاں قرآن پاک تے اعراب لاون دا کم ابو الاسود دولی نے ای کیتا سی۔ زیاد دے پُتراں نوں پڑھاندا وی رہیا تے کجھ لوکاں دی ہجو وی لکھی۔

زیاد بن ابیہ نے دولی نوں قرآن پاک تے نقطے لاون دا حکم دتا عبدالقیس دے قبیلے دے اِک عقلمند بندے نوں چُنیا گیا ٗایہنوں قرات قرآن دی تعلیم دتی گئی ایس نوں کہیا گیا کہ جے لفظ بولدیاں ہویاں ہونٹھ کھل جاون تے اُتے اِک نقطہ لایا جاوے جے ہونٹھ ہیٹھاں نوں آون تے ہیٹھاں اِک نقطہ لایا جاوے تے جے ہونٹھ سُکڑ جاون تاں اوس اکھر توں اگے اِک نقطہ لا دِتا جاوے۔زیر زبر،پیش تے تنوین نوں دولی نال جوڑیا جاندا اے۔ تنوین: دو زبر ( ً)، دو زیر ( ٍ) تے دو پیش ( ٌ) نوں آکھدے نیں تے جس اکھر اُتے تنوین آوےاوہنوں مُنَوَّنْکہیا جاندا اے۔

خط نسخ دی ایجاد توں پہلاں پہلاں اَٹھویں صدی تیکر لوکی خط کوفی وچ ای قرآن پاک لکھدے رہے سن اسحاق بن حماد نے خطِ کوفی توں سینتی(37) نویں خط ایجاد وی کیتے سن۔

خطِ نسخ:

ایس دا مشہور ناں عربی خط وی اے جس نوں ابن مقلہ نے ایجاد کیتا تے ایس دا ناں "بدیع" رکھیا جو بعد وچ نسخ ہویا۔ایہ خط قرآن پاک واسطے ورتیا جان لگیا ایہ وی کہیا جاندا اے کہ ایس نے باقی خطاں نوں منسوخ کر دتا جس کر کے ایس نوں خط نسخ کہیا جاون لگا پر گل انج نہیں اے۔

نسخ (بطور اسم )تاں عربی زبان وچ لِکھن ،نقل نویسی یاں کتابت نوں کہندے نیں ایس لئی ایہدے وچ قرآن پاک لِکھیا جا رہیا سی جس کر کے ایس نوں خطِ نسخ کہیا جاون لگ پیا۔

ابن مقلہ نے ایس خط واسطے کُجھ اُصول وی مِتھے سن جہناں دی وجھا توں اکھراں دی شکلاں نوں ہور سوہنا تے من موہنا بناون دا اپرالا کیتا جاون لگا۔اکھراں دی باریکی یاں موٹائی والے حِصے دا اُچیچا دھیان دِتا جاون لگا تے ایہناں اُصولاں دی کرڑی پابندی کیتی جاندی اے۔ایس خط نوں لِکھن لگیاں قلم دی روانی وچ کسے قسم دی رکاوٹ نہ پَوے اوس دا وی دھیان ابن مقلہ نے رکھیا سی جس کرکے عمودی ،اُفقی تے قوسی اکھر تے ہندسے وی واہنا اَسان کر دِتا گیا ایہی کارن نیں کہ اجوکے سمے تیکر وی قرآن پاک نوں ایسے ای خط وچ لِکھیا جا رہیا اے۔

تعلیق:

تعلیق دا مطلب ہوندا اے لٹکانا ، جوڑنا ، چنبیڑنا ۔کسے اِک شے نوں دوجی نال جوڑنا۔

ایہ خط ایران دے پہلوی ،اوستائی تے کوفی خط دے اثر ہیٹھاں ایجاد ہویا اے ایس نوں لِکھنا بہت اَسان ہوندا اے تے بڑی چھیتی نال ایس نوں لِکھیا وی جا سکدا اے جس کرکے سرکارے دربارے ایہ خط چل جانا اک عام گل لگدی اے ایسے وجھا توں ایس نوں خطِ ترسل دا ناں وی دِتا جاندا اے۔ ایس خط نوں فیر ترکاں تے مِصریاں نے وی ورتیا اے اوتھے ایس نوں خط دیوانی دا ناں دِتا جاند ا سی۔

ایس نسخ خط دا موجد خواجہ ابولعال نوں منیا جا ندا رہیا اے کجھ کھوجکاراں دے نیڑے ایس دا موجد حسن بن حسین اے۔ایہ خط کاتباں ،مُنشیاں تے دفتراں وچ کم کرن والیاں نے ایجاد کیتا اے ایس دا اِکو اک ای کارن سی کہ ایہ بہت سوکھا اے تے ایہنوں کالھی کالھی وی بڑے سوہنے ڈھنگ نال لِکھیاجا سکدا اے۔ ایہ خط تیرھویں صدی عیسوی وچ ساہمنے آندا اے۔

نستعلیق:

جیویں کہ ناں ای توں پتا چلدا اے کہ نسخ تے تعلیق دوواں خطاں دے مِشرت نال ایہ خط بنیا اے ٗ مُڈھ وچ ایس دا ناں" نسخ و تعلیق " وی رہیا سی۔نسخ تے تعلیق دے جوڑن نال سُہپن بھریاں اصلاحواں تے وادھے گھاٹیاں نال ایہ نواں خط ای نہیں بنیا سگوں زباناں دی دُنیا وچ اِک نواں لفظ وی ودھ گیا تے محاورے دا وی حِصہ بن گیا ۔ ایہ نواں لفظ سی "نستعلیق" جو ہُن اُکا ای اوپرا نہیں رہیا اے۔

ایس خط دےبانی میر علی تبریزی نیں۔ میر علی تبریزی نے اِک رات سُفنے وچ ہنس نوں اُڈدیاں ویکھیا تے اوس دے جُسے دی لچکدار ی تے سُہپن بھرے ڈھنگ نال ہِل جُل نے آپ نوں بڑا متاثر کیتا ،سُفنے توں اُٹھ کے اکھراں توں شبداںتک دے پندھ نوں خمداری تے ہندوستانی خوبیاں نوں نال مِلا کے نواں خط ایجاد کیتا جس نوں اجوکے سمے خط نستعلیق نال یاد کیتا جاندا اے۔ اُڈدیاں ہویاں ہنس دے جسم تے پنکھاں دی خوبصورتی نوں شاعر میر علی تبریز نوں موہ لیا ہویا سی، پَراں دی لمبائی تے خوبصورتی نوں اکھراں تے لفظاں دی حرکات نال جوڑ دِتا تے اِکو ای پکھو دے اُڈان وچ وکھ وکھ حرکتاں نوں لفظاں دے وکھ وکھ انداز وچ نکھیڑواں کر دِتا جو ایسے ای خط دی صفت اے۔

بنی اُمیہ دے زمانے تک سارے اسلامی دیساں وچ عربی زبان چلدی سی ایران اندر وی دفتراں وچ عربی زبان نوں ورتیا جاندا سی جس کر کے لِکھاریاں نے ایسے ای زبان وچ ذریعہ اظہار بنایا ہویا سی تے اِک خط تعلیق ورتیا جا رہیا سی ،نسخ تے تعلیق مِل کے اِک نواں خط بنیا جس نوں نستعلیق کہیا جاندا سی۔ ایہ بہت ای سوہنا خط اے جہدے وچ عربی تے فارسی دوواں زباناں دی اکھر پٹی نوں ورتیا جاسکدا اے۔ایہ خط چودھویں تے پندرھویں صدی عیسوی وچ پرون چڑھدا اے تے اج وی اخباراں رسالیاں کتاباں دے ڈیزائن سرناویاں واسطے ایہی ورتیا جاندا اے۔پاکستان وچ بولی جاون والیاں زباناں ایسے وچ وی لِکھیا جاون لگیاں نیں جہناں وچ پنجابی،بلوچی،پشتو،کشمیری تےبلوچی وغیرہ نیں۔

ایران والیاں نے ایس خط وچ اپنی وکھری پچھان بنائی تے ایراں وچ خطاطی دی تواریخ وچ ایس نوں کدے وی وساریا نہیں جا سکیا اے ۔ایران دے وڈے وڈے خطاط ہندوستان آندے سن تے ہندوستانیاں نوں ایس خط وچ مہارت حاصل کرنا سکھاندے سن۔آغا عبد الرشید دیلمی جو شاہ جہان دے پُتر داراشکوہ دے اُستاد سن اوہناں نے شہزادے نون نستعلیق خط سِکھایا ۔مسلماناں بادشاہاں نے ایس خط نوں ترقی دین تے اگانہ ودھاون وچ وڈا کردار ادا کیتا اے۔

ایرانی نستعلیق تے ہندی نستعلیق دوواں نے اپنی پچھان بنا لئی ۔ہندی نستعلیق وچ ٹ۔ڈ۔ڑ ورگے لفظاں دا وادھا ہو گیا۔ ایسے خط نوں ایہ وی اعزاز حاصل اے کہ ایہدے نال کئی ہور خط وی ساہمنے آندے گئے جو خطاط تفریحی یاں سجاوٹ نوں مُکھ رکھدیاں کردے سن جیویں خط گلزار، ہلال، پیچاں،ماہی وغیرہ

خَطِّ شِکَسْتَہ:

شکستہ دا لفظی مطلب لُکیا ہویا ہوندا اے۔ ایس نوں جے اَسانی نال چیتے رکھنا ہووے تاں ایہ نستعلیق نوں ای گھسیٹ کے لِکھیا جاندا اے جیویں ش تے ش نوں ویکھ لو۔

خط شکستہ نوں ایجاد کرن والیاں وچ وڈا ناں مرتضیٰ قلی خان شاملوسن پر ایس دے اصل کاڈھے خط شکستہ دے موڈھی ایران دے اوہ مُنشی سن جو چاہندے سن کہ اوہناں دے لِکھے نوں کوئی ہور پڑھ ای نہ سکے۔ایس واسطے اوہ لکھائی نوں گنجھلک جہیا بنا لیندے سن جس نال حرفاں دی شکل بدل جاندی اے تے اوہناں دی پچھان ایس خط دے ماہر ای کر سکدے نیں۔ہروی حسینی نے خط شکستہ تے نستعلیق شاملو کولوں سِکھ کے ایس وچ کُجھ نویاں کاڈھاں کڈھیاں اوہ ایڈیاں سوہنیاں تے موہ لین والیاں سن کہ لوکائی اوس نوں خط شیفیا ای کہن لگے سن پر اوہ خط شکستہ دا ای اِک رُوپ سی۔

نستعلیق:

جیویں کہ ناں ای توں پتا چلدا اے کہ نسخ تے تعلیق دوواں خطاں دے مِشرت نال ایہ خط بنیا اے ٗ مُڈھ وچ ایس دا ناں" نسخ و تعلیق " وی رہیا سی۔نسخ تے تعلیق دے جوڑن نال سُہپن بھریاں اصلاحواں تے وادھے گھاٹیاں نال ایہ نواں خط ای نہیں بنیا سگوں زباناں دی دُنیا وچ اِک نواں لفظ وی ودھ گیا تے محاورے دا وی حِصہ بن گیا ۔ ایہ نواں لفظ سی "نستعلیق" جو ہُن اُکا ای اوپرا نہیں رہیا اے۔

ایس خط دےبانی میر علی تبریزی نیں۔ میر علی تبریزی نے اِک رات سُفنے وچ ہنس نوں اُڈدیاں ویکھیا تے اوس دے جُسے دی لچکدار ی تے سُہپن بھرے ڈھنگ نال ہِل جُل نے آپ نوں بڑا متاثر کیتا ،سُفنے توں اُٹھ کے اکھراں توں شبداںتک دے پندھ نوں خمداری تے ہندوستانی خوبیاں نوں نال مِلا کے نواں خط ایجاد کیتا جس نوں اجوکے سمے خط نستعلیق نال یاد کیتا جاندا اے۔

اُڈدیاں ہویاں ہنس دے جسم تے پنکھاں دی خوبصورتی نوں شاعر میر علی تبریز نوں موہ لیا ہویا سی، پَراں دی لمبائی تے خوبصورتی نوں اکھراں تے لفظاں دی حرکات نال جوڑ دِتا تے اِکو ای پکھو دے اُڈان وچ وکھ وکھ حرکتاں نوں لفظاں دے وکھ وکھ انداز وچ نکھیڑواں کر دِتا جو ایسے ای خط دی صفت اے۔

بنی اُمیہ دے زمانے تک سارے اسلامی دیساں وچ عربی زبان چلدی سی ایران اندر وی دفتراں وچ عربی زبان نوں ورتیا جاندا سی جس کر کے لِکھاریاں نے ایسے ای زبان وچ ذریعہ اظہار بنایا ہویا سی تے اِک خط تعلیق ورتیا جا رہیا سی ،نسخ تے تعلیق مِل کے اِک نواں خط بنیا جس نوں نستعلیق کہیا جاندا سی۔ ایہ بہت ای سوہنا خط اے جہدے وچ عربی تے فارسی دوواں زباناں دی اکھر پٹی نوں ورتیا جاسکدا اے۔ایہ خط چودھویں تے پندرھویں صدی عیسوی وچ پرون چڑھدا اے تے اج وی اخباراں رسالیاں کتاباں دے ڈیزائن سرناویاں واسطے ایہی ورتیا جاندا اے۔پاکستان وچ بولی جاون والیاں زباناں ایسے وچ وی لِکھیا جاون لگیاں نیں جہناں وچ پنجابی،بلوچی،پشتو،کشمیری تےبلوچی وغیرہ نیں۔

ایران والیاں نے ایس خط وچ اپنی وکھری پچھان بنائی تے ایراں وچ خطاطی دی تواریخ وچ ایس نوں کدے وی وساریا نہیں جا سکیا اے ۔ایران دے وڈے وڈے خطاط ہندوستان آندے سن تے ہندوستانیاں نوں ایس خط وچ مہارت حاصل کرنا سکھاندے سن۔آغا عبد الرشید دیلمی جو شاہ جہان دے پُتر داراشکوہ دے اُستاد سن اوہناں نے شہزادے نون نستعلیق خط سِکھایا ۔مسلماناں بادشاہاں نے ایس خط نوں ترقی دین تے اگانہ ودھاون وچ وڈا کردار ادا کیتا اے۔

ایرانی نستعلیق تے ہندی نستعلیق دوواں نے اپنی پچھان بنا لئی ۔ہندی نستعلیق وچ ٹ۔ڈ۔ڑ ورگے لفظاں دا وادھا ہو گیا۔ ایسے خط نوں ایہ وی اعزاز حاصل اے کہ ایہدے نال کئی ہور خط وی ساہمنے آندے گئے جو خطاط تفریحی یاں سجاوٹ نوں مُکھ رکھدیاں کردے سن جیویں خط گلزار، ہلال، پیچاں،ماہی وغیرہ

خَطِّ شِکَسْتَہ:

شکستہ دا لفظی مطلب لُکیا ہویا ہوندا اے۔ ایس نوں جے اَسانی نال چیتے رکھنا ہووے تاں ایہ نستعلیق نوں ای گھسیٹ کے لِکھیا جاندا اے جیویں ش تے ش نوں ویکھ لو۔

خط شکستہ نوں ایجاد کرن والیاں وچ وڈا ناں مرتضیٰ قلی خان شاملوسن پر ایس دے اصل کاڈھے خط شکستہ دے موڈھی ایران دے اوہ مُنشی سن جو چاہندے سن کہ اوہناں دے لِکھے نوں کوئی ہور پڑھ ای نہ سکے۔ایس واسطے اوہ لکھائی نوں گنجھلک جہیا بنا لیندے سن جس نال حرفاں دی شکل بدل جاندی اے تے اوہناں دی پچھان ایس خط دے ماہر ای کر سکدے نیں۔ہروی حسینی نے خط شکستہ تے نستعلیق شاملو کولوں سِکھ کے ایس وچ کُجھ نویاں کاڈھاں کڈھیاں اوہ ایڈیاں سوہنیاں تے موہ لین والیاں سن کہ لوکائی اوس نوں خط شیفیا ای کہن لگے سن پر اوہ خط شکستہ دا ای اِک رُوپ سی۔

خط دیوانی:

ایہ اِک اجہیا خط اے جو تعلیق دے اثر ہیٹھ ساہمنے آیا ،عثمانی ترک سلطنت محمد فاتح دے ویلے ساہمنے آیا۔پندرھویں صدی عیسوی وچ جدوں سلطان نے دفتر دیوانی( چیف سیکرٹریٹ ) قسطنطنیہ وچ لیاندا تاں ایتھوں دے کاتباں تے مُنشیاں نے اپنی دفتری لوڑ نوں پورا کرن لئی اِک اجہیا خط رَچیا جو کالھی کالھی لِکھیا جا سکے تے ایہدے وچ غلطی توں وی بچیا جا سکے۔ایس دفتر دیوانی وچ سلطان دے حُکماں نوں لِکھتی رُوپ وچ ڈھالیا جاندا سی ،ابراہیم حنیف نامی کاتب نے اجہے خط نوں بناون ول دھیان دینا شروع کر دتا ہویا سی تے ایہ ای صدرِمُنشی وی سی ۔ایہ خط بنیا تاں سلطنت عثمانیہ دے ترک علاقیاں وچ ایس دا بہت چرچا ہویا 1924ء تک جدوں سلطنت عثمانیہ دا خاتمہ ہویا اوس ویلے تک ایہی خط پرچلت رہیا بعدوں عربی رسم الخط لکھن تے پابندی لگی تاں لاطینی رسم الخط رائج کر دِتا گیا۔ایس خط دیاں دو قسماں سن اِک دیوانی خفی جہدے وچ دو نقطیاں نوں اِک لائن(-) لا کے دکھایا جاندا سی تے ماتراں دا وی بُہتا دھیان نہیں سی دِتا جاندا۔دوجی قسم "دیوانی جلی" سی جہدے وچ ماتراواں دا خیال خاص کیتا جاندا ،پورے پورے نقطے لا کے سجاوٹ دا وی دھیان رکھیا جاندا سی۔

٭٭٭٭٭