kraamaat@gmail.com
+ +92 333-430-6384
فرخندہ لودھی
November 12, 2023
بس وچ اینی بھِیڑ سی جے رہے رَب دا ناں۔ بندے تے بندا نہیں پَیراں تے پَیر چڑھے ہوئے سن۔ ہر بندے نوں جان دی تِوائی سی۔ حمید نوں اَج فیر دفتروں ویر ہوون داڈر سی۔کیوں جے اَج اوہ گھروں ای کجھ چر ٹریا۔ پَینڈے دا مارجن اوہ گھر وچ ای لا آیا۔ جے۔۔۔۔جے پیونوں تاپ نہ چڑھدا۔۔۔۔جے اُس دی ماں اوس نوں سواد لین نہ گھلدی فیر۔۔۔۔اوہ سوچدا بس نال لمک گیا۔ پئی ایس تے نہیں تاں اگلے سٹاپ تے کجھ لوکیں اُتر جان گے۔ اوس پائیدان تے پَیر پھسا لیا۔ بھَجی جاندیاں عمارتاں‘ فُٹ پاتھاں‘ لوکاں توں ذرا نگاہ ۃٹا کے پائیدان ول تکن دا ویلاوہنوں انج ملیا کہ کسے اوسدے پیر رکھ کے پیڑای چھڈیا۔
”اوئے۔۔۔۔“دے نال معمولی جہی گالھ مونہوں آپے نکل گئی۔ بڑی کوشش نال اوس تھلے تکیا:
”بلّے۔۔۔۔۔“
پائیدان تے پَیراں داڈھیر لگیا ہویا سی۔ پیر ای پیر گندے پیر‘چنگے پیر‘کالے پیر۔ بُوٹ جراباں والے پَیر۔ اینے سارے پَیراں ول تکدیاں تکدیاں حمید نوں پَیراں دی پچھان بھُل گئی۔
”خورے اوسدے پیر کہڑے نیں؟“ اِک گھڑی لئی تے اوس نوں وہم جہیا ہویا۔ خورے اوسدی یاد داشت جواب دے گئی اے۔ اوس دادِل سینے دی کندھ نال ٹھاہ ٹھاہ وجن لگ پیا اوس پَیراں ول غور نال ویکھدیاں اپنے آپ توں پُچھیا:
”اوئے میرے پَیر کتھے گئے۔ میرے پَیر کہڑے نیں؟“
اینے وچ اک برقعے والی تے کجھ بچے پائیدان تے انج ڈِگے جویں کچجی رَن بوہے چوں گلی وچ کُوڑا وگاہ سُٹے۔ وچاری مائی دا بُر قعا اوس دے گلمے نوں پھاہا لا کے کِدھرے پچھے پھسیا ہویا سی تے اوہ گل گھوٹو دے مریض وانگوں اوکھی اوکھی بول رہی سی۔
”وے تہاڈا بیڑا غرق۔۔۔۔۔بس والیو۔۔۔وے اینیاں سواریاں؟“
لالچیو!ترس کرو نِکّے نِکّے بالاں تے“
تے مائی تُسیں کجھ ساڈے تے ترس کرو۔ اک ٹغٹ (ٹکٹ)نال اَینی پنیری؟“
کنڈکٹرنے اِک اِک کر کے پنجو بال فُٹ پاتھ تے دَھردیاں آکھیا تے ساری بھِیڑ نوں اَکھ ماری پائیدان تے ہاسے دا کھڑاک جہیاہویا۔ کنڈکٹرنے راڈ نال جھولدیاں ہویاں ہاک ماری:
”مِنٹ‘واہگا‘ شالا مار۔ پُلوں پار۔ جلّو‘ چلّوچلّو۔“
حمید کولوں رہیا نہ گیا۔
”یار خیال کراَگے اِی مَت مری پئی اے“
”باؤ جد تائیں امامی حکومت اے انج ای چلے گا“
”تے اللہ چاہے عوامی حکومت سدارہے گی۔“
”اللہ چاہے ساڈا کاروبار وی اِنج ای رہے گا۔ یارساڈا ویلا آیا اے تے چِیکاں ماردے او“
حمید کنڈکٹر دی گل دا کوئی اُتر نہ دتا۔ سواریاں دے آ جان نال پائیدان تے بھِیڑ ہور ودھ گئی۔ حمید اَٹکدیاں اَٹکدیاں سوچیا:
”یاروں اسیں ایہناں توں سڑنے آں۔ پر اسیں ہاں کون؟تھوڑی دیر پہلاں میتھوں اپنے پَیر پچھانے نہیں سن جاندے۔ ایہ آکھدااے ساڈی واری تُسیں چِیکاں ماردے او میں کوں آں؟میرے پَیرکہڑے نیں میں ٹردا کِویں آں؟ پائیدان تے پَیر کُربل کُربل پئے کردے نیں۔ مینوں میرے درد نے دسیا اے پئی میں ایتھے ای کِتے آں۔ نہیں تے کجھ پتا نہیں میں کتھے واں۔“
”پیسے کڈھ لوجی۔“ کنڈکٹر کھر ہوے کاروباری لہجے وچ آکھیا۔
”ویکھ آں۔۔۔۔پیسیاں دی کِڈی کالھ پئی ہوئی اے۔ تھاں ہے کوئی نہیں۔ پیسے کڈھو۔ وَس چلے تے ہتھ پا کے آپے ای کڈھ لوے۔“
حمید دے نال ای کوئی پُھوک باؤ کھڑا سی شکلوں نواں نوں نوکر ہویا لگدا سی۔
”تھاں نہیں اے باؤ۔ شُکر کرو اَپڑ اِی جاؤ گے۔ کنڈکٹراوسے ہوے کھر ہوے طریقے نال اُتر دِتا۔
”ایہ گل اے تے بس تہاڈی ماں دی نہیں۔ایتھے ای لہہ جاؤ“ باؤ جواب وچ تھپڑ کڈھ ماریا تے آکھیا:
”میں اوس ویلے دا تیریاں حُجتاں پیا سُننا آں“۔
کنڈکٹرباؤ نوں ٹائیوں پھڑ کے چلدی بس وچوں چھال لادتی۔
دوویں کجھ دُور تائیں بس دے نال گھڑ یس ہوندے گئے۔ چنگی ہُلے ہُلے ہوئی تے ڈرایور بس روکی۔
ویکھدیاں ویکھدیاں بس دیاں ساریاں مرد سواریاں لہہ کے موقعے تے آگئیاں۔ فُٹ پاتھ تے واہوا گھول ہو رہیا سی۔ اِک منٹ دی دیر وچ دوہاں پاسیاں دی ٹعیفک جیم ہو گئی۔ لوکیں لڑدیاں نوں ویکھن لئی اِنج بھجی آ رہے سن جویں غریب نیانے نیاز لین لئی دوڑدے نیں۔۔۔۔۔
لڑدیاں نوں کوئی وی نہیں سی ہٹکدا۔ اک دی پینٹ کوٹ دے پر خچے اُڈ گئے دوجے دی شلوار قمیض مِٹیو مِٹی ہو گئی۔ فیر کسی پکّی عمر دے بندے حوصلا کرکے باؤ نوں کِھچ لیا۔ باؤ بانہ چھڑاندا پھُنکاریا۔
”ایہنوں میں دسناااں سواری کِویں لہائی دی اے؟“
”اوباؤ پرھیا لکھیا ہو کے ایہوجہیاں گلاں کرنا ایں۔دَس تیرے پلّے کیہ رہیا۔“
”ایہدے پلّے ہے ای کیہ؟“ کنڈکٹر پائیدان تے پلاکی مارکے چڑھدیاں ہویاں اِنج ہنکیا جویں گھوڑا سوار نوں سُٹ کے ہنکدا اے۔
سواریاں مُڑ کے بس وچ بہ گئیاں۔ ٹریفک چل پئی سی۔ میلا کھِنڈ گیا۔ باؤ بس وچ آگیا اوس دفتر جانا سی کنڈکٹرنے بس چلاؤ نی سی۔ دوویں بس نوں بُہتی دیر لئی چھڈ نہیں سن سکدے۔ ہاں ددواں غُصے دا بھار کجھ ہولا کر لیا۔
بس چلی تے کنڈکٹر چھیتی چھیتی لوکاں توں پیسے اگر وہنے شروع کر دِتے۔ باؤ نے والاں تے ہَتھ پھیرے۔موڈھیاں توں مِٹی جھاڑی۔تے جیب چوں رومال کڈھ کے واچھ چوں رسدا لہو پُونجھیا۔۔۔۔لوک کہہ رہے سن۔
”باؤ تیری کوڑ ساڈ ا خانہ خراب کردتا۔“
”ایہدی رپورٹ کروناں“باؤ کنڈکٹر ول اشارہ کردیاں ہویاں آکھیا۔
”کِہدے کول؟“اَدھی تے پکّی عمردِیاں مرداں گویڑ والے لہجے نال پُچھیا۔
اینی دیر وچ کندکٹر ٹِکٹاں کٹ کے ویلھا ہو چُکیا سی‘ باؤ دے کول آن کھلوتا۔
”چار اَکھر پڑھ کے رپوٹاں کرن جوگ ہو جاندے ہو‘بس۔“
”بساں عوام دِی خدمت لئی چلائیاں جاندیاں نیں۔“
”ہی ہی۔۔۔۔ہی ہی“
کندکٹرنال ہور اَوازاں وی سن۔ پر حمیدکنڈکٹر دی اَواز پچھان لئی۔
”باؤ جے تیرا ڈِھڈ نعریاں نال بھردااے تے لائی جا نعرے۔ اسیں ڈِھڈ دی خوطر پھیر ے لانے آں
”گل بات ایتھے پُجی سی کہ حمید دا سٹاپ آگیا۔ اوس بس وچوں لہندیاں چھُوٹ وَٹ دِتی۔ بس تے بس دے لوک۔ دسمبر دسمبر دے مہینے وچ اَج اوہ چھیویں وار لیٹ جا رہیا سی۔
افسر ولوں چا ر وارننگاں مِل چُکیاں سن تے اُتوں سالانہ خُفیہ رپورٹاں جان دے دن۔ اوہ جَل تُوں جلال تُوں پڑھدا ہویا نسدا گیا۔ نسدیاں نسدیاں اوہنوں اپنی ٹوردا خیال جہیا آیا۔ پَیراں ول تکن دا ٹایم نہیں سی۔ اوہ نساای چلا گیا۔ ایتھوں تائیں کہ اوسدے پ؟یر دفتر دے بُوہے تے جا کے آپے رُک گئے۔
بوہے دے سامنے بنگالی ناریل دا موٹا پائیدان وِچھیا ہویا سی۔ پائیدان توں اگانْہ بھاری پردے۔ پردیاں دے نال ای پُھل دار ایرانی قالین۔ ذرا کُو ہور اگانہ چمکدی وڈی ساری میز‘ میز دے تھلے ہَیڑ۔ہِیڑ دے ساہمنے پالش والا پائیدان اُتے دو پیر‘لشکدے بُوٹاں وچ لُکّے ہوئے۔
حمید نے ایہ پَیراَک بارگی پچھان لئے تے اپنیاں گواچیاں ہوئیاں نظراں توں ذرا جِنّا چُکیا۔
”سر“۔
”ہوں۔ مِسڑ حمید! تو وارننگ کا کوئی اثر نہیں۔ او کے۔“
افسر بے پروائی نال ہیڈ کلرک ول دھیان کیتا:
”سارے عملے دیاں رَپورٹاں سائن ہوگئیاں؟“
”جی جناب۔“ہیڈ کلرک ڈِھڈ تے ہتھ بنھی سرسُٹ کے جواب دِتا۔
حمید جان لئی مُڑیا تے اوس نوں انج لگیا جویں اوس دے پیر مَن مَن دے نیں۔ قالین توں ناریل دے پائیدان تائیں آؤندیاں اوہ مَساں ایہ سوچ سکیا۔
”ساڈے پیر کہڑی دھرتی تے نیں؟“
میز تے ااکے کم کرن وچ اوہدا دَتّا جی نہ لگیا۔ دِل انج دُکھ رہیا سی۔ جویں ویلے دا جِن اُس نوں بُوٹاں سَنے مِدھی جا رہیا اے۔ سُدھ لین نہیں دیندا۔
(ایہ کہانی فرخندہ لودھی نے 1973وچ لکھی سی)
اوکھے لفظاں دے معنی:
پائیدان: بس، ریل گڈی یاں کسے ہور سواری دااوہ لوہے یاں لکڑی دا پھَٹّاجس اُتے پَیر رکھ کے مسافر گڈی وچ سوار ہوندے نیں۔
ناریل وغیرہ دے ریشیاں دا بنیا تَپڑ جو کسے کمرے یاں دفتر دے باہر جُتی چپل پُونجھن واسطے ہوندا اے‘ اوہنوں وی پائیدان کہیا جاندا اے۔
بھِیڑ: ہجوم،رَش
رہے رَب دا ناں: ہر شے فانی اے صرف رَبّ ای ہمیش رہن والی اے۔
توائی: کالھی‘ اجہی کالھی جس وچ گھبراہٹ ہووے۔
چر کا: دیر نال
پَینڈے: سفر‘پندھ
مارجن: حد بندی کرنا، گھیرا طے کرنا۔ ایہ انگریزی زبان دا لفظ اے جس دا مطلب نفع نقصان وی ہوندا ای۔
تاپ: بُخار‘ حرارت ہونا
بھجی: نَسی دوڑی
نگاہ: نظر
ویلھ: فُرصت‘ فارغ ویلا
پِیڑا ی چھڈیا: مکمل دباد ینا‘ویلنے یاں کولھودے سہارے کسے شے نوں ایس طرحاں دبانا کہ اوس دا رَس یاں تیل ای نکل آوے۔
بَلّے: شاباش‘ شاباش دین واسطے کجھ کہنا ایتھے طنزیہ انداز اے
تکدیاں تکدیاں: ویکھدیاں ویکھدیاں
پچھان: سیہان‘ شناخت
اک گھڑی لئی: اِک لمحے واسطے
کُچجی رَن: بدسلیقہ سوانی (اِک اکھان اے ”جاں پئی ترکالا ں تے کُچجی مارے چھالاں“)
گلمے: گردن
پھاہا: پھانسی‘ سُولی چڑھنا
گل گھوٹو: اِک جان لیوامرض گل گھوٹو َ گاواں مجھاں دی اِک بیماری اے جس نال جنور دے اندر دا گلا سُجھ جاندا اے ایتھوں تک کے اوس دا ساہ وی بند ہون کرکے اوس دی جان چلی جاندی اے۔
مرض دی نشانی: ایس بیماری وچ جنور کھانا پینا چھڈ دیندا اے تے اوہ اپنا مونہ کھول کے بڑی اوکھت نال ساہ لیندا اے۔
خورے: شاید
مَت: عقل، ہوش، سیانف
امامی حکومت: اصل وچ کردار عوامی حکومت کہنا چاہ رہیا اے پر اوہان پڑھ اے ایس لئی اوہ امامی کہہ رہیا اے۔ عوامی حکومت توں مراد جمہوری حکومت اے جو لوکائی اپنی مرضی نال بناندی اے ایس واسطے باقاعدہ چوناں (الیکشن) ہوندیان نیں۔
جمہوری حکومت ہوندی اے: لوکائی دی حکومت، لوکائی دے زریعے تے لوکائی دے واسطے ای۔
کھرہوے: سخت‘ غصے والی واج
اُتر: جواب
پچھاتے: پچھان وچ لیانا‘ شناخت کرنا
وگاہ سُٹے: زور نال پرانہ سُٹے
دِل پُھوک: بے زار، تنگ
پنیری: نِکّے نِکّے بال‘ پُھلاں سبزیاں دا بیج نال لایا اوہ بوٹا جو پُت کے دوجی تھاں تے لادِتا جاندا اے۔
کُربل کُربل: کیڑیاں دا اِک دوجے اُتے چڑھ کے رینگن دا عمل، بہت رش ہونا افر اتفری پے جانا
پرخچے: تہس نہس کرنا‘پرزے‘ پُرزے کرنا‘ ٹکڑے‘ اُڑانا
ہٹکدا: روکدا‘ منع کردا
مِٹیو مِٹی: مِٹی نال اَٹیا‘ گرد آلود
لُہائی دی: اُتاری دی
پَلّے: کول
پلاکی: چھال‘ چھلانگ
اَڑیل: ضدی
کھِنڈگیا: بِکھر گیا‘تتر بتر ہویا
بھا ر: وزن
ہَولا: ہلکا
واچھ: وراچھاں،باچھیں
موڈھے: کندھے
پونجھیا: صاف کیتا
چھیتی چھیتی: جلدی جلدی، کالھی کالھی
اگروہنے: پیسے لینا، قیمت لینا
رِسدا: وگدا
گویڑ: اندازہ لانا۔
پھیرے لانا: چکر لانا
چھُوٹ وٹ: تیز نس جانا،دوڑ جانا
کھسماں نوں کھانا: جدوں کوئی نہ سُنے تے اپنی گل تے اَڑیا رہوے
اِک بارگی: فوری طور تے، چھیتی ای
خُفیہ: لکیا ہویا‘ چھُپیاہویا۔
جل توں جلال تُو: ایہ پورا اَکھا ن انج اے ”جل تُو جلال تُو آئی بلا کو ٹال تُو“ جس دا مطلب اے ”میرے رب تیرے توں وکھ کوئی نہیں تے مینوں ایس بُرائی توں بچا“
٭٭٭٭٭
