مثالی معاشرہ۔۔۔۔۔تعلیمات نبوی ﷺ دی روشنی وچ۔۔۔۔۔(پہلی قسط)

مثالی معاشرہ۔۔۔۔۔تعلیمات نبوی ﷺ دی روشنی وچ۔۔۔۔۔(پہلی قسط)

حضور پاک ﷺ نے جد مدینہ منورہ نوں فتح کیتا تاں اوس نوں اجہی ریاست بنا دِتا جو پوری دُنیا وچ اجہی ساکھ رکھن والی ریاست بن گئی جو اج تیکر کدھرے ہور نظن نہیں آندی اے۔ایہ ساڈے سوہنے نبیﷺ دی بہترین حکمت عملی دی وجھا تاں ای ممکن ہوئی سی۔اوہناں نے عرب دے جیون نوں بلکل ای بدل کے رکھ دِتا ایس دے نال اجہیا معاشرا بنا دِتا جہدے وچ امن،سُکھ تے چین دا دور دورہ ہو گیا۔ماڑیاں نوں حقوق مل گئے۔غلام تے آقا برابر ہو ئے تے انصاف سبھ واسطے لابھ وند ہو گیا۔ایہ سبھ کویں ہویا ایس دے پچھے کیہ کارن سن تے حضور پاک ﷺ دی تعلیمات نال ایہ شہر ''مدینہ الرسول ؐ ''بن گیا۔ کویں ایہ سبھ تبدیلی لیاندی گئی ایس بارے تعلیمات نبوی ﷺ دی روشنی وچ ویکھنے آں:

صُلح پسندی نوں وادھا:

حدیبیہ وچ جویں حضور پاک ﷺنے اپنے دُشمناں نال صُلح کیتی اے ایہدے وچ امن پسندی تے صُلح پسندی دی جہڑی مثال آپ دی حیاتی تے کردار دی روشن مثال بن کے اُبھردی اے اوہدی مثال دُنیا دی تواریخ وچوں گھٹ ای ملدی اے۔ایس توں ایہ گل واضح ہو جاندی اے کہ آپ ﷺ دی حیاتی سبھ نوں صُلح کُل ول جاون دا درس دے رہی اے۔ اوہناں ؐ اپنی حیاتی وچ جِنیاں وی لڑائیاں لڑیاں اوہدے وچ سبھ توں پہلاں مُشرکاں نوں اَمن دا سنیہا گھلیا‘ جد شِرک کرن والیاں نے امن دی گل نوں نہ قبولیا تاں لڑائی کیتی گئی،ایس لڑائی وچ وی آپ ؐ نے ایس گل ول چوکھا دھیان دِتا کہ کسے ماڑے نوں،کسے سوانی نوں،کسے بال نوں تے کسے جنور،رُکھ یاں پکھو نوں وی مارن دی مناہی کیتی گئی اے۔قرآن پاک وچ لڑائی جھگڑے دی تھاں صُلح ول ودھن دا وار وار درس دِتا گیا جویں کہ رب تعالیٰ دا ارشاد اے:

'' جے دُشمن صُلح ول آوے تے تُسیں وی صُلح ول آؤ''(61:8)

ماڑیاں لِسیاں تے کمزوراں دے جَتھے یاں طبقے نوں آپؐ نے بُہتی عزت تے مان دِتا تاں جو کسے طرحاں وی اپنے آپ نوں ہِینانہ جانن۔ ایس طرحاں ساری کائنات واسطے رحمت بن کے آئے رسول پاکﷺ نے دُنیا دی تواریخ وچ پہلی وار انسان نوں اوہ حقوق دتے جو پہلاں کدے کسے نوں نہیں سن ملے۔ایہ حقوق ماڑیاں تے لِسیاں نوں دِتے گئے سن جو پہلاں ایہناں حقاں توں وانجھے رہ کے ای حیاتی لنگھا رہے سن۔حضور پاک ﷺ توں پہلاں جہڑا جاگیردارانا تے سرمایادارانا نظام سی اوہ مُک جاون نال وی اوتھوں دی لوکائی نوں سُکھ دا ساہ آیا۔ سُود ورگا نظام کاروباراں نوں تباہ برباد کر ن لگا تاں ایس نوں سُدھار دی بہت لوڑ پے گئی ہوئی سی۔آپ ؐ توں پہلاں مدینہ منورہ وچ جہڑیاں بُرائیاں سن اوہناں وچ معاشی لحاظ نال جو ساہمنے سن تے قابو توں باہرلے ہو ہو کے ودھ رہیاں سن اوہناں وچوں سُود توں وکھ'' رہن'' رکھن دا وی رواج سی۔ایس توں وکھ اِک دوجے دا کاروبار وگاڑن واسطے اجارا داری نوں وی ورتیا جاندا جس نال نویں کاروبار کرن والے نوں ودھن پُھلن ای نہیں سی دِتا جاندا ایہدے نال نِکی سطح تے جو وی کاروبار لئی آندا تاں اوس نوں بازار وچوں ای دُور کر دِتا جاندا۔اِک ہور بُرائی امانت وچ خیانت کرنا وی سی لوک اک دوجے کول امانت رکھواندے سن جس دے بدلے وچ معمولی جہی رقم وی دِتی جاندی ہوندی سی ایس کر کے لوک امانت وچ خیانت وی کردے رہندے۔آپ ؐ نے ایس رِیت نوں توڑیا تے ''امین'' دا لقب وی مشرکاں کولوں حاصل کیتا۔ ایہ لقب نبوت ملن توں پہلاں ای مِل چُکیا سی۔مکہ دے جہڑے وڈیرے تے جاگیردار سرمایا دار سن اوہناں وچوں ولید بِن مغیرہ،ابو العاص بن الربیع،عبداللہ بن جدعان، عباس، خالد بن ولید، عثمان،ابو سفیان،اُمیہ بن خلف سن تے سوانیاں وچوں حضرت خدیجہ رضی اللہ تعالی عنہا سن۔طائف دے دو قبیلے ثقیف تے بنو مالک سن جو معاشی طور تے اینے طاقتور وسن کہ کسے ہور نوں اَگے نہیں سی آون دیندے۔جے اک مثالی معاشرے یاں فلاحی ریاست دی بنیاد رکھنی ہووے تاں اوتھوں دے معاشی حالات نوں بہتر کرنا بہت ضروری ہوندا اے۔ایہ معاشی حالت اودوں ای بہتر ہووے گا جدوں اک عام بندے نوں وی ایس توں فایدا ہووے گا جے عام بندا جاگیردارانا نظام دے ہتھوں پِسدا رہیا تاں حالات نوں کسے طور وی قابو نہیں کیتا جا سکے گا۔

آپ ؐ نے وڈیراپرستی نوں تے جاگیردارانا دے معاش نوں تباہ کرن والے طریقے نوں نا پسند کیتا آپ ؐ نے سُود ورگی برائی نوں بلکل ای مُکا دِتا‘ جس نال معاشی طور تے بہتری آون لگی۔ایہ مدینہ دی فلاحی ریاست واسطے بہت ضروری سی جو معاشی طور تے ایتھوں دے وسنیکاں نوں بہتری وَل سُدھار لے جانا چاہندی سی۔ساڈے دیس وچ وی سُود نوں مُکاون نال معاشی سُدھار ول سفر کیتا جا سکدا اے ہور تے ہور ایتھوں دے بینکنک سسٹم نوں وی سدھارن دی لوڑ نال بہتری ہو جاوے گی نِکا سرمایادار بڑی آسانی نال معاش دے سدھار ول وی جاوے گا تے ریاست واسطے اوہ سبھ توں فائدے مند ہو جاوے گا۔معاشی بہتری آون نال ریاست وی ترقی کرے گی تے ایس طرحاں دُنیا وچ وی مقام بدل جاوے گا،تیجی دُنیا دے ملکاں وچ ایوں ترقی ول ودھیا جا سکدا اے۔

آپ ؐ جس''حلف الٖفضول" وچ رَلت کیتی سی اوہدے وچ جہڑیاں گلاں دا ذکر ملدا اے اوہدے وچ ماڑیاں تے غریباں دی مدد کراں گے والا وعدا وی کیتا گیا جس نال طاقت ور نوں کمزوراں تے ماڑیاں دا نقصان کرن توں روکیا گیا۔ایہ اک فلاحی ریاست ول بہت وڈا قدم سی۔جویں کہ حدیث شریف وچ وی ذکر اے:

حضرت ابو ہریرہ رضی اللہ تعالی عنہ توں روایت اے کہ رسول پاک ؐ نے فرمایا '' بیوا تے مسکین دی دیکھ بھال کرن والا ثواب وچ مجاہد فی سبیل اللہ دے برابر اے '' (متفق علیہ)

تعلیمات نبوی ﷺ نوں ویکھیے تاں ایہ وی پتا چلدا اے کہ کسے وی انسا ن نوں اپنے آپ اُتے تشدد کرن توں وی منع کیتا گیا اے ہر ویلے روزے وچ رہنا یاں نماز ای پڑھدے رہنا وی اپنے آپ نوں سختی وچ پاون دے برابر اے کیوں کہ انج کرن نال مذہب دے بارے ڈر پیدا ہو جاندا اے۔ انج کرن نال اِک تاں انسان سماج واسطے وی کسے طرحاں لابھ وند نہیں ہو سکے گا۔ایہ کویں حضور ﷺ دَرس دے سکدے سن کہ اوہ انساناں نوں اوکڑ وچ پا دیندے۔ایس دے نال نال اوہناں ؐ نے ایس گل دا وی درس دِتا کہ فرض نمازاں پڑھنا یاں روزے رکھنا اپنے اُتے سختی کرنا نہیں اے ایہ تاں دھرمی فریضہ اے جس نوں پورا کرنا ای کرنا اے پر ایہدے واسطے وی سوکھتاں دسیاں گئیاں نیں جیوں کہ بِماری یاں سفر دے حالات وچ ڈھیر نرمی ورتی گئی اے تے ایس فرض نوں ادا کرن لئی اُنج حکم نہیں جِویں عام حالت وچ اے جیویں سفر وچ فرض رکعتاں ای ادا کیتیاں جا سکدیاں نیں تے روزے رکھن توں وی معافی اے۔ آپ ؐ نے دین دے نال نال دنیا داری وی سکھائی تے انسان نوں اپنے فرض پورے کرن ول وی پریریا کیوں جے انج ای اوہ معاشرے واسطے سُودمند ہو سکے گا۔جِنا چر تک ہر عام بندا وی ریاست نوں پکا کرن لئی اگانْہ نہیں لیجانا چاہوے گا تاں ریاست دی پچھان اِکو تھاں تے ای رہوے گی۔

قرآن پاک وچ اے:

'' آسماناں تے تہاڈا رازق اے تے اوہدا وی جس بارے تہاڈے نال پک کیتا گیا اے''(الذ ریت 22)

دولت دی گردش دا خاتما:

جدوں سماج وچ زوال آندا اے تاں دولت کجھ لوکاں دے ہتھاں وچ ای ہوندی اے‘ دولت دی ایس طرحاں نقل و حرکت بند ہو جاون نال بہت ساریاں بِماریاں ودھ جاندیاں نیں۔ایہ بِماریاں بلیک میلنگ تے ذخیرا اندوزی ودھ جا ندی اے‘ ہور منہگائی نال انساناں دا جیون وی ہیٹھاں ول نوں سفر کرن لگدا اے۔انسان دے معیارِ زندگی نوں ودھاون لئی ضروری اے کہ بنیادی لوڑاں نوں پورا کرن لئی دولت ہر بندے تیکر اَپڑنی چاہیدی اے۔کھان پین توں وکھ نوکری کرن دے ذرائع وی ودھ توں ودھ پیدا کرنا اک مثالی معاشرے تے فلاحی ریاست دا وڈا فرض ہو نا چاہیدا اے۔ایس طرحاں کرن نال معیار ِ زندگی وی ودھن نال ریاست دی پچھان وی اَگے نوں جائے گی۔حضور پاکؐ نے دولت دی گردش نوں بلکل ناپسند کیتا اے۔ ایس لئی اپنے جیون دے آخری لمحے وچ وی مومناں دی ماں حضرت عائشہ ؓ دے کن وچ ہولی جہی کہیا کہ جہڑے طاق وچ چار درہم رکھے ہوئے نیں اوس نوں خیرات کر دِتا جاوے۔

آپ ؐ نے دولت نوں گردش وچ رکھن واسطے ماں پیو دی جائداد وچ دِھیاں نوں وی ساجھے دار بنایا ایس ساجھے داری دا اک تاں مقصد ایہ سی کہ دِھیاں تے پُتراں نوں برابر دا سمجھیا جاوے دوجا ایس دا مقصد سی کہ دولت اک خاندان توں باہر دوجے خاندان تیکر وی اَپڑے کیوں جے جدوں دِھی ویاہی جاوے گی تاں اوہ اپنے سوہرے گھر ایہ سبھ دولت لے جاوے گی جس نال دولت کجھ خاندانا ں توں باہر وی آوے گی۔ایس دے نال نال اک اسلامی فلاحی ریاست وچ وصیت اُتے وی پابندی لا دتی گئی اوس وصیت اُتے جو اک پُتر یاں دِھی دے ناں سبھ کجھ لا کے باقیاں د ا حق مار لیندے سن ایس طرحاں دے روّیے نوں اُکا ای چنگا نہیں جانیا گیا اے۔

زکوٰۃ توں وکھ صدقہ تے فطرانے دے نظام نوں وی ٹھیک بنانا پوے گا جس نال وی دولت روپیا پیسا اک دو ہتھاں توں باہر نوں نکلے گا۔اِک فلاحی ریاست نوں ودھوتری دیون واسطے حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ تعالیٰ عنہ نے زکوٰۃ چوراں دے خلاف جنگ دا اعلان وی کیتا‘ وڈے وڈے دولت منداں نوں دبوچیا جو زکوٰۃ دین توں مُنکر ہوئے پئے سن۔ایہ دولت جو دولت منداں توں حاصل کیتی جاندی اے ایس نوں ماڑیاں واسطے ورتیا جاندا اے تے فیر جنگی قیدیاں نوں آزاد کروان واسطے وی ورتیا جا ندا اے۔دولت دی ایس طرحاں گردش نوں یقینی بنایا جاندا اے جس نال لوبھ،حرص تے لالچ نوں معاشرے وچوں جڑھ توں پُٹن دا چارا کیتا جاندا اے۔انج دے اپاء نال ایہ وی ہو جاندا اے کہ معاشی بدحالی دا وی خاتما ہوندا اتے اوہدے کارناں دی وی جانکاری مل جاندی اے۔

ایہناں معاشی تعلیمات نال سدھار آندا اے جو ذہنی سکون ول وی لے کے جاندا اے۔آپ ؐ نے حدوں ودھ اخراجات نوں ناپسند کیتا ایہ خراجات انفرادی تے گروہی ہر سطح تے ناپسند کر کے سادگی نوں ترجیح دتی گئی۔ساڈے نبی پاک ؐ نے حاکمِ وقت ہوون دے باوجود وی عام بندے ہار ای جیون بِتا کے نویاں مثالاں قائم کیتیاں سن۔آپ نے لوکائی دی بھلائی واسطے نویں نویں ٹیکس لاون دی بجائے معاشی سدھار واسطے روزگار دے نویں مواقع پیدا کرن دا ول دسیا۔آپ ؐ نے جنونی طور تے جائداداں بنائی جاون دی وی مناہی کیتی تے ایس ورتارے نوں اُکا ای ناپسند وی کیتا ایس طرحاں حقدار دا حق مردا اے۔

صحیح بخاری دی کتاب الوصایا وچ کجھ انج وی درج اے جو حضرت عائشہ رضی اللہ تعالیٰ عنہا توں روایت اے:

'' رسول پاک ﷺ نے اپنے ترکے وچ درہم چھڈیا،نہ دینار،نہ اونٹھ تے نہ ای بکری ''

(جاری اے)