سموگ بارے جانکاری، سموگ دیاں شکلاں۔۔۔٭رویل کالم٭

سموگ بارے جانکاری، سموگ دیاں شکلاں۔۔۔٭رویل کالم٭

حسن ڈوگر

سموگ دی ابتدا لندن توں ہوئِی سی لوکی 5 دسمبر 1952ء دی سویر نوں اُٹھے تے شہر گُوڑھےکالے دُھوئیں وچ ڈُب چکیا سی۔ ہتھ نوں ہتھ وی دکھائی نہیں دے رہیا سی، نظر آنا جیوں بند ہو چکیا سی، گڈیاں اک دوجے نوں نہیں ویکھ سکدیاں سن، ٹرین ڈرائیور پٹڑی نہیں ویکھ پا رہے سن، پائلٹاں نوں رن وے نظر نہیں آ رہیا سی تے بچے اپنے ماں پیواں تے میاں بیوی اک دوجے نوں نہیں وکھائی دے رے سن۔ پورا شہر دھند وچ ڈب چکیا سی۔ شام نوں پتا چلیا کہ ایہ دُھند صرف دھند نہیں سگوںعذاب اے۔ ایہ گاڑھا سیاہ دھواں سی، جڑا اگلے دن چار ہزار لوکاں دی جان لے گیا۔ لوک کھانس کھانس کے مرن لگے، لندن دی سماجی زندگی رک گئی، ٹریفک بند ہو گئی، ٹریناں معطل ہو گئیاں، فلائٹاں منسوخ ہو گئیاں، دفاتر تے سکولاں وچ چھٹیاں ہو گئیاں، شاپنگ سنٹرز بند ہو گئے تے لوکاں نے گھراں توں باہر نکلنا بند کر دتا۔ شہر وچ سناٹا سی، جیہڑا ایمبولینساں دیاں آوازاں نال ٹٹ رہیا سی۔ قبرستان بھر چکے سن تے اسپتالاں وچ مردے تے بیمار دوویں اک ا ی بیڈ تے سن۔ ایہ عذاب پنج دن جاری رہیا۔ 9 دسمبر دی رات بارش شروع ہوئِی تے فضا دھلنا شروع ہو گئی، پر اموات دا سلسلا جاری رہیا۔ دسمبر دے آخر تک لندن دے 12000 لوکی انتقال کر چکے سن، جدوں کہ ڈیڈھ لکھ لوک دمے، آشوب چشم، ٹی بی تے نروس بریک ڈاؤن دا شکار ہو گئے سن۔

ماحولیات دے ماہرین نے تحقیقات شروع کیتیاں تے پتا چلیا کہ 5 توں 9 دسمبر تک لندن دی فضا وچ روزاناہزار ٹن سموک پارٹیکلز پیدا ہو رے سن۔ ایہناں وچ 140 ٹن ہائیڈرو کلورک ایسڈ، 14 ٹن فلورین کمپاؤنڈ تے 370 ٹن سلفر ڈائی آکسائیڈ شامل سن، جہڑے صحت لئی انتہائی مضر سن۔ ماہرین نے سوچیا کہ ایہ سارے پارٹیکلز کتھوں آئے؟ تے پتا چلیا کہ ایہ ساڈھے ست سو ورھیاںدی غلطیاں دا دھواں اے۔ ایہ سلسلا 1200ء وچ شروع ہویا سی۔ ساڈھے سات سو ورھیاںوچ لندن دی آبادی دس گنا ودھ گئی، جنگلاں کٹ گئے، ندیاں تے جھیلاں ختم ہو گئیاں، پنڈ شہر وچ آ گئے، کھیت کھلیان دیاں تھاواں تے ہاؤسنگ سوسائٹیاں بن گئیاں، صنعتی انقلاب آیا، شہر وچ ہزاراں فیکٹریاں لگیاں، بجلی دی ایجاد ہوئِی، کوئلے توں چلن آلے پاور پلانٹ لگے، ٹرین سروس شروع ہوئِی، ٹرام ، گڈیاں آئیاں، تعمیرات شروع ہوئِیاں، دوسری جنگ عظیم نے وی دھواں اُڑایا تے آخرکار لوکاں نے آلودگی پھیلانا شروع کر دتا۔ سِٹا ایہ نکلیا کہ لندن دی فضا آلودہ ہو گئی تے ہوا وچ آکسیجن دی کمی ہو گئی۔ ایہ سلسلا پندھ کردا ہویا 1952ء تک پہنچیا۔ سردی شروع ہوئِی تے لوکاں نے اپنیاں انگیٹھیاں وچ کوئلا جلایا تے لکھاں ٹن دھواں پیدا ہو گیا۔ ایہ دھواں ساڑھے ست سو سالاں دیاں آلودگیاں وچ مکس ہو گیا، دسمبر دی دھند وچ ملا تے گہری، موٹی تے کالی گیس وچ تبدیل ہو گیا، تے ایہ گیس پنج دن شہر دے وچ گھمدی رہی۔

ماہرین نے اس دھند نوں سموک تے فاگ دے دو لفظ ملا کے "سموگ" دا ناں دتا تے لندن دے اس سانحے نوں "گریٹ سموگ آف لندن" قرار دے دتا۔ ماحولیات دے ماہرین نے سموگ دی تشخیص کر لئی، ہون علاج دی واری آئی۔ علاج دی ذمے داری کنزرویٹو پارٹی دے ایم پی سر گیرالڈ ڈیوڈ نے لی۔ اوہ شریف خاندان ورگے بزنس مین تے کارخانا دار سن۔ اوہ 1950ء وچ سیاست وچ آئے تے گریٹ سموگ آف لندن دے دنہاں وچ ہاؤس آف کامنز دے نوے رکن بنے سن۔ اوہ اٹھے تے لندن دی فضا نوں صاف کرن دا پلان بنانا شروع کر دتا۔ اوہ ماہرین دے نال مل کے چار سال منصوبہ بندی کردے رہے، جتھوں کہ ایہناں نے 1956ء وچ "کلین ایئر ایکٹ" بنا لیا۔

ایہ ایکٹ ہاؤس آف کامنز وچ پیش ہویا تے ایوان نے 5 جولائی 1956ء نوں اس دی منظوری دے دتی۔ ایہ ایکٹ چھے بنیادی اصلاحات اُتے ادھارت سی۔حکومت نے شہر دے وچ کوئلے دے استعمال اُتے پابندی لگا دتی، عوام نوں "فائر پلیس" لئی متبادل ذرائع فراہم کرنے دا اعلان کیتا، حکومت نے اک سال وچ ایہ ذرائع فراہم کر دتے، ماڈرن ہیٹنگ سسٹم اسی ایکٹ دی پیداوار سی۔ سردیاں وچ بجلی وی سستی کرنے دا فیصلا کیتا گیا تاکہ لوک بجلی دے ذریعے اپنے گھر گرم کر سکیں۔ حکومت نے شہر دے وچ فیکٹریاں بند کر دتیاں، مالکان نوں شہر توں دور جگہاں دے گئے تے فیکٹریاں نویں جگه تے منتقل کرن لئی قرضے تے ٹیکس دی چھوٹ دی گئ۔ بجلی دے پلانٹس لندن توں دور جنگلاں وچ منتقل کر دتے گئے۔

ایہ ایکٹ اتنا مکمل تے سخت سی کہ سر گیرالڈ ڈیوڈ نوں خود اس دا نقصان جھیلنا پیا، کیوں جے ایہناں دیاں فیکٹریاں وی لندن توں باہر منتقل ہوئیاں۔

ہور گل ایہ اے کہ لاہور تے پنجاب وی اج کل سموگ دی لپیٹ وچ آ گئے نیں۔ پنج سال توں پنجاب وچ سموگ دا مسئلا شدت نال ودھیا اےتے لاہور، فیصل آباد، بہاولنگر تے پاکپتن ویکھن والے شہر زہریلی دھند نال گھراں ہوندے نیں۔ پنجاب دے ماحول وچ آلودگی بہت ودھ ہو گئی اے۔