کھِلردی ہوئی موت۔۔۔سموگ---٭رویل فیچر سیوا٭

سموگ دا لفظ انگریزی دے دو لفظاں نال مِل کے بنایا گیا اے ایہ دو لفظSMOKE تے FOGنیں۔سموک دا مطلب ہوندا اے دُھواں جد کہ فوگ دا مطلب ہوندا اے دُھند یاں کہڑیڑ۔جد ہوا وچ سلفر ڈائی آکسائیڈ،نائٹروجن آکسائیڈ اتے کاربن مونو آکسائیڈ ورگیاں زہریلیاں گیساں شامل ہو جاندیاں نیں تاں سموگ پیدا ہوندی اے۔سموگ نوں پنجابی زبان وچ”گہر“ وی کہیا جاندا اے۔ٹھنڈ دے موسم دی شروعات ہوندیاں ای ہوا دی رفتار وی گھٹ جاندی اے جس کر کے دُھند جدوں آلودگی نال مِلدی اے تاں وی سموگ ودھن لگدی اے۔

اَجوکے سمے اندر سموگ پُوری دُنیا دا وڈا مسئلا بن چُکیا اے۔سموگ دا مُڈھ ویہویں صدی وچ ہویا سی جدوں انساناں نے کوئلہ جلانا شروع کیتا تے اوہدے نال زہریلے کیمیائی ذرات وی ہوا وچ شامل ہوون لگ گئے سن۔ کوئلے نال ریل گڈیاں چلنا شروع ہوئیاں تاں وڈے پیمانے اُتے کوئلے جلاون نال زہریلے کیمیائی ذرات ہواوچ رَلنا شروع ہوئے تاں پہلی وار1904وچ لندن اندر سموگ ویکھی گئی فیر ویلے دے نال ایہ مسئلا شِدّت اختیار کری جاون لگا۔1952وچ سموگ نال چار ہزار لوکاں دی موت ہوئی تاں پُوری دُنیا وچ ایس مسئلے نوں سنجیدگی نال لیا جاون لگا۔لاہور دے دہلی وچ سموگ نال مرن والیاں دی تعداد چوکھی ہوندی اے۔

انسان دیاں غیر انسانی سرگرمیاں نال کئی زندگیاں نوں داء تے لایا جا رہیا اے۔ایہ سموگ ہُن کسے اِک دیس تک سیمت (محدود) نہیں رہ گیا اے سگوں ایس دی لھویٹ وچ پُوری دُنیا آ گئی اے۔ ایہ صرف شہراں وچ وسن والیاں نوں ای متاثر نہیں کر رہیا سگوں پِنڈاں دے وسنیکاں نوں وی ایس نے بڑی بُری طرحاں متاثر کر دِتا اے۔آئے دیہاڑ فیکٹریاں دی بھرمار نے وی سموگ نوں ودھاون وچ وڈا کردار اَدا کیتا اے۔فیکٹریاں وچ ایندھن دے طور تے جوکیمیکل ورتے جا رہے نیں اوہناں نال وی سموگ دے وچ وادھا ہو رہیا اے۔ربڑبناون والیاں فیکٹریاں تے چمڑے ساڑن والے کارخانے تاں انسانی جیون دے دُشمن بن گئے نیں۔ٹائراں دے ساڑن نال وی سموگ ودھ رہی اے۔

شہری تے پینڈو علاقیاں وچ کُوڑا ساڑ کے فضا نوں آلودہ کرن د ا کم جاری رہندا اے ایسے طرحاں اِٹاں دے بھَٹھیاں اُتے وی غیر معیاری بالن نال سموگ نوں ودھایا جا رہیا اے۔طِبی آلات نوں تلف کرن لگیاں اوہناں نوں ساڑیا جانا وی سموگ وچ وادھے دا کارن بن جا ندا اے۔تیجی دُنیا دے وڈے مسئلیاں وچوں اِک مسئلا ودھدی ہوئی آبادی دا وی اے جس نال سڑکاں اُتے ٹریفک ودھن کارن تے ایہناں وچوں نکلن والا زہریلا دُھواں وی ہوا نوں گندا کردا رہندا اے۔ایہ ہر روز وڈی تعداد وچ ودھی جا رہیا اے۔پِنڈاں تھاواں وچ فصلاں دی واڈھی بعد بچ کھچ نوں اَگ لا دِتی جاندی اے جس نال آلودگی پیدا ہوندی اے۔ایسے طرحاں ’باربی کیو‘ دیاں دُکاناں اُتے جلائے جاون والے کوئلے وی ایہدے وچ شامل ہو جاندے نیں۔سموگ ودھاون وچ اِک وڈا کردار موسمی تبدیلی دا وی اے۔موسم پُوری دُنیا وچ وی بدل رہیا اے گلیشرز پگھلن نال وی موسم بدل رہیا جس کر کے تاپمان (درجہ حرارت) ودھ رہیا اے جس نال سورج دیاں کرناں وچ شدت آون لگی اے۔سموگ دی اِک قسم فوٹو کیمکل سموگ وی اے جو پیٹرول،ڈیزل تے رنگ وروغن دے ورتارے نال پھیلدی اے ایس نال وی نقصانات بے شمار ودھ رہے نیں۔

سموگ نال ڈھیر نقصان ہوندے نیں جہناں وچوں سبھ توں ودھ انسانی صحت اُتے منفی اثرات پیندے نیں۔سموگ وچ ساہ لین والیاں دا جیون کئی ورھے گھٹ ہو جاندا اے۔سموگ دے ماحول وچ جین والیاں نوں پھیپھڑیاں دے خراب ہوون دی شکایت ہونا معمولی گل اے۔بُہتا چِر سموگ والے ماحول دے وچ جین والیاں نوں پھیپھڑیاں دا کینسر ہو جاندا اے جو لا علاج رَوگ اے۔

سموگ نال دِل دے روگیاں دے وچ وی وادھا ہوندا اے،پہلے توں دِل دے رَوگیاں نوں دِل دا دَورا پین دا ڈر بُہتا ہوندا اے بُہتی سموگ نال دِل دے دَورے نال موت ہو جاندی اے۔ ایس دے نال نال ساہ لین لگیاں بُہتا زور لان نال گلے دے خراش تے دَمے دے رَوگی وی ودھ جاندے نیں۔ایہ رَوگی چھیتی ای ایسے حالات وچ چلے جاندے نیں جِتھے اوہناں دا علاج ہونا ممکن نہیں رہندا تے موت اوہناں نوں اپنے کلاوے وچ لے لیندی اے۔سموگ نال فصلاں دا نقصان وی ہوندا اے۔سموگ اِک ٹھہری ہوئی ہوا دی گھنی تہ ہوندی اے جس نال سورج دی روشنی گھٹ ہو جاندی اے تے فصلاں نوں جے مناسب دُھپ روشنی نال مِلے تے اوہ صحت مند جھاڑ نہیں دے سکدیاں نیں جس کرکے جہڑے علاقیاں وچ سموگ ہوندی اے اوہناں علاقیاں دی فصلاں وچ اجہے زہریلے کیمیکل شامل ہو جاندے نیں جو زندگی واسطے خطرناک ثابت ہوندے نیں۔ ایہ حالات صرف فصلاں نوں ای نہیں سگوں مال ڈنگراں لئی وی خطرے دا کارن ہوندا اے اوہ بیمار ہو جاندے نیں۔ سموگ دی شِدّت نال سکولاں وچ چھٹیاں ہو جاندیاں نیں یاں فیر سکولاں دا ویلا سویرے نَو وجے کر دِتا جاندا اے جس نال پڑھیاراں نوں تعلیم و تربیت واسطے گھٹ ویلا مِلدا اے۔سموگ دے اثرات جِتھے انسانی جیون اُتے موت تے خوف نال ڈپریشن ورگے چوکھے نیں اوتھے عمارتاں واسطے وی ایہ خطرناک اے۔وڈیاں عمارتاں دی مضبوطی نوں مُکاون وچ وی سموگ دے منفی اثرات دا جائزہ لیا گیا اے۔سموگ نوں ودھاون وچ سبھ توں وڈا کردار رُکھاں دی کٹائی کرن والیاں دا وی اے۔بالن،فرنیچر،کوئلہ بناون تے ہور عمارتی کماں دے وچ استعمال کرن لئی رُکھاں نوں وڈی تعداد وچ وڈھیا جا رہیا اے جس نال ناجائزکروڑاں اَرباں روپے کما کے انسانی جیون نوں خطرے وچ پایا جا رہیا اے۔لہراندیاں فصلاں تے ہرے بھرے رُکھاں نوں مُکا کے رہائشی سوسائٹیاں بنائیاں جا رہیاں نیں جہناں وچ رُکھ برائے نام وی نہیں لائے جاندے۔ایس حالات نوں جدید دَور دے شاعر حکیم احمد نعیم ارشد ہوراں نے انج اُلیکیا اے:

اَساں شہر وسائے لوہے دے

اَساں مار مُکایا رُکھاں نوں

ساڈے اِک اِک ساہ تے زنگ چڑھیا

سانوں بَجری والا رنگ چڑھیا

اَساں پھَکّے مارے سیمنٹ دے

اَساں پیتے رَج کے کیمیکل

فیر اج دے بندیاں دی حالت تے اوہناں دی لوڑ نوں انج دسدے نیں:

سانوں لوڑ کوئی نہیں پھُلاں دی

اسیں دھوئیں سُنگھیے کاراں دے

اسیں قاتل بن گئے فطرت دے

ساڈے ہتھ لہو نال رنگے نیں

ہاں ایسے لئی رَبّ سچے نے

ساڈے ساہ سُولی تے ٹنگے نیں (حکیم احمد نعیم ارشد)

سموگ اُتے قابو پا کے ایس توں بچیا جا سکدا اے ایس واسطے ساری دُنیا دے انساناں نوں اِکمُٹھ(متحد) ہو کے کم کرن دی لوڑ وی اےسموگ دے وچ کسے نوں وی گھروں باہر نکلن لگیاں ماسک ضرور لانا چاہیدا اے تاں جو اوہ زہریلی گیساں توں خُد نوں بچا سکن۔سبھ توں پہلاں ودھ توں ودھ جنگلات لائے جاون تے نال نال رُکھ وڈھن اُتے پابندی لائی جاوے تاں جو ماحول وچ ہوا نوں آلودہ ہوون توں بچایا جائے۔اِٹاں نوں پکاون واسطے کوئلے دی تھاں نویں ٹیکنالوجی نوں ورتیا جاوے جس نال آلودگی نہ پھیلے۔ایسے بھَٹھیاں نوں بند کر دِتا جائے جو کوئلے استعمال کردے نیں۔فیکٹریاں چلاون والیاں نوں پابند کیتا جائے کہ اِک تاں رہائشی علاقیا ں توں دُور فیکٹریاں لاون دوجا اوتھے غیر معیاری بالن نہ ورتیا جاوے۔سرکار نوں وی چاہیدا اے کہ ایہناں فیکٹریاں اُتے مکمل دھیان دیوے تے ویلے ویلے ایتھے آلودگی دے قابو واسطے چھاپے مار ے جاون تے مجرم نوں کرڑی سزا اتے جُرمانا وی ہووے۔فصلاں دی بچ کھُچ نوں ساڑن اُتے وی سخت پابندی ہوئے جس واسطے جُرمانا وی مقرر کیتا جائے ایسے طرحاں باربی کیو دیاں دُکانا ں وی سموگ دے دِناں وچ بند کرا دِتیاں جاون۔پنجاب سرکار ولوں لاہور شہر اندر سموگ گن تھاں تھاں اُتے کم کر رہیاں نیں،لوڑ تاں ایس گل دی اے کہ ایس گن نوں پُورے پنجاب وچ پھیلایا جاوے تاں جو سموگ دیاں نقصانات نوں گھٹ کیتا جائے۔

صنعتی فُضلے ساڑن دی تھاں اوس نوں کسے ہور ڈھنگ نال ضائع کرنا چاہیدا اے،کوئلے نوں ایندھن دے طور اُتے ورتن دی تھاں شمسی توانائی یاں ہائیڈرو پاور دے ورتارے دا اُپرالا ضروری اے۔

نویں نسل نوں آلودگی ودھاون توں بچن دی ترغیب دِتی جاوے،اجہیا نصاب بنایا جائے جس وچ سموگ بارے ودھیا جانکاری مِلے تے آدر جوگ اُستادوی پڑھیاراں نوں ماحول دی اہمیت بارے دسدے رہن۔جہڑے علاقیاں وچ سموگ دا مسئلا شِدّت اختیار کر چُکیا اے اوتھے ہوا نوں صاف کرن لئی سموگ ٹاورز لائے جانے چاہیدے نیں۔

٭٭٭٭٭