حضور پاک ﷺدے اخلاق

بے داغ سیرت رکھن والے،کامل مبلغ تے معلم اخلاق رسول پاک ؐ دی حیاتی ہر انسان واسطے ترقی تے کامیابی واسطے عملی نمونہ اے۔حضور پاک ؐ دی حیاتی ساری کائنات واسطے قیامت تک اک عملی نمونہ اے جس اُتے ٹُر کے ساریاں منزلاں وچ کامیابی حاصل کیتی جا سکدی اے۔آپ دی حیاتی دا اک اک عمل دُنیا واسطے کامیاب حیاتی لنگھان لئی جگمگ کر رہی اے۔آپ نے اپنے اعمال نال پوری دُنیا دے واسیاں نوں جہالت دے انھیرے توں کڈھیا تے اجہیا چانن دتا جس نال دوویں جہاناں وچ کامیابی مل سکدی اے۔آپ نوں رب اللعالمین نے رحمت اللعامین بنا کے گھلیا اے ایس لئی آپ نوں کائنات دی ہر مخلوق واسطے پیغمبر بنا کے گھلیا گیا۔آپ دی حیاتی دے عملی نمونیاں توں لابھ لین دی ضرور ت اے۔آپؐ نے حکم دتا اے کہ دوجیاں واسطے آسانیاں پیدا کرو تاں جے سُکھ دا راج ہو سکے ایسراں کرن نال نفرت تے آپسی ورودھ نوں جڑھوں مُکایا جا سکدا اے۔حضور پاک ؐ نے فرمایا کہ یتیم دی پرورش کرن والا تے میں دو اُنگلاں وانگ اکٹھے ہوواں گے تے فیر آپ نے شہادت دی تے درمیانی انگلی چُک کے دکھایا بلکل انج ہوواں گے۔ایتھوں ایس گل دا اندازا لانا بلکل اوکھا نہیں اے کہ آپ نے یتیماں دی پرورش کرن والیاں نوں کِنا وڈیااے۔ایسراں کرن نال معاشرے وچ محروم تے بے بس لوکاں دے دُکھاں دا بہت جلد خاتما ہو جائے گا۔حضرت ابو ہریرہ کہندے نیں ”رسول پاکؐ نے فرمایا،مسلمان گھراں وچوں سبھ توں ودھیا گھر اوہ اے جہدے وچ یتیم ہووے تے اوس نال بہترین سلوک کیتا جا رہیا ہوئے۔بدترین گھر اوہ اے جس وچ یتیم ہوئے تے اوہدے نال بھیڑا سلوک کیتا جاوے“(ابن ماجہ)آپ ؐ نوں ہمیشہ اصحاب صفہ دا وی خیال رہندا کیوں جے ایہناں وچ کافی اوہ صحابہ کرام وی سن جو مہاتڑ سن تے اوہناں کول ضروریات زندگی دی لوڑ رہندی سی ایس لئی آپ ؐ پہلاں اوہناں نوں نوازدے ہوندے تے اوہناں دے کھان پین ول وی دھیان رکھدے۔

آپ ؐ نے زید بن حارثہ ؓ نوں اپنے پُتراں وانگ رکھیا۔ایہ اوہ صحابی سن جو حضرت خدیجہ ؓ اپنے نال ای لیائے سن تے نکاح توں بعد ایہ حضور پاک ؐ دی خدمت واسطے دے دتے گئے۔آپ ؐ نے اوہناں نال اجہیا مثالی رویہ رکھیا کہ جدوں حضرت زید ؓ دے والد حارثہ تے چاچا کعب اوہناں نوں لین آئے تاں زید بن حارثہ نے اوہناں نال جاون توں انکار کر دتا تے آکھیا کہ میں حضور پاک ؐ دی خدمت وچ ای خش آں کیوں جہڑا سلوک اوہناں نال ایتھے ہو ررہیا اے اوہ اک غلام والا نہیں سگوں گھر دے جی والا اے۔آپ ؐ نے اک وار خادم عقبہ بن عامر نوں اپنی سواری تے سوار کیتا تے غلام تے آقا دے فرق نوں ہمیش ہمیش مٹا دتا۔آپ ؐ دی خدمت سبھ توں زیادہ جس صحابی نوں نصیب ہوئی اوہ حضرت انس ؓ ہوریں نیں اوہ فرماندے نیں کہ آپ ؐ نے اوہناں نوں کدی ڈانٹیا نہیں۔آپ ؐ اپنے خادماں دا بھر پور خیال رکھدے جے کوئی بمار ہو جاندا تے آپ خُد تیمارداری کردے ہوندے سن۔آپ ؐ اپنے خادماں نوں نال بٹھا کے کھانا کھواندے سن تے اُمت نوں وی ایہ ای پیغام دتا کہ اوہناں دے کھان پین دا اوہو ای انتظام کیتا جاوے جو اپنے واسطے کیتا جاندا اے۔عیداں واسطے وی آپؐ نے خادماں تے ضرورت منداں واسطے احکامات جاری کیتے نیں کہ اوہناں دیاں لوڑاں وی پوریاں کیتیا جاون ایس نوں نظام راہیں چلاون واسطے زکوٰۃ،فطرانا تے صدقہ دے عمل نوں کثرت نال کرن دا وی حکم دتا گیا اے۔

آپ ؐ نے اک دوجے نوں لڑوان والیاں نوں وی ناپسند کیتا اے تے ہمیشہ امن دی پریرنا دتی۔لڑائی جھگڑے نوں مکاون واسطے آپ نے حلف الفضول معاہدے وچ وی حصہ لیا۔ایس نو حلف الفضول ایس لئی آکھیا جاندا اے کہ ایہدے وچ تن سردار فضل ناں والے سن۔فضل بن فضالہ،فضل بن وداعہ تے فضیل بن حارثہ(کئی مؤرخین نے آپ دا ناں وی فضل ای لکھیا اے)۔ایس توں بعد سارے سردار مل کے عاص دے گھر گئے تے تاجر دا لُٹیا مال واپس کروایا۔آپ ؐ نے ہمیشہ مظلوم دا ساتھ دتا تے ظالم دے خلاف کھڑے رہے۔ایسے طرحاں آپ ؐ دے رشتے وچ لگدے چاچے ابو جہل نے قبیلہ اراش دے اک بندے کولوں اونٹھ خریدے تے پیسے نہیں سی دے رہیا۔آپ ؐ نے قبیلہ اراش دے اوس بندے نوں اوہدا حق دوایا۔

حضور پاک ؐنے سوانیاں دے حقاں واسطے وی واضح احکامات جاری کیتے نیں تے اوہناں نوں برابر دے حقوق دین دا حکم دتا اے۔پہلاں عرب وچ سوانیاں نوں عزت تے احترام دی نگاہ نال نہیں سی ویکھیا جاندا آپ ؐ نے ایس توں منع کیتا۔بالڑیاں دے پیدا ہوون تے دفن کر دین والی رسم نوں ہمیشہ ہمیشہ مُکا دتا گیا۔عورتاں نوں تعلیم حاصل کرن والیاں پریریا گیا تاں جو اوہ ریاست واسطے مفید شہری بن سکن۔آپ ؐ دا فرمان اے ”علم حاصل کرنا ہر مسلمان مرد تے عورت تے فرض اے۔“ایس توں اگے آپ نے لونڈیاں دی تعلیم واسطے وی اجر دسیا۔آپ ؐ نے اپنی حیاتی وچ اک دن سوانیاں لئی خاص کیتا سی کہ اوہ مسجد نبوی وچ آ کے تعلیم حاصل کرن۔ حضرت اُمیمہ بنت رقعیہ ؓ دا بیان اے کہ میں کجھ زنانیاں نال حضور پاک ؐ کول گئی۔آپؐ نے وعدہ لیا کہ شرک،چوری،زنا،بہتان تراشی تے نبی ؐ دی نافرمانی توں باز رہنا۔جدوں اسیں ایہ اقرا کر لیا تاں اسیں کہیا کہ آؤ اسیں بیعت کرنی۔آپ ؐ نے فرمایا میں عورتاں نال مصافحہ نہیں کردا صرف زبانی قرار ای کافی اے۔(نسائی،ابن ماجہ)

حضرت محمدﷺ دے دل وچ ساری انسانیت لئی درد تے ہمدردی دا جذبہ سی۔ایس انسانی ہمدردی دے جذبے دی وجھا توں ای آپ نے فتح مکہ دے دوران عام معافی دا اعلان وی کر دتا تے اوس سوانی(ہندہ) نوں وی معاف کر دتا جہنے حضرت حمزہ دا کلیجا چِیرکے کچر کچر چبایا سی۔ایسے طرحاں غزوہ حنین ویلے انسانی ہمدردی دی اک ہور وڈی مثال ساہمنے آندی اے،غزوہ حنین دے چھے ہزار جنگی قیدیاں نوں بغیر کسے جرمانے توں جنگی قید توں آزاد کر دتا۔ آپ ساریاں نوں گمراہی توں بچانا چاہندے سن ایس لئی حضور پاک ؐ نے سبھ نوں دعوت نامے گھلے تے اسلام دی دعوت دتی۔ایس انسانی ہمدردی دی وجھا توں ای آپ نے اپنیاں گھر والیاں نوں وی حکم دتا سی کہ کوئی بھیکھ منگن والا آپ ؐ دے بوہے توں خالی ہتھ نہ جاوے۔آپ ؐ اپنے مال نوں صدقہ کردے رہندے سن تاں جو لوڑ ونداں دی لوڑ پوری ہوندی رہوے کسے غریب،بے بس تے لاچار نوں ویکھدے تاں اوس دی ہر ممکن مدد کرن دی کوشش کردے۔کئی وار تاں انج ہویا کہ گھر کھان لئی جو کھانا ہوندا اوہ فقیر نوں دے چھڈدے تے آپ بھکھے رہ کے گزرا کردے۔حضرت ابن عوف ؓ کہندے نیں ”آپؐ نے ساری حیاتی جَو دی روٹی ڈِھڈ بھر کے نہیں کھادی“ اج دے عاشق رسول نوں وی اجہے عمل کرن دی لوڑ اے۔آپ ؐ نوں کیوں جے رحمت بنا کے گھلیا گیا تاں اوہناں نے اپنی عملی حیاتی نال ایس گل دا ثبوت وی دتا۔حضرت ابو ہریرہ ؓ ہوریں کہندے نیں کہ مشرکین واسطے بد دعا دے جواب وچ فرمایا کہ مینوں لعنت کرن والا نہیں سگوں رحمت بنا کے گھلیا گیا اے۔(مسلم)

جنوراں واسطے وی آپ ؐ نے نرمی ورتن دا درس دتا۔آپ نے سختی نال حکم دتا اے کہ کسے جنور نوں جنور دے ساہمنے ذبح نہ کیتا جاوے۔جنوراں نوں جدوں ذبح کرنا ہووے تاں اوس واسطے چُھری بہت تیز کیتی جاوے تاں جو اوس نوں گھٹ توں گھٹ تکلیف اپڑے۔جنوراں نوں بلاوجھا مارن تے اوہناں نوں بھکھیاں رکھن لئی آپ ؐ نے منع کیتا اے۔پنچھیاں نوں قید کرنا یاں اوہناں دے آنڈے چران والیاں نوں وی آپ نے انج کرن لئی منع کیتا اے۔آپ ؐ دی تعلیمات توں ایہ وی سبق ملدا اے کہ جنوراں نوں مندا بولنا اوہناں نوں گالھ کڈھنا وی جائز نہیں اے۔اوہناں نوں مارن تے داغ لاون توں وی منع کیتا اے۔حضور پاک ؐ دا فرمان اے کہ اپنے جنوراں نوں بھکھا پیاسا نہ رکھیا جاوے تے اوہناں نوں آپس وچ لڑوایا وی نہ جاوے۔عرب دے جاہلیت دے دور وچ کجھ لوک زندہ جنوراں دا گوشت کٹ کے کھاندے ہوندے سن آپؐ نے انج کرن دی مناہی کر دتی۔آپ ؐ دا قبیلہ قریش سی جد کہ بنو سعد قبیلے وچ وی آپ رہے کیوں جے حضرت حلیمہ سعدیہ ہوراں دا قبیلہ بنو سعد سی۔بنو سعد قبیلہ دی پچھان صحرا نشینی دی قوت بیانی،اعلیٰ لفظاولی تے اسلوب بیانن ڈھنگ سی جو بالپن وچ ای آپ نے سکھ لیاسی۔اج دی دُنیا وی ایہ گل منن لئی تیار اے کہ انسان جو پہلے ورھیاں وچ زبان سُندا بولدا تے سکھدا اے اوہ اوس نال اگلی ساری عمر نال رہندی اے۔عرب والے اپنے بالاں نوں خالص تے ٹھوس زبان سکھاون واسطے پینڈو علاقیاں وچ گھلدے سن کیوں جے اوہ اپنی زبان دانی تے فخر کردیاں ہوئیاں باقی سبھ نوں گونگا وی سدّدے نیں۔آپ ؐ دی لفظاولی وچ جتھے شُدھ پن اے اوتھے شہری علاقے دے لفظاں دی چمک دمک تے بولن چالن دا انداز وی رل گیا تاں اک اجہیا سوہنا مشرت بن گیا جو سنن والیاں دے کناں وچ مِصری وانگ گھُلن لگدا اے۔ ایسے لئی تاں اللہ دے سوہنے رسول ﷺ دا فرمان اے:”مرد دی وجاہت اوہدی زبان دی تَر زُبانی (فصاحت) وچ ہوندی اے“(حدیث نبوی)”خُش کلامی جنّت دی تے بدکلامی دوزخ ول نشاندہی کردی اے“ (حدیث نبوی)”مسلماناں دے اسلام دی وڈی خوبی لایعنی (بے کار)گلاں دا چھڈنا اے“ (حدیث نبوی)

آپ ؐ اپنی مادری زبان نال بہت محبت کردے سن تے ایہ ای محبت دا درس اوہ سبھ نوں وی دیندے نیں۔آپ ہر قبیلے دی زبان تے لہجے دے مطابق آون والیاں نال گل کردے تے اوس طرحاں دے ای محاورے تے اکھان ورتدے جو اوہناں دے لہجے وچ ورتیندے سن۔ایتھوں ایہ گل نتردی اے کہ آپ ؐ نوں کِنی ترَ زُبانی دے دتی گئی سی۔ اللہ دے آخری رسول ؐ دا گلبات کرن دا انداز اینا من کھچواں سی کہ سنن والا کسے جادوئی اثر وچ گواچ جہیا جاندا۔آپ ساہمنے والے دی قابلیت مطابق گل کردے تے سمجھاون لگیاں وی ویکھدے کہ ساہمنے والے نوں کس طرحاں آسانی ہووے گی۔آپ دے گل بات کرن دا طریقہ من کھچواں ہوون دے نال نال دلیلاں بھریا ہوندا سی جو مخاطب نوں آسانی نال قائل کر لیندا۔آسانی توں مشکل ول ٹردیاں گل سمجھاون وچ آسانی ہوندی اے آپ نے اپنے طرزِگفتگو نال ایہ دسیا۔ایس توں وکھ آپ اپنی گل نوں ہولی ہولی تے ٹھہر ٹھہر کے کردے سن تاں جو مخاطب نوں کوئی اوکھیائی نہ ہووے۔جدوں مخاطب اُکتان لگدا یاں بوریت محسوس کردا تاں آپ ؐ اپنی گل نوں مُکا دیندے تے بہت زیادہ لمیری گل بات تے لایعنی گلاں کرن توں وی آپ ؐ نے ڈکیا اے کیوں جے بہت زیادہ گلاں کرن والا اپنی گل وچ اثر وی گھٹا بیٹھدا اے۔سوہنے نبیؐ دی ایہ وی عادت سی کہ جدوں اوہ گل کردیاں ہوندیاں تے نرم رویہ رکھدے ایس دے نال اوہ اپنی گل نوں تِن وار دُہراندے جس نال ساہمنے والے نوں گل سمجھ وچ آ جاندی تے جہڑی گل بہت اہم ہوندی آپ ؐ اوس نوں زور دے کے بیان کردے ہوندے سن۔ایہ آپ دی زبان دی مٹھاس ای سی کہ لوک پوری دُنیا وچوں آپ دے کول آندے تے آپ دے ای ہو کے رہ جاندے کیوں جے آپ اک کامل مبلغ نیں۔

ایس طرحاں آپؐ جدوں گلبات کردے ہوندے تاں اوہناں دا انداز بناوٹی یاں اوپرا جہیا نہ ہوندا سگوں اوہ ہمیشہ فطری انداز نوں نال لے کے جاندے تے کلام وچ نرمی آپ دی گلبات دی سبھ توں وڈی خوبی ہوندی۔آپ ؐ نے جدوں معاذ بن جبل ؓ تے ابو موسیٰ اشعری ؓ نون دعوت اسلام واسطے گھلیا تاں نال ایہ حکم وی دتا کہ اسلام نوں آسان کر کے پیش کیتا جاوے تاں جو سمجھن والیاں واسطے آسانی پیدا ہوئے آپ تاں ساری دُنیا واسطے آسانی پیدا کرن واسطے ای تشریف لیائے۔اللہ تعالیٰ دا ارشاد انج اے:”اے محمد ﷺ،اللہ دی مہربانی نال تہاڈا سبھا لوکائی واسطے نرم اے جے تُسیں سخت دِل ہوندے تاں ایہ (لوک) تہاڈے توں دُور ہو جاندے۔۔۔۔“ (سورہ العمران:۹۵۱)

حضرت عبداللہ بن عمر بن العاص ؓکہندے نیں کہ حضور پاک ؐ نہ تاں بے حیائی دی گل مونہوں کڈھدے نہ دوجیاں نوں بُرا بھلا کہندے سی سگوں فرماندے ہوندے سن ”تہاڈے وچوں سبھ توں ودھیا اوہ اے جو اخلاق دا چنگا اے“ ّ(بخاری و مسلم)

آپ ؐ نے اپنے آل دوالے لوکاں دیاں لوڑاں پوریاں کرن واسطے وی حکم دتا اوہناں نے مسلمان دیاں جو نشانیاں دسیاں اوہدے وچ ایہ وی اے کہ مسلمان اوہ ہوندا اے جہدی زبان تے ہتھ توں دوجا مسلمان محفوط رہوے۔اک مثالی معاشرا بناون واسطے آپؐ نے اپنے گوانڈھیاں نال وی حُسن سلوک کرن تے زور دتا۔

حضور پاک ﷺٗ نے اپنے انگاں ساکاں نال چنگا ورتارا کرن لئی وی حکم دتا اے ”جہدی سدھر ہووے کہ رب اوہدے رزق نوں ودھائے تے اوہدی عمر لمّی ہوئے تاں اوس نوں چاہیدا اے کہ اوہ اپنے انگاں ساکاں نال چنگا ورتارا رکھے۔(بخاری)

گوانڈھیاں تے انگاں ساکاں دے نال چنگا ورتارا کرن دے نال نال معاشرے نوں امن دا گہوارا بنان واسطے آل دوال وسدے غیر مسلماں نال وی چنگا کرن دا حکم دے دتا گیا اے۔ایس دا ذکر رب سوہنے نے وہ سورہ المائدہ نے وی کیتا اے کہ اہل کتاب دا کھانا وی حلال اے تے تہاڈا کھانا اوہناں نوں حلال اے۔حضور پاک ﷺٗ نے اپنے ویلے وچ یہودیاں نال امن دے معاہدے کیتے۔اک وار تاں آپ ؐ نے مسجد نبوی وچ غیر مسلم نوں اپنی عبادت کرن دی وی اجازت دے کہ عالمی بھائی چارے دی بہت وڈی مثال قائم کر دتی اے۔ایسے طرحاں مہاجراں تے انصار وچکار بھائی بندی جہڑی مثال آپ ؐ نے قائم کیتی اوہ پوری دُنیا دی تواریخ وچ نہیں ویکھی جا سکدی۔اج وی لوڑ ایس گل دی اے کہ حضور پاک ﷺٗ دے دسے ہوئے طریقے مطابق جیون دا اک اک پل بِتایا جائے تاں جو سبھ نوں دوواں جہاناں وچ کامیابی مِلے۔آمین