شاہد شیدائی ہوراں دی ہڈ بیتی ”چیت اچیت" (1) ۔۔۔۔۔رویل

1985ء دے اخیر تے‘ میں سعودی عرب دی نوکری چھڈ کے اپنے وطن واپس آ گیا تے سوچن لگ پیا کہ ہُن کیہ کرنا چاہیدا اے۔ تھوڑی جہی جمع پونجی میرے کول سی جہدے نال کوئی چھوٹا موٹا کم کرن دی کوشش کیتی پر گھاٹا کھا بیٹھا۔ فیر وی میرے کول کجھ رقم بچ رہی سی۔ اپنا اِک پبلشنگ دا اِدارا ”کاغذی پیرہن“ سی‘ سوچیا اوہدے و چ اِی جان پا ئی جاوے۔ کجھ عرصا ایہو اِی کم کردا رہیا پر کوئی خاص فائدا نہیں سی…… ایہ تے اپنے شوق نوں تسلی دین دا اِک بہانا سی۔ اَوکھا سوکھا ہوکے وقت نوں دھکا دیندا رہیا۔ اوہناں دناں و چ حالے کمپیوٹر نہیں سی آیا۔ آئی بی ایم (IBM) دی اِک کمپیوٹر نما مشین تے میری نظر پئی جہدے وچ انگریزی کتاباں دا کم ہو سکدا سی۔ ہویا اِنج کہ اِک د ن میں پٹیالہ گراؤنڈ چوں لنگھ رہیا ساں کہ اِک پرانے جانن والے سرکاری افسر دا ساہمنا ہو گیا‘ جہڑاآپ و ِی شاعر سی تے مینوں و ِی چنگی طرحاں جاندا سی۔ اوس نے پٹیالاگراؤنڈ و چ اِی اِک پرائیویٹ دفتر بنایا ہویا سی تے اِک مشینسٹ نوں ملازم رکھیا ہویا سی۔ اوس دفتر و ِچ انگریزی زبان و چ ہر قسم دا کم ہوندا سی۔ میں پھر ٹر کے آرڈر لے کے پرنٹنگ دا کم وی کرنا ساں تے مینوں لگا کہ ایہو جہی مشین میرے کول ہووے تے رزق روٹی کمائی جا سکدی اے۔ میں اوس سرکاری افسر نوں کہیا کہ اوہ مینوں و ی ایس قسم دی مشین لے دوے جہدا اوس نے وعدہ کر لتا۔ اوہدے نال اوہدے سرکاری دفتر و چ و ی ٹاکرا ہوندا رہندا سی کیوں جے شاعری ساڈا سانجھا شوق سی۔ دو چار مہینے لنگھے تے اِک د ِن اوس نے میرے اگے مٹھیائی دھردیاں آکھیا:

شاہد جی‘ خشی دی گل اے ہے کہ میری ترقی ہو گئی اے تے میں اسسٹنٹ ڈائریکٹر توں ڈپٹی ڈائریکٹر بن گیا واں۔ پر غضب ایہ ہویا اے کہ میں دو تن سال لاہور وِچ رہ نہیں سکاں گا…… حکومت نے میرا تبادلا بہاولپور کر د تااے تے میں پیا سوچنا واں کہ اوس پرائیویٹ کم دا کیہ کراں۔ تینوں پتا اے کہ جد تیک نگرانی نہ کیتی جاوے‘ ملازم مالک نوں ویچ کے کھا جاندے نیں۔ ایس پاروں میں سوچیا اے کہ اوہ مشین ویچ دیواں تے پرائیویٹ دفتر نوں بند کر دیواں۔ جے تسیں چاہوو تے میرے کولوں اوہ مشین خرید سکدے او۔

میں بڑا خشہویا۔ معاملا طے کرن لئی پٹیالہ گراؤنڈ دے اوہدے دفتر و ِچ اگلے د ن بیٹھک ہوئی۔ مینوں دسیا گیا کہ اوس نے اوہ مشین کجھ مہینے پہلاں اِک لکھ روپے دی لئی سی۔ میں بغیر سوچیاں‘ اوس نوں اسی ہزار روپے دی پیشکش کر دتی‘ پر اوہ نہ منیا۔ کہن لگا:

تسیں تے آپ بنک و چ کم کردے رہے او اَتے جاندے اِی ہوووگے کہ ایہناں مشیناں دی گھسائی (depreciation) سال مگروں وِیہ فی صد پیندی اے۔ چونہ مہینیاں دی گھسائی چھے ہزار چھے سو چھیاٹھ روپے بن دی اے۔ میں تہانوں ایہ مشین نبے ہزار دی دے دیاں گا کیوں جے تسیں میرے پرانے یار بیلی او۔ جے دل منے تے لے لیناں‘ نہیں تے میرے کول پچانوے ہزار دا گاہک لگا ہویا اے!

مینوں ہور کیہ چاہیدا سی…… میں بغیر کوئی حجت کیتیاں اوہ سودا منظور کر لتا کہ مینوں تے اوہ تن چار ہزار دی رعایت دے رہیا سی۔ میں سوچیا کہ دوست یار آدمی اے تے نالے شاعر اَدیب وی اے‘ اوہ میرے نال کسے قسم دا دھوکھا فریب نہیں کر سکدا؛ ایسے لئی میں پتا وی نہ کیتا کہ مشین اینے مل دی ہیگی وی سی کہ نہیں۔ مکدی گل ایہ کہ میں اوہ مشین خرید لئی تے ہن میں کوئی دفتر ویکھن بھالن لگ پیا جتھے بیٹھ کے کم کار کیتا جاوے۔

کمپیوٹر باجھوں اوہناں دناں وچ ڈیزائنر‘ ڈیزائننگ دا کم حرفاں نوں جوڑ جوڑ کے کردے سن۔ پرنٹنگ دی ڈیزائننگ دا کم کران لئی میں اِک ڈیزائنر کول جاندا ہوندا ساں۔ اوہدے نال چنگی نبھن لگ پئی تے میں اوہدے کول بہن کھلون وی لگ پیا۔ اوہنوں جدوں پتا لگا کہ میرے کول انگریزی لکھن والی آئی بی ایم دی اِک مشین اے تے میں اپنے لئی کوئی دفتر لبھ رہیا واں‘ اوس نے مینوں اپنے دفتر دا اِک کمرا ادھے کرایے تے دین دی ہامی بھر لئی کہ اوہدے کول دو کمرے سن۔ میں راضی ہو گیا تے اپنے کمرے و ِچ ضروری فرنیچر وی رکھ لتا تے اے سی وی لگوا لیا کیوں جے گرمیاں دا موسم سی تے مشین واہتے کمرے وچ ٹھنڈ دا ہونا بہوں ضروری سی۔ کمرہ بہوں کھلا سی‘ ایس لئی پارٹیشن کرکے کم کرن دا حصہ وکھرا کر دتا۔ مشین دی دیکھ بھال (جہدے وچ پرزیاں دی ٹٹ بھج وی شامل سی) آئی بی ایم والے آپ کردے سن تے ورھے دے ورھے ویہ ہزار روپے بھاڑا لیندے سن۔ میں اک کمپوزر ملازم رکھ لیا تے ٹائپ رائٹر خرید کے اک لیڈی سیکرٹری وی دفتر وچ بٹھا دتی‘ جہڑی آوندے جاندے گاہکاں دا سواگت کر دی تے کم کاج سمجھ کے کمپوزر دے حوالے کر دیندی۔ نال دا ڈیزائنر وی ساڈے کولوں کم کران لگ پیا…… اوہ ہن باہر جان دی کھیچل توں بچ گیا سی‘ پر پیسے مارن دا بڑا ماہر سی۔ باہروں کتاباں دا کم وی آؤنا شروع ہو گیا۔ میں آپ وی مشین چلانی سکھ لئی تے اپنے اک پُتر نوں وی سارا کم سکھا دتا۔اک سال تیک کم واہوا چلیا پر اک دن ڈیزائنر نال کسے وجھا توں جھگڑا ہو گیا۔ دراصل اوہ کم کرا لیندا سی تے پیسے اُدھار اِی رکھدا سی۔ نتیجے وچ اوس نے مینوں تڑھی لا دتی کہ میں اوہدا دفتر خالی کر دیواں …… بڑی پریشانی ہوئی۔

جہڑی بلڈنگ وچ دفتر سی‘ اوس دا مالک اِک نامی گرامی شخص سی تے اوہ پلازا سینما دا مالک وی سی‘ سارے شہر وچ اوہدا ٹہکا سی تے بڑے بڑے مچھندراوہدے کول اُٹھدے بیٹھدے سن۔ میرے اِک شاگرد نوں پتا لگا کہ میں بے دفتر ہون والا واں تے اوس نے مینوں حوصلا دتا کہ اوہدا اِک بیلی پلازا سینما دے مالک دا ڈاڈھا جانو اے تے مینوں کوئی فکر نہیں کرنی چاہیدی۔ صلاح مشورہ کرکے‘ اسیں پلازا سینما چ اوہدے مالک کول جا بیٹھے تے اوس نوں دسیا گیا کہ ڈیزائنر نے ادھا دفتر اگانہ کرایے تے چڑھا چھڈیا اے جد کہ اوہ جاندا سی کہ ایہو جہیا کم کرن نال پھڑاؤتی وی ہو سکدی اے۔ میرے کول مہینا وار کرایے دیاں رسیداں سن جہڑیاں ڈیزائنر نے اپنے دستخط کرکے مینوں دتیاں ہوئیاں سن۔ بلڈنگ دا مالک تے رسیداں ویکھدیاں ای لال پیلا ہو گیا تے اپنے دو ملازماں نوں کہن لگا کہ اوہ جا کے ڈیزائنر نوں پھڑ کے اوہدے کول لے آؤن۔ ملازم گئے تے ڈیزائنر نوں پھڑ لیائے۔ اوہدے آؤندیاں ای مالک نے غصے نال ڈیزائنر ول ویکھیا تے اُچی اواز نال بولیا:

”تینوں پتا نہیں کہ دفتر نوں سب لیٹ (sub-let) کرنا بہت وڈاجرم اے۔ تیرا کیہ اعتبار اے…… توں تے کل نوں ایہ دفتر ویچ کے رفو چکر وی ہو سکنا ایں۔ شکر کر، میں تینوں پولیس دے حوالے نہیں کیتا…… خالی کردے اوئے، ہنے اِی ایسے ویلے!

فیر اپنے ملازماں ول ویکھ کے کہن لگا:

ہنے جا کے ایہدا سامان چک کے باہر سٹ دیوو تے ایس دی ایہو جہی مرمت کرو کہ مہینا بھر ہڈیاں نوں سیکدا رہوے!

ڈیزائنر منتاں کرن لگ پیا تے کہن لگا کہ اوس نوں اِک دن دی مہلت دے دتی جاوے، کل اوہ دفتر خالی کر دیوے گا۔پیریں پے کے ہتھ جوڑن لگ پیا۔ ملازم اوس نوں دھکے دیندے ہوئے باہر لے گئے۔ اگلے دن اوس نے دفتر خالی کر دتا…… ہن اوہ دفتر میرے پیٹے پے گیا جس دا پورا کرایا کڈھنا میرے لئی اَوکھا ہو گیا۔

(باقی اگلی وار)