کندھاں دے اولھے

سردیاں دی بہت ای کالی تے گہری رات سی تے میں اپنے ہوسٹل دے کمرے وچ بیٹھی اپنی اک کتاب دا مطالعا کر رہی ساں۔پڑھدے پڑھدے زرا َرام کرن دی غرض نال میری نظر کتاب توں اُٹھی تے کندھ تے لگی وال کلاک توں ہوندی ہوئی باری تے جا رُکی.باہر بلب دی روشنی کارن میں اَسانی نال نِم نوں ویکھ رہی سیِ.تیز ہوا چل رہی سیِ۔ تیز ہوا اُس درخت نوں انج ہلا رہی سیِ جویں کسے نِکے پودے نوں جڑھوں پھڑ کے ہلایا جا رہیا ہووے۔باری دے شیشے بند ہو دے کارن میں ہوا دی اَواز نہیں سُن رہی سیِ تے نہ ہی ایس گل دا اندازالا سکنی ساں پئی ایس ہوا دی ٹھنڈک کنِی اے۔ایس لئی اپنے بستر تے بیٹھی بیٹھی ای میں اندازے لا رہی سی ِ پئی اج ٹھنڈ بہت زیادااے۔

ایس ٹھنڈ نوں محسوس کرن نوں میرا جی کیتا تے میں کتاب نوں اک پاسے رکھ کے باری کول چلی گئی.میں اجے باری کھولی ہی سی ِ تے اک ٹھنڈا ہوا دا بُلہا آیا تے میں چھیتی نال باری نوں بند کر دتا.اُس ہوا دے بلہے نال پُورے کمرے وچ جیویں تھرتھلی جیہی مچ گئی ہووے.میری کتاب دے ورق اُڈن لگے۔ جدے کارن میری سہیلی دی اکھ کھول گئی جیہڑی میرے نال میرے کمرے وچ رہندی سی اوہِدا ناں سائرہ سیِ۔ سائرہ پِنڈ دی رہن والی سیِ تے میں شہر دی سیِ۔ پر ساڈی دُوستی بہت ہی پکی تے چنگی سیِ۔ میرا کوئی پِنڈ نہیں سیِ تے نہ مینوں کوئی پِنڈاں بارے زیاداجانکاری سیِ۔سائرہ مینوں اپنے پِنڈ تے اُتھاں دے لوکاں دی غریبی بارے بہت کجھ دَسدی ہوندی سی ۔اوہدیاں گلاں سُن سُن کے کدی کدی میں بہت مایوس ہو جاندی سیِ کے ایہ غریبی کدوں ختم ہووے گی۔

ایس ٹھنڈک نوں ویکھ کے میں سوچیا جے ایہ کندھاں نہ ہوندیاں تے اسیں محفوظ نہ ہوندے تے ایہناں کندھاں کارن ہی شہر وچ خوبصورت عمارتاں بنیاں نیں جے ایہ نہ ہوندیاں تے کیہ ہونا سیِ؟ پر کجھ لوک اجہے وی نیں جیہناں کول ایہناں کندھاں دا سکھ ہی نہیں اے...۔ ایہ سبھ سوچدے سوچدے میری نظر میرے ساہمنے دی سفید کندھ تے پئی تے اُس کندھ تے ای جم گئی تے میرے دماغ وچ اوہ ساریاں کندھاں گھمن لگیا جہناں نال مِل کے ہزاراں رنگ برنگیاں عمارتاں قائم ہوئیاں نیں۔ ایہناں کندھاں نے ہی تے سانوں ٹھنڈ،گرمی تے برسات توں محفوظ رکھن تے ساڈی دھرتی نوں خوبصورت بناؤن وچ اہم کردار ادا کیتا اے.میں ایہ سبھ سوچ ہی رہی سی کے وال کلاک دی ٹک...ٹک نے میری سوچ دا تسلسل توڑ دتا.کلاک ول ویکھیا تے پتا لگا کے کافی رات گُزر چکی اے۔ میں ایہناں خیالاں توں باہر آنا چاہ رہی ساں۔دیواراں دی دنیا توں باہر نکلن لئی میں دوجے پاسے پاسا وٹیا تے ایس پاسے وی میری اکھاں سامنے سفید کندھ ای سیِ۔ اُس کندھ تے میرے امی ابو دی تصویر لگی سیِ تے اُس تصویر تے با لکل تھلے اک لال رنگ دا دھبا نظر آ رہیا سیِ.جہڑا سیمنٹ ڈگن دے کارن بنیا سیِ۔ ہن میرا دھیان اوہناں اِٹاں تے گیا جہڑیاں اُس دھبے وچوں نظر آ رہیا سیِ۔ ہن میرے خیالاں وچ اوہ اِٹاں گھمن لگیاں جیہڑیاں اِکثر کسی عمارت دے بنن واسطے سڑکاں تے پئیاں ہوندیاں سن.میں اوہناں لوکاں بارے سوچن لگی جہڑے ایہ اِٹاں تیار کردے نیں۔ میں اوہ جگھا کدی وی نہیں ویکھی سیِ جتھے ایہ اِٹاں بندیاں نیں۔

سائرہ پِنڈ دی سیِ۔ ایس لئی میں اوہنوں پچھنا مناسب سمجھیا.سویر ہوندے ای میں سائرہ نوں اپنے کول بیٹھا لتا تے اوہنوں سوال کیتا کے ایہ اِٹا کتھے بندیاں نیں؟.سائرہ آکھن لگی! ”تینوں کیہ سویرے سویرے لوڑ پے گئی اِٹاں دے بارے پُچھن دی میرے واسطے کیہ نواں مکان بنائے گی.“سائرہ دے ابو دا اِٹا دا کاروبار سیِ۔ایس لئی اوہ مینوں بہتر دس سکدی سیِ۔ جدوں میں اوہنوں پچھیا تے اوہنے ایہ سبھ دسن توں اِنکار کر دتا تے آکھن لگی! ”میرے کولوں ایہناں زیادہ نہیں دسیا جاندا۔ایس ہفتے گھر جانا اے میں جے توں ایہدے بارے جانکاری لینی اے تے میرے نال چل میرے گھر اُتھے ابو دے نال جا کے سبھ اپنیاں اکھاں نال ویکھ لئی اوکے.“ میں فورن جان لئی راضی ہو گئی۔ بس ہن مینوں ہفتے دا انتظار سیِ.

ہفتے دا دن آ گیا سیِ۔ میں سائرہ نالوں وی پہلے تیار بیٹھی سیِ۔ مینوں ویکھ اوہدا ہاسا نکل گیا کیوں جے میں جینز دی پینٹ تے ٹوپ پایا ہویا سیِ۔ سائرہ آکھن لگی!”جے میں تینوں انج پِنڈ لے گئی تے پِنڈ والیاں نے پِنڈوں ای کڈھ دینا اے میڈم....“سائرہ میں فیر کیہ پاوا ں میرے کول تے ایہ سبھ کُجھ اے۔ سائرہ نے مینوں اپنا اک شلوار سُوٹ دتا تے آکھیا ”توں ایہ پا لے اُتھے سبھ دیسی نیں۔موڈرن کوئی وی نہیں۔“ میں اوہداسُوٹ پا لیا تے اسیں بس وچ بیٹھ کے اوہدے پِنڈ ول تُر پئیاں.جدوں بس شہروں باہر نکلی تے مینوں سکون جیہا محسوس ہویا.ہن اسیں سرسبز کھیتاں وچوں لنگھ رہے ساں ایہ سبھ ویکھ کے میری اکھاں نوں ٹھنڈک جہی محسوس ہوئی۔انج لگدا سی جویں ایہ کھیت پچھے نوں بھج رہے نیں تے اسیں اگے نوں.........

تن گھنٹے دا لمبا سفر طے کر کے اک سٹاپ تے تُر گئے۔ٹاپ وی کیہ خوب سیِ۔ بس سٹاپ تے دو ای دوکاناں سن.میں تے سائرہ اُتھے کھلوتے اوہدے ابو دا انتظار کرن لگے کوئی ۰۱ منٹ بعد اوہدا ابو تے نہ آیا پر اوہدے گھروں اک گڈی سانوں لین آئی۔ اسیں اوس گڈی وچ بیٹھ کے سائرہ دے گھر اپڑ گئے۔اوہداگھر حویلی ورگا سی ِ۔ ہر پاسے نچلی ذات دے نوکر سن.جہناں نے ساڈے کولوں سامان پھڑ لتا۔ اوہدے گھر بس ا و ہ،اوہدا ابو تے اوہدی امی توں علاوا اوہدی دادی سیِ۔ اوہدی دادی نے مینوں گھُٹ کے جپھی پائی۔ مینوں لگا میرا ساہ بند ہو جانا۔ پر ایہ اوہناں دا پیار ظاہر کرن دا اک ڈھنگ سیِ۔ میں تے سائرہ اک کمرے وچ چلے گئے۔ بیڈ تے لیٹدیاں میری نظر فیر کندھ ول گئی تے میں سائرہ نوں آکھیا کے”اِٹا ں ویکھن کدوں جاواں گے.“سائرہ نے آکھیا کے”کل صبح جاواں گے ابو نال میں ابو نال گل کر لئی اے اوہ سانوں نال لے کے جان گے.توں فکر نہ کر۔“

صبح دے ۵ وجے میری اکھ کھُل گئی۔ باہر جا کے ویکھیا تے سائرہ دی امی اوہدی دا حُقا تیار کر رہی سیِ۔ تے میں پہلی وار صبح ہوندی ویکھی۔ایہ نظاراایس قدر خوبصورت سیِ کے میں کدی وی نہیں بھل سکدی سیِ۔ میں سائرہ دے ابو نوں ویکھیا تے میں بھجی گئی کمرے وچ تے سائرہ نوں جگاؤن لگی.پُورے ۷ وجے اسیں اوس جگھا پہنچ گئے ساں جتھے اِٹا بندیاں نیں۔سائرہ نے اپنی انگلی نال اشارہ کردے آکھیا.....”اوہ ویکھ ساہمنے!“میں ویکھیا تے اک کالا تے بہت ہی اُچا جہیامینار نظر آ رہیا سیِ.جدے وچوں دُھواں نکل رہیا سیِ.سائرہ کہن لگی”ایہ اوہ جگھا اے جتھے اِٹاں بندیاں نیں تے ایہ جہڑا کالا جیہا مینار توں ویکھ رہی اے ناایہدے اندر اِٹاں پکدیاں نیں.ایہنوں

’بھٹھا‘آکھیا جاندا اے.“

اوتھے بہت سارے لوک سن جہڑے اِٹاں بناؤن مصروف سن.ایہناں لوکاں وچ مرد،عورتاں تے بچے شامل سن۔ اوہناں لوکاں دے چہریاں نوں ویکھ کے انج لگدا سیِ جویں صدیاں دے تھکے ہوئے نیں۔سبھ دے کپڑے بہت ہی پُرانے سن تے گھِسے ہوئے سن.سبھ دے چہریاں تے خاک جمی ہوئی سیِ۔وڈے تے بچے سبھ دے ہتھ منہ پھٹے ہوئے سن.بچے تے انج لگ رہے سن.......جویں پھُل کھِڑن توں پہلاں ای مرجھا گئے ہون.اوتھوں دے مزدوراں نے پٹھے دے نیڑے ہی جھُگیاں بنیاں ہوئیاں سن۔ ایہ جھُگیاں باہروں تے معمولی جیہاں لگ رہیا سن پر جدوں اندوں ویکھیا تے ایہ پُورا گھر سیِ.سائرہ نے دسیا کے جہڑے مزدور ایہ کم کردے نیں.اوہناں نوں ’پتھیرا‘ آکھیا جاندا اے.تے سارا دن کم کردے نیں۔

مینوں اک سوال تنگ کر رہیا سی ِکے جے ایہ مزدور سارا دن کم کردے نیں تے فیر ایہنے غریب کیوں نیں؟جد کہ ایہناں دے بچے وی ایہناں نال مِّل کے کم کردے نیں.فیر کیوں غریب نیں؟فیر ایہناں کول پُرانے کپڑے کیوں نیں؟ فیر ایہناں دیاں جوتیاں کیو ں ٹُٹیاں نیں؟ایہ سبھ سوال میرے دماغ وچ گھمن لگے۔

ہن اسیں اوہناں لوکاں کول ساں جہڑے اِٹاں بناندے نیں (پتھیرے)اوہناں دا کم تڑکے ویلے شروع ہو جاندا سیِ۔ کجھ لوک اِٹاں بناون دا مٹیرئیل بنا رہے ہوندے سن تے کجھ لوک اِٹاں بناون لئی تھاں نوں سِدھا پدھراں کر رہے ہوندےنکے نکے بال جہڑے بھاری کم نہیں کر سکدے سن۔ اوہناں نوں بنائی اِٹا ں نوں قطاراں وچ لان دا کم لا دِتا جاندا سیِ.دوجا کم بھرائی دا ہوندا سیِ بھرائی مطلب کے اِٹاں نوں پٹھے اندر لے کے جان دا کم تے ایہ کم سبھ نالوں زیادہ اوکھا ہوندا سیِ تے اسے لئی ایہ کم تڑکے شروع ہو جاندا سیِ.ایہ لوک اِٹاں پٹھے وچ لے جاندے تے اُتھے ایہناں نوں چنگی طرحاں جوڑیا جاندا سیِ.انج اک ہو ر کم پورا ہو جاندا سیِ۔ اگلا کم جُلاہے دا ہوندا اے۔جُلاہا اِٹاں نوں پکاندا سیِ۔ ایہ لوک سارا دن تے ساری رات اِٹاں پکاؤندے سن۔ ایہناں لوکاں نوں ویکھ کے انج لگدا سیِ۔ جویں ایہناں دا خون سُک گیا اے پر فیر وی زندانیں تے کم کر رہے نیں.

اسیں سارا دن بھٹھے تے گُزار دتا۔شام ہو رہی سیِ.سائرہ ہن گھر جاؤن لئی کہن لگی پر میرا جی نہیں کر رہیا سی کے میں ایتھوں جاواںکیوں جے میں اوہناں بارے ہور وی بہت کجھ جاننا چاہ رہی ساں۔پر سائرہ خاطر مینوں گھر آنا پیا۔ اوہ میرے نال پھر پھر کے بہت تھک گئی سیِ.اوہ لوک بہت ہی پیارے تے محبت کرن والے سن۔ تے اوہناں سانوں بہت عزت وی دتیِ.گھر آ کے میں سائرہ دے ابو نوں اک سوال کیتاکے ایہ کیہ وجھا اے ایتھے ماں پیو دے نال بچے وی کم کر دے نیں۔اوہ آکھن لگ کہ”بچے! ایہ مزدور ساڈے قرضئی ہوندے نہیں تے جدوں ایہ ساڈا پیساواپس نہیں کردے تے فیر ایہ ساڈے کول کم کردے نیں تے کم کر کے جیہڑے پیسے ایہناں نوں مِلنے ہوندے نیں.اوہناں وچوں ادھے اسیں کٹ لینے آں ساڈا قرضا واپس کرن لئی ایہ اپنی بیویاں تے بچیاں نوں وی نال کم تے لاؤندے تاں کے اوہناں دی محنت تے مزدوری دے پیسے نال اوہ اپنا گھر چلا سکن۔ایہ کم نسل در نسل چلدااے۔“ ایہ سبھ سن کے میں ہور پریشان ہو گئی.ایہ بچے ساڈے مُلک دا مستقبل نیں تے ایہناں نال ایہ سبھ ہو رہیا اے................

اسیں اگلی صبح اپنے ہوسٹل ول چل پئے۔ بس وچ بیٹھے بیٹھے میں صرف ایہ ای سوچ رہی سی کے ایہناں غریباں دے حالات کدوں بدلن گے؟ ایہ لوک کدوں خش حال ہون گے؟ایہناں دی جہالت کدوں ختم ہوئے گی؟ایہ جہڑے ساڈی دیواراں لئی اِٹاں بناندے نیں۔ ایہناں دیاں بنائی اِٹاں دی دیواراں سانوں محفوظ کردیاں نیں.ایہ آپ کدوں محفوظ ہون گے؟ایہناں دے معصوم بچیاں دا کیہ قصور اے؟ایہناں سوچاں وچ پتانہیں چلیا کہ اسیں کدوں ہوسٹل اَپڑ گے...........